Сабақты етістіктер кімді

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қазақ тілі

күнтізбелік және күнделікті тақырыптық жоспар

6 - сынып

2011 - 2012 оқу жылы

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 11
наурыздағы №148 бұйрығымен бекітілген

6 сынып
Қазақ тілі пәні бойынша жылдық күнтізбелік жоспар.
аптасына: 3 сағат
I тоқсан
барлығы: 102 сағат.

аптасына: 3 сағат барлығы: 27
сағат.

|№ |Сабақтың тақырыбы мен мазмұны |Сағат |Өтілетін |Қолданылатын |
| | |саны |мерзімі |әдіс-тәсілдер |
|1. |Кіріспе сабақ. |1 | | |
|2. |Қазақ тілінің қоғамдық рөлі. |1 | | |
|3. |Әдеби тіл және оның нормалары.|1 | | |
|4. |Әдеби тіл мен мэтіннің |1 | | |
| |байланысы. | | | |
|5. |Сөз байлығы жэне мәтін. |1 | | |
|6. |Мәтін жэне сөздің мағынасы. |1 | | |
|7. |Ауызша жэне жазбаша тіл. |1 | | |
|8. |Мәтіннің тақырыппен байланысы.|1 | | |
|9. |Сын жұмысы. |1 | | |
|10. |Фонетикадан өткенді қайталау. |1 | | |
|11 |Лексикадан өткенді қайталау. |1 | | |
| | |і | | |
|12. |Пысықтау жаттығу жұмыстары |I | | |
|13. |Тіл ұстарту. |1 | | |
|14. |Мәтінмен жұмыс. |1 | | |
| |Сөзжасам (10 сағат) | | | |
|15. |Сөз тұлғасы. |1 | | |
|16. |Түбір мен қосымша. |1 | | |
|17. |Дара сөздер мен күрделі |1 | | |
| |сөздер. | | | |
|18. |Біріккен сөздер. |1 | | |
|19. |Біріккен сөздердің емлесі. |1 | | |
|20. |Қос сөздердің түрлері. |1 | | |
| |Қайталама қос сөздер. | | | |
|21. |Қосарлама қос сөздер. |1 | | |
|22. |Сын жұмысы. |1 | | |
|23. |Қысқарған сөздер. |1 | | |
|24. |Тіркесті сөздер. |1 | | |
|25. |Сөзжасамнан өткенді қайталау. |1 | | |
|26. |Тест тапсырмалары. |1 | | |
|27. |Тоқсандық қайталау. |1 | | |

Оқулық: Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептің 6 сыныбына арналған.
С.Исаев, К.Назарғалиева, Ж.Дәулетбекова. - Алматы: Атамұра,
2006. 208 бет.

1. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың такырыбы: Кіріспе сабақ. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға казақ тілі—қазақ халқының эдеби
тілі жэне
мемлекеттік тілі екендігі жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-
пікірін
қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: кіріспе сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жү_мыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық..
э) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға кіріспе сабақ жүргіземін..
Адам баласы тек білім арқылы ғана дүниені таниды, табиғаттың қүлия
сырларын ашады, ғылымды дамытады, техниканы өрістетеді, қоғамды ілгері
бастырады. Білім арқьшы өткен тарихын таниды, одан тағылым алады жэне
болашағын болжап, келешекке бағыт белгілейді.
Білім, ең алдымен, тіл арқылы, эсіресе, ана тілі арқылы игеріледі. Демек,
тіл, яғни ана тілі— білімнің негізгі қүралы. Сондықтан ана тілінің осындай
қасиетін ерекше бағалап, оны қадірлей білу керек. Ана тілі арқылы басқа
халықтардың тілін оқып үйрену де жеңіл. Сонда ғана адамзат білімді
меңгеріп, ғылымды игеріп, сол арқылы халқына, еліне пайда келтіре алады.
Бүл айтылғандарды ақындардың өлеңдері мен халыктың өзі түжырымдап шығарған
мақал-мітелдері де дэлелдей түседі.
Балалар, бүл - жол басы даналыққа,
Келіңдер, түсіп, байқап, қаралық та.
Бүл жолмен бара жатқан өзіңдей көп, Соларды көре түра қалалық па?!
Даналык — өшпес жарық, кетпес байлық, Жүріңдер, іздеп тауып алалық та! (А.
Байтүрсынүлы) Сү-рактар мен тапсырмалар.
1. Өлеңдерді мәнерлеп оқыңдар.
2.Даналъщ, өшпес жаръщ деген сөздерді қалай түсінесіңдер?
3. Бар циынды тек цана гылым жеңбек деген сөйлемді қалай
түсінесіңдер?
Ахмет, Сүлтанмахмүт, Ыбырай аталарыңның осыдан элденеше жыл бүрын айтқан
ойлары қазір қалай дэл келіп түрғанын түсіндіріп көріңдер.
Тастан сарай салзызды, Айшылық алыс жерлерден жылдам хабар алгызды, Аты
жоц цүр арбаны мың шацырым жерлерге... баргызды. Адамды цүстай ұшырды.
Теңізде
жүзді балъщпгай деген пікірлердің эрқайсысына бүгінгі өмірден нақты
мысалдар келтіріңдер
.6. Мақал-мәтелдерді оқын шығып, мәніне назар аударыңдар.
7.Өнер-білімге байланысты өздерің басқа да қандай мақал-мәтелдерді,
нақыл сөздерді білесіңдер?
8. Оқу-білімге қатысты мақал не нақыл сөз шығарып жазыңдар. Сабақтың
қорытындысы:
1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардын берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс: оқу, білім, өнер, еңбек, адалдық
тақырыптарында
мақал-мэтелдер мен нақыл сөздер жазып келіңдер.
Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің қоғамдық рөлі. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға қазақ тілінің қоғамдық рөлі жайлы
толық мэлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жү_мыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қазақ тілінің қоғамдық рөлі» тақырыбы
жайлы түсіндіремін.
Адам баласы ес білген кезінен бастап айналадағы жаңа үғымдарды ана
тілі арқылы қабылдап, олардың мэнін түсіне бастайды. Қоғамдық, элеуметтік,
мэдени, рухани байлықтарды адам ана сүтімен бірге қабылдап, туған тілі
арқылы игеріп, игілігіне жаратады. Ана тілі аркылы адамдар бір-бірімен
сөйлесіп, ойын жеткізеді, пікір алысады. Ана тілінде халқымыздың өрісін
көрсететін эдеби, мәдени туындылар жасалады.
Ана тілі -халқымыздың өмір сүріп, қоғамды жаң-жақты дамытып отыруынын
эрі көрінісі, эрі кепілі. Өйткені, біріншіден, ана тілі халқымыздың (қазақ
халқының) дүниеге
келіп, өмір сүруіне тікелей байланысты, екіншіден, ана тілін ұмытып, ана
тілінде сөйлемеген, ана тілінде тэлім-тэрбие ала алмаған халықтың келешегі
жоқ. Себебі ол халық біртіндеп тарих сахнасынан шығып қалады.
Өз ана тілін білмеген, қадірлемеген адам өзін дүниеге экелген, мэпелеп
өсірген анасын да, ел-жұртын да, Отанын да сүйе алмайды.
Тіл, ең алдымен, адамдар арасындағы қатынас қүралы болғандықтан, ол
белгілі бір адамдар арасында, қоғамда өмір сүреді де, сол ортада қоғамдық
қызмет атқарады. Тілдің адамдар арасындағы қатынас қүралы болуы деген сөз -
адамның бір-біріне ойын жеткізіп, түсініп алуы, сөйтіп, бір-бірімен қатынас
жасауы, сөйлесуі. Мысалы, мұғалімнің сабақ түсіндіруі, одан оқушының жаңа
үғымдар арқылы білім алуы, түсінбегенін мүғалімнен сүрауы немесе оқушының
сабақ айтуы, білгенін түсіндіруі, мұғлімнің сүрақ қоюы, оқушының оған жауап
беруі - осының бэрі тілдің қатынас қүралы болуы арқылы іске асады.
Қазақ тілінің қоғамдьщ ызметі үй ішінде отбасы мүшелерінің арасындабір-
бірімен түсінісіп, сөйлесу үстінде, оқу орындарында білім алу, тэрбие беру
істерінде, жұмыс орнында, үжымда адамдардың бір-бірімен қатынас жасауы
кезінде жүзеге асады. Осыған байланысты қазақ тілі оқу-ағарту, білім-тэрбие
саласында, мэдени өмірде (мысалы, театр, концерт, ойын-сауық кештері жэне
т. б.), қоғамдық-саяси емірде (эр түрлі ресми жиындар, қүрылтай,
жиналыстар), ғылым саласында, іс-қағаздар ісінде, т. б. өз міндетін
атқарып, халқына қызмет істеп келеді.
Жастайынан қиялыңды қияға өрлеткен ғажайып ертегілер, шыншыл да сыршыл
аңыз-эңгімелер, ерлікті, елдікті дэріптеген батырлар жырлары, шынайы
махаббатты мүрат еткен эсем де әсерлі ғашықтық, лиро-эпостық жырлар, береке-
бірлікті мақсат еткен өткір де өміршең шешендік сөздер, халық даналығы -
мақал-мэтелдер ана тілінде дүниеге келіп, эрбір адамға сол ана тілінде
жетіп отырады. Ана тілінде тараған осындай халык мұраларынан ғибрат аласың,
оларды өміріңе өнеге етесің. Одан жақсы, жаманды танып эсерленесің, білуге,
білім алуға деген қүштарлығың артады. Абайдың даналығына, Махамбеттің
батылдығына, Бүқардың ақылгөйлігі мен халкына деген жанашырлығына,
Абылайдың данышпандығына, Бөгенбай мен Қабанбайдың ерліктеріне сүйсініп,
рухани өміріңе азық етесің. Сондықтан ана тілінің қиын тағдыры үшін
күйінуге де, өсіп-өркендесе шаттануға да тиіс боласың.
Ана тіліңнің күші мен қүдіретін туған халқымыз эуелден-ақ бағдарлап,
сөз өнерін бар өнердің басы деп санады. Мысалы, "Өнер алды - қызыл тіл",
"Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады", "Түгел сөздің түбі бір, түп
атасы -Майқы би", "Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар", "Аңдамай
сөйлеген ауырмай өледі", "Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітірген", т. б.
сөздер халқымыздың орынды сөзге қандай мэн бергенін көрсетеді. Ата-
бабаларымыз өзінің асыл мүрасы - тіл өнерін келер ұрпағына жеткізіп, оны
аялап, қастерлеуді тапсырып отырған.
Оқушылар, сендер осы ата мүрасының бүгінгі иесісіңдер. Сондықтан ана
тілінде дүрыс сөйлеп, дүрыс жаза білу эр адамның азаматтық парызы болып
саналады.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соц жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 1-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Ана тілі, сөз өнері туралы төмендегі мақал-мэтелдердің
мэнін айтып беріңдер. Тіл жайында басқа тағы қандай мақал-мәтелдер
білесіңдер?
Келесі орындалатын тапсырма: 2-жаттығу жүмысының шарты: Тіл туралы
айтқан ақын ойларын түсіндіріңдер. Толғауы тоқсан қызыл тіл тіркесінің
мэнін таратьш айтыңдар. Абай өлеңдеріндегі ауыспалы мағынада колданылып
түрған сөздерді теріп жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс: тіл туралы мақал-мәтелдер, ақындардың айтқан
нақыл сөздерін жазып келіңдер.
Тексердім:
3. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың такырыбы: Әдеби тіл жэне оның нормалары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға эдеби тіл жэне оның нормалары
жайлЬі толық
мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе кағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл жэне оның нормалары»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Тілді бір адам ғана жасамайды жэне эркім өз білгенінше сөйлей
бермейді. Тіл өзі қызмет ететін адамдардың бэріне ортақ, түсінікті болуы
керек. Ондай жалпыға ортақ тілді эдеби тіл дейді. эдеби тілдің түрақты
нормалары болады. Сол нормалар арқылы да эдеби тіл көпшілікке түсінікті эрі
бэріне ортақ болып келеді. Көркем эдебиет тілі, ғылыми эдебиеттер тілі,
баспасөз тілі — бәрі де әдеби тілде жазылады. Тілді әдеби етіп тұратын
нормалар эр түрлі. Лексикалыц норма - сөзді мағыналарына сәйкес қолдану,
грамматикалыц норма -грамматикалық түлғалардың орынды жүмсалуы, фонетикальщ
норма - дыбыстардың дұрыс қолданылуы.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді. Оның бірі- ауызша тіл, екіншіс! -
жазбаша тіл. Ауызша тіл үй іші, отбасында ғана емес, телерадио
хабарларында, жиын-жиналыстарда сөйлеу, адамдардың бір-бірімен бетпе-бет
сөйлесуі, диалог арқылы, мүғалімнің сабақ түсіндіруі, оқушының жауабы жэне
т. б. арқылы көрінеді. Жазбаша тіл ойды қағазға жазу арқылы көрінеді. Әр
түрлі кітаптар, көркем шығармалар, оқулықтар, газет-журналдар, ғылыми
еңбектер жэне т. б. жазбаша тіл арқылы беріледі. Ауызша, яғни сөйлеу
тілінің өз нормалары болады. Ауызша тілдің нормалары орфоэпияльщ нормалар
деп аталады. Онда сөздердің бір-бірімен тіркесіп қолданылуындағы
бірізділік, үндестік сақталып отырады. Мысалы, Ац үйден шыга келді әнші
жігіт деген сөйлем орфоэпиялық норма бойынша: Аг үйдөн шыга гелді әнші
жігіт болып айтылады. Екінші сөздегі бірінші у дауысты дыбысының эсерінен
алдыңғы ак сөзінің соңғы қатаң қ дыбысы үяңданып, ғ болып, үйден деген
сөздің бірінші буынындағы у деген еріндік дауысты дыбыстың эсерінен шығыс
септіктің жалғауындағы (-ден) езулік дауысты е еріндік ө дыбысына айналып,
үйдөн болса,
келді деген сөздің бірінші к дыбысы алдыңғы сөздің соңғы дауысты а
дыбысының әсерінен ұяңданып, г болып (гелді) айтылады. Ал жазуда олар
ескерілмейді, орфографиялық норма негізінде жазылады. Сөздердің дүрыс
айтылу нормалары орфоэпиялық сөздіктерде беріледі де, дүрыс жазылу
нормалары орфографиялық сөздіктерде көрсетіледі.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Газет немесе журналдағы тіл туралы жазылған бір
мэтінге орфографиялық, орфоэпиялық нормалар бойынша талдау жасаңдар. Келесі
орындалатын тапсырма: Сұрақтар мен тапсырмалар.
1. Баланың тілі, ең алдымен, ана тілінде шығады дейміз. Осының себебі
туралы
ойланып, пікірлеріңді айтыңдар.
2. Ана тілі деген үғымды сен қалай түсінесің: ол сені дүниеге экелген
ананның тілі ме,
элде өзің өкілі болып саналатын халқыңның тілі ме? Туған тіл дегенді қалай
түсінесің?
3. Ана тілі арқылы нені үйреніп, білесіңдер?
4. Мэдени жэне рухани байлық дегенді қалай түсінесіңдер?
5. Ана тілінде білім, тэрбие алу дегенді қалай түсінесіңдер?
6. Ана тілін білмеген адам туған халқын, Отанын, елін сүйе ала ма?
7. Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық, шешендік, ерлік, елдік, өнер,
білім
туралы қандай сөздерді (шығармаларды) білесіңдер?
7. Ана тілінің қадір-қасиеті туралы өз ойларыңды жазыңдар.
9. Қазақ тілінің қоғамдық қызметі дегенді қалай түсінесіңдер?
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жү_мыс: Ана тілінде бізге көнеден жеткен даналық,
шешендік, ерлік, елдік, өнер, білім туралы қандай сөздерді (шығармаларды)
оқып, түсінігін
айту.
Тексердім:

4. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Әдеби тіл мен мэтіннің байланысы. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға эдеби тіл мен мэтіннің байланысы
жайлы толық
мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі. р
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу,
4. Жаңа сабақка дайындық.
э) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тіл мен мэтіннің байланысы»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Әдеби тілдің өмір сүріп, дамуы, қоғамдық қызметі негізінен жазба
эдебиетпен байланысты. эдеби тілдің эр түрлі қасиеттерін, мысалы, нормалық,
жүйелік сипаттарын, дамуын, қоғамдық қызметтерінің алуан түрлі екенін танып-
білу үшін жазба эдебиеттің әр түрінен мысалдар келтіріп отырмын. Ол
мысалдар жеке сөйлемдер ғана емес, үлкен-үлкен үзінділер болып та келеді.
Әдетте ондай үзінділерді мәтін деп атайды. Яғни, мэтін деп айтылған ой-
пікірдің, белгілі бір шығармашылық жүмыстың, біреудің шығармасының не оның
үзіндісінің қағазға түскен немесе ауызша айтылған түрін айтады. Мэтін өзара
байланысты бірнеше сөйлемнен түрады да, олардағы ойлар жинақталып келіп,
автордың (жазушының, ғалымның, зерттеушінің жэне т. б.) белгілі бір
пікірін, көзқарасын білдіреді. Ол көркем шығарма да, публицистикалық
шығарма да, ғылыми еңбек те болуы мүмкін. Ғылыми еңбек әр түрлі ғылым
саласына, мысалы, биология, астрономия, экономика, медицина, химия,
математика, тіл білімі, тарих, эдебиет, физика, техника жэне т. б. қатысты
болып келеді.
Мэтіннен эдеби тілдің сөздік қүрамын, сөз байлығын, сөз қолданылуының
мағыналық ерекшеліктерін, арнайы сөздердің, терминдердің, жаңа сөздердің,
жергілікті сөздердің, басқа тілден сөз алу, түрақты тіркестер мен мақал-
мэтелдердің қолданылу сипатын көріп, айқындаймыз.
Тілдің негізгі мағыналы бөлшегі сөздер (лексика) екені, ал оның өзі
жеке дыбыстардан түратыны белгілі. Дыбыстардың қолданылу ерекшеліктері мен
сипаты да, дыбыстық (үндестік) заңдылықтарының қолданылу шеңбері де
мэтіннен жэне содан алынған жеке сөйлемдер мен сөздердің қолданылуынан
көрініп отырады.
Тіл ойды білдірумен байланысты болса, ойды білдіре алатын ең кіші тілдік
бөлшек — сөйлем. Сөйлемнің құрылымы мен құрылысы, сөздердің бір-бірімен
байланысқа түсіп барып сөйлем қүрауы, жеке сөздердің сөйлем ішінде
синтаксистік қызмет атқарып, сөйлем мүшесі болуы, сөйлемнің түрлері, төл
сөз, сөздердің жасалуы мен оның жолдары жэне т. б. тілдік қүбылыстар
мэтіннен, мэтінді құрайтын жеке сөйлемдерден көрініп отырады да, солар
арқылы түсініліп айқындалады.
Адамдар бір-бірімен тіл арқылы түсінісетін болса, сол тілдің басты
құралы - сөз. Яғни, сөз дегеніміз - заттың, түрлі құбылыстың, қимыл-
эрекеттердің атауы. Әрбір сөздің білдіретін жеке үғымы болады. Мысалы, ңар
деген сөздің білдіретін ұғымы - түеі ақ, салқын, еріп, суға айналатын зат.
Парта - ағаштан жасалған окушының мектептегі қүралы, отыратын орны.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 4-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Берілген сөздердің қандай ұғымды білдіретінін, яғни
мағынасын анықтаңдар. Синоним сөздерді іріктеп алып, солар бойынша бірнеше
сөйлем не шағын мэтін құраңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 5-жаттығу жұмысының шарты: Өлеңді
мэнерлеп оқыңдар. Ауыспалы мағынаға ие болып түрған сөздерді теріп
жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 6-жаттығу жүмысының шарты: Байырғы түбір
сөздерді, жүрнақ арқылы жасалған сөздерді, сөздердің бірігуі, қосарлануы,
тірКесуі арқылы жасалған сөздерді баған-баған бойынша бір-бірінен ажыратып
жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 7-жаттығу жүмысының шарты:
Мэтінді мэнерлеп оқып, ондағы орыс тілінен енген сөздерді атаңдар.
Мэтіндегі ой бөліктерін
анықтаңдар. Мэтінде қай жылдардағы оқиға көрініс тапқан? Орыс сөздерінің
ену себебін айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 8-жаттығу жүмысының шарты: Орыс тілінен
енген мына сөздерді қатыстырып сөйлемқүраңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 9-жаттығу жүмысының шарты: Басқа тілден
енген мына сөздерді көшіріп жазып, олардың қалай жазылатынын үғып алыңдар.
Орфографиялық нормаға қатысын анықтаңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 10-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді
оқыңдар. Қарамен жазылған сөздерді сөздік дэптерлеріңе көшіріп жазып,
мағынасын түсініп алыңдар. Жылқы малына жэне оның ер-түрманына қатысты
сөздерді түгелдей атап шығыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 11-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді
рөлге бөліп оқыңдар. Шешендік сөздерге мэн беріп, одан үлгі алыңдар.
Сөздердің
мағыналық топтарын саралап жазыңдар (синоним, омоним, антоним).
Тексердім:

5. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөз байлығы жэне мэтін Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға эдеби тілдің лексикалық нормасы
жайлы толық
мәлімет бере отырып олардын ой-пікірін қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмйс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сурау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Әдеби тілдің лексикалық нормасы»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 12-жаттығу жүмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Мэтіннен туынды сөздерді теріп жазыңдар.мэтінге ат қойыңдар.
Мәтіндегі негізгі идея туралы өз пікірлеріңді айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 13-жаттығу жүмысының шарты: Көшіріп
жазып, омоним сөздердің астын сызыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 14-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді
оқыңдар. Ондағы сөйлемдерден синоним сөздерді топ-тобымен бөліп жазыңдар.
Синонимдердің ойды қалай әрлендіріп тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі орындалатын тапсырма: 15-жаттығу жүмысының шарты: Өлең
шумақтарын көшіріп жазып, антоним сөздердің мағынасын түсіндіріңдер.
Антонимнің сөйлемдегі ойды білдіру ерекшеліктеріне назар аударыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 16-жаттығу жұмысыньщ шарты: Мэтінді оқи
отырып, көп нүктенің орнына тиісті термин сөзді қойыңдар. Төмендегі
сұрақтарға жауап беріңдер. 1. Көп мағыналы сөздер мен омнимдерді қалай
ажыратуға болады? Ойларыңды диаграмма арқылы көрсетіңдер. 2. Олардың ойды
білдірудегі ерекшеліктері қандай?.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 17-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: «Қазақ
тілінің түсіндірме сөздігін» пайдалана отырып, 5 көп мағыналы жэне 5 омоним
сөз теріп
жазыңдар.
Тексердім:

5. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мәтін жэне сөздің мағынасы. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға мэтін жэне сөздің мағынасы жайлы
толық мэлімет
бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: калыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау. »
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мэтін жэне сөздің мағынасы» тақырыбы
жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабакты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 18-жаттығу жүмысының шарты:Мәтіннен жалпылама
қолданылатын қарапайым сөздер мен термин сөздерді ажыратыңдар. Терминдерді
теріп жазып, ғылымның қай саласына катысты екенін айтыңдар. Осы мэтінге ат
қойыңдар. Сол тақырып пен мэтін мазмүнынының байланысына назар аударыңдар.
Терминдердің жазылуына мэн беріңдер.
Келесі орындалатын тапсырма: 19-жаттығу жұмысының шарты: Мэтіндегі көп
нүктенің орнына төменде берілген қажетті терминдердің тиістісін қойып
жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 20-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Мәтін мазмүнын түсініп оқыңдар. Оған ат қойыңдар.
.Келесі орындалатын тапсырма: 21-жаттығу жүмысының шарты: Мэтіннен
басқа тілден енген сөздерді теріп жазыңдар. Мэтіндегі тірек сөздерді
анықтаңдар. Олардың мэтін мазмүнына қатысын айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 22-жаттығу жұмысының шарты: Орыс тілінен
енген кейбір сөздердің қазақ тілі заңдылығына икемделіп өзгергеніне назар
аударыңдар. Өздерің білетін осындай сөздерді естеріңе түсіріп дэптерлеріңе
жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 23-жаттығу жүмысының шарты: Мэтіндегі көп нүктенің орнына
қандай терминді қолданар едіңдер? Неге? Өздерің тұратын аймақта ғана
қолданылатын
қандай ерекше сөздер бар? Оларды эдеби түрімен салыстырып айтыңдар.
Тексердім:

6. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Ауызша жэне жазбаша тіл. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға мэтін және сөздің мағынасы, ауызша
жэне жазбаша
тіл жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушыларға «Ауызша және жазбаша тіл» тақырыбы
жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 24-жаттығу жүмысының шарты: Азық-түлік, тағам
атауларына қатысты диалект сөздерді көшіріп жазыңдар. Мүғалімнің көмегімен
түрмыстық заттарға байланысты өздерің білетін диалектизмдерді естеріңе
түсіріп айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 25-жаттығу жұмысының
шарты: Төмендегі сөздердің қандай кэсіпке, қандай мамандыққа байланысты
қолданылатынын айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма (ауызшатүрде): 26-жаттығу жүмысының шарты:
Төмендегі көнерген сөздердің мағыналарын анықтап, бір бағанға архаизмдерді,
бір бағанға историзмдерді бөліп жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 27-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі
сөздерді оқып, тілде мұндай сөздерді не деп атайтынын жэне оның себебін
түсіндіріңдер.
Келесі орындалатын тапсырма: 28-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді оқып,
неологизмдерді теріп жазыңдар
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 29-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
неологизмдерді қатыстырып сөйлем қүрастырып жазыңдар.
Тексердім:

7. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мэтіннің тақырыппен байланысы. Сабактың максаты:
а) білімділік: оқушыларға мэтін жэне сөздің мағынасы жэне
мэтіннің
тақырыппен байланысы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін
қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Гі
Сабақтын формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жү_мыс жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабакқа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушыларға «Мэтіннің тақырыппен байланысы»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, өткен тақырыптардан алған
білімдерін тексеру мақсатында қосымша сүрақтар қоямын.
Пысықтауга арналған сүрақтар.
1. Сөздік қүрам дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Жалпылама сөздер деген не?
3. Термин сөздердің ерекшелігі неде?
4. Қазақ тіліне басқа тілден енген қандай сөздерді білесіңдер жэне олар
қай тілден енген?
5. Кэсіби сөздер мен диалектизмдер деген не? Қазақстанның жекелеген
аймағындағы
жергілікті тіл ерекшеліктеріне ғана тэн қандай сөздерді білесіңдер?
6. Көнерген сөздердің ерекшелігі неде жэне оның қандай түрлері бар?
7. Неологизмдердің мэні неде жэне оның терминдермен байланысы қандай?
8. Түрақты тіркестердің мәні мен ерекшелігі неде жэне оның еркін сөз
тіркесінен
айырмашылығы қандай?
9. Мақал-мэтелдердің өзіндік ерекшелштері неде? Тұрақты тіркестермен
үқсастығы қандай?
Жоғарыда берілген сұрақтарға жауап алып болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма (ауызша түрде): 30-жаттығу
жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төмендегі тіркестердің қайсысы
еркін тіркес екенін жэне түрақты тіркестердің білдіретін мағыналарын
айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 31-жаттығу жұмысының шарты: Өздерің
білетін түрақты тіркестерді дэптерлеріңе жазып, олардың білдіретін
мағынасын айтыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 32-жаттығу жүмысының шарты: - Мэтінді
оқыңдар. Мэтіннің қай ғылым саласына қатысты екенін ажыратыңдар. Ойларыңды
дэлелдеңдер.
Келесі орындалатын тапсырма: 33-жаттығу жұмысының шарты: Мақалдарды бір
бөлек, мэтелдерді бір бөлек көшіріп жазыңдар. Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ кою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 34-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқу мен
білімге, тэрбиеге, халықты, елді, Отанды, ата-ананы суюге, ерлікпен ел
қорғауға, достыққа,
жақсылық-жамандыққа байланысты өздерің білетін мақал-мәтелдерді
дэптерлеріңе
жазыңдар.
Тексердім:
9. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтьщ тақырыбы: Сын жүмысы.
Ана тілі. Сабактың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жургізу.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э)Жаңа сабақты тусіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмүнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 109 сөзден
тұрады. Содан кейін мэтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға
кірісемін. Ана тілі.
Ана тілі — бүл атаңның, анаңның тілі, туған халкыңның тілі. Ана тілін
біз кішкентай кезімізден эке-шешемізге, эжеміз бен атамызға, басқа
ересектерге еліктеп жүріп біле бастаймыз. Ананың ақ сүтіндей бойымызға
біртіндеп сіңіреміз. Өзіміз өсіп, ержеткен сайын халықтан, мектептен,
кітаптан, газет-журналдан, радио-теледидардан, кино-театрдан үйреніп, ана
тілін тереңірек біле береміз. Ол — біздің өмір бойы өзгелермен ұғынысатын
негізгі қатынас қүралымыз.
Әр халықтың жер бетінде жасағаннан бергі басынан кешкен өмірі, ерлік
істері, аңыз-ертегілері, өлең-жырлары, кітаптары, табиғат пен қоғам
құбылыстары атаулары, жалпы дүние жайындағы үғымдары, ойы, сезімі—бэрі-бәрі
де ана тілінде сақталады. Ана тілі арқылы атадан балаға ауысып отырады.
Ана тілін жақсы білмейтін адамды шын мэніндегі мэдениетті адам деуге
болмайды, ("Ол кім? Бұл не?", 109 сөз)
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Асылымызды ардақтайық» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім
10. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Фонетикадан өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың жыл басынан бері алған білімдерін,
фонетика тарауы бойынша алған білімдерін бекіту.
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шебер-лігі,
тіл мәдениетін дамыту.
б) тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке, еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: калыпты сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сұрақ-жауап,
бекіту. Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе
қағаздары, т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен
жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты
түсіндіру, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың барысы:
1) ¥йымдастыру кезеңі.
а)Оқушылармен сэлемдесу.
ә)Кезекші мэлімдемесі.
б)Журнал бойынша түгелдеу.
2) Үй тапсырмасын сүрау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
э) Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.
б) Сүрақ қою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру.
а) Бүгінгі жаңа сабақта фонетика тарауын қайталау мақсатында жаттығу
жүмыстарын жүргіземін, пысықтау сұрақтар мен тапсырмалар беремін.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 35-жаттығу. Бүл жаттығу жұмысының
орындалу шарты мынадай: Суреттегі заттардың аттарын анықтаңдар. Алпамыс,
Қобыланды, Ер Таргын, Ер Төстік сияқты батырлардың бірін кейіпкер етіп
алып, оның согысып жүрген сэтін көздеріңе елестете отырып мөтін күраңдар.
Мәтінге суреттегі заттардың атауларын кірістіріңдер. "Ер қаруы - бес кару"
деген сөзге мэн беріңдер.
Келесі тапсырма: 36-жаттығудың шарты төмендегідей: Берілген сөздерді
орфографиялык сөздікпен салыстырып қарап, дэптерлеріңе жазыңдар.
Келесі тапсырма: 37-жаттығудың шарты: Орфографиялық сөздіктен түбір
түлгалары өзгеріп барып біріккен түрде жазылатын екі түбірден қүралган
бірнеше кісі атын теріп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 38-жаттығудың шарты: Мэтінді түсініп оқыңдар. Қазақ
тілінің халықтық ерекшелігін қай заңдылық танытатын еді, естеріңе
түсіріңдер.
Сөздер қалай жазылса, солай оқыла жэне айтыла бермейді. Олар
қалыптасқан
орфоэпиялық нормаға сэйкес оқылады. Орфоэпиялық сөздік орфографиялық
сөздіктің
негізінде қүрастырылып, сөздердің дұрыс айтылу ерекшеліктерін танытады. Бұл
сөздіктегі
сөздер де, тэжірибеде колданылып жүрген баска сөздер сиякты, алфавит
тэртібімен беріледі.
Сөздікке жазылуы мен айтылуы арасында айырмашылығы бар түбір сөздер, туынды
сөздер
мен күрделі сөздер, сөз тіркестері, қосымша жалганғанда өзгеріске үшырайтын
кейбір
түлгалар енгізіледі. Сөздікке енген сөздер екі баған етіп беріледі. Бірінші
бағанда сөздердің
емлесі бойынша жазылуы, екіншісінде калай айтылатындыгы көрсетіледі.
Мысалы:
Жазылуы: Айтылуы:
еркін күш еркің гүш
жирен көк жирең гөк
қырын кету кырың гету
құлан қүрык. кұлаң ғүрыц
жасырын хат жасырың гат
жирен касқа жирең гаскд
Иманбек Имамбек
Сөздерді орфоэпиялык норма бойынша айтуда дыбыстардың үндесу заңдылығы
ерекше орын алады. Сөйлеу кезінде сөз бен сөздің, дыбыс пен дыбыстың,
түбір мев.қосымшаның аралығында болатын мүндай құбылыс орфоэпияльық
сөздікке аркау болады. Осы заңдылыкты толық меңгерген адам сөзді дүрыс
айтып, тілдің үнділік, көркемдік қасиетін сақтай алады

