Ағылшын тілі сабақтарында CLIL технологиясы

Ағылшын тілі сабақтарында CLIL технологиясы
Умирова Анаргуль, Сабанбаева Айнур
№15 ОМ, ағылшын тілі пән мұғалімдері

Қазіргі қоғамда халықаралық және мәдениетаралық кеңістіктегі заманауи адамның әлеуметтену мәселеcі басымдыққа айналады, шет тілін игеру кəсіби білімдер мен мүмкіндіктерді арттыру құралдарының бірі ретінде қарастырылды. Осыған байланысты шет тілдерін оқытудың білім беру жаңа технологиялары пайда болды. Мұндай технологиялардың бірі CLIL (Content and Language Integrated Learning) пәндік-тілдік интеграцияланған оқыту болып табылады.
CLIL терминін алғаш рет 1994 жылы Дэвид Марш және Анна Мауллер (Финляндия) оқыту әдістемесі шет тіліндегі тілдік емес пәндер ретінде ұсынды. Бұл тәсіл шет тілін оқытудың әр түрлі нысандарын қамтиды, тіл үйрену құралы ретінде оқушыларға жаңа тілдік дағдыларды болашақта кездесетін сәтті күтпей сол уақаттв тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді. Осылайша, ағылшын тілін үйрену пәнаралық сипатқа ие және мектептің оқу бағдарламасының басқа пәндерімен тығыз байланысты.
Осы әдіс бойынша оқу курсын құрастырғанда4 <<С>> CLIL әдістерін ескеру қажет:
:: Content. Оқытылатын пәннің шеңберінде білімді, дағдыларды және қабілеттерді меңгеру үдерісі. CLIL әдісі пәнаралық байланыстарды дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, студенттер сол тақырыпта тарихты, географияны, өнерді оқи алады.
:: Communication. Осы тақырып бойынша білім алу үшін шет тілдерін меңгеруді үйрену. Тіл - өз бетінше емес, байланыс құралы ретінде болады. CLIL-дің негізгі мақсаты мұғалімнің көмегімен және сыныптастарының қатысуымен шет тілін қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануда белсенді сабақ бере алу үшін мұғалімнің сөйлеу уақытын қысқартуға және оқушының сөйлеу уақытын арттыруға бағытталған. Мұны істеу үшін тақырыптың басында немесе соңында ми шабуыл жасай аласыз. Берілген тұжырымдамаға байланысты оқушылар идеялар, пікірлер, тақырыптың әртүрлі аспектілерін қозғайды. Осылайша оқушылардың ауызша ойлау қызметін ынталандыру, олардың сөйлеу тәжірибесі өзекті болады. Талқылауға, дебаттарға, форумдарға қатысу мотивацияны арттыруға, психикалық шиеленісті талап етеді және талқылау барысында және проблемаларды талқылау барысында оқушылардың сөйлеу белсенділігін ынталандырады.
:: Cognition. Ойлауды дамыту тілді меңгеру процесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Оқушылар зерттеліп жатқан құбылыстың мәнін үйренудің белсенді үрдісіне, жеке жағдайларды жүзеге асыру үшін жағдайлар жасалуы керек. Осы мақсаттарға жету үшін аналитикалық немесе сыни оқу мен жазуға арналған тапсырмалар, негізгі ұстанымды оқшаулау, сәйкестендіру, болжау, байланыс табу және т.б. міндеттері көмектеседі.
:: Culture. Өзінің және шет тіл мәдениетін түсінуге, өз орындарын және рөлін анықтауға, басқа да мәдениеттерге оң көзқарас қалыптастыруға бағытталған мәдени білім CLIL-тың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
CLIL-әдісінің ерекшелігі - тілді білу пәннің мазмұнын зерттеу құралы болып табылады. Сонымен бірге, мәтіннің мазмұнына да, қажетті тақырып терминологиясына да назар аудару бағытталған. Сонымен қатар, тіл оқу жоспарына біріктірілген және тақырыптық материалды талқылауға мүмкіндік беретін тілдік ортаға батыру қажеттілігі зерделенген тақырыптың контекстінде тілді қолдануды ынталандырады.
Бұған мұқият іріктелген оқу материалдарымен тек белгілі бір пәндерді оқып қана қоймай, сонымен қатар тілдік лексика және грамматикалық бірліктер мен құрылымдар, сөйлеу белсенділігінің барлық түрлеріне (оқу, сөйлеу, жазу және тыңдау) үйрету жатады.