Келесі тапсырма: 39-жаттығу жүмысының шарты: Берілген сөздер мен
тіркестерді оқып, жазылуы мен айтылуын салыстырыңдар, дыбыстық
өзгерістердің себебін айтыңдар.
Жазылуы: Айтылуы:
жүмысшы жүмышшы
сөзсіз сөссіз
газ жолы гаж жолы
көз жазбау көж жазбау
боз жорга бож жорға
салт басты салт пасты
күш-жігер күш-шігер
қыс бойы қыс пойы
қақ бөлу кақ пөлу
мүзжаргыш мүжжарғыш
ақ гүл ақкүл
ширек ғасыр ширек касыр
жас ғүмыр жас күмыр
Келесі орындалатын тапсырма: 40-жаттығудың шарты: Төмендегі сөздерді
орфографиялык норма бойынша жазыңдар.
Келесі тапсырма: 41-жаттығудың шарты: Берілген сөздердің мағыналарын
анықтап, түсіндірме сөздіктің улгісімен жазыңдар.
Жаттығу жұмыстарын орындап болған соң оқушыларға қосымша сүрақтар мен
тапсырмалар беремін.
Қайталауга арналған сұрақтар мен тапсырмалар.
1 .Жалпылама қолданылатын сөздердің ерекшелігін еске түсіріп,
түсініктеріңді мысалдармен дөлелдеп айтыңдар.
2.Диалектизм дегеніміз не? Оларға мысалдар келтіріп, диалектілік
ерекшеліктерді дэлелдеңдер.
З.Көнерген сөздердің ерекшеліктері қандай? Олардың түрлеріне мысалдар
келтіріңдер. 4.Термин сөздердің ерекшелігі мен қызметін еске түсіріңдер.
Қандай терминдерді білесіңдер жэне олар ғылымның кандай салаларына қатысты?
Ғылымның эр түрлі саласына қатысты терминдерге мысал келтіріңдер.
5.Түрақты тіркес пен сөз тіркесінің айырмашылыгын жөне олардың өзіне тән
ерекшелігін мысалдар арқылы салыстырып айтыңдар. б.Сөздіктердің мақсаты мен
міндетін, сөздікте сөздердің берілу тэртібін еске түсіріңдер.
Келесі орындалатын тапсырма: 42-жаттығу жүмысы ның шарты: Оқып шығып,
аударма мэтін екеніне назар аударыңдар. Мазмұнын эңгімелеп айтып беріңдер.
Мэтінге ат қойыңдар. Орыс тілінен енген сөздерді теріп жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты корытындылаймын.
ә) Оқушылардың білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 43-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Әңгімені
өз беттеріңмен 1-2 рет оқып шығып, III жақтан баяндап, мазмүндама етіп
жазыңдар.
Тексердім:
11. Сабактың өтілетін мерзімі:

Сабактын такырыбы: Лексикадан өткенді қайталау. Сабактын максаты:
а) білімділік: оқушылардың лексика тарауы бойынша алған білімдерін
тексеру.
ә) дамытушылык: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шебер-лігі,
тіл мәдениетін дамыту, сауаттылықка баулу.
б) тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін. Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тәрбиелеу.
Сабақтын түрі: кайталау сабақ
Сабақтьщ әдісі: түсіндіру. суреттеу. салыстыру, әңгімелеу, сұрақ-жауап,
бекіту, сөздікпен жүмыс. бағалау, корытындылау.
Сабактың көрнекілігі: дидактикалык материалдар, кестелер, кеспе
қағаздары, т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып
ұжымымен жүшыс жүргізу.
Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
бекіту, қорытындылау.
Сабактын барысы:
1) Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушылармен сэлемдесу.
э) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша түтелдеу.
2) Үй тапсырмасын сұрау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
э) Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.
б) Сұрак кою аркылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабакты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың лексика тарауы бойынша алған білімдерін
тексеру мақсатында жаттығу жұмыстарын жүргіземін. Алғашқы орындалатын
тапсырма: 49-жаттыгу жұмысының шарты. Сөз тіркестерін, түрақты тіркестерді
жөне күрделі сөздерді бөлек-бөлек топтап жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 50-жаттығу жүмысының шарты:. Берілгек
сөйлемдерді окып, күрделі сөздердің түрлерін ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 51-жаттығудың шарты: Мэтінді мэнерлеп оқып, тыныс
белгілерінің койылу себебін түсіндіріңдер.
Келесі тапсырма: 53-жаттығудың шарты: Сұрақ қ ою арқьілы сөйлемдегі
сөздердің байланысын анықтап, дэптерлеріңе көшіріңдер.
Жаттығу жүмыстарын орындап болған соң қосымша сұрақтар мен тапсырмалар
орындатамын.
Пысықтауга арналған сүрақтар мен тапсырмалар. І.Сөйлем нені білдіреді?
Сөз нені білдіреді? 2.Не себепті сөздер сөйлем ішінде байланыска түсуі
керек? З.Сез тіркесі мен сөйлемнің ара-катынасы қандай?
4.Сөз тіркесінің күрделі сөздер мен тұракты тіркестерден айырмашылықтары
кандай? З.Бір-бірімен байланысқа түспеген сөздер тіркесе ме? Оның сыры
неде? б.Сөздердін сөйлем ішінде байланысқа түсуінің себебін түсіндіріңдер.
Сабактың қорытындысы.
а) Сүрак кою аркылы жаңа сабакты корытындылаймын.
ә) Оқушылардын білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 52-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқыған, естіген
эңгімелеріңді, ондагы өздеріңе ұнаған кейіпкерлерді естеріңе түсіріңдер.
Жазгы демалыста
өздеріңе эсер еткен іс-окиғаларды еске алыңдар. Солармен байланыстырып,
"Ауылға барганда". "Жайлауда". "Маған ұнаган шығарма" деген такырыптардың
бірін таңдап алып, шығарма жазындар. Қүраған сөйлемдерің түсінікті, көркем
болуын ескеріңдер
Тексердім:

12. Сабақтьщ өтілетін інерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Пысықтау жаттығу жұмыстары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың фонетика, лексика тараулары бойынша
алған білімдерін
тексеру.
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі,
тіл мэдениетін дамыту. сауаттылыкка баулу.
б) тәрбиелік: окушыларды елін, жерін, Отанын кадірлей білуте,
адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: кайталау сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сүдрақ-
жауап, бекіту, сөздікпен жүмыс, бағалау, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі. жаңа сабакты
түсіндіру, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың барысы:
1) ¥йымдастыру кезеңі.
а) Оқушылармен сэлемдесу.
ә) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша түгелдеу.
2) Үй тапсырмасын сүрау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сұраймын.
э) Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.
б) Сұрақ қою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың лексика тарауы бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында жаттығу жүмыстарын жүргіземін. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 54-жаттығу жұмысының шарты:. Мэтінді оқыңдар. Мэтін
мазмүнына сүйеніп сурет салыңдар.
Келесі тапсырма: 55-жаттығудың шарты: Мәтінді мэнерлеп оқыңдар. 1.
Қарамен . жазылған сөздердің мағынасын түсіндіріңдер. 2. Мэтіндегі негізгі
идеяны ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 56-жаттығу жұмысынын шарты: Мэтіндегі тыныс
белгілерінің койылу себептерін айтьш беріңдер.
Келесі тапсырма: 57-жаттығудың шарты. Мәтінді оқып, оган ат қойыңдар,
«Көксерек» фильмі жөніндегі ойларыңды бөлісіңдер.

Келесі тапсырма: 58-жаттыгудьщ шарты:. Макалдарды оқып, сөздердің арасына
сызықша койылу себебін естеріңе түсіріңцер. Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардың білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 59-жаттығу лсұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді окып,
туынды сөздерді теріп жазыңдар, олардың қалай жасалып тұрғанын айтыңдар.
Тексердім
13. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіл ұстарту. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың фонетика, лексика тараулары бойынша
алған білімдерін
тексеру эрі тіл үстарту сабағын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шебер-лігі,
тіл мэдениетін дамыту. сауаттылыққа баулу.
б) тэрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабақ
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сүрақ-жауап,
бекіту, сөздікпен жүмыс, бағалау, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе
қағаздары, т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып
үжымымен жүмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
бекіту, қорытындылау.
Сабақтың барысы:
1) ¥йымдастыру кезеңі.
а)Оқушылармен сәлемдесу.
э)Кезекші мэлімдемесі.
б)Журнал бойынша түгелдеу.
2) Үй тапсырмасын сү_рау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
э) Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеремін.
б) Сүрақ қою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың лексика тарауы бойынша алған бі-
лімдерін тексеру мақсатында жаттығу жұмыстарын жүргіземін. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 60-жаттығу жұмысының шарты: Мэтінді оқып, мазмүнына
мөн беріңдер. Мэтіндегі абзацтардың арасындагы байланыс-ты байқаңдар.
Әсияга мінездеме жазыңдар.
Келесі тапсырма: 61 -жаттығудың шарты: Мэтіндегі ойды негізге ала
отырып, оны шығармашылық диктант түрінде жазыңдар. Қажетті тыныс белгілерін
койыңдар.
Келесі тапсырма:62-жаттығудың шарты: Мэтіндегі ой желісіне назар
аударыңдар. Автордың сезімін оятқан Салтанаттың бойындагы қасиеттерді
анықтаңдар.
Келесі тапмсырма: 63-жаттығудың шарты: Төмендегі тірек сөздер мен сөз
тіркестерін пайдаланып, "Сынып міндеттемесі" деген атпен шығарма жазыңдар.
Келесі тапсырма: 64-жаттығудың шарты: Мэтінді окып, 5-сыныпта алған
білімдеріңді естеріңе түсіріңдер. Өздерің мысал келтіріп жазыңдар.
Қогамдық өмірдің дамуына байланысты жаңа ұғымдарды білдіретін жаңа
сөздер пайда болады. Сөздердің пайда болуы мен жасалуының белгілі
заңдылыктары бар. Мыса-лы, оцушы, оцулыц, аялдама, тоцсан, жеті, өнеркәсіп,
бүгін, аяц-табац, т. б. сөздер эр түрлі тәсілдермен жасалган. Сөздердің
жасалуының бірнеше жолы болады:
түбірге қосымша (сөз тудырушы жұрнақ) жалғану , арқылы, мысалы: ңурылысшы
(күрылыс+шы);
сөздердің бірігуі арқылы, мысалы: Сарыөзек (Сары-+өзек);
3) сөздердің қосарлануы арқылы, мысалы: ата-ана (ата жэне ана).
Түбірге қосымша жалғану арқылы жасалған сөздер туынды түбір деп,
еөздердің бірігуі арқылы жасалган сөздер біріккен сөздер деп, ал сөздердің
қосарлануы аркылы жасалған сөздер цос сөздер деп аталады.
Қазақ тілінің сөздік қүрамы цысцарган сөздер аркылы да, сөздердің мағына
өзгерісі аркылы да толығып, байып отырады.
Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардын білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 65-жаттығу жүмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Берілген
сөздерді катыстырып сөйлем қүрап айтыңдар.
Тексердім:

14. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мэтінмен жұмыс.
Қолғанат. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың фонетика, лексика тараулары бойынша
алған білімдерін
тексеру, шығармашылық ізденіске баулу..
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шебер-лігі,
тіл мэдениетін дамыту, сауаттылыққа баулу.
б) тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке,
еңбексуйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сұрақ-жауап,
бекіту, сөздікпен жүмыс, бағалау, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: мазмүндамалар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: кіріспе, үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
бекіту, қорытындылау.
Сабақтың барысы: 1) ¥йымдастыру кезеңі. а)Оқушылармен сэлемдесу.
э)Кезекші мәлімдемесі. б)Журнал бойынша түгелдеу. 2)Жаңа сабақты
түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың лексика тарауы бойынша алған білімдерін
тексеру мақсатында мазмүндама жүмысын жүргіземін.
Алдымен тақтаға бүгінгі күнді, мазмүндама тақырыбын жазамын да,
мазмүндама
мэтінімен таныстырамын. Содан кейін 2 рет оқып шығып, оқушылардың өздеріне
жоспар
түзуін тапсырамын. Қолғанат.
Түстен кейін Ерланның атасы ауырып қалды. Ауа райы кілт өзгерді. Күн
суыта бастады. Ерланнын экесі мен мамасы жүмыста. Үй іші суи бастаған соң,
пешке жағатын отын жару керек болды.
Ерлан қойма ішінен балта тауып алды. Қьісқа қырқылған ағаштың біреуін
алып, балтаны сілтеп қалды. Ағаш екіге бөлінді. Екіге бөлінген ағашты тағы
да майдалады. Ол бірте-бірте отын жаруға эбден машықтанып алды.
Оң аяғы қақсап ауырған атасы жаюлы төсекке жата салған еді. Көзі
ілініп кетіпті. Бір уақытта көзін ашса, күн кешкіріп калған екен. Үйде
Ерлан жоқ.
- Ойнап жүр-ау, — деп ойлады атасы орнынан белін ұстай тұрып. Бір
кезде сырттан
тарс-тұрс еткен дыбысты қүлағы шалды.
Атасы аяғын жай басып терезеден сыртқа көз тастады. "Жаным-ау, мынау
Ерланның өзі ғой. Азаматым менің?"
- Ата, — деді бір кезде Ерлан терезеден қарап түрған атасын
байқап, — отын дайын.
Сөйтті де жарылған ағаштың біразын күшағына толтырып үйге кіргізді.
Атасы пешке
от жакты. Әп-сэтте үй іші жылына бастады. Пеш үстіне қойылған сүт те пісті.
- Ата, сүт ішемін, — деді Ерлан. Бүл жолы ол сүтке нан турап,
тэбеттене ішті. Қас
қарая экесі мен мамасы үйге келді, Жылы үй олардың көңілдерін көтерді.
—Отынды Ерлан жарды. Қолғанат болды деген осы, — деп атасы Ерланның
арқасынан қакты. Әкесі мен мамасы қуаныштарын жасыра алмай, күлімдеп тұр
еді. (Н.Қадырбаев, 200) Сөздік: көзі іліну, машыцтану. Мазмұндау жоспары:
1. Ерланның атасы ауырды.
2. Отын жару.
3. Жылы үй — көңілділік белгісі.
4. Ерлан — қолғанат.
Сабақ соңында дэптерлерін жинап аламын. Сабақтың корытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардың білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: "Мейірім" атты тақырыпта шағын шығарма жазу.
Тексердім:

15. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөз түлғасы. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөз тұлғасы жайлы толық түрде түсінік беру.,. ә)
дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі, тіл
мәдениетін дамыту, сауаттылыққа баулу.
б) тэрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке, еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу. Сабақтың турі: қалыпты сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сүрақ-жауап,
бекіту, сөздікпен жүмыс, бағалау, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалык материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын
сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, бекіту, қорытындылау. Сабақтың барысы:
1) ¥йымдастыру кезеңі.
а) Оқушылармен сәлемдесу.
э) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша түгелдеу.
2) Үй тапсырмасын сұрау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
э) Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.
б) Сұрақ қою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.

3)Жана сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөз тұлғасы» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Сөз түрлі бөлшектерден тұрады. Сөз бөлшектерінің өзіне тэн белгілі бір
мағынасы жэне қызметі болады. Мысалы, жолдастьщца деген сөз мынадай төрт
бөлшектен тұрады: жол-дас-тыц-ца. Бірінші жол бөлшегі "салған із" немесе
"сапар" деген мағынаны білдірсе, оған -дас қосымшасы қосылған жолдас сөзі
"серік" деген мағынаны беріп тү_р. Бүл сөзге -тыц қосымшасы жалғанып,
адамдар арасындагы қатынас мағынасын білдіретін сөз жасалган. Соңғы -қа
бөлшегі бүл сөзге жаңа мағына үстеп тұрған жоқ, басқа сөзбен байланыстыру
қызметін атқарып түр.
Сөйтіп, сөздің түлғасы деген ұғымга түбір жэне қосымша деп аталатын
бөлшектер кіреді. Сөз жалғыз бір түбірден де (мысалы, үй, әке, бала, т.
б.), қосымшалы түбірден де (мысалы, маңдай-ша, өнер-паз, біл-ім, т. б.),
екі түбірден де (мысалы, некен-саяц, жацсы-жаман, аццу, Марцакөл, т. б.)
қүралады.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жатығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 66-жаттығу. Бұл жаттығу
жұмысының шарты мынадай: Сөздерді оқып, олардың құрамын ажыратыңдар да,
ауыз-па талдаңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 67-жаттыгу жүмысының шарты:. Жапырагы
сарғайган агашқа қарап, күз көрінісін бейнелеп жазыңдар. Сөздерге қосылған
қосымшалардың астын сызыңдар. Жазған мөтіндеріңдегі туынды сөздердің жасалу
жолын түсіндіріңдер.
Сабақтың корытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардың білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 68-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мақал-
мөтелдердегі қосымшалардың түрлерін ажыратыңдар
Тексердім:

16. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Түбір мен қосымша. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөз түлғасы жэне түбір мен қосымша жайлы
толық түрде түсінік беру.
э) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі,
тіл мэдениетін дамыту, сауаттылыққа баулу.
б) тэрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке, еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сұрақ-жауап,
бекіту, сөздікпен жүмыс, бағалау, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ркымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, үііымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын
сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, бекіту, қорытындылау. Сабақтың барысы: 1)
¥йымдастыру кезеңі. а) Оқушылармен сэлемдесу.
э) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша түгелдеу.

2) Үй тапсырмасын сүрау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
ә) Жаттығу жү_мысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін.
б) Сұрақ қою арқылы өткен такырыпты бекітемін.
в) Дэптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру,
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Түбір мен қосымша» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Сөздің бастапкы мағыналы бөлшегін түбір дейді. Мысалы: жолдастъщ,
сауыншылар, мектептердің, көрінген деген сөздердің түбірлері - жол, сау,
мектеп, көр. Себебі бүлар қосымшасыз тұрып та белгілі бір магынаны
білдіреді: жол - із немесе сапар, сау - сүт алу, мектеп -оқитын орын, көр -
көзбен байқау.
Осы түбірлерге жалғанган -дас, -тьщ(жолдастъщ деген сөзде), -ын, -щы
(сауыншы деген сөзде), -тер, -дің (мектептердің деген сөзде), -ін,
-ген(көрінген деген сөзде) бөлшектері қосымша деп аталады. Қосымша жеке
түрганда ешбір мағына білдіре алмайды. Жоғарыдағы -дас, -тың, -ын, т. б.
косымшаларда ешбір мағына жок. Кей косымша түбірге қосылғанда сөзге жаңа
магына қосады. Мысалы, жол - із я сапар болса, жолдас - жолга бірге шығатын
адам я серік дегенді білдіретін жаңа мэнге ие болған сөз; мектеп - оку
окитын орын болса, -тер деген косымша сол мектептің біреу емес, көп екенін
гана білдіреді.
Қосымша екі түрлі: журнақ жэне жалғау. Жүрнақ өзі жалғанған сөздің
мағынасын өзгертеді, ол сөзді басқа сөзбен байланыстырмайды. Жүрнақтың өзі
екі түрге бөлінеді: сөз тудырушы жүрнақтар жэне сөз түрлендіруші жүрнақтар.
Түбірдің негізгі мағынасын өзгертіп, оган жаңа магына беретін жүрнақты сөз
тудырушы жұрнақтар дейді. Мысалы: жол-дас-тьщ, сау-ын-шы деген сөздердегі
-дас пен -тың, және -ын мен -шы жүрнактары жаңа сөз тудырып түр.
Жол деген із немесе сапар мағынасын береді. Оған -дас қосымшасы
қосылса, жолдас - серік мэніндегі адам, оған -тық қосылса, жолдастық
адамдар арасында болатын қарым-қатынас болып шығады. Сау деген сүт алу
мэнін беретін, қимылды білдіретін сөз болса, оған -ын косылса, саууға
байланысты жаңа мағынадағы заттық үгымды, оган —шы косылып саууды іске
асыратын адамды (сондай мамандықтың иесін) білдіреді. Осындай жүрнақтар
арқылы жасалған сөздер туынды түбір немесе туынды сөз деп аталады Сөйтіп,
жол, сау деген сөздер - негізгі түбірлер де, жолдас, жолдастьщ, сауын,
сауыншы деген сөздер - ту-ынды түбірлер.
Бір сөзге бірнеше жүрнақ жалғана береді. Бір түбірден жасалған эр
түрлі сөздер түбірлес сөздер деп аталады. Мысалы, өнім, өндіріс, өніс,
өнгіш сияқты сөздердің негізгі түбірі - өн.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң, жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 69-жаттығудың шарты мынадай: 1.
Оқып шығып, мэтіндегі негізгі ойды анықтаңдар. 2. Мөтінде кандай елдік
дэстүр көрініс тапкан? Өздерің білетін окигалармен байланыстырып
эңгімелеңдер.
Сөйлемдердегі қарамен жазылған сөздердің түрін (жұрнақ па, жалғау ма)
ажыратыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 70-жаттығу жұмысының шарты: Берілген
сөздерден жүрнақ аркылы туынды түбір жасап, дәптерлеріңе жазыңдар.
Келесі тапсырма:71-жаттығудың шарты: Сөздердің түбірі мен қосымшаларын
дефис арқьшы ажыратып жазыңдар.
Тапсырма: Қарамен жазылган сөздерді катыстырып шағын мэтін қүраңдар.
Келесі тапсырма: 72-жаттыгудың шарты: Төмендегі сөздерге қосымшалар
жалғап, сөйлем құрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 73-жаттыгудың шарты: Төмендегі сөздерді үлгіде
көрсетілгендей етіп үш бағанға бөліп жазыңдар.
Келесі орынбалатын тапсырма: 74-жаттығу. Бес макал-мөтел тауып жазып,
ондагы түбірге қосылған қосымшалардың түрлерін ажыратыңдар.
Қазіргі цазац тілі - көне түркі тілдік цүбылыстардыц, заңдыльщтардың
дені сол көпе тілден бастау алады. Бүдан былап мен сендерге көне туркі
тілініц айнасы - Орхон-Енисей ескерткіштеріндегі грамматикалъщ
заңдылыцтармен де таныстырып отырамын.
Орхон-Енисей ескерткіштеріндегі сөздерді де түлғасына қарай түбір сөз,
туынды сөз, қос сөз, біріккен сөз, күрделі сөздер деп бес топқа бөлуге
болады.
1. Түбір сөздер. Ескерткіштерде жалаң түбірден түратын сөздер
темендегідей болып келеді:
1) жалғыз ғана дауысты дыбыстан түратын сөздер, мысалы, ы - бүта (өсімдік):
Ы бар бас
асдымыз (Бүтасы бар шыңнан астық);
2) дауысты+дауыссыз дыбыстан түратын сөздер: аз (аз), еб (үй), іч (іш);
3) дауыссыз +дауысты дыбыстан түратын сөздер: бу (бүл), те (де, айт), ку
(дыбыс), т. б.;
4) дауысты жэне дауыссыз дыбыстар араласып келген сөздер: апа(апа),
йурт(жүрт),
кіші(кісі), інгек(сиыр), будун (халық), қаған(каған, хан), т. б.
Туынды сөздер. Ескерткіштерде жұрнақ. жалғану арқылы жасалған жаңа
сөздер де бар. Мысалы: айгучы (кеңесші), атлыг (атты), йерчі (жершіл),
күчліг (күшті).
Міне, осылайша жаттығу жүмыстарын орындап, Орхон—Енисей
ескерткіштері жайлы түсінік беріп болған соң қосымша сүрақтар мен
тапсырмалар беремін. Пысықтауға арналған сұрақтар.
1. Сөздердің жасалуы мен сөздік күрамының арасында қандай байланыс бар?
2. Түбірге қосымша қосылу аркылы кандай сөздер жасалады?
3. Түбірдің негізгі белгісі кандай?
4. Түбір мен косымшаның айырмашылыгы қандай?
5. Қосымшаның қандай түрлері бар? Олардың бір-бірінен айырмашылыгы неде?
6. Туынды түбір деген не?
7. Туынды түбір мен негізгі түбірдің айырмашылыгы қандай?
8. Түбірлес сөздер деген не?
Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардың білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 74-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Бес
макал-мөтел тауып жазып, ондагы түбірге қосылған қосымшалардың түрлерін
ажыратыңдар.
Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Дара сөздер мен күрделі сөздер. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөз түлғасы жэне дара сөздер мен күрделі
сөздер жайлы
толық түрде мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі, тіл
мэдениетін дамыту.
б) тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сүрақ-жауап,
бекіту. Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе
қағаздары, т.б. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен
жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: кіріспе, ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты
түсіндіру, бекіту, корытындылау.
Сабақтың барысы:
1) Үйымдастыру кезеңі.
а)Оқушылармен сэлемдесу.
э)Кезекші мэлімдемесі.
б)Журнал бойынша түгелдеу.
2) Үй тапсырмасын с^рау.
а) Өткен сабақта өтілген ережелерді сүраймын.
ә) Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеремін. ,.
б) Сұрақ кою арқылы өткен тақырыпты бекітемін.
в) Дәптерлерін алмастырамын.
3)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Дара сөздер мен күрделі сөздер»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Сөздер қүрамы жағынан дара жэне күрделі болып екіге бөлінеді. Бір ғана
түбірден түратын негізгі жэне туынды түбір сөзді дара сөз дейді. Мысалы:
әке, жол-дас, ауыл, аялдама сияқты сөздер дара болып есептеледі. Себебі бүл
сөздер бір ғана негізгі (әке, ауыл) немесе туынды түбірден (жол-дас: түбірі-
жол, -дас-жүрнак; аял-да-ма: түбірі - аялда, -ма -жүрнақ) түрады.
Екі немесе одан да көп түбірден күралган сөзді күрделі сөз дейді.
Мысалы, әке-шеше, ауыл-аймац, ашу-дас, Қостура, бозторгай, цараторы, он үш
сиякты сөздер күрделі сөздер болып табылады. Себебі бүлар кемінде екі
түбірден қүралған: әке-шеше (әке және шеше), ауыл-аймац (ауыл жэне аймац),
ашудас (ашу немесе ащы жэне тас), боз торгай (боз жэне торгай), цара торы
(цара жэне торы), он үш (он және үш), Қостура (ңос~екі, шура-тау). Күрделі
сөздер жасалу жолына карай төрт түрлі бо-лады: біріккен сөздер (бүгін,
жаздыгүні), қос сөздер (үлкен-кіші, аяқ-табақ), қысқарған сөздер (АҚШ,
Б¥¥), тіркесті сөздер (шүбар ат, кара көк, жүз бес).
Сөйтіп күрделі сездер, бір жагынан, сөз тудырудың (сөзжасамның)
белгілі жолдары (біріктіру, косарлау, тіркестіру) арқылы жасалған жаңа
сөздер болса, екінші жағынан, күрделі түбір, яғни түбірдің өзінше бір түрі
болып табылады.
Міне осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң оқушылардың жаңа
тақырыптан алған білімдерін тексеру мақсатында Абай шығармашылығындағы
күрделі сөздер қолданысын оқушылардың теориялық білімдерін практикада
қолдану жэне пракгикалық білім дэрежелерін одан эрі кеңейту, оқушылардың ой-
өрісін, сауаттылығын, тілін дамытып, дамыта оқытамын.
Әр топтан оқушылар шығып, өтілген тақырыпты пысықтайды.
"Ақын" тобы

Топтастыруу стратегиясы
"Ғүлама" тобы
Бірікқен сөздер
"Данышпан" тобы
аз
Біріккен Кірікен Ілгеріаді Кейшді
Дара күрделі Түбір+Қосымша

Жалғау Жүртақ

Сөз түлғасына қарай: түбір туынды, біріккен сөз, қос сөз, қысқарған сөз,
түбір тіркесті

Алгоритмдік деңгей
"Абай - ақын, данышпан, лирик" тақырыбын ашамыз.
Мәтіндермен жұ_мыс. Оқушыға Абай өмірі мен шығармаларынан үзінді
беріледі.

1. "Ақын" 2. "Данышпан" 3. "Ғүлама"
Абай келбеті Абай жері Абай өмірі

Тапсырма. 1. Мэтін мазмұнын айту.
2. Мэтін ішінен күрделі сөздер іздеу.
3. Қосымша мэлімет айту.
Абай шығармашылығынан.
Абайдың табиғат лирикасы төңірегінде:
Жаз Күз Жазғытұры
1. Мэнерлеп оқу.
2. Күрделі, дара сөздерді табу.
3. Септік жалғаулы сөздерді табу.
4. Көптік жалғаулы сөздерді табу.
Тэуелдеуге:
Ауыл Жылқы Ел
(Әр қатардан 1 оқушыдан талдайды).
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп, дамыта оқыту технологиясын
қолданып болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын
тапсырма: 75-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Төмендегі сөздердің
кайсысы дара, кайсысы күрделі (»өздер екенін ажыратып айтыңдар.
Келесі тапсырма: 76-жаттығу жүмысының шарты: Күрделі сез түрлеріне
мысалдар тауып жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
э) Оқушылардың берген жауаптарына қарай б білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 77-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Берілген
күрделі
сездерді катыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.
Тексердім:

18. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Біріккен сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөз тұлғасы жэне біріккен сөздер жайлы
толық түрде
мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой - өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігі, тіл
мэдениетін дамыту.
б) тәрбиелік: оқушыларды елін, жерін, Отанын қадірлей білуге,
адамгершілікке,
еңбексүйгіштікке, тәрбиелеу. і_;
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, эңгімелеу, сүрақ-жауап,
бекіту.
Сабақтың көрнекілігі: дидактикалық материалдар, кестелер, кеспе
қағаздары, т.б. [_,'
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: кіріспе, үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
бекіту, ■ ,
қорытындылау. І_!
Сабақтың барысы:
1) Үйымдастыру кезеңі. і
а)Оқушылармен сэлемдесу. э)Кезекші мәлімдемесі. б)Журнал бойынша
түгелдеу. 2) Үй тапсырмасын сұрау. Өткен сабақтар бойынша сұрақ-
тапсырмалар. "Ой қозғау" стратегиясы
1. Біз бір-бірімізбен не аркылы қатынас жасаймыз?
2. Тілдің негізгі байлыгы не?
3. Создер қалай жасалады?
4. Сөзге косымша жалғанғанда, сөз мағынасы қалай өзгереді?
Етік+етікші—аяқкиім—
етік тігетін адам.
5. Бүл сөз жасаудың кандай түрі? (Туынды сөз)
6. Туынды сөз неден жасалады? (Түбір сөзден)
7. Түбірден басқа жолмен сөз жасауға бола ма?
Мына сөздерді салыстыр: Еңбекші - еңбекақы
Осыдан біріккен сөздің анықтамасын айтқызу.
Екі, я одан да көп түбірден бірігіп, түтас бір үғымды білдіретін
күрделі сөздер біріккен сөздер деп аталады. Мысалы, белбеу, баспасөз,
ашудас, өнеркәсіп, тоцсан де-ген сөздер екі сөзден күралып (бел жэне бау,
баспа жөне сөз, ашу немесе ащы жэне тас (кейінді ыкпал заңы бо-йынша т
дыбысы д-га айналып, тас сөзі дас болған), өнер жэне кәсіп, тогыз -тоцс
жэне он-ан), бір үгымның ғана атауы болып түр.
Қазак тілінде біріккен сөз екі түрлі болады. Бірінде қүрамына енген
түбірлердің түлгалары сакталып отыра-ды. Мысалы: түйецус (түйе+құс),
бузаубас (бүзау+бас), царацүрт (кара+күрт), басмацала (бас+мақала), т. б.
Екіншісінде күрамына енген түбірлердің түлғалары сакталмай, кейбір дыбыстыц
өзгерістерге үшырайды. Мыса-лы: биыл (бүл және жыл: бірінші сөздегі л
дыбысы түсіп қалган^ екінші сездің басындагы ж дыбысы и-ға айналған),
жаздыгүні (жаздың және күні: бірінші сөздегі соңғы ң дыбысы түсіп калған,
екінші сөздің басындағы к дыбысы ілгерінді ықпал заңы бойынша г-ге
айналган), түрегелді (туражөне келді: бірінші сөздегі дауысты дыбыстар
екінші сездің эсерінен жіңішкеріп ү ү-ге, а е-ге айналған, екінші сөздің
басындагы к дыбысы г-ге айналған). Бүлар ғылым тілінде кіріккен сөздер деп
аталады.
Біріккен сөздерге көбіне мынадай атаулар жатады:
1) аң, құс, жэндік, өсімдік атаулары: цосаяц, тас-баца, егеуцүйрыц,
жолбарыс, көщутан,
текесацал, ала-бота, ащу, царацүрт, итмурын, саңырауцүлац, бәптерек,
бәйшешек, т. б.;
2) географиялық атаулар (жер, су, планета аттары): Жетіцарацшы,
Темірцазыц, Ацбозат,
Көкбозат, Сарысу, Қызылорда, Әулиеапга, Алакөл, т. б.;
3) кісі аттары: Орынбасар, Сейілбек, Мухаметжан, Ерасыл,
Аманжол, Есенәлі,
Бейсенбай, т. б.;
4) дене мүшелері (анатомиялық атаулар): асцазан, тоцішек, үлтабар,
мойыномыртца,
сегізкөз, тазцарын, т. б.;
5) ауру атаулары: алаөкпе, көкжөтел, цылтамац, қарасан, т. б.;
6) ойын атаулары: алтыбацан, ацсүйек, балтамтап, доптаяц, орынсатпац, т.
б.;
7) эн, күй, өлең аттары: Сарыжаплау, Сарыарца, Қароторгай, Кісенашцан,, т.
б.;
8) қоғамдық өмірге, күнделікті түрмыска байланыс-ты эр түрлі атаулар:
баспасәз,
цолбасшы, кәсіпорын, шекара, еңбеккүн, отагасы, ацсацал, т. б.;
9) мезгілге байланысты атаулар: биыл, бүгін, цыстыгүні, жазгытүрым,
күздігцні, т. б.;
10) белгісіздік, болымсыздык мәндегі атаулар: вшкім, ештпеңе,
цайсыбіреу, әлдекім,
әрщйсысы, ешцашан, кейбір, әрбіреу, әлдецашан, т. б.

III. "Топтастыру" стратегиясы.
А) Окушыларға өздері білетін біріккен сөздерін жаздыру. Мысалы:
жалборыс,Ацшұцыр, Гулдана, асцазан, алтыбацан, ацсацал, бірнеше, куздігуні,
т.б.
Ә) Жазған біріккен сөздердің мағынасын айтқызу жэне атаулары-ның
бірыңғайлығына карай топтастыру.
Оны сызба түрінде көрсету
Аң, қүс, жэндік, өсімдік Ойын атаулары

Қоғамдық өмір, Дене мүшелері
түрмыс атаулары
Б.с
Географиялық атаулар Мезгілге байланысты

Белгісіздік, болымсыздық Кісі аттары
мэндегі атаулар.
Сабақта ауызша түрлеріне жататын атаулар айтылады да, сызбаны толтыру
үйге тапсырылады.

Б) Қазақ тілінде біріккен сөздің 2түрі бар:
Біріккен сөздер
Біріккен сөздер Кіріккен сөздер

Тұлғалары сақталады Тұлғалары дыбыстық Биыл - бүл жыл
өзгерістерге үшырайды Сексен- сегіз он
Тоқсан - тоғыз он
Білезік - білек жүзік
Ілгерінді кейінді Қайны - кайын іні
Күндіз - күннің жүзі
ыкпал Ендігэрі - ендігіден өрі
IV. Венн диаграммасы бойынша оқушының біріккен және кіріккен сөздерді
салыстыруы.

|Б.с |Екеуі де |К.с |
|Түбір |бірігіп |Түбір түлғалары |
|тұлғалары |жазылады. |сақталмай дыбыстық |
|сақталады | |өзгерістерге түседі. |

V. Білімдерін бекіту үшін сүрақтар мен тапсырмалар ойын түрінде
беріледі.
Тақтада "Біріккен сөз" деп аталатын тақтың суреті. Оқушылар топқа
бөлініп, таққа отыру үшін тапсырмалар орындайды. Дұрыс эрі бірінші
орындаған топ сол таққа ие болып, "Біріккен сөз" елінің патшасы мен
уэзірлері болады. Такқа ие болу үшін жолдағы кедергілерден, өтуі керек.
1) өзен, 2) тау, 3) көл, 4) кұз, жартас,
5) терең ор, 6) ну орман, 7) қыл көпірден өту керек.
Кедергілер суреттермен берілген. Суреттің артында тапсырма-сүрақтар
бар. Кедергілерден өткен топ жеңімпаз атанады.
Сұрақ тапсырмалары 1 - топ 2- топ
1-тапсырма. Оңтүстік Қазақстан облысы аумағындағы біріккен жер-су
атауларын жаз. Тақтаға 1 минут ішінде неше сөз жазғанына қарай бағалау.
(Жетісай, Шолаққорған, Сарыағаш, Кентау, Шымкент, Арнасай, Қасақасу, ақсу,
т.б.)
2-тапсырма. Жүмбақтардың шешуі біріккен сөз, шешуі болған сөзді
сатылай комплексті талдау.
Тарбаң-тарбаң тарбиған, Сап-сары көйлегі,
Түрі жаман жарбиған. Қап-қара түймелі.
(тасбақа) Көрсетер сүйгенін
Басының игені. (Күнбағыс)
3-тапсырма.Біріккен сөздердің сыңарларын тауып айт.
Боз... 1. Кемпір...
Ал... 2. Ақ....
3. Өнер.. З.Шаң...
4- тапсырма. Қүс аттары болатын Аң, жәндік атаулары
біріккен сөздерді ата. біріккен сөздерді ата.
5-тапсырма. Төмендегі мақалдардың мағынасын түсіндір, біріккен сөзді
тап, сөздегі дыбыстарға математикалық тэсілмен мінездеме бер.
Аққу көлін аңсайды, ¥лдың үйкүшік болғаны жараспайды,
Ер жігіт елін аңсайды. Қыздың кьщырмашы болғаны жараспайды.
6-тапсырма. "Сенің атың кім?". Әр окушы өз тобындағы біріккен сөз
болатын оқушы аттарын 1 минут ішінде айтуы керек.
7-тапсырма. "Музыкалық эліппе". Қандай музыкалық аспаптарды
білесіңдер? Соның ішінде қандай біріккен сөздер бар? (Шаңқобыз, сазсырнай,
қылқобыз, шындауыл, месқобыз, домбыра, жетіген, шертер, сыбызғы, дабыл,
түяқтас.)
VI. Кітаппен жумыс.
А) Біріккен сөздің ережесі, жасалу жолдары
Ә) 78- жаттығуды ауызша түрде орындау. Жаттығу шарты мынадай: Берілген
біріккен сөздердің қандай түбірлерден біріккен көрсетіңдер. Біріккен
сөздердің мағыналарын айтыңдар.
Келесі тапсырма- 79- жаттығуды орындау. Жаттығу шарты мынадай:
Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір бөлек, түбірлері дыбыстық
өзгеріске үшыраған кіріккен сөздерді бір бөлек жэне қандай түбірлерден
біріккенін көрсетіп көшіріп жазыңдар.
Біріккен сөздер Кіріккен сөздер
Көкшетау. Алтыбакан. Қосаяк, Жаздыгүні. Қазанғап. Әнеугүні.
Айнамкөз. Желмая. Тайбурыл. Белбеу. Өмірзак. Бегэлі. Есенгелді.
Кемпірқосақ. Екібастүз. Нүргелді. Нүрғожа. Нүрғиса. Қартбай,
Әбілкайыр. Есенгүл, Қарагөз, Айғыз.
Қаламқас, Әбдіқадыр. VII. Сауаттылығын тексеруге арналған сөйлемдер.
1. Бесатар белдескенде де керек, алыстан жаумен тілдескенде де керек.
2. Жақсылықты көп куған, Бақ-дэулетке молығар.
3. Қараша, желтоқсан мен сол бір-екі ай, Қыстың басы бір ерте, біреуі жай.
(Абай)
4. Жаздыгүні шілде болғанда, Көкорай шалғын бэйшешек Үзарып өсіп толғанда.
(Абай)
VIII. Сабақтың қорытындысы.
а) Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
ә) Оқушылардың берген жауаптарына қарай б білімін бағалаймын.
б) Үйге тапсырма: 80-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Берілген
сөздерді
қатыстырып сөйлем қүрап айтыңдар. Дыбыстық өзгеріске үшыраған түбірлерге
назар
аударыңдар.
Тексердім:

19. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Біріккен сөздердің емлесі. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға біріккен сөздер, оның түрлері,
біріккен сөздердің
емлесі жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымы-мен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Біріккен сөздердің емлесі» тақырыбы
жайлы түсіндіремін.
1. Біріккен сөздер эрқашан бірге жазылады. Мысалы: баспасөз, шекара,
қарақүс,
элденеше, Ақтөбе, т.б.
2. Біріккен сөздердің эрбір тулғасы дыбыстық өзгеріске түскен қалыпта
жазылады.
Мысалы: ендігәрі ( ендігіден әрі емес), сөйтіп ( солай етіп емес) бүгін
(бүл күн емес), т.б.
3. Еш, Бір, кей, элде деген сөдер есімдіктермен (мысалы: еш сөзі кім, бір,
қандай,
қайда, қашан, теңе сөздерімен, бір сөзі неше, талай, аз, ыңғай, келкі,
жола, жолата, қыдыру
сөздерімен, әр сөзі кім, қашан, кайсы, дайым, бір, қалай сөздерімен, кей
сөзі бір, біреу
сөздерімен) бірігіп жазылады. Ал жеке тұрып зат есімдердің анықтауышы
ретінде
жүмсалғанда, бул сөздер олардан бөлек жазылады. Мысалы: еш бала, еш жерде,
бір
мектепте, т.б.
Қосымша түсінік:
Орхон-Енисей ескерткіштері тіліндегі біріккен сөздер табиғаты жағынан
қазіргі қазақ тіліне өте жақын. Ескерткіште бірнеше түбірден бірігіп, бір
ғана үғымды білдіретін біріккен сөздер бар: Тоңүқүқ (Тоныкөк), Ілтеріс
(Елтеріс), егрітебі (кілем), йоқару (жоғары), күнтүз (күндіз), т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 83-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Төмендегі сөздерді қатыстырып сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі орындалатын тапсырма: 84-жаттығу жүмысының шарты: Сөздерді
көшіріп жазып, қандай түбірлерден бірігіп жасалғанын үлгідегідей дефиспен
бөліп көрсетіңдер.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын:85-жаттығу жұмысының шарты.
Мэтінді оқып шығып, күрделі сөздерді табыңдар. Олар күрделі сөздің қай түрі
екенін айтыңдар.
Келесі тапсырма: 86-жаттығу жүмысының шарты төмендегідей: Мэтінді
оқып, оған ат қойыңдар. Мәтіннен біріккен сөздерді ғана теріп жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 87-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін: Үйде
өздерің оқып жүрген көркем эдебиеттерді пайдаланып, күрделі сөздердің
эрқайсысына бес-
бестен мысал тауып жазыңдар. Сыныпта оларға мағыналық талдау жасаңдар.
Тексердім:
20. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қос сөздердің түрлері. Қайталама қос сөздер.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға қос сөздер, оның түрлері, қайталама
қос сөздер
жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымы-мен жү_мыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қос сөздердің түрлері. Қайталама қос
сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Қос сөздер.
Сөздердің қосарланып немесе қайталанып айтылуынан жасалған сөздерді
крс сөздер деп атаймыз. Сөздерді қосарлап немесе қайталап қолдану жаңа сөз
жасаудың бір жолы болып табылады. Мысалы: Жан-жануар, адамзат анталаса, Ата-
анадай елжірер күннің көзі. Бүл сөйлемде жан-жануар, ата-анадай
дегендер—қос сөздер, олар жаңа мағына білдіріп түр: жан-жануар—бүкіл
айналадағы, табиғаттағы жанды заттар; ата-анадай ең жақын туғандар ата мен
анадай деген мағынада, яғни шынайы мейірімділік деген мэнде қолданылған.
Қос сөздер екі түрлі болады: қайталама қос сөздер жэне қосарлама қос
сөздер. Қайталама қос сөздер.
Бір түбірдің екі рет қайталануынан жасалған қос сөздер қайталама қос
сөздер деп аталады. Олардың жасалу жолдары мынадай:
қосымшасыз жэне қосымшалы түбірдің түгелдей қайталануы, мысалы: тау-тау
астық, көре-көре көсем боласың, сөйлей-сөйлей шешен боласың, т.б.
бір сыңары қосымшалы, бір сыңары қосымшасыз бір түбірдің қайталануы,
мысалы:
көзбе-көз айтты, өз-өзінен қысылды, т.б.
бір түбірдің эр түрлі қосымша жалғанып қайталануы, мысалы: өзді-өзіне
айтты,
қолды-қолымен кепті, т.б.
1) екінші сыңары бірінші сыңарына еліктеу мэнінде келіп, дауыссыз дыбыстан
басталатын сөздің бірінші дауыссыз дыбысының орнына жэне дауысты дыбыстан
басталатын сөздің алдына м, п дыбыстары қосылып жасалуы, мысалы: ет-мет,
шай-пай, түйе-
мүйе, т.б.
2) еліктеуіш сөздің екінші сыңары кейбір дыбыстық өзгерістерге үшырап
қайталануы,
мысалы: тарс-тұрс дыбыс шықты, жалт-жүлт етті, т.б.
3) түбір сөздің алдынан күшейткіш буын қосылып айтулуы, мысалы: үп-үлкен,
қып-
қызыл, т.б.
"Қос сөз. Қайталама қос сөз" көрнекілігін пайдалана отырып түсіндіру.
Күнделікті өмірмен байланыстыру "Менің тілім -сатылмайтын байлығым" атты
апталықжүріп жатқанын, тіл біздің байлығымыз, үлтымыздың белгісі екенін
айту. Тіл дегеніміз не? Оған қандай анықтама берер едің? Тірек сызба арқылы
мемлекеттік тілге түсінік беріледі.
Ана тілің 1 I Үлтымыздың Ата-бабамыздан белгісі /
қалған
мүра
Қатынас қүралы / Мемлекеттегі іс- қағаздар атқару
/ / тілі
Мемлекеттік Мемлекеттік тіл л
басқару тілі / Сот ісін жүргізу / тілі
Осы тірек сызбадан қос сөзді таптыру. (ата-бабамыз) Көрнекіліктер: 1.
Туған тілім - анам тілі - өз тілім!
2. Туған тілде сыры терең жаным бар,
Туған тілде мың-мың ыстық қаным бар,
Туған тілде өнім менен сэнім бар.
Осы елең жолдарын оқушыға оқытып, қайталама қос сөздерді таптыру.
Жаңа сабақты меңгерту барысында "Кім жылдам?" ойынын пайдалану (үш оқушыны
тақтаға шығарып жарыстыру).
тіп-тік жалт-жүлт тәп-тәуір
қап- сарт - -сары
сүп - тарс - - шикі
қып - сатыр - - қысқа
Кітаппен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар беру. 88-жаттығуды ауызша орындату.
I деңгей. 91-жаттығу. Қос сөздерді қатыстырып, сөйлем қүравдар.
II. деңгей. 89-жаттығу. Суретке қарап, мэтін қүрандар, заттарға сипатгама
бергенде қос сөздерді
пайдаланывдар, сол қос сөздердің қалай жасалып түрғанын түсіңцірівдер.
III. деңгей. 90-жаттығу. Қайталама қос сөздермен мағыналық жағынан
байланысатын сөздерді
тауып, сөз тіркесі етіп жазындар.
Перфокартамен жүмыс
Мысалы Түбір Туынды Біріккен сөз Қоссөз сөз Қайталама қос
сез
Мал малшы биыл эке-шеше дүркін-дүркін

"Өз-өздеріңді тексеріңдер" деген тақырыпта тақтаға тест сүрақтары ілінеді.
1. Дүрыс жазылған сөзді табындар.
а) Аманкелді э) Амангельді б) Амангелді
2. ... біріккен сөз деп аталады.
а) көп түбірлі сөз ө) екі түбірлі сөз б) сөз тіркесі
3. Біріккен сөзді қүрайтын түбірлер ... жазылады. а) дефис арқылы
ө) бірігіп б) бөлек
4. Кіріккен сөзді тап.
а) түйеқүс ө) биыл б) Ертіс
5. Бір сөздің қайталануымен жасалған қос сөздер. а) бала-шаға, ата-ана
э) ата-баба, үп-үлкен
б) қырқа-қырқа, терлей-терлей
6. Күшейткіш буын арқьшы жасалған қос сөздер. а) қып-қызыл, быт-шыт
э) сап-сары, үлкен-
кіші
б) үп-үлкен, жап-жасыл
7. Дүрыс жазылған қос сөзді белгілендер.
а) будақ-будақ э) ар үят б) қалт қүлт
8. Дүрыс жазылған сөзді табыңдар.
а) жымжырт э) көк қүтан б) сеңгір-сеңгір
Қима қағазбен жүмыс
(Нашар оқитын оқушьшармен жүмыс)
Мақал
№1 Жылай-жылай арык қазсаң,
Күле-күле су ішерсің.
№ 2 Тамшыдан тама-тама дария болар. №3 Отбасы толған жансың, Бір-
біріңе меймансың.
Жүмбақ №4
Аяғы жоқ жүреді, Сылқ-сылқ күледі. (бүлақ)
Қима қағаздағы жұмбақ пен мақаддарды оқыта отырып ішінен қос сөздерді
таптыру. Венн диаграммасы
Біріккен сөз бен кос сөздердің ортақ белгісі мен айырмашылығын таптыру.
Біріккен сөз Ортақ белгі Қос сөз
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 88-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Қайталама қос сөздерді оқып, олардың қалай жасалғанын
айтыңдар. Қалаған үш сөзді қатыстырып сөйлем құраңдар.
Келесі тапсырма: 89-жаттығу жұмысының орындалу шарты: Суретке қарап,
мэтін қүраңдар. Заттарға сипаттама бергенде қос сөздерді пайдаланыңдар. Сол
қос сөздердің қалай жасалып тұрғанын түсіндіріңдер.
Келесі тапсырма:90-жаттығу жүмысы: Төмендегі қайталама қос сөздермен
мағыналық жағынан байланысатын сөздерді тауып, сөз тіркесі етіп жазыңдар.
Келесі тапсырма. 91-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қос сөздерді
қатыстырып сөйлем қүраңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 92-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Мэтінді
оқып шығып, баяндау сипатына қарай оның түрін анықтаңдар. Мәтіннен
қайталама қос
сөздерді тауып, қалай жасалып түрғанын дәлелдеңдер. Мэтін негізінде өзің
түрған жердің
табиғатын суреттеп жаз. Ішінде қос сөздің болуы ескерілсін.
Тексердім:

21. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қосарлама қос сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға қосарлама қос сөздер, оның түрлері,
қосарлама қос
сөздер жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтын көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабақка дайындық.
э) Үй тапсырмасын с^рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қосарлама қос сөздер» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Екі түбірден қосарланып жасалған қос сөзді қосарлама қос сөз дейді.
эдетте мағыналары бір-біріне жакын синоним сөздер немесе мағыналары бір-
біріне қарама-қарсы келетін антоним сөздер қосарланады. Мысалы: аяқ-табақ,
қүрт-қү_мырсқа, кэрі-жас, үлкен-кіші, т.б. Мұнда аяқ та табақ та—ыдыстар ,
қүрт та, қүмырсқа да—жәндіктер. Ал кәрі-жас, үлкен-кіші деген қос сөздердің
бірінші сыңары екіншісінің мағынасына қайшыкеліп тұр. Осы қасиеті жағынан
қосарлама қос сөздер сөйлемнің бірыңғай мү-шелеріне ұқсас, жақын болып
келеді, олардың сыңарлары түлғалас болып отырады. Бүл тэрізді қос сөздерді
кейде арасына жалғаулық шылауларды келтіріп, бірыңғай мүше етіп қолдануға
болады. Мысалы: кэрі-жас түгел жиналды—кәрі мен жас түгел жиналды.
Қосарлама қос сөздердің қүрамы мынадай болады:
1. Мағынасы бір-біріне жақын (синоним) немесе қарама-қарсы (ан-тоним)
сөздер
қосарланады. Мысалы: аға-іні, жата-жастана, т.б.
2. Бір сыңары мағыналы, екінші сыңары мағынасыз сөздер қосарла-нады.
Мысалы:
бала-шаға, келін-кепшік, т.б. Қазіргі кезде мағынасыз де-лінетін
сыңарларының ерте кезде
мағынасы болған, тек кейін үмытылып қалған. Ондай сөздердің көпшілігі көне
сөз немесе
басқа тілден енген сөз болып табылады. Мысалы: бала сөзі түсінікті, ал шаға
көне дэуірде
«бала, кішкентай» деген үғымды білдірген (қызыл шақа дегенге мэн беріп
көрің-дер. Сол
мағына қазірге дейін кейбір түркі тілдерінде (мысалы, түрікмен тілінде)
бар.
3. Екі сыңары да мағынасыз сөздер қосарланады. Мысалы: ығы-жы-ғы, оқта-
текте, т.б.
бүл сияқты сөздер қазіргі кезде ешбір мағына білдір-месе де, бүрыңғы кезде
мағынасы
болған. Мысалы: ығы сөзі де, жығы сө-зі де көне түркі тілінде «жиын» деген
мағынаны,
оқта-текте «кейде» деген мағынаны білдірген.
4. Кейінгі кезде ғана қалыптаса бастаған бір топ қосарланған сөздер бар.
Олардың
сыңарлары кейде бір түлғада, кейде эр түрлі түлғада бола береді. Мысалы:
үгіт-насихат, оқу-
ағарту, қоғамдық-саяси, т.б.
Қос сөздердің қайталама түрі де, қосарлама түрі де эрқашан дефис
арқылы жазылады. Қосымша сөйлем ішінде негізінен қос сөздің екінші сыңарына
жалғанады. Мысалы: Барар-бармасымды Қүртқа біледі деген сөйлемде І-жақ
тэуелдік жалғауы (ым) мен табыс септік жалғауы (ды) қос сөздің екінші
сыңарына (бармас) жалғанған, бірақ бүл қосымшаның біл-діретін мағынасы (І-
жақ тэуелдік жэне объектілік) қос сөздің бірінші сы-ңарына да ортақ: барар-
ым-ды.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жү-мыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 93-жаттығу жүмысының орындалу
шартын
түсіндіремішҚосарлама қос сөздерді көшіріп жазып, олардың қалай жасалғанын
айтыңдар, дефис арқылы жазылатынына көңіл аударыңдар.
Келесі тапсырма: 94-жаттығу жұмысының шарты: Қос сөздердің мағыналарын
айқындап, жасалу жолына қарай топ-топқа бөліп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 95-жаттығу жүмысының шарты: Берілген кос сөздерді
пайдаланып, сөз тіркесін жазыңдар.
Келесі тапсырма: 97-жаттығу жүмысының шарты: Мэтінді көшіріп жазып,
қос сөздердің арасына дефис қойыңдар.
Келесі тапсырма: 98-жаттығу жүмысын ауызша түрде орындатамын:
Жүмбақтарды оқып шешуін табыңдар.
Келесі тапсырма: 99-жаттығу жүмысын да ауызша түрде орындатамын:
Мэтінді мәнерлеп оқыңдар. Қос сөздің түрлерін анықтап, олардың қандай
жолмен жасалғанын айтыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 100-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Берілген тірек сөздерді пайдаланып шығарма жазыңдар.
Тексердім:

22. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.
Жақсы кітап—жан азығы. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі. ■•• .
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жүмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға
жазып
шығамын да мэтін мазмүнын мәнерлеп оқып шығамын. Мэтін 111 сөзден тү_рады.
Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға кірісемін.

Жақсы кітап — жан азығы.
Жақсы кітап - жан азығы. Кітапты сүйіп дәріптемеген адам жақсы бола
алмайды. Кітапқа ең жақын досым, ақылшым деп қарау керек. Кітапты жазушы —
халқы үшін, жастармен балалар үшін жазады. Егер окымаса, жазудың да,
еңбектенудің де қажеті жоқ.
"Біздің заманда кино, теледидар, театр, радио да бар, кітап оқуға
уақыт жестпейді", — деген қате пікірлер де кездеседі. Ол дұрыс емес.
Әрқайсысының өзінің орны бар. Кино да, теледидар да кітаптай бола алмайды,
сырласа алмайды. Оқушы жас күнінен бастап оқуға қүнығуы керек. Әйтпеген
күнде кітап оқу қиын болады. Аспай-саспай, эуел кітаптың ырғағына түсіп,
жаттығып, оқиға ішіне кіре оқымаса, ауыр тиеді. Әр кітаптың өзінің ырғағы
сол ырғақты тауып оқу қүнығудан туады. Балалар эуелі ертегі кітаптардан
бастап қызыға оқыса, біртіндеп қүмартып оқуды жақсы көріп алады. (З.Шашкш,
111 сөз).
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Табиғатқа ем керек» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:

23. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Қысқарған сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік - күрделі сөздердің бір түрі қысқарған сөздің
жасалу жолдарын жэне емлесін түсіндіру, алған білімдерін пысықтау, тексеру,
бағалау;
э) дамытушылық - оқушылардың білім дағдыларын жинақтау,
деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту;
б)тэрбиелік -оқушыларды елжандылыққа, инабаттылыққа,
эдемілікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. 4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
1. Тест. I нүсқа
1. Біріккен сөзді табыңыз. а) ұзынды-қысқалы ә) итмүрын б)
демеуші

1. Туынды сөзді көрсетіңіз.
а) алыстан ә) үсті б) цуырдак,
3. Күрделі сөзді көрсетіңіз.
а) білім ә) жаздай б) биыл
4. Қос сөздің жасалу жолын табыңыз.
а) шылау арцылы ә) сөздің тіркесуі арцылы б) сөздің цайталануы
арцылы
5. Қос сөз - қай сөз табы, табыңыз.
Ақиқат өзін-өзі ақтап алар (орыс мақалы).
а) зат есім ә) есімдік б) есімше
II нүсқа
1 .Жүрнақ арқылы жасалған туынды сөзді табыңыз.
а) зеинетпен ә) зеинетті 6) зеинеткер
2. Бірге жазылатын күрделі сөзді көрсетіңіз.
а) Балцаш көлі ә) тас баца б) бала шага
3. Күрделі сөзді табыңыз.
а) ер-түрман, сексен алты, ауылшаруашылъщ, ә) шөпшек, АлМУ,
келбетті
б) саржайлау, өмір, жетпіс
4. Зат есімнің жасалу жолын табыңыз. Көкшетау
а) туынды тубірден жасалган ә) бірігу арцылы жасалган б) цысцару
арцылы жасалган 5. Сөз тудырушы жұрнағы бар сөзді табыңыз.
а) биыл, оп-оцай ә) орманга, күні кеше б) жасау, жазушы.
2. "Кім білгіш?" ойыны.
Сөзжасамнан өткенді қайталау сұрақтары.
1. Сөз тұлғасы деп нені атаймыз? Мысалы айт.
2. Түбір мен қосымша. Мысал келтір.
3. Дара, күрделі сөздер. Мысал келтір.
4. Біріккен сөз деген не? Оның емлесі. Мысал.
5. Қос сөз деген не? Неше түрі бар? Мысал.
6. Қайталама қос сөз қалай жасалады? Мысалмен айт.
7. Қосарлама қос сөз қалай жасалады? Мысалмен айт.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Қысқарған сөздер» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, үйым аттары бірнеше сөздің
тіркесінен құралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы:
Қазақстан Республикасы деген ҚР болып, т.б. қысқартылып та жүмсала береді.
Осындай күрделі атаулардың белгілі бір тэсілдермен қысқартылып алынуын
қысқарған сөздер дейміз.
Күрделі атаулар эр түрлі жолдармен қысқартылады:
Күрделі атау қүрамындағы сөздердің бас әріптерінен құралады. Мысалы: Б¥¥—
Біріккен Ұлттар ¥йымы, т.б. Мұндай қысқарған сөздер бас әріппен жазылады
да, қосымша
дефис (-) арқылы жалғанады. Мысалы: Б¥¥-ның, т.б.
Күрделі атау құрамындағы бірінші сөздің басты буыны мен кейін-гі сөздердің
бас
эріптерінен қүралады. Мысалы: Қаз МИ—Қазақстан ме-дицина институты, т.б.
Мүндай
қысқарған сөздердің бірінші буынындағы бірінші әріп пен кейінгі сөздерден
қысқартылып
алынған бірінші эріптері бас әріппен жазылады да, оларға қосылатын қосымша
дефис
арқылы жал-ғанады. Мысалы: АлМУ-дың, т.б.
Күрделі атаулардың қүрамындағы сөздердің бірінші буындарынан немесе бірінші
сөздің басқы буыны мен келесі сөз түтас қалпында бірігіп құралады. Мүндай
қысқарған
сөздер кіші әріппен жэне оған қосымша де-фиссіз қосылап жазылады. Мысалы:
педколледжге түсті, т.б.
4. ГАЗ-51, ТК-154, ИЛ-86, АН-24 тэрізді техника түрлерінің (үшақ,
машина, трактор, т.б.) маркаларын көрсету үшін алынған шартты белгілер де
қыскарған сөздер болып табылады. Мүндай қысқарған сөздер бас эріп-пен
жазылады да, қосымша дефие арқылы жалғанады. Мысалы: ТУ-154-пен үшып келді,
т.б.
5.Әр түрлі елшемнің атауы болып табылатын м (метр), см (санти-метр),
кг (килограмм), т (тонна), га (гектар), ц (центнер), т.б. тэрізді белгі-лер
де қысқарған сөздер болып табылады. Бүлар кіші эріппен жазылады да, оларға
қосымша дефис арқылы жалғанады. Мысалы: 50 кг-ға дейін,т.б
Кесте-плакат арқылы қысқарған сөздердің жасалу жолы мен емлесін
түсіндіру.

|Р/с Қысқарған |Мысалы |Емлесі |
|сөздердің | | |
|жасалу жолы | | |
|1. Күрделі атау |Б¥¥ - Біріккен |ҚХРмен |
|қүрамындағы сөз- |¥лттар ¥йымы |Қазақстан |
|дердің бас әріпте- |ТМД - Тәуелсіз |Республикасы |
|рінен қүралады. |Мемлекеттер |достық |
| |Достастығы. |қатынаста. Биыл еліміз- |
| | |дің көп жастары АҚШ- |
| | |қа оқуға жолдама алды. |
|2. Күрделі атау |ҚазМИ - |ҚазТАГ мэлімдеме |
|қүра- | | |
|мындағы бірінші сөз- |Қазақстан меди- |жасады. Манар |
|дің басқы буыны мен |цина институты |ҚазМ¥У-дыц |
|кейінгі сөздердің бас |АлМУ - Алматы |филология |
|эріптерінен құралады. |мемлекеттік |факультетінде |
| |университеті |оқиды. |
|3. Күрделі атаулардың |атком - атқару |Совхоз, колхоздар |
|қүрамындағы бірінші |комитеті |жекелендірілді. |
|буындарынанан немесе |педколледж - |Мектептің |
|бірінші сөздің басқы |педагогакалық |медпунктінде |
|буыны мен келесі сөз |колледж |тіс дэрігері балаларды |
|тұгас қалпындада бірі-| |емдейді |
|гіп қолданылады. | | |
|4. Техника түрлерінің |ГАЗ-51, |Ол ГАЗ-53 көлігімен |
|(уліақ, машина, трак- |ТК-154, |шөп тасиды. Астана- |
|т.б.) маркаларын |ИЛ-86, |дан Ардақ ТУ -154- |
|білдіретін шартты |АН-24 |пен ұшып келді. |
|белгілер | | |
|Ь. Әр түрлі өлшемнің|см, мм, км, |1 кг Ьал жинау үшш |
|атауы |га, кг, ц, т |ара он тоғыз миллион |
| | |гүлге қонады. |
| | |20 км-ден астам жер |
| | |жүрдік. |
Қысқарған сездердің емлесі
Қосымша дефис арқылы Қосымша
жазылады бірге жазылады
Б¥¥-ға ҚазМИ-ына ТУ-154-пен колледжге

жазыл-майды кг+ның

Кейбір күрделі атаулар, мемлекет, мекеме, үйым аттары бірнеше сөздің
тіркесінен қүралып, кейде қысқартылып та қолданыла береді. Мысалы:
Қазақстан-Британ техникалық университеті деген ҚБТУ болып қысқартылып та
жүмсалады. Осындай күрделі атаулардың белгілі тэсілдермен қысқартылып
алынуын қысқарған сөздер дейді.

Сабақты бекіту.
І.Сөздердің бас дыбыстары алынадькСЭС-санитарлық эпидемиялық станция,
ЖЭС -жылу электр станциясы.
2.Бірінші сөздің буыны мен қалған сөздердің бас дыбыстары алынады:
ҚарМУ, ҚазМИ.
З.Сөздердің бас буындары алынады немесе бірінші сөздің бас буыньіна
қалған сөз өзгертілмей қосылып алынады: Қазпошта, партком.
4.Техника: Ан-86, Газ-51.
5.Өлшем бірліктері: см., км., мм., т., кг.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 102-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Қысқарған сөздерге қосымша жалғап, сөз тіркесі мен
сөйлемдер құраңдар.
Келесі тапсырма: 103-жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі қысқарған
сөздерді қатыстырып, бірнеше сөйлем қүрап айтып, жазыңдар.
Кеспе қағазымен жүмыс. Қысқарған сөздерге түрлендіру жүмысын жүргізу
(төрт жалғау бойынша): Газ-69, медколледж, АҚШ, кг., Ил-86, Қазпошта, СЭС,
см.
Қысқарған сөзі бар сөйлем жаздырып, оны сөйлем мүшесіне талдату.
Мысалы: Менің ағам СЭС-те дэрігер болып қызмет атқарады.
Кесте бойынша бір сейлемге фонетикалық таддау жасату.

Мысалы Дауысты дыбыс Дауыссыз дыбыс
Қатаң ¥яң
Үнді
Испандықтар и-жіңішке, қысаң, с,п,қ. д, н. р.
езулік;а-жуан, ашық,
езулік;ы-жуан, қысаң,
езулік.

Испандықтар Қазақстан деген ел туралы КСРО ыдырағаннан кейін ғана
қүлағдар болыпты.
Осы орайда ол АҚШ, ¥лыбритания, Жапония мен Корея елдерінің
тәжірибесін тілге тиек етті.
"Күздігүнгі егін жинау науңаны" туралы шағын мэтін қүрастыру. (суретті
кеспе қағаздарға сүйену арқылы)
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 101-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Баспасөз материалдарын оқып, қысқарған сөздерді атаңдар жэне олардың қандай
жолмен
қысқарғанына назар аударыңдар. Қысқарған сөздерді теріп көшіріңдер.
Тексердім:

24. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіркесті сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға тіркесті сөздер, оның түрлері, жасалу
жолы жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл
мэдениетін дамыту, сөздік корын молайту. і
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтьщ барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық. _
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру. _
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. _
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тіркесті сөздер» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Екі немесе одан да көп сөздер тіркесіп келіп бір ұғымды білдіретін
күрделі сөздер
тіркесті сөздер деп аталады. Булар мағынасы жағынан біріккен сөздер сияқты
бір үғымның -
атауы болып келеді, бірақ бір-бірінен бөлек жазылады. Мысалы: боз торғай,
сөз таптары, қара торы, т.б.
Тіркесті сөздерге күрделі зат есімдер (мэдеииет сарайы, Алматы қаласы,
ауыл -
шаруашылығы, т.б.); күрделі сын есімдер (қара кер, бидай өңді, ат жақты,
т.б.); күрделі сан
есімдер (он үш, екі жүз сексен бес, т.б.), күрделі үстеулер (күні бойы, ала
жаздай, т.б.)
жатады. -
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұ-мыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 104-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Араластырыла берілген түбір сөздерден біріккен сөз
жасаңдар.
Келесі тапсырма: 105-жаттығу жұмысының шарты: Берілген сөздердің
мағыналарын анықтап, олардың қалай жасалғанын жэне емлесін айтыңдар.
Келесі тапсырма: 106-жаттығу жүмысының шарты: Сөйлемдердегі қос
сөздердің ~~
арасына дефис қойып көшіріңдер.
Келесі тапсырма: : 107-жаттығу жұмысының орындалу барысын
түсіндіремін:
Сөйлемдерді оқып, ондағы қысқарған сөздерге назар аудырыңдар. Олардың қалай
~
қысқарғанын айтып беріңдер.
Келесі тапсырма: 108-жаттығу жүмысының шарты мынадай: Мэтінді оқып
шығып,
күрделі сөздерді теріп жазыңдар. ~
Сабақтың қорытьшдысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 109-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Олардың мэнерлеп оқып, қүрамындағы күрделі сөздерді түріне қарай
ажыратыңдар.
Тексердім:
25. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөзжасамнан өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға күрделі сөздер, оның түрлері,
жасалу жолдары
жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру, өткен
тақырыптарды
қайталау.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сурау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылар «Сөзжасам» тақырыбы бойынша алған
білімдерін тексеремін.
Алдымен оларға пысықтауға арналған сұрақтар мен тапсырмаларды
орындатамын.
1. Дара жэне күрделі сөздердің арақатынасы қандай?
2. Жасалу жолына қарай күрделі сөздердің қандай түрлері бар?
3. Күрделі сөздердің ерекшеліктері қандай?
4. Біріккен сөздер деген не?
5. Кіріккен сөздер деген не?
6. Біріккен сөздерге жататын қандай күрделі атауларды білесіңдер?
7. Біріккен сөздердің емлесі қандай?
8. қос сөздің қандай түрлері бар?
9. Қайталама қос сөздердің жасалу жолы қандай?