Міндеттердің түрлері тақырып мазмұнын, оның түсінігін, тексеруін және кейінгі талқылануын ескере отырып жасалған күрделілік деңгейіне сәйкес әзірленуі керек.
Мәтінмен жұмыс істеудің әртүрлі кезеңдерінде сөздікке, мәтіннің мазмұнына, содан кейін нақты грамматикалық материалдарға назар аударылады.
While және post-reading кезеңдері тәуелсіз және шығармашылық тапсырмалардың жеткілікті санын қамтуы мүмкін (сипаттау, салыстыру, контраст, сұрақ қою, олардың көзқарасын білдіру, презентация жасау).
Осылайша, оқу материалын іріктеуге және оған арналған міндеттерді әзірлеуге ерекше талаптар бар::: Мәтінді өңдеу тапсырмалары мазмұнға назар аудара отырып, оқушыларды түсіну, тестілеу, мәтіннің негізгі ойларын талқылау процесіне тарту үшін жасалуы керек.
:: Тапсырмалар оқушылардың өзіндік және шығармашылық белсенділігін ынталандыру қажет, шет тілінде ауызша және жазбаша қарым-қатынас жасау үшін коммуникациялық тапсырмалар.
:: Оқушыларға тілдік, мазмұндық және коммуникациялық қиындықтарды шешудің компенсаторлық стратегиялары таныс болуы керек.
Оқу материалының мазмұны пән бойынша негізгі сабақтарда зерттелген материалды қайталайды немесе толықтыра алады.
Жоғарыда аталған барлық факторларды дұрыс ескере отырып, CLIL әдіснамасына негізделген курс келесі білім беру мақсаттары мен міндеттерін шешуге мүмкіндік береді:
:: шет тілін үйренуге оқушылардың мотивациясын арттыру;
:: күнделікті қарым-қатынас мәселелерін шешу үшін оқушыларды шет тілін саналы түрде және еркін пайдалануға үйрету;
:: оқушылардың білімін және басқа да мәдениеттерді түсінігін дамыту;
:: Шет тілін табиғи және заманауи түрде пайдалану арқылы лингвистикалық және коммуникативтік құзыреттерді дамыту.
Осы әдістеме қолдану оқу процесін жүзеге асыру кезінде оның артықшылықтары бөлектеу мүмкіндік берді. Оқушы тілдік ортада тілдік материалды жеткілікті көлемде игере алады. Сондай-ақ атап өткен жөн түрлі тақырыптар бойынша жұмыс, пәндік терминологияны лексиканы оқытуға ықпал етеді және алынған білім мен дағдыларды одан әрі зерделеу және қолдану үшін, оны дайындайды белгілі конструкциялары тілді үйренуге мүмкіндік береді. Бұл әдістің артықшылығының көп болғанына қарамастан, оқу үрдісіне, оны енгізу кезінде бірқатар проблемалар туындауы мүмкін:
:: шет тілінде мамандық бойынша білім беру кешендерінің болмауы;
:: CLIL-ті жүзеге асыратын мұғалімдер үшін әдістемелік курстардың болмауы, біліктілігін арттыру курстары;
:: пән мұғалімдері мен шет тілі мұғалімдері арасындағы өзара қарым-қатынастың төмен деңгейі;
:: педагогикалық ұжымның жаңа тәсілдерді, әдістер мен технологияларды меңгеруін қаламауы;
:: CLIL-ті енгізудің бастапқы кезеңінде шет тілінде оқытылатын пәндер пәннің өзін меңгеру үдерісіне теріс әсер етуі мүмкін;
:: Шет тіліндегі материалдарды меңгерумен байланысты бірқатар психологиялық мәселелерге әкеп соқтыратын оқушылардың өзіндік шет тілі бойынша біліктілігінің төмен деңгейі.
CLIL әдіснамасын жүзеге асырудың барлық қиындықтарына қарамастан, ол шет тілін оқытудың функционалды әдісін білдіреді, ол білім беру міндеттерінің кең ауқымын шешуге мүмкіндік береді.