10. Қосарлама қос сөздердің қүрамы қандай болады?
11. Қос сөздің емлесін айтыңдар.
12. Қысқарған сөздердің емлесін түсіндіріңдер.
13. Тіркесті сөздердің емлесін айтыңдар.
Міне, осылайша жаңа сабақта оқушыларға пысықтауға арналған сұрақтар
мен тапсырмаларды орындатып болған соң жаттығу жү_-мыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 110-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Берілген мақал-мэтел сөздерін сөз қүрамына талдап, мағынасын
түсіндіріңдер.
Келесі тапсырма: 111 -жаттығу жұмысының шарты: Төмендегі қысқарған
сөздердің толық мэнін біліп, есте сақтаңдар жэне қысқарған түріне қосымша
жалғап, сөйлем құраңдар.
Келесі тапсырма: 112-жаттығу жүмысының шарты: Өлең шумақтарын мэнерлеп
оқып, қос сөздердің қалай жасалып тұрғанын айтып беріңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою аркылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 113-жаттығу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Суретте
берілген алма мен итмүрын жемістерінің адамға кандай пайдасы бар екенін
тиісті
әдебиеттерді пайдалана отырып анықтаңдар. Алған мэліметтеріңді кірістіріп
мэтін құраңдар.
Қолданған күрделі сөздеріңнің түрін ажыратыңдар.
Тексердім:

26. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру ^-
мақсатында тест жұмысын жүргізу.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл ,
мэдениетін дамыту, сөздік корын молайту, сауаттылықка баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
тесттер кітапшасы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, ■
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу. |_
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында тест жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да,
тест сүрақтарына жауап беруін тапсырамын.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу. і_
Тексердім:
27. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру, эрі тоқсандық бағаны қорыту мақсатында тоқсандық қайталау жұмысын
жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтын көрнекілігі: дид материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында тоқсандық қайталау жүмысын жүргіземін. Оларға
қосымша тапсырмалар бере отырып, сүрақтар қоямын да тоқсандық бағаларын
қорытамын.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.
Тексердім:
Қазақ тілі II тоқсан.
аптасына: 3 сағат
барлығы: 21 сағат.
|№ |Сабақтың тақырыбы |Сағат |Өтілетін |Қолданылатын |
| | |саны |мерзімі |әдіс-тәсілдер |
| |Морфология. | | | |
|1. |Сөздің түрлері. Атауыш, көмекші| | | |
| |және одағай сөздер. | | | |
|2. |Сөздерді топтастыру. Зат есім. |1 | | |
|3. |Зат есімнің жасалуы. Деректі |1 | | |
| |және дерексіз зат есімдер. | | | |
|4. |Есімдерден, етістіктерден зат |1 | | |
| |есім тудыратын жүрнақтар. | | | |
|5. |Сын есім туралы түсінік. Сын |1 | | |
| |есімнің шырайлары. | | | |
|6. |Сын есімнің жасалуы. |1 | | |
|7. |Сын есімнің сөйлемдегі |1 | | |
| |синтаксистік қызметі. | | | |
|8. |Сын есімнің мағыналық түрлері. |1 | | |
|9. |Сын жұмысы. |1 | | |
|10. |Сан есім туралы түсінік. Дара |1 | | |
| |және күрделі сан есімдер. | | | |
|11. |Сан есімнің түрлері. Есептік |1 | | |
| |және реттік сан есімдер. | | | |
|12. |Жинақтық, болжалдық сан |1 | | |
| |есімдер. | | | |
|13. |Топтау, бөлшектік сан есімдер. |1 | | |
|14. |Сан есімнің емлесі. |1 | | |
|15. |Сан есімнен өткенді қайталау. |1 | | |
|16. |Есімдік туралы түсінік. Жіктеу |1 | | |
| |есімдігі. | | | |
|17. |Сілтеу, сүрау есімдіктері. |1 | | |
|18. |Өздік, жалпылау есімдіктері. |1 | | |
|19. |Болымсыздық, белгісіздік |1 | | |
| |есімдіктері. | | | |
|20. |Есімдіктердің емлесі. |1 | | |
|21. |Есімдіктерден өткенді қайталау.|1 | | |
|22. |Сын жұмысы. |1 | | |
1. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың такьірыбы: Сөздің түрлері. Атауыш, көмекші жэне одағай
сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөздің түрлері, атауыш, көмекші
және одағай
сөздер жайлы толық мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін калыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөз-
дікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөздің түрлері. Атауыш, көмекші жэне
одағай сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Сөйлемде қолданылған сөздердің мағыналары бірдей бола бермейді.
Сөздердің көпшілігі белгілі бір үғымның атауы болады да, жеке түрғанда
белгілі бір лексикалық мағынаны білдіреді. Ал кейбір сөздер жеке түрғанда
ешбір мағына білдіре алмайды, сөйлемде басқа бір сөздің жетегінде
қолданылып, сол сөздің мағынасынтолықтырып, күшейтіп тұрады немесе сөздерді
бір-бірімен байланыстыру қызметін атқарады. Мысалы, Мен жазбаймын өлеңді
ермек үшін (Абай). Бу_л сөйлемдегі бес сөздің төртеуі жеке түрып белгілі
бір мағынаны білдіреді:
мен—айтушы адам,
жазбаймын—қағаз бетіне сөзді түсіру (түсірмеу),
өлеңді—белгілі бір үйқаспен айтылатын сөз;
ермек—уақыт өткізу үшін жасалатын әрекет.
Ал үшін дегеннің мүндай мағынасы жоқ. Бү_л сөйлемде үшін деген сөз
ермек деген сөздің жетегінде тұрып, сол сөзге мақсаттық мэн үстейді де,
ермек сөзін жазбаймын дегенмен байланыстырады.
Сөйлемде белгілі бір мағынаны білдіретін, белгілі бір ұғымның атауы
болып табылатын сөздерді атауыш сөздер деп атайды. Ал ондай мағына білдіре
алмайтын, тек басқа сөздердің жетегінде жұмсалатын сөздерді көмекші сөздер
дейді. Атауыш сөздер өз бетімен белгілі бір мағынаны білдіретіндіктен,
белгілі бір сүраққа жауап бере алады. Ал көмекші сөздер жеке түрып белгілі
бір мағынаны білдіре алмайтындықтан, белгілі бір сүраққа да жауап бере
алмайды. Демек, сөйлем ішінде оның белгілі бір мүшесі бола алмайды.
Әдетте көмекші сөздер өзі жетегінде жұмсалған сөзбен қабаттасып
қолданылады, сол сөзге қосымша мэн үстейді не ол сөзді басқа сөзбен
байланыстырып түрады. Жоғарыдағы сөздерді талдасақ, былай болар еді:
Кім жазбаймын дейді?—мен—бастауыш,
Мен не істеймін?—жазбаймын—баяндауыш,
1_

Нені жазбаймын?~өлеңді—толықтауыш,
Не үшін (мақсатпен) жазбаймын?—ермек үшін—пысықтауыш.
Үшін деген сөзге жеке сүрақ қоюға болмайды, сондықтан ол жеке түрып
сөйлем мүшесі де бола алмайды.
Одағай сөздер адамның әр түрлі көңіл-күйін білдіреді немесе жан-
жануарларды шақыру мәнінде қолданылады. Олар да сөйлем мүшесі бола алмайды.
Толық мағынасы болмағандықтан, белгілі бір сү_раққа да жауап бермейді.
Мысалы: Па, шіркін! Сөзің сөз-ақ екен!
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 114-
жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Сөйлемдерді оқып шығып,
қүрамындағы атауыш сөздер мен көмекші сөздерді ажыратыңдар. Мэтіндегі
антоним сөздерді табыңдар. Оның автор ойын білдірудегі мэні қандай екеніне
назар аударыңдар.
Келесі тапсырма: 115-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Мэтінді оқып, оған ат қойыңдар. Қарамен жазылған сөздердің атауыш екеніне
назар аударыңдар.
Келесі тапсырма: 77-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Көшіріп
жазып, көмекші сөздердің астын сызыңдар, олардың неліктен көмекші сөз
делінетінін дэлелдеңдер. I жэне II мэтіндердегі автор-лардың ойын ортақ
тақырыпқа тоғыстырып, білім, ғылым туралы эңгімелеңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 117-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтіннен одағай сөздерді тауып, қандай мақсатта қолданылып түрғанын
дэлелдеңдер.
Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөздерді топтастыру. Зат есім. ;
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөздерді топтастыру, зат есім жайлы
толық мәлімет
бере отырып олардың ой-пікірін калыптастыру. і
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу. _
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі. _
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сэдрау.
"Қайталау - оқу анасы",
Мақалдың бір данасы. Өткенді еске түсірсең, Ешкмнің жок таласы.
Бүгін біздің сабағымызда халқымыздың үлы ақыны Абай Қүнанбайұлы
қонақта. Біздің тобымыздың аттары ұлы акынның "Ғылым таппай мақтанба" атты
өлеңіңдегі бес асыл іске қатысты екені бұрыннан белгілі. Сондықтан сыныпты
мен топқа бөліп жарыс түрінде өтемін.
Әр топ сынып бөлмесі ішінде белгіленген орынға бөлініп отырады. Топтың
аттары жазылған белгі партаға қойылады. Әр топ жетекшісі өздерінің тобын
төмендегі шумақтар арқылы таныстырды.
1. "Талап" тобы 2. "Еңбек" тобы
Талабың болса тайсалма, Еңбек етсең ерінбей,
Өзінді өзің байқа да, Еңбегің қалмас көрінбей.
Талаптансаң жеңесің Зор табысқа кенелтер
Қиындықты қашанда. Құлшына еткен еңбек қой.

3. "Терең ой" тобы 4. "Қанағат" тобы
Терең ой сенің қанатың, Қанағат — асыл қасиет,
От болып ылғи жанатын. Адал жүректі ақниет.
Білімділік гіен іскерлік, Қанағатшыл бол эр қашан,
Сені іздеп те табатын, Пайдасы тиер сан рет.

5."Рақым" тобы
Рақым — сенің үятың,
Бетіндегі асыл ұятың.
Рақымды болса эр адам
Жанында ылғи болатын.
Үй тапсырмасына қатысты жүмыстар төмендегідей болады. Топ басшысы өз
тобындағы бір оқушысына тестік тапсырманы орындауды тапсырады. Тестік
тапсырмалар өр топқа бір-бірден берілді.
"Талап" тобына. Ашық буынды сөзддерді табыңдар. а. Орман э. Мектеп б.
Алша в. Дөптер г. жаңбыр
"Еңбек" тобына қос сөзді табыңдар. а. Бесжылдық э. Әп-өдемі б.
Қара көк в. Қос қүдық г. Әдемілеу
"Терең ой" тобына біріккен сөзді табыңдар. а. Механикалық э. Итмүрын б.
Шаруашылық в. Ұзынды-қысқалы г. Демсуші
"Қанағат" тобына. Тіркес сөзді табыңыз. ;І. Қой бағу э. Қой мойын
б.Күй аты в. Ойынды қой г. Бялалар келеді
"Рақым" тобына қысқарған сөзді табыңдар. а. Қолғанат э. Медколледж
б. Медетбек в. Қорықтық г. Сапарлас.
Фонетикалық таддау жүмысы. Бүл тапсырма топтың басқа бір мүшесіне орындауға
беріледі. Әр топқа бір-бірден төмендегі сөздер:
1) оқушылар 2) сыныпта 3) көгершін 4) жапырақ 5) достары.
Әр топтан тапсырма алған оқушы төмендегі математикалық теңдеу бойынша
орындайды. Берілгені: Оқушылар
д
Шешуі: 0 = — 8 = 4(0,у,ы,а) / 4(қ,ш,л,р)
п
Әр топтан жауап берген оқушылардың жауабы топ жетекшілеріндегі
бағалау жауап
парағына түсіріледі.
Жауап парағының үлгісі
Реті Жауап берген Әр жауаптың бағасы
Оқушынын аты "5" "4" "3" "2"
1.
2.
3.
4.
5,
Үй тапсырмасын жоғарыдағы жүмыс бойынша топ жетекшілері арқылы қорытып
шығамын.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Сөздерді топтастыру. Зат есім»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Сөздердің білдіретін мағынасына, түрлену тұлғасыны, қойылатын
сүрағына, сөйлемде
атқаратын қызметіне қарай топталуын сөз таптары деп атайды. Қазақ тілінде 9
түрлі сөз
табы бар. Олар: зат есім, сын есім, сан есім, етістік, есімдік, үстеу,
еліктеу сөздер, шылау,
одағай. Зат есім.
Заттың атын білдіріп, кім? не? деген сүраққа жауап беретін сөздер зат
есім деп аталады. Мысалы: эке (кім?), оқушы (кім?) тау (не?), ауыл (не?),
т.б.
Зат есім жалпы есім жэне жалқы есім болып екіге бөлінеді. Біркелкі
заттардың жалпы атауы жалпы есім деп аталады. Заттардың ішіндегі бір
түрінің өзіне ғана қойылған аты жалқы есім деп аталады. Мысалы, кісі, адам,
деген жалпы адам атаулыға тэн ат болса, Сүлтан Бейбарыс, Нүрсүлтан дегендер
адам атаулының бэріне емес, жеке кісілерге ғана қойылған. Жалқы есім,
эдетте, жеке кісінің аты-жөні, мемлекет, республика, облыс, аудан, қала,
көше, үйым, мекеме,т.б. жеке аттары, географиялық атаулар, эр түрлі шығарма
аттары, мал, қүс, хайуанаттарға арнайы қойылған аттар болып келеді. Жалқы
есімдер бас эріптен басталып жазылады.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарьш
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 118-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Өздерің білетін жалқы есімдерді естеріңе түсіріп,
дэптерлеріңе жазыңдар.
Келесі тапсырма: өзіндік жүмыс. Жер, су, географиялық атауларды
қатыстырып он сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: өзіндік жүмыс. Газет, журнал, кітап, эн, күй, шығарма
аттарын қатыстырып он сөйлем қүрап жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс. Жалпы есімдер мен жалқы есімдерді
қатыстырып
«Мақтааралым—мақтанышым» тақырыбында шағын шығарма жазып келу.
Тексердім:

3. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Зат есімнің жасалу жолы. Деректі жэне дерексіз зат
есімдер Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға зат есімнің жасалу жолы, деректі
жэне дерексіз зат есімдер
жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: калыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3 .Журнал бойынша түгелдеу. 4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Зат есімнің жасалу жолы. Деректі жэне
дерексіз зат есім» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Зат есімдер негізгі, туынды жэне күрделі зат есім болып үшке бөлінеді.
Туынды зат есімдер жүрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: қой+шы, күй+ші,
жақсы+лық, т.б.
Зат есімдер бірігу, қосарлану, тіркесу арқылы жасалады. Олар күрделі
зат есімдер деп аталады. Мысалы: Көкше+тау, ашу+дас, т.б.
Деректі және дерексіз зат есімдер.
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адамға танылуы эрқалай. Олардың
бірін қолмен ұстап, көзбен көруге болады, ал енді бірін оймен, ақылмен ғана
сезіп білеміз. Осындай ерекшелігіне байланысты олардың өзі деректі жэне
дерексіз болып бөлінеді.
Нақтылы тануға болатын зат атауларв деректі зат есім деп аталады.
Олар: мектеп, қағаз, ағаш, қалам, т.б.
Көзге көрінбегенмен, адамның ойлауы нәтижесінде ғана танылатын
құбылыс, ,ұғым атаулары дерексіз зат есімдер деп аталады. Мысалы:
адамгершілік, ақыл, қуаныш, парасат, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алгашқы орындалатын тапсырма: 119-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мэтіндегі деректі, дерексіз зат есімдерді анықтап,
ойларыңды дэлелдендер.
Жаттығу жүмысын орындап болған соң қосымша тапсырма беремін: Мэтін қай
шығармадан алынған? Өз ауылдарындағы қандай бэйге атын білесівдер? Мэтінге
не деп ат қояр едіндер?
Келесі тапсырма: 120-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Төмендегі Бурабайдың суретіне қарай отырып, сөйлемдерді оқыңдар. Жалқы
есімдерді табындар жэне олардың емлесін естеріңе түсіріндер. Жалқы
есімдердің мағыналарына назар аударып, қандай ұғымдарды білдіріп тұрғанын
айтыңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Өз мекен-дерің жөнінде суреттеме мәтін қүрап
жазыңдар.
Келесі тапсырма: Суреттегі екі балаға мінездеме беріңдер. Олардың
бойындағы қасиеттерді салыстырып жазыңдар. Қандай дерексіз зат есім-дерді
пайдаланғандарынды айтындар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Уйге тапсырма: 122-жаттығу жұмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Жұмбақтарды
көшіріп жазып, зат есімдердің астын сызындар.
Тексердім:

4. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Есімдерден, етістіктерден зат есім тудыратын
жұрнақтар.

Сабақтың максаты:
а) білімділік: оқушыларға есімдерден, етістіктерден зат есім
тудыратын жүрнақтар
жайлы толық мэлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отаньгн қадірлеуге,
адамгершілікке, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымы-мен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойыншатүгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Есімдерден, етістіктерден зат есім
тудыратын жұрнақтар» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 123-жаттығу жүмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Берілген сөздерден дара есімдерді бір бөлек, күрделі зат
есімдерді бір бөлек топтап жазыңдар жэне олардың қайсысы жалпы есім,
қайсысы жалқы есім екенін ажыратыңдар. Жалқы есімнің бас әріппен
жазылатынын байқандар.
Келесі тапсырма: 124-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Мэтінді оқып, әр сөздің мағынасына көңіл аударындар. Олардың қайсысы
негізгі, қайсысы көмекші сөз екенін біліңдер, зат есімдерді даралап
айтындар. Мэтіндегі кейіпкер жөнінде оқыған, естіген эңгімелеріндіи еске
түсіріп, ой бөлісіңдер.
Келесі тапсырма: 125-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Мәтіннен туынды зат есімдерді тауып, олардың жасалу жолын айтындар, зат
есім жасайтын жүрнақтарды естеріңе түсір..
Жаттығу жүмыстарын орындап болған соң оқушыларға өзін-өзі тексеру
сүрақтарын қоямын:
1. Мэтін дегеніміз не?
2. Мэтін мен сөйлемнің айырмашылығы қандай?
З.Мэтіндегі негізгі ойды қалай ажыратамыз?

4. Сөз таптарының реті кандай, ол нендей заңдылықтарға сүйенеді?
5. Зат есім дегеніміз не?
6. Зат есімнің қандай түрлері бар?
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 126-жаттыгу жүмысының орындалу барысын түсіндіремін:
Төмендегі
туынды зат есімдердің қандай жолмен жасалып түрғанын, мағыналарын
түсіндіріндер. Оларды
қатыстырып сөйлем қүраңдар.
Тексердім:
и.
5. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын есім туралы түсінік. Сын есімнің шырайлары.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру;
ә) дамытушылық : түрлі эдістерді пайдалана отырып, оқушылар-дың ойлау
кабілеттерін, сөздік қорларын, байқағыштық касиетгерін дамыту.
б) тәрбиелік: Абай өлеңдерін, эндерін жатқа айткызып, талдау
барысында эдемілікті,
эсемдікті түсінуге, туған табиғатқа камқорлық жасауға тэрбиелеу,
эстетикалық тэрбие беру.
Пэнаралық байланыс: әдебиет, музыка.
Сабақтың көрнекіліктері: Абайдың табиғат лирикаларынан буклет,
эндері, аудармалары, плакат.
Сабақтың барысы:
Үйымдастыру кезеңі.
а) Сэлемдесу.
э) Кезекші мэлімдемесі.
б) Журнал бойынша түгелдеу.
II. Үй тапсырмасын сұрау.
Өткен тақырыптар бойынша сүрақтар коямын.
1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар?
2. Зат есім деген не? Мысал.
3. Жалқы есім мен жалпы есім дегеніміз не?
4. Деректі жэне дерексіз зат есімдер деген не?
5. Зат есімнің қандай жалғаулары бар?
Үйге берілген жаттығуды тексеріп болғаннан кейін, өткен сабақты
қорытындылау ретінде I, II нұсқалы перфокарталар таратылады. Уақыты - 2
минут. Оқушылар орындап болғаннан кейін жүптарымен жұмыстарын алмастырып
тексереді. Өздері бағалайды.
1) Оқате-"5"
2) 1-2қате-"4"
3) 3 қате-"3"
I нусқа
|Зат |жалпы|жалқы|деректі |дерек|негізгі |
|есім| | | |сіз | |
|7 | | |
|II |сен (анайы) |сендер (анайы) |
| |сіз (сыпайы) |сіздер (сыпайы) |
|II |ол |олар |

Бірінші жақ—айтушы, сөйлеуші жақ, екінші жақ—тыңдаушы жақ.
Бұлар—адамға байланысты атаулар, сондықтан кім? Деген сұраққа жауап береді.
Үшінші жақ—бөгде жақ. Ол адамға, адамнан басқа да заттарға байланысты бола
береді. Сондықтан кім? немесе не? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Ол
(кім?)—оқыған азамат. Ол (не?) -биік тау, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 192-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтінді мәнерлеп оқыңдар. Сөйлемдегі есімдіктер қандай
сөздердің орнына жұмсалып тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 193-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Сөйлемдерді оқып, жіктеу есімдігін табыңдар.
Келесі тапсырма: 194-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Мәтінді
оқып шығып, ат қойыңдар. Жіктеу есімдіктерін теріп жазыңдар, қай септікте
тұрғанын көрсетіңдер
Осы жаттығу жұмысын орындап болған соң қосымша тапсырма беремін. Мәтін
маз-мұнын үлгі ете отырып, бейбіт күндегі тәуелсіз елдің ұланы ретінде өз
ойларыңды жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 195-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Көшіріп
жазып, жіктеу есімдіктерінің астын сызыңдар. Олардың қай жақта, қай
септікте тұрғанын
айтыңдар. Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңдар.

Сабақтың тақырыбы: Сілтеу, сұрау есімдіктері. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға есімдік, оның түрлері сілтеу және
сұрау есімдіктері
жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, ой-пікірін қалыптастыру,
сауаттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Сілтеу, сұрау есімдіктері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін. Сілтеу есімдігі.
Сілтеу есімдіктері мегзеу, нұсқау, көрсету мағыналарын білдіреді. Сілтеу
есімдіктеріне бұл, сол, ол, осы, осынау, анау, мына, мынау, әне, міне деген
сөздер жатады. Әдетте сілтеу есімдіктері сілтеу, мегзеу мәнін білдіріп, сын
есімнің орнына жұмсалып, қай? деген сұраққа жауап беріп, анықтауыш қызметін
атқарып тұрады. Мысалы: Самғай бер асқарға мынау қырандай. Бұл ұрысты біз
жеңеміз. Сұрау есімдігі.
Жауап алу мақсатымен сұрау мағынасында қойылған сұрақтар сұрау
есімдігі деп аталады. Сұрау есімдіктері кім? не? қай? қандай? қанша? неше?
нешеу? нешінші? қандай? қайдан? қалай? қашан? қайдағы? қашанғы? Зат есімге
және зат есім орнына қолданылатын (заттанған) сөздерге қойылатын сұрақтарға
көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулары қосылады. Мысалы: кім? кімім?
кімдер? кімі? кімдерің? кімге? неге? қайсысы? нешеу? кіміне? т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 196-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтіннен жіктеу, сілтеу есімдіктерін табыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 197-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Өлеңдерді мэнерлеп оқыңдар. Дауыс сазына назар
аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрак қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс. Жіктеу есімдігіне 5, сілтеу есімдігіне 5,
сұрау
есімдігіне 5 сөз жазып, соларға сөйлем құрап келіңдер. .
Тексердім:
18. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Өздік, жалпылау есімдіктері. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға есімдік, оның түрлері, өздік және
жалпылау
есімдіктері жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, олардың ой-пікірін
қалыптастыру, сауаттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Өздік, жалпылау есімдіктері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін. Өздік есімдігі.
Өздік есімдігіне әрқандай тұлғадағы өз деген бір ғана сөз жатады. өз
есімдігі көбінесе тәуелдеулі, көптеулі, септеулі түрде қолданылады да,
жіктеу есімдіктерінің немесе зат есімнің орнына қолданылады. Мысалы: менің
өзім, сенің өзің, баланың өзі, т.б. Өздік есімдігі түбір түлғада зат есімді
анықтап түрады. Мысалы: өз баласы, өз ісім, т.б.

Жалпылау есімдгі.
Жалпылау, жинақтау мағыналарын білдіретін есімдіктің түрі жалпылау
есімдігі деп аталады. Жалпылау есімдігіне бәрі, барлық, бар, барша, бүкіл,
күллі, бүтін, түгел, тегіс
деген сөздер жатады. Мысалы: бар ойы—өлең айтып, ән салайық, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 198-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мақал-мәтелдерді көшіріп жазыңдар. өздерің қалаған үш
мақалдың мәнін ашып айтыңдар. өздік есімдігін тауып, олардың қандай тұлғада
тұрғанын анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 199-жаттығу жұмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдерді оқып, өздік есімдігінің қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын және
мағыналық ерекшелігін айтыңдар. Қосымшалардың түрлерін анықтандар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 200-жаттығу жұмысының
орындалу шарты мынадай: Оқып шығып, жалпылау есімдігін табыңдар.
Жаңа материалды бекіту. Логикалық диктант
1. Өздік есімдігіне қандай сөз жатады? (өз)
2. Өзісіздер есімдігі қандай тұлғада тұр? (түбірі өз, -і -тэу. жал. III
жағы, -сіз - жік. жал. II жағы
(сыпайы түрі), -дер -көп. жал.)
3. Өзіңмен қай септікте түр? (көмектес септікте)
4. "Өз үйім - өлең төсегім" деген мақалда өздік есімдігі қай сөйлем
мүшесінің қызметін
атқарып тұр? (анықтауыш)
5. Өздік есімдігі бар бір мақал жаз.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 201-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, жалпылау есімдіктерінің астын сызыңдар. Оның қай
сөзбен
тіркесетінін айтыңдар. .
Жалпылау есімдгі.
Жалпылау, жинақтау мағыналарын білдіретін есімдіктің түрі жалпылау
есімдігі деп аталады. Жалпылау есімдігіне бэрі, барлық, бар, барша, бүкіл,
күллі, бүтін, түгел, тегіс
деген сөздер жатады. Мысалы: бар ойы—өлең айтып, ән салайық, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 198-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Макал-мәтелдерді көшіріп жазыңдар. өздерің қалаған үш
мақалдың мәнін ашып айтыңдар. өздік есімдігін тауып, олардың қандай тұлғада
тұрғанын анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 199-жаттығужұмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдерді оқып, өздік есімдігінің қандай сөзбен тіркесіп түрғанын жэне
мағыналық ерекшелігін айтыңдар. Қосымшалардың түрлерін анықтандар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 200-жаттығу жүмысының
орындалу шарты мынадай: Оқып шығып, жалпылау есімдігін табыңдар.
Жаңа материалды бекіту. Логикалық диктант
4. Өздік есімдігіне қандай сөз жатады? (өз)
5. Өзісіздер есімдігі қандай тұлғада тұр? (түбірі өз, -і -тэу. жал. III
жағы, -сіз - жік. жал. II жағы
(сыпайы түрі), -дер -көп. жал.)
6. Өзіңмен қай септікте түр? (көмектес септікте)
4. "Өз үйім - өлең төсегім" деген мақалда өздік есімдігі қай сөйлем
мүшесінің қызметін
атқарып тұр? (анықтауыш)
5. Өздік есімдігі бар бір мақал жаз.
Сабақтың қорытындысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 201-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, жалпылау есімдіктерінің астын сызыңдар. Оның қай
сөзбен
тіркесетінін айтыңдар. .
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Болымсыздық, белгісіздік есімдіктері. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға болымсыздық және белгісіздік
есімдіктері жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, олардың ой-пікірін
қалыптастыру, сауаттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымсыздық, белгісіздік есімдіктері»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Болымсыздық мағынаны білдіретін есімдіктің түрі болымсыздық есімдігі
деп аталады. Болымсыздық есімдігі: ештеңе, ештеме, ешбір, ешқашан,
ешқандай, ешқайдан, ешқайда, ешқайсысы, дәнеңе, дәнеме, т.б. Мысалы:
Көнбеді ешкім сөзіме, Әдетіне қарысып (Абай)
Болымсыздық есімдіктерінің ешкім, ешқайсысы, дәнеңе, ештеңе дегендері
зат есімнің орнына, ешқашан, ешқайда, ешқайдан дегендері үстеу немесе
мезгілдік, мекендік мағынаны білдіретін сөздердің орнына жұмсалады. Мысалы:
Бұл жерде ешкім сырымды білмейді, айтып нетейін? деген сөйлемде ешкім деген
болымсыздық есімдігі кім? (білмейді)? деген сұраққа жауап беріп, адам
мәнінде қолданылған, сөйлемде бастауыш болып тұр.
Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір, кім, қашан, қандай,
қайдан, қайсысы тәрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған. Сондықтан да
олар бірігіп жазылады. Ал еш сөзі басқа сөздермен (зат есімдермен)
тіркесіп, бөлек жазылады. Мысалы: Сенен басқа еш жерден Таба алмадым
орнымды (Абай). Белгісіздік есімдігі.
Затты, сындық белгіні, сан-мөлшерді белгісіз етіп жорамалдап,
тұспалдап көрсету мәнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп
аталады. Мысалы: Бұлдайды біреу күшін, біреу түсін (Абай). Бұл сөйлемдегі
біреу есімдігі «белгісіз бір адам» деген мағынада қолданылған.
Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, әркім, әрне, әлдекім,
әлдене, кімде-кім, бір, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, әр, әрбір, қайбір,
бірнеше, әлденеше, біраз, әрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқашан,
әлдеқайдан, әрқашан деген сөздер жатады.
Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар:
1. Әлде, әр, кей, қай, бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не,
бір, қашан, қалай,
қайда, т.б.) тіркескенде, бірге жазылады да, басқа сөз таптарымен (мысалы,
зат есіммен)
тіркескенде, бөлек жазылады. Мысалы: Бізде ерік жоқ, бастай бер. Әлденеге
бастайсыз. Кей
құрбы бүгін тату, ертең бату (Абай).
2. Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әркім,
әлдене тәрізді
белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жұмсалады.
3. Қайсыбір, кейбір, әр, әрбір, қайбір деген сөздер сын есім орнына
жұмсалады.
Мысалы: Кейбір жігіт жүреді мақтап сөйлеп. Берілген сөйлемдегі қай жігіт?
(кейбір) деген
сұраққа жауап береді.
4. Әрқашан, әрқалай, әлдеқашан, әлдеқалай, әлдеқайда, әлдеқайдан деген
белгісіздік
есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде
пысықтауыш
қызметін атқарады. Мысалы: Көкшетау, оның маңындағы калың орман әлдеқашан
артта
қалған. Берілген сөйлемдегі әлдеқашан (қашан артта қалған?) деген
белгісіздік есімдігі
үстеумен мәндес болып тұр.
5. Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, әрне, кімде-кім, әлдекім, әркім,
әлдене тәрізді
белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жұмсалады.
6. Қайсыбір, кейбір, әр, әрбір, қайбір деген сөздер сын есім орнына
жұмсалады.
Мысалы: Кейбір жігіт жүреді мақтап сөйлеп. Берілген сөйлемдегі қай жігіт?
(кейбір) деген
сұраққа жауап береді.
7. Әрқашан, әрқалай, әлдеқашан, әлдеқалай, элдеқайда, элдеқайдан деген
белгісіздік
есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде
пысықтауыш
қызметін атқарады. Мысалы: Көкшетау, оның маңындағы калың орман элдеқашан
артта
қалған. Берілген сөйлемдегі әлдеқашан (қашан артта қалған?) деген
белгісіздік есімдігі
үстеумен мэндес болып түр.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 202-жаттығу
жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді рөлге бөліп оқып, мазмұнын
айтып беріңдер. Есімдіктерді мағыналық түріне қарай ажыратыңдар. Мәтіндегі
негізгі ойды анықтаңдар.

а) ¥йымдастыру кезеңі.
5. Сэлемдесу.
6. Кезекші мэлімдемесі.
7. Журнал бойынша түгелдеу.
8. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
4. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
5. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
6. Дәптерлерін алмастыру.
7. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымсыздық, белгісіздік есімдіктері»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Болымсыздық мағынаны білдіретін есімдіктің түрі болымсыздық есімдігі
деп аталады. Болымсыздық есімдігі: ештеңе, ештеме, ешбір, еш-қашан,
ешқандай, ешқайдан, ешқайда, ешқайсысы, дәнеңе, дэнеме, т.б. Мысалы:
Көнбеді ешкім сөзіме, Әдетіне қарысып (Абай)
Болымсыздық есімдіктерінің ешкім, ешқайсысы, дәнеңе, ештеңе дегендері
зат есімнің орнына, ешқашан, ешқайда, ешқайдан дегендері үстеу немесе
мезгілдік, мекендік мағынаны білдіретін сөздердің орнына жүмсалады. Мысалы:
Бүл жерде ешкім сырымды білмейді, айтып нетейін? деген сөйлемде ешкім деген
болымсыздық есімдігі кім? (білмейді)? деген сұраққа жауап беріп, адам
мэнінде қолданылған, сөйлемде бастауыш болып түр.
Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір, кім, қашан, қандай,
қайдан, қайсысы тэрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған. Сондықтан да
олар бірігіп жазылады. Ал еш сөзі басқа сөздермен (зат есімдермен)
тіркесіп, бөлек жазылады. Мысалы: Сенен басқа еш жерден Таба алмадым
орнымды (Абай). Белгісіздік есімдігі.
Затты, сындық белгіні, сан-мөлшерді белгісіз етіп жорамалдап,
тұспалдап көрсету мэнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп
аталады. Мысалы: Бүлдайды біреу күшін, біреу түсін (Абай). Бул сөйлемдегі
біреу есімдігі «белгісіз бір адам» деген мағынада қолданылған.
Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, эркім, эрне, әлдекім,
әлдене, кімде-кім, бір, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, эр, эрбір, қайбір,
бірнеше, әлденеше, біраз, эрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, элдеқашан,
әлдеқайдан, эрқашан деген сөздер жатады.
Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар:
8. Әлде, эр, кей, қай, бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не,
бір, қашан, қалай,
қайда, т.б.) тіркескенде, бірге жазылады да, басқа сөз таптарымен (мысалы,
зат есіммен)
тіркескенде, бөлек жазылады. Мысалы: Бізде ерік жоқ, бастай бер. Әлденеге
бастайсыз. Кей
қүрбы бүгін тату, ертең бату (Абай).
9. Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, эрне, кімде-кім, элдекім, эркім,
элдене тэрізді
белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жүмсалады.
10. Қайсыбір, кейбір, эр, эрбір, қайбір деген сөздер сын есім орнына
жүмсалады.
Мысалы: Кейбір жігіт жүреді мақтап сөйлеп. Берілген сөйлемдегі қай жігіт?
(кейбір) деген
сұраққа жауап береді.
11. Әрқашан, эрқалай, элдеқашан, элдеқалай, элдеқайда, элдеқайдан деген
белгісіздік
есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде
пысықтауыш
қызметін атқарады. Мысалы: Көкшетау, оның маңындағы калың орман элдеқашан
артта
қалған. Берілген сөйлемдегі әлдеқашан (қашан артта қалған?) деген
белгісіздік есімдігі
үстеумен мэндес болып түр.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 202-жаттығу
жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді рөлге бөліп оқып, мазмүнын
айтып беріңдер. Есімдіктерді мағыналық түріне қарай ажыратыңдар. Мэтіндегі
негізгі ойды анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 203-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдерді кешіріп жазыңдар. Құрамындағы болымсыздық есімдіктерін таувш,
астын сызыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 204-жаттығу жүмысының
орындалу шарты мынадай: Өлеңді мэнерлеп оқып, есімдіктердің мағынасына,
түлғасына көңіл аударыңдар. Қандай сөздердің орнына жүмсалып тұрғанын
айтыңдар. Оларды мағыналық түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырманы да ауызша түрде орындатамын: 205-жаттығу жүмысының
шартын түсіндіремін: Өлең шумақтарын мэнерлеп оқыңдар. Қүрамындағы
белгісіздік есімдіктерінің түлғасына, қалай жасалғанына көңіл аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сү_рақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 206-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп, қүрамындағы белгісіздік есімдіктері қай с
Келесі тапсырма: 203-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдерді кешіріп жазыңдар. Құрамындағы болымсыздық есімдіктерін таувш,
астын сызыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 204-жаттығу жүмысының
орындалу шарты мынадай: Өлеңді мэнерлеп оқып, есімдіктердің мағынасына,
түлғасына көңіл аударыңдар. Қандай сөздердің орнына жүмсалып тұрғанын
айтыңдар. Оларды мағыналық түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырманы да ауызша түрде орындатамын: 205-жаттығу жүмысының
шартын түсіндіремін: Өлең шумақтарын мэнерлеп оқыңдар. Қүрамындағы
белгісіздік есімдіктерінің түлғасына, қалай жасалғанына көңіл аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
3. Сү_рақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 206-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп, қүрамындағы белгісіздік есімдіктері қай с

а) ¥йымдастыру кезеңі.
9. Сэлемдесу.
10. Кезекші мэлімдемесі.
11. Журнал бойынша түгелдеу.
12. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
8. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
9. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
10. Дәптерлерін алмастыру.
11. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымсыздық, белгісіздік есімдіктері»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Болымсыздық мағынаны білдіретін есімдіктің түрі болымсыздық есімдігі
деп аталады. Болымсыздық есімдігі: ештеңе, ештеме, ешбір, еш-қашан,
ешқандай, ешқайдан, ешқайда, ешқайсысы, дәнеңе, дэнеме, т.б. Мысалы:
Көнбеді ешкім сөзіме, Әдетіне қарысып (Абай)
Болымсыздық есімдіктерінің ешкім, ешқайсысы, дәнеңе, ештеңе дегендері
зат есімнің орнына, ешқашан, ешқайда, ешқайдан дегендері үстеу немесе
мезгілдік, мекендік мағынаны білдіретін сөздердің орнына жүмсалады. Мысалы:
Бүл жерде ешкім сырымды білмейді, айтып нетейін? деген сөйлемде ешкім деген
болымсыздық есімдігі кім? (білмейді)? деген сұраққа жауап беріп, адам
мэнінде қолданылған, сөйлемде бастауыш болып түр.
Болымсыздық есімдіктері көбінесе еш сөзі мен бір, кім, қашан, қандай,
қайдан, қайсысы тэрізді есімдіктердің бірігуі арқылы жасалған. Сондықтан да
олар бірігіп жазылады. Ал еш сөзі басқа сөздермен (зат есімдермен)
тіркесіп, бөлек жазылады. Мысалы: Сенен басқа еш жерден Таба алмадым
орнымды (Абай). Белгісіздік есімдігі.
Затты, сындық белгіні, сан-мөлшерді белгісіз етіп жорамалдап,
тұспалдап көрсету мэнін білдіретін есімдіктің түрі белгісіздік есімдігі деп
аталады. Мысалы: Бүлдайды біреу күшін, біреу түсін (Абай). Бул сөйлемдегі
біреу есімдігі «белгісіз бір адам» деген мағынада қолданылған.
Белгісіздік есімдігіне біреу, кейбіреу, бірдеме, эркім, эрне, әлдекім,
әлдене, кімде-кім, бір, қайсыбір, кейбір, қайсыбіреу, эр, эрбір, қайбір,
бірнеше, әлденеше, біраз, эрқалай, әлдеқалай, әлдеқайда, элдеқашан,
әлдеқайдан, эрқашан деген сөздер жатады.
Белгісіздік есімдіктерінің мынадай ерекшеліктері бар:
12. Әлде, эр, кей, қай, бір сөздері басқа есімдіктермен (біреу, кім, не,
бір, қашан, қалай,
қайда, т.б.) тіркескенде, бірге жазылады да, басқа сөз таптарымен (мысалы,
зат есіммен)
тіркескенде, бөлек жазылады. Мысалы: Бізде ерік жоқ, бастай бер. Әлденеге
бастайсыз. Кей
қүрбы бүгін тату, ертең бату (Абай).
13. Біреу, кейбіреу, қайсыбіреу, бірдеме, эрне, кімде-кім, элдекім, эркім,
элдене тэрізді
белгісіздік есімдіктер зат есім орнына жүмсалады.
14. Қайсыбір, кейбір, эр, эрбір, қайбір деген сөздер сын есім орнына
жүмсалады.
Мысалы: Кейбір жігіт жүреді мақтап сөйлеп. Берілген сөйлемдегі қай жігіт?
(кейбір) деген
сұраққа жауап береді.
15. Әрқашан, эрқалай, элдеқашан, элдеқалай, элдеқайда, элдеқайдан деген
белгісіздік
есімдіктері үстеу мәнінде мезгіл, мекен мағыналарын білдіріп, сөйлемде
пысықтауыш
қызметін атқарады. Мысалы: Көкшетау, оның маңындағы калың орман элдеқашан
артта
қалған. Берілген сөйлемдегі әлдеқашан (қашан артта қалған?) деген
белгісіздік есімдігі
үстеумен мэндес болып түр.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 202-жаттығу
жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мәтінді рөлге бөліп оқып, мазмүнын
айтып беріңдер. Есімдіктерді мағыналық түріне қарай ажыратыңдар. Мэтіндегі
негізгі ойды анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 203-жаттығужүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдерді кешіріп жазыңдар. Құрамындағы болымсыздық есімдіктерін таувш,
астын сызыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 204-жаттығу жүмысының
орындалу шарты мынадай: Өлеңді мэнерлеп оқып, есімдіктердің мағынасына,
түлғасына көңіл аударыңдар. Қандай сөздердің орнына жүмсалып тұрғанын
айтыңдар. Оларды мағыналық түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырманы да ауызша түрде орындатамын: 205-жаттығу жүмысының
шартын түсіндіремін: Өлең шумақтарын мэнерлеп оқыңдар. Қүрамындағы
белгісіздік есімдіктерінің түлғасына, қалай жасалғанына көңіл аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
5. Сү_рақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
6. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
7. Үйге тапсырма: 206-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп, қүрамындағы белгісіздік есімдіктері қай сөз табының
орнына
жүмсалғанын айтыңдар. .
Тексердім:

2О.Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктердің емлесі. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға есімдіктердің емлесі жайлы толық
мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл
мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, олардың ой-пікірін қалыптастыру,
сауаттылыққа баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сездікпен
жріыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жү_мыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Есімдіктердің емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жіктеу, сілтеу, өздік, жалпылау есімдіктері негізгі түбір сөздер
болғандықтан, дара есімдіктер болып саналады. Мысалы: мен, сен, сіз, ана,
сол, қанша? бэрі, түгел, т.б.
Еш, элде, эр, кей, қайсы, бір сөздері мен басқа есімдіктердің бірігуі
арқылы жасалған болымсыздық, белгісіздік есімдіктері күрделі есімдіктер
болып есептеледі, олар бірге жазылады. Мысалы: ешкім, ешқашан, элдекім,
кейбір, әрбір, т.б.
Еш, әлде, эр, кей, бір, қай сөздері басқа сөз таптарымен (зат есім,
кейде қатыстық сын есімдермен) тіркесіп қолданылады да, бөлек жазылады.
Мысалы: еш уақытта, бір мезгілде, эр түрлі, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 208-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Өлеңдерді көшіріп жазып, құрамындағы күрделі
есімдіктердің емлесін үғып алыңдар.
Келесі тапсырма: 209-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Сөйлемдердің қүрамындағы күрделі есімдіктерді теріп жазып, олардың қандай
есімдіктерден бірігіп жасалғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 210-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, элде, эр, қай, кей, бір, еш сөздері баска сөз
таптарымен тіркесіп айтылса, бөлек жазылатынын үғып алыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 211-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді
оқып, ат қойыңдар. Есімдіктерді тауып, оларды мағыналық түрлеріне қарай
ажыратыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктерден өткенді қайталау. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға есімдіктерден өткенді қайталау
мақсатында
білімдерін тексеріп бекітемін.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жарыс түріндегі сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау. 1.Өткен сабақта өтілген ережені сұрау
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Есімдіктерден өткенді қайталау сабағын» жүргіземін.
Оқушылардың назарын сабаққа аудару. Оқушыларға сабақ мақсаты түсіндіріліп,
сабақ жоспары тақтаға көрсетіледі.
1. "Біріне-бірі үйрету" сабағы
2. "КТК" (көңілді тапқырлар клубы (КВН) ойыны
3. "Бетпе-бет" ойыны
4. "Мені түсін" ойыны
5. "Бірін-бірі тексеру" ойыны
6. "Ән сала білесің бе?"
7. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс
8. Үйге тапсырма.
Сабақта өтілген материалдар бойынша оқушылардыц алған білімі
тексеріледі. Оқушылар үш топқа бөлінеді. Әр топ алдын . I, II, III жоспар
бойынша дайындалады. Әр түрлі кітаптар өтілген I, II, III тапсырмалардағы
қажетті мақал-мәтел, жаңылтпаштарға көңіл аударады. Ойын шарты бойынша
тақырыпқа сай материалдар дайындалады, ішінен сөз таптарын табады.
1. "Біріне-бірі үйрету" ойыны.
Ойын шарты бойынша әр топқа тапсырма беріледі. I тапсырма бойынша
біреуі мұғалім болып сол тапсырманы оқиды, екінші оқушы жауап береді. II
тапсырмада орындарын алмастырады, яғни зат есім, сан есім, сын есім, сан
есім, есімдіктердің түрлері туралы айтып, мысалдармен дәлелдеп беруі қажет.
Оқушылар схема-таблицамен жұмыс істейді.
2. "КВН" ойынының шарты 3 турдан тұрады: топты ұйымдастыру; үй
тапсырмасы; шығармашылық кезең.
I. тур бойынша әр топ өздерін таныстырады.
I. турда оқушылар үйге берілген тапсырма бойынша жауап береді. Әр топ зат
есім,
сын есім, сан есімі бар мақал-мәтел, жаңылтпаштар айтып талдау жасайды.
Әдепті бала - арлы бала. Әдепсіз бала - сорлы бала. Бала -
мағынасына қарай жалпы, деректі зат есім, құрамына қарай негізгі, дара -зат
есім.
III тур бойынша берілген тақырыпта шығарған өлеңдері, толғаныстары
тыңдалады.
3. "Бетпе-бет" ойынында 1 оқушыны жүргізуші етіп сайлап, 1 топтан 3
оқушыны
"Бетпе-бет" студиясына қонаққа шақырады. 3 топтың оқушылары өзге топтан
келген қонаққа сұрақ қояды. Ал жауаптарын жүргізуші бағалап отырады.
«Зат есім» тобынан келген қонаққа: «Атауыш сөздер деп қандай сөздерді
айтамыз, деректі, дерексіз зат есімдер жайында» айтып бер.
«Сын есім» тобынан келген қонаққа: "Сын есімнің шырайлары туралы
айтып, сын есімнің маңызды белгілері қандай» екеніне жауап бер.
"Сан есім" тобынан келген қонаққа: "Сан есім туралы қызықты әңгімелер
айтып, қасиетті сандар туралы әңгімеле..
4. "Мені түсін" ойынының шарты бойынша 3 топтан оқушылар шығып бір
автордың шығармасындағы кейіпкерлер бейнесін сомдап береді және де
жұмбақтап сұрақ
қояды. Келесі топ жұмбақтың шешуін тауып, сол кейіпкер бейнесін сомдап
көрсетеді.
5. "Бірін-бірі тексеру" ойынында әр топ өзара бірін-бірі тексеру мақсатында
бір-
біріне сұрақ қояды.
"Зат есім" тобына
Жалпы, жалқы есім деген не? Мысалдар келтір.
Тыйым сөздерден зат есімді тауып, талдау жүргіз.
«А» эрпінен басталатын жалқы есімдер.
"Сын есім" тобына 1. Сын есімнің мағыналық түрлері туралы не білесің?
Мысалдар келтір.
2. Өлең жолдарынан сын есімді тауып, талда.
3. Бояумен сурет салып, сөзбен суретте.
"Сан есім" тобына
1. Реттік, жинақтық сан есімдер туралы не білесің? Мысалмен дәлелде.
2. Билер сөзінен сан есімді тауып, талда.
3. Сан есімнен басталатын ұлттық ойын атауларын ата.
«Есімдік» тобына
1. Есімдіктің түрлерін ата.
2. Есімдіктер кездесетін мақал-мәтел айт.
3. Есімдіктің әр түріне мысал келтір.
6. "Ән сала білесің бе?" Мәтін ішінде зат есім, сын есім, сан есім
кездесуі керек.
Оқушылар "Саржайлау", "Сегіз аяқ" әндерін айтады.
7. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізіледі. Оқушы мүмкіндігіне
қарай
материалды деңгейлеп беру тәсілі қолданылады.
Оқушылық деңгей тапсырмасында оқулық бойынша жұмыс жүргізеді. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 212-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, құрамындағы есімдіктерді теріп жазыңдар және оларды
мағынасына қарай ажыратып талдаңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 213-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Берілген есімдіктерді мағыналарына қарай
анықтап, бұлардың қандай түбірлерден бірігіп тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 214-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Мәтінді
оқып, есімдіктерді көшіріп жазыңдар. Сұрау есімдіктерінің ерекшелігін
айтыңдар.
Алгоритмдік деңгей тапсырмасы
А, Т, С әріптерінен басталатын қатыстық сын есімдер табу қажет.
|Алғыр |Тапқыр |
|Арлы |Төзімді |
|Арыстандай |Тәртіпті|
|Алмадай |Тебеген |
|Ақкудай |Тиімді |
|Айтқыш |Толық |
|Ақылды |Таулы |
|Айлалы |Тасты |
|Ақылсыз |Түнгі |
|Айтулы |Тарихи |

Сулы Сабырлы Сезімді Сезгіш Сезімтал Сөзшең
Сүзеген Сауықшыл Сыншыл Сазандай
Эвристикалық деңгей тапсырмасы «Егер мұғалім болсам...», "Мектебім
-мақтанышым" тақырыптары бойынша мәтін құрайды, ішінде зат есім, сын есім,
сан есім, есімдік түрлерін қолдануы керек. Шығармашылық кезең
" Менің елім - Қазақстан" тақырыбында пікір таластыру, ой-толғау немесе
"Батырлар жырынан" үзіндіні жыр түрінде айту, зат есім, сын есім, сан
есімдер, есімдіктерге талдау жасау.
Келесі тапсырма: 215-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мәтіңді
көшіріп жазып, есімдіктерге талдау жасаңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: Мәтінді оқып, құрамында
есімдіктің қай түрлері бар екенін аңғарыңдар. Оларға мағыналық, тұлғалық
жағынан талдау жасаңдар. Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 216-жатығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
есімдіктерді қатыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 219-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, мазмұндама етіп жазыңдар.
Тексер
сұрақ қояды. Ал жауаптарын жүргізуші бағалап отырады.
«Зат есім» тобынан келген қонаққа: «Атауыш сөздер деп қандай сөздерді
айтамыз, деректі, дерексіз зат есімдер жайында» айтып бер.
«Сын есім» тобынан келген қонаққа: "Сын есімнің шырайлары туралы
айтып, сын есімнің маңызды белгілері қандай» екеніне жауап бер.
"Сан есім" тобынан келген қонаққа: "Сан есім туралы қызықты әңгімелер
айтып, қасиетті сандар туралы әңгімеле..
6. "Мені түсін" ойынының шарты бойынша 3 топтан оқушылар шығып бір
автордың шығармасындағы кейіпкерлер бейнесін сомдап береді және де
жұмбақтап сұрақ
қояды. Келесі топ жұмбақтың шешуін тауып, сол кейіпкер бейнесін сомдап
көрсетеді.
7. "Бірін-бірі тексеру" ойынында әр топ өзара бірін-бірі тексеру мақсатында
бір-
біріне сұрақ қояды.
"Зат есім" тобына
Жалпы, жалқы есім деген не? Мысалдар келтір.
Тыйым сөздерден зат есімді тауып, талдау жүргіз.
«А» эрпінен басталатын жалқы есімдер.
"Сын есім" тобына 1. Сын есімнің мағыналық түрлері туралы не білесің?
Мысалдар келтір.
4. Өлең жолдарынан сын есімді тауып, талда.
5. Бояумен сурет салып, сөзбен суретте.
"Сан есім" тобына
1. Реттік, жинақтық сан есімдер туралы не білесің? Мысалмен дәлелде.
4. Билер сөзінен сан есімді тауып, талда.
5. Сан есімнен басталатын ұлттық ойын атауларын ата.
«Есімдік» тобына
3. Есімдіктің түрлерін ата.
4. Есімдіктер кездесетін мақал-мәтел айт.
3. Есімдіктің әр түріне мысал келтір.
6. "Ән сала білесің бе?" Мәтін ішінде зат есім, сын есім, сан есім
кездесуі керек.
Оқушылар "Саржайлау", "Сегіз аяқ" әндерін айтады.
7. Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізіледі. Оқушы мүмкіндігіне
қарай
материалды деңгейлеп беру тәсілі қолданылады.
Оқушылық деңгей тапсырмасында оқулық бойынша жұмыс жүргізеді. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 212-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, құрамындағы есімдіктерді теріп жазыңдар және оларды
мағынасына қарай ажыратып талдаңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 213-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Берілген есімдіктерді мағыналарына қарай
анықтап, бұлардың қандай түбірлерден бірігіп тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 214-жаттығу жұмысы
|Алғыр |Тапқыр |
|Арлы |Төзімді |
|Арыстандай |Тәртіпті|
|Алмадай |Тебеген |
|Ақкудай |Тиімді |
|Айтқыш |Толық |
|Ақылды |Таулы |
|Айлалы |Тасты |
|Ақылсыз |Түнгі |
|Айтулы |Тарихи |

Сулы Сабырлы Сезімді Сезгіш Сезімтал Сөзшең
Сүзеген Сауықшыл Сыншыл Сазандай
Эвристикалық деңгей тапсырмасы «Егер мұғалім болсам...», "Мектебім
-мақтанышым" тақырыптары бойынша мәтін құрайды, ішінде зат есім, сын есім,
сан есім, есімдік түрлерін қолдануы керек. Шығармашылық кезең
" Менің елім - Қазақстан" тақырыбында пікір таластыру, ой-толғау немесе
"Батырлар жырынан" үзіндіні жыр түрінде айту, зат есім, сын есім, сан
есімдер, есімдіктерге талдау жасау.
Келесі тапсырма: 215-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мәтіңді
көшіріп жазып, есімдіктерге талдау жасаңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: Мәтінді оқып, құрамында
есімдіктің қай түрлері бар екенін аңғарыңдар. Оларға мағыналық, тұлғалық
жағынан талдау жасаңдар. Сабақтың қорытындысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 216-жатығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
есімдіктерді қатыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 219-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, мазмұндама етіп жазыңдар.
6. Өлең жолдарынан сын есімді тауып, талда.
7. Бояумен сурет салып, сөзбен суретте.
"Сан есім" тобына
1. Реттік, жинактық сан есімдер туралы не білесің? Мысалмен дэлелде.
6. Билер сөзінен сан есімді тауып, талда.
7. Сан есімнен басталатын үлттық ойын атауларын ата.
«Есімдік» тобына
5. Есімдіктің түрлерін ата.
6. Есімдіктер кездесетін мақал-мэтел айт.
3. Есімдіктің әр түріне мысал келтір.
6. "Ән сала білесің бе?" Мәтін ішінде зат есім, сын есім, сан есім
кездесуі керек.
Оқушылар "Саржайлау", "Сегіз аяқ" әндерін айтады.
7. Деңгейлік тапсырмалармен жу_мыс жүргізіледі. Оқушы мүмкіндігіне
қарай
материалды деңгейлеп беру тэсілі қолданылады.
Оқушылық деңгей тапсырмасында оқулық бойынша жү_мыс жүргізеді. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 212-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді оқып шығып, құрамындағы есімдіктерді теріп жазыңдар жэне оларды
мағынасына қарай ажыратып талдаңдар.
Келесі тапсырманы ауызшатүрде орындатамын: 213-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Берілген есімдіктерді мағыналарына қарай
анықтап, бүлардың қандай түбірлерден бірігіп түрғанын айтың-дар.
Келесі тапсырма: 214-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Мэтінді
оқып, есімдіктерді көшіріп жазыңдар. Сүрау есімдіктерінің ерекшелігін
айтыңдар.
Алгоритмдік деңгей тапсырмасы
А, Т, С эріптерінен басталатын қатыстьщ сын есімдер табу қажет.
|Алғыр |Тапқыр |
|Арлы |Төзімді |
|Арыстандай |Тэртіпті|
|Алмадай |Тебеген |
|Ақкудай |Тиімді |
|Айтқыш |Толық |
|Ақылды |Таулы |
|Айлалы |Тасты |
|Ақылсыз |Түнгі |
|Айтулы |Тарихи |

Сулы Сабырлы Сезімді Сезгіш Сезімтал Сөзшең
Сүзеген Сауықшыл Сыншыл Сазандай
Эвристикалық деңгей тапсырмасы «Егер мұғалім болсам...», "Мектебім
-мақтанышым" тақырыптары бойынша мөтін қүрайды, ішінде зат есім, сын есім,
сан есім, есімдік түрлерін қолдануы керек. Шығармашылық кезең
" Менің елім - Қазақстан" тақырыбында пікір таластыру, ой-толғау немесе
"Батырлар жырынан" үзіндіні жыр түрінде айту, зат есім, сын есім, сан
есімдер, есімдіктерге талдау жасау.
Келесі тапсырма: 215-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мәтіңді
көшіріп жазып, есімдіктерге талдау жасаңдар.
Келесі тапсырманы ауызшатүрде орындатамын: Мэтінді оқып, қүрамында
есімдіктің қай түрлері бар екенін аңғарыңдар. Оларға мағыналық, түлғалық
жағынан талдау жасаңдар. Сабақтың қорытындысы:
7. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
8. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
9. Үйге тапсырма: 216-жатығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
есімдіктерді қатыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 219-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, мазмұндама етіп жазыңдар.
Тексердім:

4. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
5. Дэптерлерін алмастыру.
6. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Есімдіктерден өткенді кайталау сабағын» жүргіземін.
Оқушылардың назарын сабақка аудару. Оқушыларға сабақ мақсаты түсіндіріліп,
сабақ жоспары тақтаға көрсетіледі.
1. "Біріне-бірі үйрету" сабағы
2. "КТК" (көңілді тапқырлар клубы (КВН) ойыны
5. "Бетпе-бет" ойыны
6. "Мені түсін" ойыны
5. "Бірін-бірітексеру" ойыны
6. "Ән сала білесің бе?"
7. Деңгейлік тапсырмалармен жүмыс
8. Үйге тапсырма.
Сабақта өтілген материалдар бойынша оқушылардыц алған білімі
тсксеріледі. Оқушылар үш топқа бөлінеді. Әр топ аддын . I, II, III жоспар
бойынша дайындалады. Әр түрлі кітаптар өтілген I, II, III тапсырмалардағы
қажетгі мақал-мэтел, жаңылтпаштарға көңіл аударады. Ойын шарты бойынша
тақырыпқа сай материалдар дайындалады, ішінен сөз таптарын табады.
1. "Біріне-бірі үйрету" ойыны.
Ойын шарты бойынша эр топқа тапсырма беріледі. I тапсырма бойынша
біреуі мүғалім болып сол тапсырманы оқиды, екінші оқушы жауап береді. II
тапсырмада орындарын алмастырады, яғни зат есім, сан есім, сын есім, сан
есім, есімдіктердің түрлері туралы айтып, мысалдармен дәлелдеп беруі қажет.
Оқушылар схема-таблицамен жүмыс істейді.
2. "КВН" ойынының шарты 3 турдан түрады: топты ұйымдастыру; үй
тапсырмасы; шығармашылық кезең.
II. тур бойынша эр топ өздерін таныстырады.
II. турда оқушылар үйге берілген тапсырма бойынша жауап береді. Әр топ зат
есім,
сын есім, сан есімі бар мақал-мэтел, жаңылтпаштар айтып талдау жасайды.
Әдепті бала - арлы бала. Әдепсіз бала - сорлы бала. Бала -
мағынасына қарай жалпы, деректі зат есім, қүрамына қарай негізгі, дара -зат
есім.
III тур бойынша берілген тақырыпта шығарған өлеңдері, толғаныстары
тыңдалады.
3. "Ііетпе-бет" ойынында 1 оқушыны жүргізуші етіп сайлап, 1 топтан
3 оқушыны
"Бетпе-бет" студиясына қонаққа шақырады. 3 топтың оқушылары өзге топтан
келген қонаққа
сү_рақ қояды. Ал жауаптарын жүргізуші бағалап отырады.
«Зат есім» тобынан келген қонаққа: «Атауыш сөздер деп қандай сөздерді
айтамыз, деректі, дерексіз зат есімдер жайывда» айтып бер.
«Сын есім» тобынан келген қонаққа: "Сын есімнің шырайлары туралы
айтып, сын есімнің маңызды белгілері қандай» екеніне жауап бер.
"Сан есім" тобынан келген қонаққа: "Сан есім туралы қызықты эңгімелер
айтып, қасиетті сандар туралы эңгімеле..
8. "Мені түсін" ойынының шарты бойынша 3 топтан оқушылар шығып бір
автордың шыгармасындағы кейіпкерлер бейнесін сомдап береді жөне де
жүмбақтап сұрақ
қояды. Келесі топ жүмбақтың шешуін тауып, сол кейіпкер бейнесін сомдап
көрсетеді.
9. "Бірін-бірі тексеру" ойынында эр топ өзара бірін-бірі тексеру мақсатында
бір-
біріне сұрақ қояды.
"Зат есім" тобына
Жалпы, жалқы есім деген не? Мысалдар келтір.
Тыйым сөздерден зат есімді тауып, талдау жүргіз.
«А» эрпінен басталатын жалқы есімдер.
"Сын есім" тобына 1. Сын есімнің мағыналық түрлері туралы не білесің?
Мысалдар келтір.
8. Өлең жолдарынан сын есімді тауып, талда.
9. Бояумен сурет салып, сөзбен суретте.
"Сан есім" тобына
1. Реттік, жинактық сан есімдер туралы не білесің? Мысалмен дэлелде.
8. Билер сөзінен сан есімді тауып, талда.
9. Сан есімнен басталатын үлттық ойын атауларын ата.
«Есімдік» тобына
7. Есімдіктің түрлерін ата.
8. Есімдіктер кездесетін мақал-мэтел айт.
3. Есімдіктің әр түріне мысал келтір.
6. "Ән сала білесің бе?" Мәтін ішінде зат есім, сын есім, сан есім
кездесуі керек.
Оқушылар "Саржайлау", "Сегіз аяқ" әндерін айтады.
7. Деңгейлік тапсырмалармен жу_мыс жүргізіледі. Оқушы мүмкіндігіне
қарай
материалды деңгейлеп беру тэсілі қолданылады.
Оқушылық деңгей тапсырмасында оқулық бойынша жү_мыс жүргізеді. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 212-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді оқып шығып, құрамындағы есімдіктерді теріп жазыңдар жэне оларды
мағынасына қарай ажыратып талдаңдар.
Келесі тапсырманы ауызшатүрде орындатамын: 213-жаттығу жұмысының
орындалу шарты төмендегідей: Берілген есімдіктерді мағыналарына қарай
анықтап, бүлардың қандай түбірлерден бірігіп түрғанын айтың-дар.
Келесі тапсырма: 214-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Мэтінді
оқып, есімдіктерді көшіріп жазыңдар. Сүрау есімдіктерінің ерекшелігін
айтыңдар.
Алгоритмдік деңгей тапсырмасы
А, Т, С эріптерінен басталатын қатыстьщ сын есімдер табу қажет.
|Алғыр |Тапқыр |
|Арлы |Төзімді |
|Арыстандай |Тэртіпті|
|Алмадай |Тебеген |
|Ақкудай |Тиімді |
|Айтқыш |Толық |
|Ақылды |Таулы |
|Айлалы |Тасты |
|Ақылсыз |Түнгі |
|Айтулы |Тарихи |

Сулы Сабырлы Сезімді Сезгіш Сезімтал Сөзшең
Сүзеген Сауықшыл Сыншыл Сазандай
Эвристикалық деңгей тапсырмасы «Егер мұғалім болсам...», "Мектебім
-мақтанышым" тақырыптары бойынша мөтін қүрайды, ішінде зат есім, сын есім,
сан есім, есімдік түрлерін қолдануы керек. Шығармашылық кезең
" Менің елім - Қазақстан" тақырыбында пікір таластыру, ой-толғау немесе
"Батырлар жырынан" үзіндіні жыр түрінде айту, зат есім, сын есім, сан
есімдер, есімдіктерге талдау жасау.
Келесі тапсырма: 215-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Мәтіңді
көшіріп жазып, есімдіктерге талдау жасаңдар.
Келесі тапсырманы ауызшатүрде орындатамын: Мэтінді оқып, қүрамында
есімдіктің қай түрлері бар екенін аңғарыңдар. Оларға мағыналық, түлғалық
жағынан талдау жасаңдар. Сабақтың қорытындысы:
10. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
11. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
12. Үйге тапсырма: 216-жатығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
есімдіктерді қатыстырып, сөйлем қүрап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 219-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтінді оқып шығып, мазмұндама етіп жазыңдар.
Тексердім:
22. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жү_мысы.
Жер туралы ой. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 107 сөзден
түрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға
кірісемін. Жер туралы ой.
Әлден уақытта барып тағы да жер туралы сөйледік.
- Жер деген — эркімнің туған анасы тэрізді нэрсе. Оны сүйсең, сырын
білсең, ол саған бэрін береді. Жер — ана тэрізді, жыламасаң, еңбек етіп тер
төкпесең, ештеңе бермейді. Жер еңбек сүйеді. Еңбек оны түрлендіреді. Еңбек
жердің қасиетін, қүдіретін аңызға айналдырады. Біздің осы көп өнім алып
жүрген жеріміз бір кезде, мына Көксу өзенінің табаны болған. Жеріміз -
қүмдауыт, лайдан өскен жер. Мүндай жерден өнімді тыңайтқыштың күшімен жэне
еңбектің, мына қолдың күшімен алып келеміз.
Жерді сүйііп қана қою жеткіліксіз, оны білу керек. Жерді білу
дегеніміз — оның қасиетін, топырағының қасиетін білу деген сөз. Әйтеуір
егістікті көбейтеміз, — деп жерді. тілгілей берудің жөні жоө, — деп
Нүрмолда ойын аяқтады. (С.Бацбергенов, 107 сөз).
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Туған жерім—тұғырым» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:
Қазақ тілі III тоқсан
аптасына: 3 сағат
барлығы: 30 сағат.