Осылайша, CLIL әдісі бойынша пәнді ағылшын тілінде жүргізу метапәндік байланыстарды қамтамасыз етеді және жаңа білім беру стандарты принциптерін дамытуда практикалық нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді, атап айтсақ, мәдени хабардарлығын, тілдік құзыретін дамытады, тек оқуға ғана даярлығын емес, сонымен қатар жаңа білімін өмірде қолдана білуге және сәйкесінше өмірлік дәлелдемесін көтеруге, табысқа мақсатталған, сайып келгенде, басты мақсатқа қол жеткізуге - болашақ түлектердің кәсіби құзыреттілігін қалыптастыруға, олардың ұтқырлығы мен тез өзгеретін өмірлік жағдайларға бейімделу қабілетін арттыруға әкеледі.
Педагогтердің кәсіби құзыреттілігін дамыту - білім сапасын көтеру құралы. Қазіргі ғылым мен техника дамыған қоғамда білім беру жүйесінде кәсіби құзыреттілігі дамыған, бәсекеге қабілетті мамандарды талап етіп отыр. Білікті де білімді маман болу үшін әр ұстаз өз білімін үздіксіз жетілдіріп, заман талабына сәйкес кәсіби біліктілігін үнемі үздіксіз жетілдіріп отыруы тиіс. Педагог оқытудың жаңа әдістерін барынша жетік меңгеріп, неғұрлым шығармашылығы жоғары болса, мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі соғұрлым кең болмақ. Қазіргі заманауи талапқа сәйкес өзіндік көзқарасы бар жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру мұғалімдер үшін маңызды мәселе болып отыр. Жас ұрпаққа білім беруде, оларды болашақ еліміздің тірегі етіп тәрбиелеу әр ұстаздың, әр мектептің жауапкершілікпен атқаратын міндетінде. Үштілде білім беру қызығушылық емес, қажеттілік екенін ұққанда ғана ұстаз, шәкірт, мектеп арасындағы үштағанның ісі алға жылжитыны хақ.
Елбасымыз Н. Назарбаев <<Мен білім беру жүйесіндегі іс жағдайын түбегейлі өзгертуді стратегиялық міндет деп санаймын>>; <<Білім беру реформасы - Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың бірі. Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет>> - деп атап көрсетті Қазақстан халқына жолдаған жолдауында. Дамыған мемлекеттердің қатарынан көрінуіміздің алғы шарты- сауаттылығы жоғары кәсіби мамандар.
Білімді толық игеру үшін оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, еркін сөйлеуіне, өз ойын ашық және толық айтуға үйрету, ой-өрісін кеңейту - оқытудың ең басты мақсаты. Әрбір оқушыны өз мүмкіндігіне қарай білім, дағды алатындай етіп оқытуымыз дұрыс.
Сабақ беру барысында мұғалімдер АКТ мүмкіндіктерін, сандық сауаттылыққа негізделген программаларда жұмыс түрлерін қолдана отырып, оқушылардың танымдылық-коммуникативтік құзыреттілігін дамыту және функционалдық сауаттылығын қалыптастыру үшін сабақтың түрлі кезеңінде оқушылардың үш тілде тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым дағдыларын дамытудағы белсенді оқыту стратегияларын көрсетті.
Мұғалім өз ісінің маманы болуымен қатар, оның бойында баланы жақсы көру, баланың көзқарасы мен пікірін сыйлау, тек өз пәнінің төңірегінде ғана қалып қоймай, қоғамда болып жатқан өзгерістерге құлағы түрік, көзі ашық, жан-жақты талдау жасай білетін маман болуы шарт.
Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсынұлының: <<Бала оқытуды жақсы білейін деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білуі керек>> деген тұжырымында <<Шығармашыл ұстаз шығармашыл шәкірт дайындайды>> деген ой айқын аңғарылады.
Сөзімізді қорыта келе айтарым, жоғарыда аталған құзыреттіліктерді меңгерген мұғалім шығармашыл шәкірт дайындауға даяр.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Усманова З. Ф., Заяц Т. В., Мукажанова Г. Ж. Реализация технологии CLIL в условиях полилингвального обучения // Филология и лингвистика в современном мире: материалы I Междунар. науч. конф. (г. Москва, июнь 2017 г.). -- М.: Буки-Веди, 2017. -- С. 94-97
2. Ларичев О.И. Теория и методы принятия решений. М., "Логос",
3. Пахомова Е.М. Изучение и обобщение педагогического опыта. // Методист. - 2005. - № 2.
4. Пахомова Е.М., Дуганова Л.П. Учитель в профессиональном конкурсе : учебно-методическое пособие. - М. :АПКиППРО, 2006. - 168 с.
5. Селевко Г.К. Альтернативные педагогические технологии. - М. : НИИ школьных технологий, 2005. - 224 с.