|№ |Сабақтың тақырыбы |Сағат |Өтілетін |Қолданылатын |
| | |саны |мерзімі |әдіс-тәсілдер |
|1. |Етістік туралы түсінік. Дара |1 | | |
| |және күрделі етістік. | | | |
|2. |Болымды жэне болымсыз етістік. |1 | | |
|3. |Сабақты етістік пен салт |1 | | |
| |етістік. | | | |
|4. |Етістер. Өздік етіс. |1 | | |
|5. |Өзгелік етіс. |1 | | |
|6. |Ырықсыз етіс. |1 | | |
|7. |Ортақ етіс. |1 | | |
|8. |Есімше туралы түсінік. |1 | | |
| |Есімшенің жасалуы мен түрлері. | | | |
|9. |Көсемше. |1 | | |
|10. |Көсемшенің жасалуы мен түрлері.|1 | | |
|11. |Тұйық етістік. Түйық етістіктің|1 | | |
| |емлесі. | | | |
|12. |Етістіктің сөйлемдегі |1 | | |
| |синтаксистік қызметі. | | | |
|13. |Етістіктен өткенді қайталау. |1 | | |
|14. |Сын жұмысы. |1 | | |
|15. |Үстеу туралы түсінік. |1 | | |
|16. |Үстеудің қүрамдық түрлері. |1 | | |
|17. |Үстеудің мағыналық түрлері. |1 | | |
| |Мезгіл үстеу. | | | |
|18. |Мекен, сын-қимыл (бейне) |' і| | |
| |үстеуі. | | | |
|19. |Мөлшер, күшейткіш үстеуі. |1 | | |
|20. |Мақсат, себеп-салдар үстеуі. |1 | | |
|21. |Үстеудің емлесі. |1 | | |
|22. |Үстеудің сөйлемдегі |1 | | |
| |синтаксистік қызметі. | | | |
|23. |Мәтінмен жүмыс. |1 | | |
|24. |Еліктеу сөздер туралы түсінік. |1 | | |
|25. |Еліктеу сөздің түрлері. |1 | | |
| |Еліктеуіш сөздер. | | | |
|26. |Бейнелеуіш сөздер. |1 | | |
|27. |Негізгі жэне туынды еліктеу |1 | | |
| |сөздер. | | | |
|28. |Еліктеу сөздерден өткенді |1 | | |
| |қайталау. | | | |
|29. |Сын жұмысы. |1 | | |
|30. |Тест тапсырмалары. |1 | | |
І.Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Етістік туралы түсінік. Дара және күрделі
етістіктер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға сөз таптары, етістік туралы
түсінік, етістіктің
қүрамына қарай түрлері: негізгі жэне туынды етістіктер, қүрылысына қарай
түрлері: дара
жэне күрделі етістіктер жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қал ыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жү_мыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
І.Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Етістік туралы түсінік. Дара жэне
күрделі етістік» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Етістік—заттың қимылын, іс-эрекетін білдіретін сөз табы. Етістік не
істеді? не қылды? қайтті? (немесе не істеп? қайтіп? не істесе? т.б.) деген
сұрақтарға жауап береді. Мысалы: Көп ойласаң, дана боласың, көп ойнасаң,
бала боласың. Берілген мысалда ойласаң, ойнасаң сен не істесең? деген
сөздер заттық ұғымдағы сөздің (сен) қимылын, іс-эрекетін білдіріп түр.
Мүндай сөздер етістік деп аталады.
Етістік қүрамына қарай негізгі түбір етістік жэне туынды түбір етістік
болып екіге бөлінеді. Сөздің негізгі түбірі етістік болса, ол негізгі түбір
немесе негізгі етістік деп аталады. Мысалы: кел, бар, жүр, т.б.
Басқа сөз таптарынан сөз тудырушы жүрнақ арқылы жасалған етістіктер
туынды түбір немесе туынды етістік деп аталады. Мысалы: ойна, шегеледі,
қарайып, көгерген, басқарса, күшейіп, т.б. деген етістік-тер: ойын, шеге,
көк, бас, күш деген түбірлерге (есім сөздерге) -а, -ле, -й, -ер, -қар, -ей
жүрнақтары жапғану арқылы жасалған етістіктер.
Туынды етістіктер басқа сөз таптарынан (есімдер мен еліктеуіш
сөздерден) белгілі жүрнақтар арқылы жасалады. ол жүрнақтар мыналар:
1) -ла, -ле, -да, -де, -та, -те: шеге-ле, таза-ла, тіс-те, бас-та, т.б.
2) -а, -е: ойн-а, бос-а, түн-е, т.б.
3) -ай, -ей, -й: мол-ай, аз-ай, көб-ей, қара-й, т.б.
4) -ар, -ер, -р: ағ-ар, көг-ер, қысқа-р, т.б.
5) -ғар, -гер, -қар, -кер: бас-қар, ес-кер, тең-гер, т.б.
6) -ық, -ік, -қ, -к: кеш-ік, зар-ық, бір-ік, т.б.
7) -ыра, -іре,: жарқ-ыра, желб-іре, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орында-тамын. Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 221-
жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Етістіктердің негізгі
түбірін жазып көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 222-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей:
Зат есімнен жасалған туынды етістіктерді тауып жазыңдар.
Міне, осылайша, жаңа такырыпты түсіндіріп, жаттығу жұмыстарын орындап
болған соң келесі жаңа тақырыпты түсіндіремін.
Дара етістік пен күрделі етістік.
Етістіктер қүрылысына карай дара етістік жэне күрделі етістік болып
екіге бөлінеді.
Бір ғана сөзден түратын негізгі етістік дара етістік деп аталады.
Мысалы: Өнер-білім бар жұрттар тастан сарай салғызды. Бү_л сөйлемдегі
салғызды деген етістік дара етістік болып табылады. өйткені бүлар—бір ғана
сөзден тұратын негізгі етістіктер. эрқайсысының өз алдына мағынасы бар,
белгілі бір сүраққа жауап беріп, сөйлем мүшесі қызметін атқарады: жүрттар
не істеді?—салғызды (баяндауыш)
Екі не одан да көп сөзден құралып, бір ғана мағынаны білдіріп, бір
сүраққа жауап беріп, сөйлемнің бір ғана мүшесі қызметін атқаратын
етістіктер күрделі етістіктер деп аталады. Мысалы: Ауылда қосақтағы қойлар
маңырап жатыр екен. Берілген сөйлемдегі маңырап жатыр екен (қойлар
қайткен?) деген—күрделі етістік. Олар бір ғана лексикалық мағынаны
(маңырау) білдіреді, бір сүраққа жауап беріп, сөйлемнің бір ғана мүшесі
қызметін атқарады.
Әдетте күрделі етістіктің қүрамындағы бірінші етістік негізгі болады
да, негізгі мағынаны сол білдіреді, кейінгісі оған көмекші етістік болады.
Кейде көмекші етістік біреу емесе, бірнешеу болуы да мүмкін. Негізгі
етістік көбінесе көсемше түлғасында (барған екен, келген екен, т.б.) жэне
есімше түлғасында (барған екен, келген екен, т.б.) болып келеді де, көмекші
етістік сөйлемдегі орны мен мағынасына және қызметіне қарай етістіктің
барлық түрлерімен түлғаланып қолданыла береді. Мысалы: Үнсіз күліп
түрған—бағанағы бала шэкірті.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 223-
жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мэтінді оқып, мазмүнын
қысқаша баяндап беріңдер. Күрделі етістіктердің қалай жасалып түрғанын
көрсетіңдер.
Келесі тапсырманы да ауызша түрде орындатамын: 224-жаттығу жүмысының
орындалу шарты төмендегідей: Мэтінді оқып, ат койыңдар. Дара, күрделі
етістіктерді ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 226-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Берілген есім сөздерге жүрнақ жалғап, етістікке айналдырып жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 225-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Күрделі
етістіктің қүрамын анықтаңдар. Олардың қалай жасалғанын айтыңдар. Қожаның
көршісіне
мінездеме беріңдер.
227-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Берілген сөздердің қайсысы
туынды етістік, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар.
Тексердім:

2. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Болымды жэне болымсыз етістік. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістіктердің жүзеге асу-аспауына қарай
болымды жэне болымсыз етістіктер болып бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: ди. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасьш сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымды жэне болымсыз етістіктер»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Етістік негізгі түбірде де, туынды түбірде де қимылдың, іс-эрекеттің
болуын білдіреді. Сондықтан етістік негізгі не туынды түбір күйінде болымды
мэнді білдіреді. Оларды болымды етістік дейді. Етістіктің түбірі бүйрық
райдың жекеше анайы II жақ түлғасымен сэйкес келеді. Мысалы: кел-ді—сен
кел, бер-генбіз—сен бер, т.б. Бірақ бүл екеуі де бір емесе. Етістік шақ,
рай, т.б. түлғаларда жұмсалғанда, оның түбірінде бүйрықтық мағына болмайды.
Мысалы: (мен) ойнасам, (ол) көріпті, т.б. етістіктердің түбірлері ойна,
көр. Бірақ бүларда бүйрықтық мағына жоқ. Сонымен бірге бүйрықтық мағына,
демек, бұйрық рай түлғасы, тек бір түбір тұлғада ғана емес, етістіктің
кейбір басқа түлғаларында да болып отырады. Мысалы: сен келтір-ме, сен
ойнат-қыз, т.б. етістіктер бұйрық рай болғанымен, бүйрық райдың жекеше
анайы II жағы деген үғымдар бір емес екендігін көрсетеді.
Сонымен бірге етістік қимылдың, іс-эрекеттің болмауын, іске аспауын да
білдіреді. Ондай етістіктерді болымсыз етістік дейді. Болымсыз етістік
негізгі не туынды түбір етістіктерге -ма, -ме, -ба, -б, -па, -пе жүрнақтары
жалғану арқылы жэне белгілі шақ түлғасындағы болымды етістікке жоқ, емес
сөздерінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: бар-ма, көбей+ме, кеткен жоқ,
жазар емес, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 228-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Болымды етістіктен болымсыз етістік жасаңдар. Бір
сыңары болымды, бір сыңары болымсыз етістік болатын қос сөздерді кірістіріп
үш сөйлем құраңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 229-жаттығу жұмысының
орындалу шарты мынадай: Мәтіндегі іс-эрекетті білдіріп тұрған сөдерге сұрақ
қойып, етістіктің қай түрі болып тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 230-жаттығу жү_мысының шартын түсіндіремін: Қарамен
жазылған етістіктің қүрамын жэне болымсыз етістік жасап түрған жұрнақтарды
ажыратыңдар. Мэтінге ат қойыңдар.
Келесі тапсырма: 231 -жаттығу жұмысының шарты: Сөйлемдердің
қүрамындағы етістіктерді түлғасына қарай талдаңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ кою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 232-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Өлең
жолдарындағы етістіктің мағынасын анықтап, болымсыз етістіктердің қалай
жасалып
тұрғанын айтыңдар. Ақын өлеңіндегі ғибратты сөздердің мэнін түсіндіріңдер.
Тексердім:

3. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сабақты етістік пен салт етістік. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістіктердің мағынасына қарай
сабақты етістік пен
салт етістіктер болып бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтьщ түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі сабақта «Сабақты етістік пен салт етістік» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Етістіктер мағынасына қарай сабақты етістік жэне салт етістік болып
екіге бөлінеді. Мағынасы жағынан тура объектіні, табыс септіктегі сөзді
қажет етіп түратын етістіктер сабақты етістіктер деп аталады. Сабақты
етістіктер кімді? нені? (кейде табыс септіктің жасырын түрі—не?) деген
сүрақтарға жауап беретін табыс септіктегі сөзбен байланысады. Мысалы: Сөзді
сен баста. Бүл сөйлемдегі баста деген етістік сөз деген сөздің табыс
сеептікте түруын талап етіп түр. Кейде ондай сөздер табыс септіктің жасырын
түрінде тү_руы да мүмкін. Ондайда екі сөздің (табыс септікті сөз бен
етістіктің) арасына басқа сөз келтіріп қолданып көру керек. Мысалы: Өлең
айт—өлеңді айт, т.б. сонда табыс септігі айқын байқалады. Кейде тура объект
мәнін білдіріп түратын табыс септіктегі сөз сөйлемде қолданылмауы да
мүмкін. Ондайда етістіктен сүрақ қою керек. Етістіктен кімді? нені? деген
сү_рақ қоюға болса, онда ол—сабақты етістік. Мысалы: айт, көр, оқы, т.б.
етістіктерден кімді? (нені?) айт? деп сүрақ қоюға болады.
Мағынасы жағынан тура объектіні—табыс септіктегі сөзді қажет етпейтін
етістіктер салт етістіктер деп аталады. Салт етістіктер барыс, жатыс,
шығыс, көмектес септіктегі сөздермен тіркесе беруі мүмкін, бірақ табыс
септіктегі сөзбен байланыспайды. Мысалы: қаладан қайт немесе түсінде келді,
т.б. болып қолданылса да, нені (ауылды, т.б.) қайт, ненітүсінде, т.б.)
келді деп айтуға болмайды. Сондықтан да бүлар—салт етістіктер.
Кейбір етіс жүрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге немесе
сабақты етістіктерді салт етістіктерге айналдыру қызметін атқарады. Мысалы:
өзгелік етіс жүрнақтары: -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -дыр, -дір, -тыр, -тір,
-ыр, -ір, -р, -т салт етістікке жалғанса, оны сабақты етістікке
айналдырады: шам сөнді—шамды сөндірді, т.б. ал ырықсыз (кейде өздік) етіс
жұрнақтары сабақты етістікке жалғанып, оны салт етістікке айналдырады:
әңгімені айтты—эңгіме айтылды, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 233-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мақал-мэтелдердегі ойды таратып айтыңдар. Олардың
қүрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп
түрғанын сүрақ қою арқылы анықтаңдар.Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік
екенін айтыңдар.
Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 234-жаттығу жүмысының
орындалу шарты мынадай: Етістіктің тіркесіп түрған сөздерінің қай септікте
екенін анықтаңдар, оларға сүрақ қою арқылы етістіктің салт не сабақты
екенін ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 235-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Мақал-
мэтелдерді көшіріп жазып, салт етістіктердің астын ирек сызықпен сызыңдар.
Келесі тапсырма: 237-жаттығу жұмысының шарты: Мэтіннен сабақты
етістікті тауып, оны өзі тіркесіп түрған сөзбен бірге теріп көшіріңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 236-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
«Адамгершілік—кісіліктің белгісі» тақырыбында ой-толғау жазыңдар. Оған
төменде
берілген сөз тіркестерін кірістіріңдер.
Тексердім:

4. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Етістер. Өздік етіс. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, өздік етіс
болып
бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет беру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып
үжымымен жүмыс жүргізу.
Сабактың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Етістер. Өздік етіс» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске
қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын етістіктің
түрі етіс деп аталады. Мысалы: Ол жуынды. Ол баласына кітап оқытты деген
сөйлемдерде жуу қимылы іс-иесінің (орындаушының) өзіне қарай бағытталғанын,
оқу іс-эрекеті тікелей қимыл иесі (ол) арқылы емес, екінші бір іс иесі
(баласы) арқылы орындалғанын, айту іс-әрекеті өздігінен орындалғандай
болуын, іс-эрекеті қимл-іс иесінің біреу емес, бірнешеу (олар) екенін
білдіріп түр да, ол мағыналар түбірге -ын, -т, -ыл, -ыс жұрнақтары жалғану
арқылы берілген. Соған орай етістер 4 түрге бөлінеді: өздік етіс, өзгелік
етіс, ырықсыз етіс жэне ортақ етіс.
Болымсыз етістік жұрнағы етіс жұрнағынан кейін жалғанады: айт-қыз-ба,
ки-ін-бе, т.б. Өздік етіс.
Қимыл, іс-эрекет орындаушысына, іс иесіне бағытталып, тікелей соған
қатыстылығын білдіріп, әдетте сабақты етістіктерге -ын, -ін, -н жүрнағы
жалғану арқылы жасалатын етістіктің түрі өздік етіс деп аталады. Мысалы:
таң атқанша тарандық деген сөйлемдегі тарану қимылы эрі белгілі бір іс иесі
(орындаушы)—біз (тарандық) арқылы орындаоғанын, эрі қимыл сол иесіне
бағытталғанын білдіріп түр.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 238-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Қажетті жүрнақтарды жалғап, берілген сөздерден өздік
етіс жасаңдар.
Келесі тапсырма: 239-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Көшіріп
жазып, өздік етістің астын сызыңдар, қалай жасалғанын айтыңцар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 240-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Өлеңді
оқып, өздік етістердің қалай жасалғаыына көңіл аударыңдар. Оларды мэтіннен
теріп
жазыңдар. Мэтіндегі көнерген сөздің мағынасын анықтаңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып

Сабақтың тақырыбы: Өзгелік етіс. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, өзгелік етіс
болып бөлінетіндігі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.
Сабақтын көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу. '
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Өзгелік етіс» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Өзгелік етіс қимылдың, іс-әрекеттің сөйлемдегі іс иесі, яғни
субъектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы
арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады. ол
жұрнақтар мыналар:
1) -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз: отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, т.б.
2) -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір: сал-дыр, сен-дір, ас-ыр, т.б.
3) -т: жаса-т, сөйле-т, т.б.
Демек, өзгелік етісті сөйлемде қимылды, іс-әрекетті іске асырушы екі
субъект болады: бірі—сол қимылды орындатушы, екіншісі—қимылды тікелей
орындаушы. Мысалы, Ол баласына өлең айтқызды деген сөйлемдегі айту қимылын
істеуші—ол. Бірақ бұлар өздері тікелей істеп отырған жоқ, қимыл, іс-
әрекетті екінші біреу арқылы, яғни баласы арқылы істетіп отыр.
Кейде бір түбірге өзгелік етістің бірнеше жұрнағы бірінен кейін бірі
жалғана береді: сөйле-т-кіз-беді, қаз-дыр-т-қыз-ды, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Берілген сөздерден қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс
жасап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 242-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен
жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Мәтіндегі күрделі сөздердің
түрін ажыратыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 243-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Берілген
өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркесі мен сөйлем қүраңдар.
Тексердім:

ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың турі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.
Сабақтын көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
5. Сэлемдесу. '"'
6. Кезекші мэлімдемесі.
7. Журнал бойынша түгелдеу.
8. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын с^рау.
4. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
5. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
6. Дэптерлерін алмастыру.
7. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Өзгелік етіс» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Өзгелік етіс қимылдың, іс-эрекеттің сөйлемдегі іс иесі, яғни
субъектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы
арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жүрнақтар арқылы жасалады. ол
жұрнақтар мыналар:
4) -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз: отыр-ғыз, жүр-гіз, айт-қыз, т.б.
5) -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір: сал-дыр, сен-дір, ас-ыр, т.б.
6) -т: жаса-т, сөйле-т, т.б.
Демек, өзгелік етісті сөйлемде қимылды, іс-эрекетті іске асырушы екі
субъект болады: бірі—сол қимылды орындатушы, екіншісі—қимылды тікелей
орындаушы. Мысалы, Ол баласына өлең айтқызды деген сөйлемдегі айту қимылын
істеуші—ол. Бірақ бұлар өздері тікелей істеп отырған жоқ, қимыл, іс-
әрекетті екінші біреу арқылы, яғни баласы арқылы істетіп отыр.
Кейде бір түбірге өзгелік етістің бірнеше жүрнағы бірінен кейін бірі
жалғана береді: сөйле-т-кіз-беді, каз-дыр-т-қыз-ды, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Берілген сөздерден қажетті жүрнақ арқылы өзгелік етіс
жасап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 242-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен
жүрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Мәтіндегі күрделі сөздердің
түрін ажыратыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 243-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Берілген
өзгелік етістерді қолданып, сөз тіркесі мен сөйлем қүраңдар.
Тексердім:
Сабақтың өтілетін мерзімі:
6-сынып

Сабақтың тақырыбы: Ырықсыз етіс. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, ырықсыз
етіс болып
бөлінетіндігі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ырықсыз етіс» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Іс-әрекеттің арқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, өздігінен
істелетіндігі көрініп, -ыл, -іл, -л, түбірдің ішінде л дыбысы болса, -ын,-
ін, -н жұрнақтары арқылы жасалатын етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады.
Ырықсыз етіс тек сабақты етістіктен жасалады және өзі жалғанған сабақты
етістікті салт етістікке айналдырады: сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді, шарт
жаса-л-ды, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орында-тамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 244-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Етістіктердің түбірі мен қосымшаларын дефис арқылы
ажыратып жазыңдар.
Келесі тапсырма: 246-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Ырықсыз етістерді тауып, қандай жұрнақтар
арқылы жасалып түрғанын айтыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 245-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Төленді,
салынды, отырғызылды, кешіктірілмеді, шақырылды, өсірілді деген ырықсыз
етістерді
қолданып мәтін құраңдар. .
Тексердім:
Сабақтың өтілетін мерзімі:
6- сынып

Сабақтын тақырыбы: Ортақ етіс. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, ортақ
етіс болып
бөлінетіндігі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ортақ етіс» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Қимыл, іс-әрекеттің орындаушысы біреу емес, бірнешеу болып, -ыс, -іс,
-с жұрнақтары арқылы жасалатын етістің түрі ортақ етіс деп аталады. Мысалы:
Омар мен Оспан хат жазысты деген сөйлемдегі жазу қимылы бір ғана субъект
(іс иесі) тарапынан емес, бірнеше орындаушы (Омар мен Оспан) арқылы іске
асатындығын көрсетеді.
Ырықсыз етіс пен өздік етіс жұрнақтары сабақты етістікке жалғанып, оны
салт етістікке айналдырады: әңгімені айтты—әңгіме айтылды, т.б. Өзгелік
етіс жұрнағы салт етістікке жалғанса, салт етістікті сабақты етістікке
айналдырады: шам сөнді—шамды сөндірді, т.б. ал ортақ етіс жүрнағында ондай
қызмет жоқ: (хат) жазысты—сабақты етістік, сөйлесті—салт етістік.
Етіс жүрнақтары кейде бірінің үстіне бірі қабаттасып та жалғана
береді:сөйле-с-іл-ді, жүр-гіз-дір-іл-ді, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 247-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Берілген етістіктерге жұрнақ жалғап, ортақ етіс
жасаңдар. Түбір мен қосымшаның арасын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.
Келесі тапсырма: 248-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Сөйлемдерден ортақ етісті тауып, қалай жасалып тұрғанын байқаңдар. Оларға
тұлғалық талдау жасаңдар. Мәтіннен фразеологизмдерді табыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. 3. Үйге тапсырма: 249-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Қүрамындағы етістерді түрлеріне қарай
ажыратып, түлғалық талдау жасаңдар. .
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:
6- сынып

Сабақтың тақырыбы: Есімше туралы түсінік.
Есімшенің жасалуы мен түрлері. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға есімше туралы түсінік, олардың
жасалуы мен
түрлері жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сурау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардын берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Есімше туралы түсінік. Есімшенің
жасалуы мен түрлері» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Есімше—етістіктің түрі. Себебі есімше сөйлемде екі түрлі мәнде, екі
түрлі қызметте қолданылады. Бірде ешқандай қосымшасыз тұрып, қандай? қай?
деген сұрақтарға жауап беріп, анықтауыш қызметін, ал кім? не? Деген
сұрақтарға жауап беріп, бастауыш не баяндауыш қызметін де атқарады. Мысалы:
Көрген кезде жазық жоқ (көрген—анықтауыш), Көрмес түйені де көрмес (бірінші
көрмес—бастауыш, соңғы көрмес—баяндауыш). Бастауыш не анықтауыш қызметін
атқарып тұрған есімшелер есім сөздерше түрлене алады. Мысалы: айтар-ың,
естімег-ім.
Енді бірде жіктеліп келіп, қимылды, іс-әрекетті белгілі бір шаққа
қатысты білдіреді де, сөйлемнің баяндауышы қызметін атқарады. Мысалы:
Сұлтан Бейбарыс бағана кетіп қалған. Берілген сөйлемде кетіп қалған деген
етістік есімше түлғасында жіктеліп келіп (кетіп қал-ған—III жақ) қимыл, іс-
әрекетті білдіріп тұр. Атап айтқанда, Сұлтан Бейбарыстың кетіп
қалуы өткен шақты білдіріп түр. Сөйтіп, бұл сөйлемдегі есімшелер (есімше
тұлғалы етістіктер) белгілі бір шақты білдіріп, жіктеліп келіп, баяндауыш
қызметін атқарып, белгілі заттың қимылын көрсетіп түр. Бүл—есімшенің
етістікке тән қасиеті.
Есімшенің жасалуы мен түрлері.
Есімше етістіктің негізгі және туынды түбірлеріне, сондай-ақ етіс
және болымсыз етістік тұлғаларына төмендегідей жұрнақтар қосылу аркылы
жасалады:
1) -қан, -ған, -кен, -ген жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады:
алған,
берме-ген, т.б. Сөздің соңғы дыбысы дауысты, не үнді, не ұяң болса, жуан
буыннан кейін -
ған, жіңішке буыннан кейін -ген жалғанады. Қатаң дыбысқа біткен сөзге жуан
буыннан
кейін -қан, жіңішке буыннан кейін -кен жалғанады;
2) -ар, -ер, -р және болымсыз етістіктен кейін -с жұрнақтары қосылу арқылы
болжалды келер шақ есімше жасалады: бар-ар, көр-ер, т.б. дауыссыз дыбысқа
біткен сөзге
жуан буыннан кейін -ар, жіңішке буыннан кейін -ер жалғанады да, дауысты
дыбысқа біткен
сөзге -р, етістіктің болымсыз тұлғасынан кейін -с жалғанады;
3) -мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ
есімше
жасалады: бар-мақ, кел-мек, т.б. Сөздің соңғы дыбысы дауысты не ауыз жолды
үнді (л, р, у,
й) болса, жуан буыннан кейін —мақ, жіңішке буыннан кейін -мақ жалғанады.
Сөздің соңғы
дыбысы мұрын жолды үнді (м, н, ң) немесе ұяң болса, жуан буыннан кейін
-бақ, жіңішке
буыннан кейін -бек жалғанады. Қатаң дыбысқа біткен сөзге жуан буыннан кейін
-пақ,
жіңішке буыннан кейін -пек жалғанады.
Ескерту: Бұл жұрнақ етістіктің болымсыз тұлғасына жалғанбайды;
4) -атын, -етін, -йтын, -йтін жұрнақтары арқылы ауыспалы өткен шақ
есімше
жасалады: бар-атын, қара-йтын, т.б. дауыссыз дыбысқа біткен сөзге жуан
буыннан кейін -
йтын, жіңішке буыннан кейін жалғанады.
Бұл жұрнақ құранды қосымша -тын, -тін бөлегі түрған деген көмекші
етістік болған да, ол -а, -е, -й түлғалы көсемшемен тіркесіп қолданып,
біртіндеп қосымшаға айналып кеткен: бар-атын деген сөз о баста бара-тұрған
болған да, кейін баратұғын болып, одан баратын болып қалыптасып кеткен.
Есімше түлғаларына емес, жоқ сөздері тіркесіп, болымсыздық мағына
беріледі: барған емес, бармақ емес. Жоқ сөзі -ған, -ген, -қан, -кен тұлғалы
есімшемен ғана тіркеседі: барған жоқ.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 250-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Мәтінді көшіріп, есімшелерді табыңдар. Олардың түбірі мен
қосымшасын ажыратып айтыңдар.
Келесі тапсырма: 251-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Қарамен
жазылған есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын және олардың
мағынасын түсіндіріңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 252-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Құрамында есімше кездесетін 5 сөйлемнен тұратын мәтін құрастырыңдар.
Есімшелерге
тұлғалық талдау жасаңдар..

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып

Сабақтың тақырыбы: Көсемше туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға көсемше туралы түсінік, олардың
жасалуы мен
түрлері жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабактың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгендеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексер
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Көсемше туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Көсемше де—етістіктің ерекше түрі. Есімше сияқты көсемше де екі түрлі
мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады. Бірде жіктеліп келіп немесе күрделі
естістіктің негізгі етістік сыңары көсемше тұлғасында келіп, көмекші
етістік жіктеліп, қимылды, іс-әрекетті белгілі бір шаққа байланысты
білдіреді де, сөйлемнің баяндауышы қызметін атқарады. Мысалы: Қораның
төбесі ашылып қалыпты. Берілген сөйлемдегі ашылып қалыпты деген етістік
көсемше түлғасында (-ып жұрнағы) жіктеліп келіп (III жақта -ты), іс иесінің
қимыл-әрекетін белгілі бір шаққа байланысты білдіреді: төбесі (яғни ол—III
жақ) ашылып қалыпты—өткен шақ. Сондай-ақ сөйлемдегі ашылып қалыпты деген
күрделі етістіктердің алдыңғы негізгі етістіктер (ашылып) білдіріп тұр,
көмекші етістіктер (қалыпты) жаңағы негізгі қимылдың шағы (өткен шақ:
қалыпты, оны білдіріп тұрған -ып көсемше жұрнағы) мен қимыл иесінің жағын
(III жақ—ол) білдіріп тұр. Бұл—көсемшенің етістікке қатысты сипаты.
Көсемше сонымен бірге кейде қимыл, іс-әрекеттің тура өзін білдірмей,
оның амалын, сынын, себебін, мезгілін, болу мақсатын білдіріп, үстеу
мәнінде жүмсалады. Мысалы: Түбімнен қатты ұрып, жемісімді жерге түсіріп
алып жейді. Берілген сөйлемдегі түсіріп алып деген көсемше тұлғалы
етістіктер қимылдың, іс-әрекеттің нақ өзін емес, оның (қимылдың) амалын,
сынын, мақсат-себебін білдіріп тұр: қалай жейді?—түсіріп алып.
Сөйтіп бірде жіктеліп келіп немесе күрделі етістіктің құрамында
(негізгі етістік болып) қимыл, іс-әрекетті білдіріп, екінші бірде қимыл, іс-
әрекеттің өзін емес, оның әр түрлі сипатын, амал-сынын, себеп-мақсатын,
мезгілін білдіріп, екі түрлі мәнде (бірі етістік мәнінде, екіншісі үстеу
мәнінде) қолданылып, екі түрлі қызмет атқаратын етістіктің ерекше түрін
көсемше дейміз
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 253-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Суретке қарап, жазғы тау көрінісі туралы мәтін
қүраңдар. Мәтінге ат қойыңдар. Қандай етістік түрлерін қамтыдыңдар?
Көсемшелер бар болса астын сызыңдар.
Келесі тапсырма: 254-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Көсемшелерді көмекші етістіктермен тіркестіріп, күрделі етістік жасаңдар.
Келесі тапсырма: 255-жаттығу жүмысының шарты: Мақалдардан көсемше тұлғалы
етістіктерді тауып, олардың қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын
айтыңдар. Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 256-жаттығу жұмысының орындалу шарты: Мәтінді түсініп
оқыңдар. Көсемшелерді теріп жазып, олардың жұрнақтарын түбірден дефиспен
бөлің

а) білімділік: оқушыларға көсемше туралы түсінік, олардың
жасалуы мен
түрлері жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: калыпты сабақ.
Сабактың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
5. Сэлемдесу.
6. Кезекші мэлімдемесі.
7. Журнал бойынша түгелдеу.
8. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
5. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
6. Дэптерлерін алмастыру.
7. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Көсемше туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Көсемше де—етістіктің ерекше түрі. Есімше сияқты көсемше де екі түрлі
мэнде, екі түрлі қызметте қолданылады. Бірде жіктеліп келіп немесе күрделі
естістіктің негізгі етістік сыңары көсемше түлғасында келіп, көмекші
етістік жіктеліп, қимылды, іс-эрекетті белгілі бір шаққа байланысты
білдіреді де, сөйлемнің баяндауышы қызметін атқарады. Мысалы: Қораның
төбесі ашылып қалыпты. Берілген сөйлемдегі ашылып қалыпты деген етістік
көсемше түлғасында (-ып жүрнағы) жіктеліп келіп (III жақта -ты), іс иесінің
қимыл-әрекетін белгілі бір шаққа байланысты білдіреді: төбесі (яғни ол—III
жақ) ашылып қалыпты—өткен шақ. Сондай-ақ сөйлемдегі ашылып қалыпты деген
күрделі етістіктердің алдыңғы негізгі етістіктер (ашылып) білдіріп түр,
көмекші етістіктер (қалыпты) жаңағы негізгі қимылдың шағы (өткен шақ:
қалыпты, оны білдіріп түрған -ып көсемше жүрнағы) мен қимыл иесінің жағын
(III жақ—ол) білдіріп тү_р. Бүл—көсемшенің етістікке қатысты сипаты.
Көсемше сонымен бірге кейде қимыл, іс-эрекеттің тура өзін білдірмей,
оның амалын, сынын, себебін, мезгілін, болу мақсатын білдіріп, үстеу
мэнінде жүмсалады. Мысалы: Түбімнен қатты үрып, жемісімді жерге түсіріп
алып жейді. Берілген сөйлемдегі түсіріп алып деген көсемше тұлғалы
етістіктер қимылдың, іс-әрекеттің нақ өзін емес, оның (қимылдың) амалын,
сынын, мақсат-себебін білдіріп түр: қалай жейді?—түсіріп алып.
Сөйтіп бірде жіктеліп келіп немесе күрделі етістіктің қүрамында
(негізгі етістік болып) қимыл, іс-әрекетті білдіріп, екінші бірде қимыл, іс-
эрекеттің өзін емес, оның эр түрлі сипатын, амал-сынын, себеп-мақсатын,
мезгілінбілдіріп, екі түрлі мэнде (бірі етістік мэнінде, екіншісі үстеу
мэнінде) қолданылып, екі түрлі қызмет атқаратын етістіктің ерекше түрін
көсемше дейміз
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болғаи соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 253-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Суретке қарап, жазғы тау көрінісі туралы мәтін
қүраңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Қандай етістік түрлерін қамтыдыңдар?
Көсемшелер бар болса астын сызыңдар.
Келесі тапсырма: 254-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Көсемшелерді көмекші етістіктермен тіркестіріп, күрделі етістік жасаңдар.
Келесі тапсырма: 255-жаттығу жүмысының шарты: Мақалдардан көсемше тұлғалы
етістіктерді тауып, олардың кандай жүрнақтар арқылы жасалып түрғанын
айтыңдар. Сабақтың қорытындысы:
4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 256-жаттығу жүмысының орындалу шарты: Мэтінді түсініп
окыңдар. Көсемшелерді теріп жазып, олардың жү_рнақтарын түбірден дефиспен
бөліңдер.
Тексердім:

10. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Көсемшенің жасалуы мен түрлері. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға көсемше туралы түсінік, олардың
жасалуы мен
түрлері жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі сабақта «Көсемшенің жасалуы мен түрлері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін. Көсемше етістік түбірлеріне (негізгі және туынды) немесе
етіс, болымсыз етістік түлғаларына мына жұрнақтар жалғану арқылы жасалады:
-а, -е, -й жүрнақтары арқылы ауыспалы осы шақ көсемше жасалады. дауыссыз
дыбысқа біткен сөздерге жуан буыннан кейін -а, жіңішке буыннан кейін -е,
дауысты
дыбысқа біткен етістікке -й жүрнағы жалғанады: жаз-а, күл-е, қара-й, т.б.
-ып, -іп, -п жүрнағы арқылы өткен шақ көсемше жасалады. дауыссыз дыбыстарға
біткен етістіктерге жуан буыннан кейін -ып, жіңішке буыннан кейін -іп,
дауысты дыбысқа
біткен етістікке -п жұрнағы жалғанады: жаз-ып, күл-іп, сөйле-п, т.б.
3) -^алы, -гелі, -қалы, -келі жұрнағы арқылы көсемшенің үшінші түрі
жасалады. Дауысты, үнді, ү_яң дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге жуан
буыннан кейін -^алы, жіңішке буыннан кейін -гелі жалғанады да, қатаң
дауыссыздарға біткен етістіктерге жуан буыннан кейін -қалы, жіңішке буыннан
кейін -келі жалғанады: жаз-ғалы, қара-ғалы, сөйле-гелі, айт-қалы, т.б.
-а, -е, -й жэне -ып, -іп, -п тұлғалы көсемшелер жіктеледі де, -ғалы,
-гелі, -қалы, -келі түлғалы көсемшелер жіктелмейді. Көсемше тұлғасына
көптік, септік, тэуелдік жалғаулар жалғанбайды.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 257-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Көсемшелерді теріп жазып, түлғалық талдау жасаңдар.
Мэтінге ат қойыңдар. Қазақтың үлттық ойындарын атаңдар.
Келесі тапсырма: 258-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Көсемшелерді тауып, сүрақ қойып, сөйлемде қандай мүшенің қызметін атқарып
тұрғанын айтыңдар. Өздеріңнің немесе достарыңның бойынан ақындық қабілетті
байқаған кездерің болды ма? Болса, өлеңдеріңді оқып беріңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 256-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мақал-

мэтелдердің мазмұнына талдау жасаңдар. Құрамындағы етістіктің есімше,
көсемше түрлерін
тауып, олардың қандай жұрнақтар арқылы жасалып түрғанын жэне қалай
түрленгенін
айтыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:
6- сынып

Сабақтың тақырыбы: Тұйық етістік. Тұйық етістіктің емлесі. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға тұйық етістік туралы түсінік,
олардың жасалуы мен
тұйық етістіктің емлесі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру,
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Тұйық етістік. Тұйық етістіктің
емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Түйық етістік—етістіктің ерекше түрі. Мағынасы жағынан ол қимылдың, іс-
әрекеттің атын білдіреді де, шақпен де, жақпен де байланысты
болмайды.сөйтіп, тұйық етістік қимылдың, іс-әрекеттің атауы ретінде
қолданылады да, етістік тұлғаларына тән шақтық мағынаны да, жақтық мағынаны
да білдірмейді.
Тұйық етістік етістіктің негізгі және туынды түбіріне, етіс және
болымсыз етістік тұлғаларына -у жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Мысалы:
сұра-у, бар-у, кел-у, т.б. бұл сөздер қимыл, іс-әрекеттерінің атын
білдіріп, солардың атауы болып түр. Сондықтан да тұйық етістік заттық
мағынада, зат есім мәнінде жиі қолданылады. Тіпті тұйық етістіктердің
кейбірі белгілі заттың, көбіне құралдың атын білдіріп, зат есім болып
кеткен. Тілімізде көсеу (отты, шоқты көсейтін темір құрал), сабау (жүнді
сабайтын шыбық), т.б. сияқты зат есімдер тұйық етістіктен жасалған. Мысалы:
Көсеу ұзын болса, қол күймейді. Тұйық етістік зат есім сияқты түрленеді.
Тұйық етістік тікелей септеле де көптеле де, тәуелдене де алады. Бірақ
жіктелмейді. Тұйық етістікке көптік жалғауы жалғанса, одан кейін тәуелдік
жалғауы жалғанып қолданылады. Сөйтіп, зат есімдерше түрленіп, шақпен де,
жақпен де байланысты болмай, қимылдың, іс-әрекеттің атын білдіретін
етістіктің ерекше түрін тұйық етістік дейміз. Тұйық етістіктің емлесі.
1. Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге тұйық етістіктің -у жұрнағы
дауысты
болып жалғанады: бар-у, кел-у, т.б. Дауысты дыбыстарға біткен етістіктерге
тұйық етістіктің
-у жұрнағы дауыссы болып жалғанады: ойна-у, сөйле-у, т.б.
2. Дауысты ы, і дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің -у жұрнағы
жалғанғанда, түбірдің соңындағы ы, і дыбыстары жазылмай, у дыбысының
құрамына еніп
кетеді де ол (у) дауысты болып есептеледі. Мысалы: оқы+у—оқу, тасы+у—тасу,
т.б.
3. Қатаң п, қ, к дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің -у
жұрнағы
жалғанғанда, түбір соңындағы п дыбысы б-ға, қ дыбысы ғ-ға,
к дыбысы г-ға айналып кетеді. Мысалы: ақ+у—ағу, кеп+б—кебу, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 260-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, тұйық етістіктердің астын сызыңдар.
Келесі тапсырма: 261-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Тұйық
етістіктерді тауып, қандай тұлғада тұрғанын ажыратыңдар, зат есім сияқты
түрленуіне назар аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 262-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Берілген
сөздерді әрі тұйық етістік ретінде, әрі зат есім ретінде қолданып,
әрқайсысына екі сөйлем
құраңдар.

Сабақтың Сабақтың
өтілетін мерзімі: 6-сынып

Сабақтың тақырыбы: Етістіктен өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:
білімділік - етістік бойынша алған білімдерін жинақтау, етістік
түрлерін ажырата білу дағдыландыру;
дамытушылық - тіл,сөйлеу тілдерін жетілдіру, сөйлеу машықтарын,
шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу, ойлау қабілеттерін, сөздік
қорларын, ■ байқағыштық қасиеттерін дамыту;
тәрбиелік - ойын түрлері арқылы оқушылардың тапқырлық, іздемпаздық
қасиеттерін қалыптастыру, талдауға алынған мысалдар арқылы адамгершілік
қасиеттерге, ұлттық құндылықтарды сүйе білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: КВН үлгісіндегі жарыс сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, сөйлеу, шығармашылық жұмыстар, сөздерге
сатылай кешенді талдау жасау.
Сабақтың көрнекілігі: тақырыпты ашу үшін пайдаланылатын плакат беттер,
сатылай кешенді талдаудың үлгілері, түрлі түсті қағаздан қиылып жасалған
фишкалар, перфокарталар
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау, ойларын бір ортаға топтастыру.
Сыныпты екі топқа бөлу I топ "Есімше", 2-топ "Көсемше".Етістік бойынша топ
басшыларына сұрақтар қойылады. Жеңіске жеткен топ өздерін бірінші
таныстырады.
Жарыс 9 турдан тұрады.
I. Таныстыру. "Біз кімбіз?"
Екі топ өздерінің топтарының атына байланысты есімше мен көсемше,
жасалуы мен түрлері, түрленуіне байланысты қасиеттерін айтып, өздерін
таныстырады.
"Есімше" тобының таныстыруы Етістіктің ерекше бір түрімін,
Ерекше боп жаратылған гүлімін,
Екі түрлі қызметте жұмсалып,
Толықтырам оқушының білімін.
Анықтауыш, баяндауыш, бастауыш
Қызметінде бірінен соң бірімін.
-мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек,
-атын, -етін, -йтын, -йтін және де
қан, -кен, -ған, -ген, -ар, -ер, -р деп
Жұрнақтарым толықтырар ілімін.
Есімшемін ел осылай мақтайтын,
Қылығым жоқ қазақ тілі даттайтын.
Шәкірттерге берерім мол, пайдам да,
Еліміздің аманатын ақтаймын.
"Көсемше" тобының таныстыруы
Көсемшемін, көріңіздер дара тұлғам,
Етістіктен ерекше жаратылғам.
Екі түрлі қызметті мен де атқарам:
Үстеу және етістік санатынан
-а, -е, -й, -ып, -а деген жұрнақтарым
Қолдансаң сөз тудырады қанатынан.
-қалы, -келі, -ғалы, -гелі жұрнақтарым
Тұлғасы жіктелмейтін тарапынан.
Мен қалай қанатымды қақтырмаймын,
Оқып білмей, оңайлықпен таптырмаймын. Көптік, септік, тәуелдік
аталатын Жалғауларды жалпы мен жақтырмаймын.
2, Салт-дәстүрім - тірегім.
1-топ. Мақал-мәтелдер және жаңылтпаштар айтып, етістіктерін тауып, жан-
жақты талдайды. Қосымша сабақты, салт етістіктерді сипаттайды.
2-топ. Қазақтың тыйым сөздсрі мен жұмбақтар айтып, етістікті түрлеріне
қарай ажыратады, ережелерін айтады. Қосымша болымды, болымсыз етістіктерді
сипаттайды.
3. Талдап үйренейік.
Етістіктерге сатылай кешенді талдау жасау.
1-топ "көрген" етістігіне фонологиялық, ал "болысты" етістігіне
лексика-грамматикалық талдаулар жасайды.
2-топ "жалтылдап" етістігін фонологиялық, және "қипақтау" етістігіне
математикалық тәсілмен талдау жасалады.
4."Атадан қалған асыл сөз" (өлең жолдарын сөйлемге айналдыр). "Есімше"
тобы Төле бидің 9 жасар Жетес биге берген батасын үнтаспадан тындайды да,
өлең жолдарын сөйлемге айналдырады.
"Кесемше" тобы дәл осындай тәсілмсн 14 жасар Қазыбек бидің
қалмақ ханы Қонтажыға айтқан сөздерін тыңдап, өлең жолдарын сөйлемге
айналдырады. Қосымша дара, күрделі етістіктерге сипаттама береді.
Сергіту сәті. Отыр, тұр, жатыр, жүр етістіктерінің қалып етістіктер
екені айтылып, әр түрлі жаттығулар жасалады.
5. "Кім жылдам?" ойыны.
"Есімше" тобына "бол", "Көсемше" тобына "жет" етістігі беріледі.
Ойынның шарты -жазылған етістіктің әрбір әрпінен басталатын етістікті табу
және оларға етіс жұрнақтарын жалғау.
Оқулықпен жұмыс.
Алғашқы орындалатын тапсырма: Алғашқы орындалатын тапсырма: 264-
жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Етістіктерді тауып, олардың
нешінші жақта қалай жіктеліп тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 265-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Дара және
күрделі етістіктерді ажыратып, күрделі етістіктің құрамын анықтаңдар.
Тест тапсырмалары бойынша жұмыс.
Алдын ала дайындалған тест тапсырмалары таратылады,тексеріледі 1
.Етістіктің неше түрі бар?
а) 1 э) 3 б) 5
2.Болымсыз етістік жүрнақтары қайсысы?
а) -у ә) -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе б) -ып, -іп, -п
3."Сөйлеп тұр", "жүріп келе жатыр" құрамына қарай қандай етістікке
жатады?
а) дара етістікке ә)тұйық етістікке б) күрделі
етістікке
4. Екі етістік түріне ортақ жүрнақтарды ата.
а) —ыл -іл, -л э) -қыз, -кіз, -ғыз, -гіз б) -ын, -ін, -н
5.Көсемшенің жіктелмейтін түрін көрсет.
а)-қалы, -келі, -галы, -гелі ә)-а,-е,-й б) -ып, -іп, -п
6. Сабақты етістікті салт етістікке айналдыратын қай етістік түрі?
а)ырықсыз етіс ә) өздік етіс б) өзгелік етіс
7. Табыс жалғауын қажет етпейтін етістік түрі.
а)сабақты етістік ә) салт етістік б) есімше
8.Тұйық етістік қай сөйлемде тұр?
а) Сабаққа үнемі дайындалу керек.
ә)Шашу жақсылық, жиын-тойларда орындалатын ырым.
б) Көсеуді пештің қасына қойды.
8.Перфокартамен жүмыс.
Екі топқа "Киіз үй", "Түлік төлдсн өседі" тақырыбындағы перфокарта
таратылып, шағын мәтін құрастыру тапсырылады. Мәтін ішінде етістіктер болу
керек.
9. Суретпен жұмыс.
Тақтаға "Киіз басу" суреті ілінеді. Екі топ ауызша киіз басудағы
ерекшеліктерді кезек-кезек ретімен баяндайды.
Оқушылардың өзді-өздерін бағалауы бойынша жеңімпаз топ анықталады.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2, Оқушылардың білімін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 267-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Есімшелерді бір бөлек, көсемшелерді бір бөлек теріп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 268-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Қарамен жазылған сөздердің тұлғаларын ажыратып, морфологиялық талдау
жасаңдар.

12. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Етістіктің сөйлемдегі синтаксистік қызметі.
Сабақтың максаты:
а) білімділік: оқушыларға етістік, оның түрлері, оның
сөйлемдегі синтаксистік
қызметі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаггылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Етістіктің сөйлемдегі синтаксистік
қызметі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Етістік сөйлемде мынадай синтаксистік қызметтерді атқарады:
1. Етістіктер жіктеліп келіп, сөйлемде баяндауыштың қызметін атқарады.
Мысалы: Сүлтан Бейбарыс биыл мектепке барды. Мен жүмысымды жалгастырудамын.
Есімше және түйық етістік атау септікте түрып, сөйлемде бастауыштың
қызметін атқарады. Мысалы: Ізденген жетер мүратқа. Оқу—білім бұлағы.
3. Есімше жэне түйық етістік атау жэне ілік септіктерінен басқа септіктерде
түрып,
сөйлемде толықтауыштың қызметін атқарады. Мысалы: Білгенге маржан, білмеске
арзан. Біз
енді жарысуға кірістік.
4. Есімшелер және ілік септігіндегі түйық етістік сөйлемде анықтауыштың
қызметін
атқарады. Мысалы: Оқудың шегі жоқ. Ақыл—тозбайтын тон, білім-таусымайтын
кен.
5. Қимылдың әр түрлі қасиетін білдіріп, сөйлемде пысықтауыштың қызметін
атқарады. Мысалы: Ол күлімсіреп қарады. Оны жеңу үшін күш керек.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 263-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Түйық етістіктерді тауып, олардың қандай сетіктерде
түрғанын ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: Қалаған мэтіннен етістіктерді тауып, олардың
сөйлемдегі синтаксистік қызметін белгілеп, жазып шығыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. 3. Үйге тапсырма: қалаған шығармадан үзінді алып, сол үзідіден
етістіктерді тауып, олардың сөйлемдегі синтаксистік қызметінг жазып
шығыңдар.
Тексердім:
Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Етістіктен өткенді қайталау. Сабақтың максаты:
білімділік - етістік бойынша алған білімдерін жинақтау, етістік
түрлерін ажырата білу дағдыландыру;
дамытушылық - тіл,сөйлсу тілдерін жетілдіру, сөйлеу машықтарын,
шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу, ойлау қабілеттерін, сөздік
қорларын, ■ байкағыштық қасиеттерін дамыту;
тәрбиелік - ойын түрлері арқылы оқушылардың тапқырлық, іздемпаздық
қасиеттерін қалыптастыру, талдауға алынған мысалдар арқылы адамгершілік
қасиетгерге, үлттық қүндылықтарды сүйе білугетэрбиелеу.
Сабақтың түрі: КВН үлгісіндегі жарыс сабақ.
Сабақтың әдісі: сүрақ-жауап, сөйлеу, шығармашылық жүмыстар, сөздерге
сатылай кешенді талдау жасау.
Сабақтьщ көрнекілігі: тақырыпты ашу үшін пайдаланылатын плакат беттер,
сатылай кешенді талдаудың үлгілері, түрлі түсті қағаздан қиылып жасалған
фишкалар, перфокарталар, үнтаспа.
Сабақтың барысы.
Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды сабаққа психологиялық дайындау, ойларын
бір ортаға топтастыру. Сыныпты екі топқа бөлу I топ "Есімше", 2-топ
"Көсемше".Етістік бойынша топ басшыларына сүрақтар қойылады. Жеңіске жеткен
топ өздерін бірінші таныстырады.
Жарыс 9 турдан түрады.
I. Таныстыру. "Біз кімбіз?"
Екі топ өздерінің топтарының атына байланысты есімше мен көсемше,
жасалуы мен түрлері, түрленуіне байланысты қасиеттерін айтып, өздерін
таныстырады.
"Есімше" тобының таныстыруы Етістіктің ерекше бір түрімін,
Ерекше боп жаратылған гүлімін,
Екі түрлі қызметте жұмсалып,
Толықтырам оқушының білімін.
Анықтауыш, баяндауыш, бастауыш
Қызметінде бірінен соң бірімін.
-мақ, -мек, -бац, -бек, -пщ, -пек,
-атын, -етін, -итын, -итін жэне де
-цан, -кен, -ган, -ген, -ар, -ер, -р деп
Жұрнақтарым толықтырар ілімін.
Есімшемін ел осылай мақтайтын,
Қылығым жоқ қазақ тілі даттайтын.
Шэкірттерге берерім мол, пайдам да,
Еліміздің аманатын ақтаймын.
"Көсемше" тобының таныстыруы
Көсемшемін, көріңіздер дара тұлғам,
Етістіктен ерекше жаратылғам.
Екі түрлі қызметті мен де атқарам:
Үстеу жэне етістік санатынан
-а, -е, -й, -ып, -а деген жұрнақтарым
Қолдансаң сөз тудырады қанатынан.
-цалы, -келі, -галы, -гелі жүрнақтарым
Тұлғасы жіктелмейтін тарапынан. Мен қалай қанатымды қақтырмаймын,
Оқып білмей, оңайлықпен таптырмаймын. Көптік, септік, төуелдік
аталатын Жалғауларды жалпы мен жақтырмаймыні.
2, Салт-дәстүрім - тірегім.
1-топ. Мақал-мэтелдер жэне жаңылтпаштар айтып, етістіктерін тауып, жан-
жакты талдайды. Қосымша сабақты, салт етістіктерді сипаттайды.
2-топ. Қазақтың тыйым сөздсрі мен жүмбақтар айтып, етістікті түрлеріне
қарай ажыратады, ережелерін айтады. Қосымша болымды, болымсыз етістіктерді
сипаттайды.
3. Талдап үйренейік.
Етістіктерге сатылай кешенді талдау жасау.
1-топ "көрген" етістігіне фонологиялық, ал "болысты" етістігіне
лексика-грамматикалық талдаулар жасайды.
2-топ "жалтылдап" етістігін фонологиялық, жэне "қипақтау" етістігіне
математикалық тэсілмен талдау жасалады.
4."Атадан қалған асыл соз" (өлең жолдарын сөйлемге айналдыр). "Есімше"
тобы Төле бидің 9 жасар Жетес биге берген батасын үнтаспадан тындайды да,
өлең жолдарын сөйлемге айналдырады.
"Кесемше" тобы дэл осындай тәсілмсн 14 жасар Қазыбек бидің
қалмақ ханы Қонтажыға айтқан сөздерін тыңдап, өлең жолдарын сөйлемге
айналдырады. Қосымша дара, күрделі етістіктерге сипаттама береді.
Сергіту сэті. Отыр, тур, эісатыр, жүр етістіктерінің қалып етістіктер
екені айтылып, эр түрлі жаттығулар жасалады.
5. "Кім жылдам?" ойыны.
"Есімше" тобына "бол", "Көсемше" тобына "жет" етістігі беріледі.
Ойынның шарты -жазылған етістіктің эрбір эрпінен басталатын етістікті табу
жэне оларға етіс жүрнақтарын жалғау.
Оқулықпен жұмыс.
Алғашқы орындалатын тапсырма: Алғашқы орындалатын тапсырма: 264-
жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Етістіктерді тауып, олардың
нгешінші жақта қалай жіктеліп тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 265-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Дара жэне
күрделі етістіктерді ажыратып, күрделі етістіктің қүрамын аныктаңдар. Тест
тапсырмалары бойынша жүмыс.
Алдын ала дайындалған тест тапсырмалары таратылады,тексеріледі 1
.Етістіктің неше түрі бар?
а) 1 э) 3 б) 5
2.Болымсыз етістік жүрнақтары қайсысы?
а) -у э) -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе б) -ып, -іп, -п •■■
3."Сөйлеп түр", "жүріп келе жатыр" құрамына қарай қандай етістікке
жатады?
а) дара етістікке э)түйық етістікке б) күрделі
етістікке
4. Екі етістік түріне ортак жүрнақтарды ата.
а) —ыл -іл, -л э) -қыз, -кіз, -ғыз, -гіз б) -ын, -ін, -н
5.Көсемшенің жіктелмейтін түрін көрсет.
а)-қалы, -келі, -галы, -гелі ә)-а,-е,-й б) -ып, -іп, -а
6. Сабақты етістікті салт етістікке айналдыратын қай етістік түрі?
а)ырықсыз етіс ә) өздік етіс б) өзгелік етіс
7. Табыс жалғауын қажет етпейтін етістік түрі.
а)сабақты етістік э) салт етістік б) есімше
8.Түйық етістік қай сөйлемде түр?
а) Сабаққа үнемі дайындалу керек.
э)Шашу жақсылық, жиын-тойларда орындалатын ырым.
б) Көсеуді пештің қасына қойды.
8.Перфокартамен жүмыс.
Екі топқа "Киіз үй", "Түлік төлдсн өседі" такырыбындағы перфокарта
таратылып, шағын мэтін қүрастыру тапсырылады. Мэтін ішінде етістіктер болу
керек.
9. Суретпен жүмыс.
Тақтаға "Киіз басу" суреті ілінеді. Екі топ ауызша киіз басудағы
ерекшеліктерді кезек-кезек ретімен баяндайды.
Оқушылардың өзді-өздерін бағалауы бойынша жеңімпаз топ анықталады.
Сабактың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.
2, Оқушылардың білімін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 267-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Емісшелерді бір бөлек, көсемшелерді бір бөлек теріп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 268-жаттығу ж^мысының орындалу шартын түсіндіремін:
Қарамен жазылған сөздердің тұлғаларын ажыратып, морфологиялық талдау
жасаңдар.
Тексердім:

14. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.
Көктемгі жылғалар. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауаттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын
жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 115 сөзден
тұрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға
кірісемін.
Көктемгі жылғалар
Тағы да көктем шықты. Төңірек көктемнің жылы шуағына малынды.
Күн жылысымен-ақ Тәттібек атасына ұқсап, тамның күншуақ бетін сыпырып
тазалады. Содан соң алаша, көрпешелер төсеп, бір-бірлеп інілерін алып
шықты.
Күн қызған сайын қар астынан жылтырап аққан жылғалар молайып,
Тәттібектің ылдиға қарай жасаған арнасына сыймай, жайылып кетті. "Бұл да
бір жағынан қабаттасып..." — деп күңкілдеп Тәттібек атасының кетпенін
қолына ұстады.
Анда-мұнда жүгіріп, жайылған суларды қайтадан арнаға салды. Өзі
кәдімгідей шаршап, терлеп кетті. Терін сүртіп тұрып, көрші үй жаққа қарап
еді, Зибаш кемпір ұршығын жерге тірей ұстап, бұдан көзін алмай қарап отыр
екен.
Кемпірдің өзіне ұзақ қарап отырғаны балаға қатты ұнады. Сөйтсе де өз-
өзінен қысылғандай болып, бұрылып інілеріне, ағып жатқан көктемгі
жылғаларға қарады. (Т.Нүрмагамбетов 115 сөз).
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Алғашқы қарлығаш» тақырыбында шығарма жазып келу.
Күн жылысымен-ақ Тэттібек атасына үқсап, тамның күншуақ бетін сыпырып
тазалады. Содан соң алаша, көрпешелер төсеп, бір-бірлеп інілерін алып
шықты.
Күн қызған сайын қар астынан жылтырап аккан жылғалар молайып,
Тэттібектің ылдиға қарай жасаған арнасына сыймай, жайылып кетті. "Бү_л да
бір жағынан қабаттасып..." — деп күңкілдеп Тэттібек атасының кетпенін
қолына үстай беріп.
Анда-мүнда жүгіріп, жайылған суларды қайтадан арнага салды. Өзі
кэдімгідей шаршап, терлеп кетті. Терін сүртіп түрып, көрші үй жаққа қарап
еді, Зибаш кемпір ұршығын жерге тірей үстап, бүдан көзін алмай карап отыр
екен.
Кемпірдің өзіне үзақ қарап отырғаны балаға катты үнады. Сөйтсе де өз-
өзінен қысылғандай болып, бұрылып інілеріне, ағып жатқан көктемгі
жылғаларға қарады. (Т.Нүрмагамбетов 115 сөз).
Сабақтың қорытындысы:
4. Сүрақ қою арқыльг жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Сын жүмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
6. Үйге тапсырма: «Алғашқа қарлығаш» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып

Сабақтың тақырыбы: Үстеу туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің құрамдық түрлері
жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі,
3. Журнал бойынша түгендеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеу туралы түсінік» тақырыбы жайлы
түсіндіремін. Тілімізде қимылдың, іс-әрекеттің әр түрлі белгісін, амалын,
тәсілін, мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын, т.б. сипаттарын білдіретін
сөздер үстеу деп аталады. Мысалы: Ескі Еділ көрген бұрын талай. Ауыл ілгері
көшті берілген мысалдардағы бұрын, талай, ілгері деген сөздердің
мағынасына, түлғалық ерекшелігіне қарасақ, бұрын сөзі көру іс-әрекетінің
болған мерзімін, іске асу мезгілін білдіріп, қашан? деген сұраққа жауап
беріп түр. Талай сөзі көру іс-әрекетінің мөлшерін білдіріп, қанша? (немесе
қалай?) деген сұраққа жауап беріп тұр. Ілгері сөзі көшу қимылының мекенін
(бағытын, орнын) білдіріп қалай? деген сұраққа жауап беріп тұр.
Сөйтіп, бұл сөздердің қолданылуында мынадай ерекшеліктер байқалады.
Біріншіден, мысалдардағы талданған сөздер қимылды, іс-әрекетті білдіретін
сөздермен, яғни етістіктермен тіркесіп жұмсалған. Екіншіден, олар
етістіктердің,яғни қимылды, іс-әрекетті, білдіретін сөздердің әр түрлі
белгісін, қасиетін (мекенін, мезгілін, амалын, т.б.) білдіреді. Бірақ
сөйлемде ондай мағынада қолданылған сөздердің бәрі бірдей үстеу бола
бермейді. Мысалы: Тастан түлкі табылар аңдығанға. Еділ үшін егестік. Бұл
сөйлемдердегі тастан (қайдан?) табылу іс-әрекетінің мекенін, Еділ үшін (не
үшін?) егесу қимылының мақсатын білдіріп түр. Сөйте тұрса да, бұлар үстеу
бола алмайды.
Сөйлемде қимыл, іс-әрекеттің, сын-сапаның әр түрлі белгілерін,
сипатын, жай-күйін білдіретін, өргетуге, грамматикалық тұлғалармен
түрлендіруге көне бермейтін сөздерді үстеу деп атайды.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 269-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Көшіріп, үстеулерді табыңдар. Сұрақ қою арқылы олардың
қай сөзге қатысты екенін анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 270-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқып шығып, үстеулерді табыңдар. Оларға өздері қатысты сөз арқылы сұрақ
қойыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 271-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Үстеулерді тауып, сұрақ қою арқылы қандай мағына білдіріп тұрғанын
көрсетіңдер.

Тілімізде қимылдың, іс-әрекеттің эр түрлі белгісін, амалын, тәсілін,
мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын, т.б. сипаттарын білдіретін сөздер
үстеу деп аталады. Мысалы: Ескі Еділ көрген бұрын талай. Ауыл ілгері көшті
берілген мысалдардағы бұрын, талай, ілгері деген сөздердің мағынасына,
түлғалық ерекшелігіне қарасақ, бүрын сөзі көру іс-эрекетінің болған
мерзімін, іске асу мезгілін білдіріп, қашан? деген сұраққа жауап беріп түр.
Талай сөзі көру іс-эрекетінің мөлшерін білдіріп, қанша? (немесе қалай?)
деген сұраққа жауап беріп түр. Ілгері сөзі көшу қимылының мекенін (бағытын,
орнын) білдіріп қалай? деген сүракка жауап беріп тұр.
Сөйтіп, бүл сөздердің қолданылуында мынадай ерекшеліктер байқалады.
Біріншіден, мысалдардағы талданған сөздер қимылды, іс-эрекетті білдіретін
сөздермен, яғни етістіктермен тіркесіп жүмсалған. Екіншіден, олар
етістіктердің,
яғни қимылды, іс-әрекетті, білдіретін сөздердің эр түрлі белгісін, қасиетін
(мекенін, мезгілін, амалын, т.б.) білдіреді. Бірақ сөйлемде ондай мағынада
қолданылған сөздердің бэрі бірдей үстеу бола бермейді. Мысалы: Тастан түлкі
табылар аңдығанға. Еділ үшін егестік. Бүл сөйлемдердегі тастан (қайдан?)
табылу іс-эрекетінің мекенін, Еділ үшін (не үшін?) егесу қимылының мақсатын
білдіріп түр. Сөйте тұрса да, бүлар үстеу бола алмайды.
Сөйлемде қимыл, іс-эрекеттің, сын-сапаның эр түрлі белгілерін,
сипатын, жай-күйін білдіретін, өргетуге, грамматикалык түлғалармен
түрлендіруге көне бермейтін сөздерді устеу деп атайды.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 269-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Көшіріп, үстеулерді табыңдар. Сүрақ қою арқылы олардың
қай сөзге қатысты екенін анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 270-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқып шығып, үстеулерді табыңдар. Оларға өздері қатысты сөз арқылы сү_рақ
қойыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 271-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Үстеулерді тауып, сүрақ қою арқылы қандай мағына білдіріп түрғанын
көрсетіңдер.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Үстеудің құрамдық түрлері. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: үстеу білдіретін үғымды өз беттерімен жинақтауға
талпындыру,
түлғалық ерекшеліктерін аңғаруға, құрамдық түрлерін ажыратуға, негізгі
үстеуге тән
ерекшелікті ой қорытқызуға, туынды үстеулердің жасалу жолын даралай, жіктей
білуге
әрекеттендіру, іздендіру, ой қорытуға жеткізу. Мезгіл және мекен
үстеулерінің тұлғалық
белгілерін танып, таптырту арқылы ой-қорытынды межесіне жеткіздіру.
ә) дамытушылық: жеке тұлғаның ой-қабілетіне әсер ету арқылы
оқушылардың жекелей, өздігінен жұмыс жасау іс-әрекеттерін дамыту.
б) тәрбиелік: сөздің мағынасына мән беруге тәрбиелеу, сан ұғымының
киелілігін
таныту, ұлттық қасиетке баулу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, тану, қолдану, әрекеттендіру, дедукция, индукция, талдау.бағалау,
бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгендеу.
4. Жаңа сабақка дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеудің құрамдық түрлері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Үстеулер құрамына қарай дара үстеулер және күрделі үстеулер болып
екіге бөлінеді. Дара үстеулерге негізгі және туынды үстеулер жатады.
Негізгі үстеулер—қазіргі кезде құрамы жағынан түбір және қосымшаға
бөлшектеуге келмейтін үстеулер. Мысалы: жылдам, тез, т.б.
Негізгі үстеудің көпшілігіне сын есім шырайынан -рақ, -рек, -ырақ,
-ірек және -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу жұрнақтары жалғана алады.
Мысалы: жылдам—жылдамырақ, тез—тезірек, т.б.
Туынды үстеулерге жұрнақ арқылы және кейбір септік жалғауларының
түбірмен сіңісіп, көнеленуі арқылы жасалған үстеулер жатады.
Туынды үстеу тудыратын жұрнақтар:
1. -ша, -ше: адам-ша, өзін-ше, т.б.
2. -дай, -дей, -тай, -тей, -лай, -лей: шикі-лей, ақша-лай, қыс-тай, т.б.
1. -дайын, -дейін,-тайын, -тейін (бүл—дай, -дей, -тай, -тей және -ын, -ін
қосымшаларынан құралған құранды жұрнақ): тоты-дайын, т.б.
2. -шама, -шеме (-ша+ма, -ше+ме) және -шалық, -шелік (-ша+лық, -ше+лік)
құранды
жұрнақтар: осын-шалық, сон-шалық, т.б.
5.-майынша, -мейінше, -байынша, -бейінше, -пайынша, -пейінше құранды
жұрнақтар:
айт-пайынша, сөйле-мейінше, т.б.
Түбірмен сіңісіп, көнелену арқылы үстеу жасаған септік жалғаулар:
1. барыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: бірге (жүр),
кешке (қайт),
босқа (жүрме), зорға (көтерді), текке (ұрысты), т. б.;
2) жатыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: баяғыда (болыпты),
аңдаусызда
(сөйлеп қалды), қапыда (қалды), т. б.;
3) шығыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: шалқасынан (құлады),
кеңінен
(әңгімелесті), шетінен (біледі), тосыннан (сөйледі), т. б.;
4) көмектес септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: жөнімен (айт),
кезекпен (бар),
шынымен (ойлады), ретімен (жүрді), т. б.
Күрделі үстеулер екі я одан да көп түбірдің немесе сөздің бірігіп,
тіркесіп немесе қосарланып тұрақтануынан жасалады:
сөздің бірігуі арқылы жасалған күрделі үстеулер: жаздыгүні (жаздың + күні),
таңертең
(таң + ертең), ендігәрі (енді + гіден + әрі), биыл (бүл + жыл), бүгін (бұл
+ күн), т. б.;
сөздердің қосарлануы мен қайталануы арқылы жасалған күрделі үстеулер:
жоғары-
төмен, анда-санда, жата-жастана, енді-енді, әрең-әрең, қолма-қол,бет-
бетімен, қолды-
қолына, т. б. ;
сөздердің тіркесуі арқылы тұрақтанып қалыптасқан күрделі үстеулер: күні
бүгін,
алажаздай, ертеден қара кешке дейін, қаннен-қаперсіз, күн ілгері, күн
ұзаққа, т. б.
1. Индукция.
Жоғары-төмен үйрек-қаз ұшып тұрса сымпылдап. (А.)
Ішім өлген, құр денем сау, босқа үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау,
теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, әрі мекенін, себеп-
мақсатын, Амалын, себебін білдіріп тұрған сөздерді тауып ата. Бұл қандай
сөздер?
2.Пікір алмасу.
а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз
табымен тіркеседі?
ә) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздердің
қандай белгісі мен қасиетін білдіреді?
4. Оқулықпен жұмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу
жұмысының
орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды
құрамы жағынан
талдаңдар.
Морфологиялық сатылай кешенді талдау.
әрең
1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік
қызметі (пысықтауыш).
5. Сипаттама.
Үстеу туралы қандай мағлұмат жинақтадыңдар?
273-жаттығу. Жаттығу жұмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне
қарап және төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мәтін құраңдар. Кеше.
Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл.
Сабақтың қорытындысы:
Не білдік? Нені үйрендік? Ие білгіміз келеді? Кесте толтыру.
Үйге тапсырма. 274-жаттығу жұмысы. Бұл жаттығудың шарты мынадай: өздерің
қалаған көркем әдеби мәтіннен үстеулерді тауып, құрамына қарай талдаңдар.
Ішім өлген, қүр денем сау, боска үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау,
теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, эрі мекенін, себеп-
максатын, Амалын, себебін білдіріп түрған сөздерді тауып ата. Бүл қандай
сөздер?
2. Үжымдық жүмыс. Диктант. Бір сабақ жіп.
Баягыда бір шал мен кемпірдің жалгыз қызы болыпты. Күндердің күнінде
цыздың шешесі дүние салады. Күндер өтеді. Айлар өтеді. Бірде үсті-басы
тозып кеткен цызын көрген әкесі. —Қызым, басца ештеңе істемесең де, үстіңе
күніне бір сабщ жіп іл,
— депті.
Қызы әкесінің айтцанын орындамац болып, етегіне күніне бір сабац жіп
іліп өткізе беріпті. Бір куні жолаушылап келген әкесінің алдынан қызы
жүгіріп шьщса, цыздың үстіндегі жалбыразан жіптерінен әкесінің аты үркіп,
өлтіріп кете жаздапты. Өз қызын әзер таныган әкесі кетердегі цызына айтцан
сөзі есіне түсіп цапаланган түрімен жерге царапты. Тапсырма. Іс-әрекеттің
мезгілін, сын-бейнесін білдіретін үстеулерді теріп жазып, сұрақ қой.
3. Шкір алмасу.
а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз
табымен тіркеседі? э) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті
білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді?
4. Окулықпен жүмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу
жүмысының
орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды
қүрамы жағынан
талдаңдар.
Морфологиялық сатылай кешенді талдау.
әрең
1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік
қызметі (пысықтауыш).
5. Сипаттама.
Үстеу туралы қандай мағлүмат жинақтадыңдар?
6. Бөлу үлгісі. Мэтін.
Жаз бойы жалгыз тіршілік етті. Ащы көлдің солтустік жаеын жайлагап бес-
алты ауыл Көксеректен тагы да көресіні көрді. Күндіз көл жагасында, цамыста
жатады. Түн баласына бір ауылдың шуын бір ауылдікіне цосып, быцпырт
тигендей цылады. Жаздай эюеген цозы, бүзауының саны елу-алпысца жетті.
Тунгі ауылдыц цорасына шапцанда күзетшінің аптагы, иттердің үріп түрганы -
барлыгы да бүган бөгет емес, кей-кейде түнде жарц етіп, гүрс беріп мылтыц
та атылады. Даусынан гана біраз сескенеді. Азгантай үзап кетеді де, ол
тыныштала бергенде қайта соцтыгады. Тапсырма.
1. Қандай шығармадан алынған үзінді, авторы кім?
2. Мэтін ішінен үстеулерді теріп жазып, сөз қүрамына жэне үстеудің құрамдық
түрлеріне
жіктей отырып, сөзжасамдық кешенді талдауға сал.
эісаз бойы
үстеу мезгіл 00
0-0 000 = 0 00 = 0
күрделі үстеу сөздердің тіркесуі арқылы жасалып түр Оқулыкпен
жүмыс.
273-жатгығу. Жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне
қарап жэне төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мэтін қүраңдар. Кеше.
Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл. Жаттығу жү^мысын орындап болған соң
қосымша мынадай тапсырма беремін.
Бос орынға тиісті сөзді қой. Мөнерлеп оқуға дайындал.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа еабақты
түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйьшдастыру кезеці.
5. Сэлемдесу.
6. Кезекші мэлімдемесі.
7. Журнал бойынша түгелдеу.
8. Жаңа сабақка дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
5. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
6. Дэптерлерін алмастыру.
7. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеудің қүрамдық түрлері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Үстеулер қүрамына қарай дара үстеулер және күрделі үстеулер болып
екіге бөлінеді. Дара үстеулерге негізгі және туынды үстеулер жатады.
Негізгі үстеулер—қазіргі кезде қүрамы жағынан түбір жэне қосымшаға
бөлшектеуге келмейтін үстеулер. Мысалы: жылдам, тез, т.б.
Негізгі үстеудің көпшілігіне сын есім шырайынан -рақ, -рек, -ырақ,
-ірек және -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу жүрнақтары жалғана алады.
Мысалы: жылдам—жылдамырақ, тез—тезірек, т.б.
Туынды үстеулерге жүрнақ арқылы жэне кейбір септік жалғауларының
түбірмен сіңісіп, көнеленуі арқылы жасалған үстеулер жатады.
Туынды үстеу тудыратын жүрнақтар:
3. -ша, -ше: адам-ша, өзін-ше, т.б.
4. -дай, -дей, -тай, -тей, -лай, -лей: шикі-лей, ақша-лай, қыс-тай, т.б.
3. -дайын, -дейн,-тайын, -тейін (бүл—дай, -дей, -тай, -тей және -ын, -ін
қосымшаларынан қүралған қүранды жүрнақ): тоты-дайын, т.б.
4. -шама, -шеме (-ша+ма, -ше+ме) және -шалық, -шелік (-ша+лық, -ше+лік)
қүранды
жүрнақтар: осын-шалық, сон-шалық, т.б.
5.-майынша, -мейінше, -байынша, -бейінше, -пайынша, -пейінше құранды
жүрнақтар:
айт-пайынша, сөйле-мейінше, т.б.
Түбірмен сіңісіп, көнелену арқылы үстеу жасаған септік жалғаулар:
1. барыс септіктің көнеленуіменқалыптасқан үстеулер: бірге (жүр),
кешке (қайт),
босца (жүрме), зорга (көтерді), текке (үрысты), т. б.;
5) жатыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: баягыда (болыпты),
аңдаусызда
(сөйлеп қалды), цапыда (қалды), т. б.;
6) шығыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: шалцасыыан (қүлады),
кеңінен
(эңгімелесті), шетінен (біледі), тосыинан (сөйледі), т. б.;
7) көмектес септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: жөнімен (айт),
кезекпен (бар),
шынымен (ойлады), ретімен (жүрді), т. б.
Күрделі үстеулер екі я одан да көп түбірдің немесе сөздің бірігіп,
тіркесіп немесе қосарланып түрақтануынан жасалады:
сөздің бірігуі арқылы жасалған күрделі үстеулер: жаздыгүні (жаздың + күні),
таңертең
(таң + ертең), ендігәрі (енді + гіден + әрі), быыл (бүл + жыл), бүгін (бүл
+ күн), т. б.;
сөздердің қосарлануы мен қайталануы арқылы жасалған күрделі үстеулер:
жогары-
төмен, анда-санда, жата-жастана, енді-енді, әрец-әрец, цолма-цол,бет-
бетімен, цолды-
цолына, т. б. ;
сөздердің тіркесуі арқылы түрақтанып қалыптасқан күрделі үстеулер: күні
бүгін,
алажаздай, ертееден қара кешке деіііи, цаннен-цаперсіз, күн ілгері, күн
үзаща, т. б.
1. Индукция.
Жоғары-төмен үйрек-қаз у_шып түрса сымпылдап. (А.)
Ішім өлген, қүр денем сау, боска үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау,
теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, эрі мекенін, себеп-
максатын, Амалын, себебін білдіріп түрған сөздерді тауып ата. Бүл қандай
сөздер?
2. Үжымдық жүмыс. Диктант. Бір сабақ жіп.
Баягыда бір шал мен кемпірдің жалгыз қызы болыпты. Күндердің күнінде
цыздың шешесі дүние салады. Күндер өтеді. Айлар өтеді. Бірде үсті-басы
тозып кеткен цызын көрген әкесі. —Қызым, басца ештеңе істемесең де, үстіңе
күніне бір сабщ жіп іл,
— депті.
Қызы әкесінің айтцанын орындамац болып, етегіне күніне бір сабац жіп
іліп өткізе беріпті. Бір куні жолаушылап келген әкесінің алдынан қызы
жүгіріп шьщса, цыздың үстіндегі жалбыразан жіптерінен әкесінің аты үркіп,
өлтіріп кете жаздапты. Өз қызын әзер таныган әкесі кетердегі цызына айтцан
сөзі есіне түсіп цапаланган түрімен жерге царапты. Тапсырма. Іс-әрекеттің
мезгілін, сын-бейнесін білдіретін үстеулерді теріп жазып, сұрақ қой.
3. Шкір алмасу.
а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз
табымен тіркеседі? э) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті
білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді?
4. Окулықпен жүмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу
жүмысының
орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды
қүрамы жағынан
талдаңдар.
Морфологиялық сатылай кешенді талдау.
әрең
1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік
қызметі (пысықтауыш).
5. Сипаттама.
Үстеу туралы қандай мағлүмат жинақтадыңдар?
6. Бөлу үлгісі. Мэтін.
Жаз бойы жалгыз тіршілік етті. Ащы көлдің солтустік жаеын жайлагап бес-
алты ауыл Көксеректен тагы да көресіні көрді. Күндіз көл жагасында, цамыста
жатады. Түн баласына бір ауылдың шуын бір ауылдікіне цосып, быцпырт
тигендей цылады. Жаздай эюеген цозы, бүзауының саны елу-алпысца жетті.
Тунгі ауылдыц цорасына шапцанда күзетшінің аптагы, иттердің үріп түрганы -
барлыгы да бүган бөгет емес, кей-кейде түнде жарц етіп, гүрс беріп мылтыц
та атылады. Даусынан гана біраз сескенеді. Азгантай үзап кетеді де, ол
тыныштала бергенде қайта соцтыгады. Тапсырма.
3. Қандай шығармадан алынған үзінді, авторы кім?
4. Мэтін ішінен үстеулерді теріп жазып, сөз қүрамына жэне үстеудің құрамдық
түрлеріне
жіктей отырып, сөзжасамдық кешенді талдауға сал.
эісаз бойы
үстеу мезгіл 00
0-0 000 = 0 00 = 0
күрделі үстеу сөздердің тіркесуі арқылы жасалып түр Оқулыкпен
жүмыс.
273-жатгығу. Жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне
қарап жэне төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мэтін қүраңдар. Кеше.
Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл. Жаттығу жү^мысын орындап болған соң
қосымша мынадай тапсырма беремін.
Бос орынға тиісті сөзді қой. Мөнерлеп оқуға дайындал. Мүғалім сөзі:
Қазір бэріміз Қазақстан үшағымен алыс сапарға үшамыз. Сапар кезінде
сөйлемдерді
дүрыс қүраған және мәтінді мәнерлеп оқып берген оқушы осы үшақгың ең
мыкты
стюардессасы болады. Стюардесса сөзі:
— Жолаушы азаматтар!
1. Сіздер бүгін Астана - Париж бағытындағы ұшақпен сапарға
шықтыңыздар.
2. Қазір ұшақ жер бетінен 400 м биіктікке кетеріледі.
3. Бағана күн бүлтты еді.

4. Біраздан соң Кавказ шындарының жанынан етеміз.
5. Біз барып қонатын Париж қаласында күн біршама жылы болып түр.
Мысалы, бірінші сөйлемдегі көп нүктенің орнына бүгін деген сөз қойылу
керек. Біз бүгін деген сөздің қасындағы текшенің ішіне 1 деген цифрді
жапсырамыз.
7. Жариялау.
Мезгіл үстеудің сүрағы күрамы сөйлемдегі мағынасы қызметі
Мекен үстеудің сүрағы құрамы сөйлемдегі магынасы қызметі
Сабақтың қорытындысы:
Не білдік? Нені үйрендік? Ие білгіміз келеді? Кесте толтыру.
Үйге тапсырма. 274-жаттығу жұмысы. Бүл жаттығудың шарты мынадай: өздерің
калаған көркем эдеби мэтіннен үстеулерді тауып, құрамына қарай талдаңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып

Сабақтың тақырыбы: Үстеудің мағыналық түрлері. Мезгіл үстеуі.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: окушыларға үстеу, үстеудің құрамдық түрлері,
үстеудің
мағыналық түрлері, мезгіл үстеуі жайлы толық мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Үстеудің мағыналық түрлері. Мезгіл
үстеуі тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Үстеулер білдіретін мағынасына қарай мынадай түрлерге бөлінеді: мезгіл
үстеуі, мекен үстеуі, сын-қимыл (бейне) үстеуі, мөлшер үстеуі, күшейту
(күшейткіш) үстеуі, мақсат үстеуі және себеп-салдар үстеуі.
Мезгіл үстеуі.
Мезгіл үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің мезгілін, мерзімін білдіреді де,
қашан? қашаннан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: бүгін келді, ертең
барады, таңертең тұрады, т.б. мезгіл үстеулері құрамын жағынан негізгі
немесе туынды түбір не күрделі түбір бола береді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 275-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, мезгіл үстеулерін атаңдар. Сұрақ қою
арқылы қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.мезгіл
үстеулерінің қалай жасалғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 276-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мезгіл үстеулерін тауып, сұрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын
көрсетіңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 277-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мезгіл
үстеуінің құрамдық бір түріне үш сөйлемнен мысал келтіріңдер.
4. Жаттығу жү_мысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
5. Дэптерлерін алмастыру.
6. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Үстеудің мағыналық түрлері. Мезгіл
үстеуі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Үстеулер білдіретін мағынасына карай мынадай түрлерге бөлінеді: мезгіл
үстеуі, мекен үстеуі, сын-қимыл (бейне) устеуі, мөлшер үстеуі, күшейту
(күшейткіш) үстеуі, мақсат үстеуі жэне себеп-салдар үстеуі. Мезгіл үстеуі.
Мезгіл үстеуі қимылдың, іс-эрекеттің мезгілін, мерзімін білдіреді де,
қашан? қашаннан? деген сүрақтарға жауап береді. Мысалы: бүгін келді, ертең
барады, таңертең түрады, т.б. мезгіл үстеулері қүрамын жағынан негізгі
немесе туынды түбір не күрделі түбір бола береді.
Міне, осылайша жаңа сабакты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 275-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мэтінді оқып, мезгіл үстеулерін атаңдар. Сүрақ қою
арқылы қай сөзбен тіркесіп түрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазыңдар.мезгіл
үстеулерінің қалай жасалғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 276-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мезгіл үстеулерін тауып, сүрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын
көрсетіңдер.
Сабақтың қорытындысы:
3. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
2. Үйге тапсырма: 277-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мезгіл
үстеуінің қү_рамдық бір түріне үш сөйлемнен мысал келтіріңдер.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Мекен үстеуі, сын-қимыл үстеуі. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің құрамдық түрлері,
үстеудің
мағыналық түрлері, мекен үстеуі және сын-қимыл үстеуі жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу,
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі сабақта «Мекен үстеуі, сын-қимыл үстеуі» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Мекен үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу орнын, бағытын білдіріп, қайдан?
деген сұрақтарға жауап береді. мекен үстеулері де негізінен етістікпен
тіркеседі. Мысалы: ілгері жүр, жоғары тартты, төмен түсті, т.б. мекен
үстеулері де құрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі түбір
бола береді.
Сын-қимыл (бейне) үстеуі.
Сын-қимыл (бейне) үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің амалын, сынын,
бейнесін, тәсілін білдіріп, қалай? қайтіп? қалайша? кімше? деген сұрақтарға
жауап береді. сын-қимыл (бейне) үстеуі көбінесе етістікпен тіркесіп
жұмсалады. Мысалы: ақырын жүрді, тез келді, бірден сөйледі, т.б. сын-қимыл
(бейне) үстеуі де құрамы жағынан негізгі я туынды немесе күрделі түбір бола
береді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 278-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мекен үстеулерін тауып, сұрақ қою арқылы қандай сөзбен
тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 279-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Берілген
мекен үстеулерін кірістіре отырып сөйлем құраңдар.

Келесі тапсырма: 280-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мекен үстеулерін тауып, қалай жасалғанын айтыңдар. сұрақ қою арқылы
тіркесіп тұрған сөзін табыңдар.
Келесі тапсырма: 281-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, сын-бейне үстеулерінің астын сызыңдар, олардың
қалай жасалғанына назар аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 282-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
сөйлемдерді көшіріп жазып, сын-бейне үстеулерінің астын сызыңдар, тіркескен
сөзімен
байланыстырып, оларға сұрақ қойыңдар.

5. Сэлемдесу,
6. Кезекші мэлімдемесі.
7. Журнал бойынша түгелдеу.
8. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
5. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
6. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
7. Дәптерлерін алмастыру.
8. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі сабақта «Мекен үстеуі, сын-кимыл үстеуі» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Мекен үстеуі қимылдың, іс-эрекеттің болу орнын, бағытын білдіріп, қайдап?
қайдан? деген сүрақтарға жауап береді. мекн үстеулері де негізінен
етістікпен тіркеседі. Мысалы: ілгері жүр, жоғары тартты, төмен түсті, т.б.
мекен үстеулері де қүрамы жағынан негізгі я туынды түбір немесе күрделі
түбір бола береді. Сын-қимыл (бейне) үстеуі.
Сын-қимыл (бейне) үстеуі қимылдың, іс-эрекеттің амалын, сынын,
бейнесін, тэсілін білдіріп, қалай? қайтіп? қалайша? кімше? деген сұрақтарға
жауап береді. сын-қимыл (бейне) үстеуі көбінесе етістікпен тіркесіп
жүмсалады. Мысалы: ақырын жүрді, тез келді, бірден сөйледі, т.б. сын-қимыл
(бейне) үстеуі де қүрамы жағынан негізгі я туынды немесе күрделі түбір бола
береді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 278-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мекен үстеулерін тауып, сүрақ қою арқылы қандай сөзбен
тіркесіп түрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 279-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Берілген
мекен үстеулерін кірістіре отырып сөйлем қүраңдар.
Келесі тапсырма: 280-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мекен үстеулерін тауып, қалай жасалғанын айтыңдар. сүрақ қою арқылы
тіркесіп түрған сөзін табыңдар.
Келесі тапсырма: 281-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, сын-бейне үстеулерінің астын сызыңдар, олардың
қалай жасалғанына назар аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 282-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Берілген
сөйлемдерді көшіріп жазып, сын-бейне үстеулерінің астын сызыңдар, тіркескен
сөзімен
байланыстырып, оларға сұрақ қойыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-сынып

Сабақтың тақырыбы: Мөлшер үстеуі, күшейткіш үстеуі. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің қүрамдық түрлері,
үстеудің мағыналық түрлері, мөлшер үстеуі және күшейткіш үстеуі жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мөлшер үстеуі, күшейткіш үстеуі»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Мөлшер үстеуі қимылдың немесе сынның мөлшерін, көлемдік дәрежесін, шама-
шарқын білдіреді де, қанша? қаншама? қаншалық? қаншалап? және кейде қалай?
қалайша? деген сұрақтарға жауап береді. мөлшер үстеулері бірде
етістіктермен тіркесіп, қимылдың мөлшерін, шама-шарқын білдірсе, енді бірде
сын есімдермен тіркесіп, сынның мөлшерін білдіреді. Мысалы: онша
жараспайды, анағүрлым көбейді, т.б. дегенде етістіктермен тіркесіп, қалай?
Қанша? деген сұраққа жауап беріп, ал онша биік емес, анағүрлым үлкен, т.б.
дегенде мөлшер үстеулері сын есімдермен тіркесіп, қалай? Немесе қанша?
деген сұраққа жауап беріп, сынның мөлшерін, көлемдік дәрежесін білдіріп
түр. Мөлшер үстеулері құрамы жағынан туынды не күрделі түбір болып келеді.
Күшейткіш үстеуі.
Күшейткіш үстеу сынның немесе қимылдың, іс-әрекеттің белгісін не
сапасын күшейтіп, не солғындатып көрсетеді. Күшейткіш үстеулер, көбінесе,
сапалық сын есімдермен тіркесіп жұмсалады да, онымен тұтасып келіп, сын
есімнің күшейтпелі шырай түрін жасауға негіз болады. Мысалы: ең әдемі, тым
биік, тым биік, т.б.
Күшейткіш үстеулердің біразы етістікпен тіркесіп, қалай? деген сұраққа
жауап беріп, қимылдың сипатын күшейте не солғындата көрсетеді. Мысалы:
мүлдем білмейді, әбден шаршаған, т.б. құрамы жағынан күшейткіш үстеулер
негізгі түбірлер болып келеді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 283-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Сөйлемдерді көшіріп жазып, мөлшер үстеулерінің астын
сызыңдар. Тіркескен сөзімен байланыстырып, сұрақ қойып атаңдар.
Келесі тапсырма: 284-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп жазып, мөлшер үстеулерінің қалай жасалғанын айтыңдар.
Сұрақ қою арқылы қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 285-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Күшейткіш үстеулерді тауып, қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын және қандай
мағына беріп тұрғанын ажыратыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 286-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Тым,
аса
орасан, нағыз және әбден, дәл, сол, мүлдем үстеулерімен сөйлем құрап,
ерекшеліктерін
көрсетіңдер.

Сабақтың өтілетін мерзімі:
6- сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Мақсат үстеуі, себеп-салдар үстеуі. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің қүрамдық түрлері,
үстеудің
мағыналық түрлері, мақсат үстеуі және себеп-салдар үстеуі жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру. суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгендеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Мақсат үстеуі және себеп-салдар
үстеуі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Мақсат үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу мақсатын білдіреді де, қалай? не
мақсатпен? деген сұрақтарға жауап береді. мақсат үстеулері сан жағынан көп
емес. Оған: әдейі, жорта, әдейілеп, т.б. сөздер жатады. Мысалы: әдейі
келдім, жорта айтты, т.б
Себеп-салдар үстеуі.
Себеп-салдар үстеуі қимылдың, іс-әрекеттің болу себебін білдіреді де,
не себепті? неге? қалай? деген сұрақтарға жауап береді. себеп-салдар
үстеуіне: босқа, құр босқа, амалсыздан, лажсыздан, т.б. сөздерге жатады.
Мысалы: босқа әуре болма, амалсыздан келіп отыр, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 288-жаттығу жұмысының орындалу
1. Негізгі және туынды үстеулер көбінесе айтылуынша жазылады. Мысалы:
ертең,
кешке, бірге, әрең, талай, төмен, т.б.
2. Сөздердің бірігуінен жасалған күрделі үстеулердің көпшілігі сыңарлары
қалай
дыбысталса, солай жазылады. Мысалы: бүгін, биыл, қыстыгүні, т.б. сөздер
осылайша
айтылуынша жазылады. Бүлар бұл+күн, бұл+жыл, қыстың+күні сияқты күрделі
үстеулердің
сыңарлары әрбір тұлғасын сақтап жазылады.
3. Сөздердің қайталануынан немесе қосарлануынан жасалған күрде-лі үстеулер
дефис
(-) арқылы жазылады. Мысалы: тез-тез, қолма-қол, т.б.

4. Сөздердің тіркесуінен қүралған күрделі үстеулердің әрбір сыңары бөлек
жазылады.
Мысалы: таң сәріде, күні бойы, т.б.
Тақтамен жұмыс.
Төмендегі сөйлемдерді көшіріп жазып, емлесін түсіндір.
Көру диктанты І.Түлкідей түн қатып, Бөрідейін жол тартып.
(Махамбет).
2. Ендігәрі мұндай ісіңді көрмейтін болайын.
3. Ол қаннен-қаперсіз жүріп келеді.
4. Дұшпан ұшақтары қала үстінде күні-түні ұшып, бомбаларды боратып
жатыр.
в) Жаңа сабақтан түсінгендерін тексеру.
Сынып оқушыларын екі топқа бөлу.

|1-топ. Перфокартамен жүмыс |жүргізеді | | | |
| |(ауызша) | | | |
|Мысалдар |мезгіл |
|Мезгіл | |
|Мекен | |
|Мөлшер | |
|Сын-қимыл | |
|Күшейткіш | |
|Мақсат | |
|Себеп-салдар | |

Үлестірмелі кеспе қағаздармен жұмыс.
Шарты. Үстеу орнына сүұаулары берілген. Ойлап тауып ориына қой. №1.
1. Еріншекке ( кашанғыдан? қашанғы?) оңай.
2. (Қай уақытта?) түрған жігіттің ырысы артық?
№2.
Қазша қанатын жаяды, Үйрекше мойнын созады, Құсша қонады.
№3. Ендігәрі, ерте, жазгытүры үстеулерін қатыстырып
сөйлем ой Сұрақ қою арқылы мақсат жэне себеп-салдар үстеулерін тауып, бір-
бірінен айырмашылығын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 289-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерден үстеуді табыңдар. Олардың түрлерін ажыратыңдар, қай сөзбен
тіркесіп түрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 290-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерден үстеулерді тауып, сүрақ қою арқылы түр-түріне ажыратыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 291-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
шартын түсіндіремін: Сұрақ қою арқылы мақсат жэне себеп-салдар үстеулерін
тауып, бір-бірінен айырмашылығын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 289-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерден үстеуді табыңдар. Олардың түрлерін ажыратыңдар, қай сөзбен
тіркесіп түрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 290-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерден үстеулерді тауып, сүрақ қою арқылы түр-түріне ажыратыңдар.
Сабактың қорытындысы:
3. Сүрак қою арқылы жаңа сабакты қорытындылаймын.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
2. Үйге тапсырма: 291-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі үстеулер қандай сөзбен тіркесетін жэне үстеудің кай түріне
жататынын
ажыратыңдар. .

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Үстеудің емлесі. Сабактың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, оның түрлері, үстеудің
емлесі жайлы толық
мәлімет бере отырып олардың ой-пікірін қалыптастыру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, үстеудің емлесін
берік есте сақтауға дағдыландыру, берілген мысалдар арқылы үстеулерді
құрамына енгізіп сөйлемдер құрастыру, ойлау қабілеттерін арттыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адалдыққа,
еңбексүйгіштікке,
сабақта қолданылатын мәтіндер, мысалдар арқылы адамгершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Үстеудің емлесі» тақырыбы жайлы
түсіндіремін. Тақтаға плакат ілу арқылы үстеудің емлесін түсіндіру.
Оқушылардың өзін қатыстыра отырып ауызша мысалдар келтіру.
1. Негізгі және туынды үстеулер көбінесе айтылуынша жазылады. Мысалы:
ертең,
кешке, бірге, әрең, талай, төмен, т.б.
2. Сөздердің бірігуінен жасалған күрделі үстеулердің көпшілігі сыңарлары
қалай
дыбысталса, солай жазылады. Мысалы: бүгін, биыл, қыстыгүні, т.б. сөздер
осылайша
айтылуынша жазылады. Бұлар бұл+күн, бұл+жыл, қыстың+күні сияқты күрделі
үстеулердің сыңарлары әрбір тұлғасын сақтап жазылады.
3. Сөздердің қайталануынан немесе қосарлануынан жасалған күрде-лі үстеулер
дефис (-) арқылы жазылады. Мысалы: тез-тез, қолма-қол, т.б.
4. Сөздердің тіркесуінен құралған күрделі үстеулердің әрбір сыңары бөлек
жазылады.
Мысалы: таң сәріде, күні бойы, т.б.
Амалсыздан, қыстыгүні үстеулерін қатыстырып сөйлем құра.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп, қосымша тапсырмалар орындату
арқылы алған білімдерін тексеріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын.

Алғашқы орындалатын тапсырма: 292-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Сөйлемдерді оқып, үстеулерді табыңдар. Оларды түріне қарай
ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 293-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтіндегі үстеулерді өздерінің тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 294-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтіндегі үстеулерді тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңдар. Үстеудің
қай түрі екенін
айтыңдар. .

Сабақтың өтілетін мерзімі: 7- сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Үстеуден өткен тақырыптарды қайталау Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің қүрамдық түрлері,
үстеудің
мағыналық түрлері, үстеудің сөйлемдегі синтаксистік қызметі жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі сабақта оқушыларға «Үстеудің сөйлемдегі синтаксистік қызметі»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 295-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Сөйлемдерден негізгі үстеу мен туынды үстеулерді ажыратып,
олардың қалай жазылғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: Пысықтауға арналған сұрақтар мен тапсырмаларды
орындатамын:
1. Үстеудің мағыналық сипаты қандай? Яғни үстеу нені білдіреді?
2. Үстеудің ерекшеліктері қандай?
3. Үстеу қандай сөз табымен тіркесіп қолданылады?
4. Үстеудің құрамдық түрлері қандай?
5. Туынды түбір үстеулерді тудыратын жұрнақтарды атап, мысал келтіріңдер.
6. Үстеу тудыруда кейбір септік жалғауларының қандай мәні бар?
7. Күрделі үстеулердің жасалуы мен емлесін айтып, мысал келтіріңдер.
8. Үстеудің мағыналық түрлері мен әрқайсысының ерекшеліктері қандай? .

Осы тапсырмаларды орындатып, сұрақтарға жауап алып болған соң келесі
тапсырманы орындатамын: 296-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді оқып шығып, негізгі үстеулерді бір бөлек, туынды үстеулерді бір
бөлек тіркескен сөздерімен бірге теріп жазыңдар. Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап, өз бетінше 20 сұрақтан
тұратын тест тапсырмаларын түзі келу. .

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6
сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Диктант жұмысы
«Бірлік». Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру әрі
сауаттылыққа баулу мақсатында мазмұндама жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мәнерлеп
оқу, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: мазмұндамалар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеці.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
5. ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында мазмүндама жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға мазмүндама жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да,
мазмүндама жү_мысының такырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін
тақырыбын тақтаға жазып шығамын да мэтін мазмүнын мәнерлеп оқып шығамын.
Мэтін 181 сөзден түрады. Содан кейін мэтін негізінде жоспар түзулерін
тапсырамын. Осы жоспар негізінде оқушылар мазмүндама жұмысын жазады.
Бірлік.
Ауыл маңындағы қүм төбешік бейне қүрылыс алаңы секілді. Бір топ бала
жұмсақ, майда қүмнан үйшік қалап жатыр. Самат пен Арман кішкентай
машиналарымен тал шыбық тасып жүр. Аспандағы алтын күн де бүларға
қызыққандай, арайлы сэулесін аямай төгіп тұр. Осы кезде жайылып жүрген төрт-
бес бүзаудың ішіндегі ала қасқа біреуі төбешікке тіке тартты. Басын
түқыртып, кәдімгідей айбат шегеді. Сүзетін түрі бар. Балалар ойыншықтарын
тастай салып, жан-жаққа бытырай қашты. Бұзау ойыншық үйлерді иіскелеп тұрды
да, быт-шытын шығарып тастап кетті.
Келесі күн де Мүраттар қу_м төбешіктің басына жиналып, қираған ойыншық
үйлерді қайта салуға кірісті. Сүзеген бүзаудың келгенін байқамай қалды.
Бірақ бүл жолы бірде-бір бала қашпады. Қайта қолдарындағы қүмды шашып,
барлығы қарсы түрды. Енді сүзеген бұзаудың есі шықты. Тоқтай қалды да,
таңырқай басын шайкады. Сонан соң өз жөніне кете барды. Мұрат табалдырықтан
аттай беріп:
-Ата, біз бүгін бүзақы бүзауды қуып жібердік,—деді, тершіген танауын
сипалап.
—Кім біледі, бүзақы бұзау ертең тағы келер...
—Келсе, келе берсін! Енді одан мүлде қорықпаймыз.
—Міне, қарағым, үқтың ғой. Бірліктен, достықтан асар күш жоқ!
Алпысбай қарт та немерелерімен бірге қуанды. Балалардың көңілдері
көтеріңкі. Құм қалашық сэн түзеп, думанға бөленген.
Міне, осылайша мәтінді окып болған соң осы мэтін негізінде жоспар
түзуін тапсырамын. Жоспар төмендегіше:
1. Қүм үйшік.
2. Сүзеген бұзау.
3. Қайта салынған үйлер.
4. Қарсьшық көрсету.
5. Бірлік күші.
Сабақтың қорытындысы:

1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Мазмүндама жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Сынып бірлігі» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Еліктеу сөздер туралы түсінік.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға еліктеу сөздер, еліктеу сөздердің
құрамдық түрлері, еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, оның басқа сөз
таптарынан ерекшеліктерін таныту, өмірден түрлі мысалдар келтіре отырып,
еліктеу сөздердің түрлерін ұқтыру;
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру, танымдылығын, сабаққа деген
қызығушылығын арттыру, сөйлеу тілін, ой жүйелеу шеберлігін дамыту;
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы: ,.
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Еліктеу сөздер туралы түсінік»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Өмір - күрделі құбылыс. Оның күрделілігі сол - таңымыз атқаннан
күніміз батқанға дейін қаншама іс-әрекеттердің куәсі боламыз, өзіміз сол іс-
әрекеттерді орындаушымыз.
2. Нұрғиса Тілендиевтің "Аққу" күйін ұнтаспадан тыңдату, құстардың дыбысын,
қимылын
елестету арқылы жеткізу. Біз көзбен көру, құлақпен есту арқылы осындай
күрделі
құбылыстарды анықтаймыз.
3. Дыбыстық еліктеуішті ұқтыру үшін түрлі тәжірибелер көрсету.
1) Сіріңке жағып, стақандағы суға батырамын. Сұрақ. - От қайтіп сөнді?
* От быж етіп сөнді.
* Дыбысты қай сезім мүшелері арқылы қабылдадыңдар?
* Құлағымызбен естідік.
2) Сағат аламын да, стол үстіне қоямын.
* Сағат қалай жүріп тұр?
* Сағат тық-тық етіп жүріп тұр.
3) Барабан соғу.
* Барабан қайтті?
* Барабан дүңк-дүңк етті.
4) Ысқырықпен ысқыру.
* Ысқырық қайтті?
* Ысқырық шыр ете қалды.
5) Шар үріп, атып қалу.
* Шар қалай атылды?
* Шар тарс етті.
Сұрақ. а) Өздерің жаңа көрген нәрселеріңе байланысты, жазған сөйлемдеріңе
байланысты не ұқтыңдар?
ә) Дыбыстарды қай сезім мүшемізбен қабылдадық?
(Дыбыстық еліктеуіш ережесін шығару, оқулықпен салыстыру.)
Дыбыстық еліктеуішті бекіту үшін тақтаға 2 сөйлем жазу, талдату.
Алыстағы ауылдан ит үрді. Малшының үлкен төбеті арс-арс етгі.
6) Бейнелеуішті таныту үшін тәжірибе көрсетіледі.
1. Оқушының атын атап өзіме қарату. - Қайсар қалай қарады?
- Қайсар жалт қарады.
2. Фонар жағып сөндіру.
* Шам қайтті?
* Шам жарқ ете қалды.
3. Мұғалім жүріп келе жатып кенет тоқтау.
* Мұғалім қалай тоқтады?
* Мұғалім кілт тоқтады?
7) Сұрақ. - Сендер біраз нәрсе көрдіңдер, біраз сөйлем жаздыңдар. Осыдан
не ұқтыңдар?
Осыдан қимылды естідік пе, көрдік пе?
(Ереже шығарып, окулықпен салыстыру.)
Тақтаға сөйлем жазу, талдау.
Марат мені ұстай алды. Марат мені шап берді.
Сонымен, айналадағы (табиғаттағы) әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына,
қимыл-әрекеттеріне еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған
сөздер еліктеу сөздер деп аталады. Мысалы: тырс еті, шорт сынды, дүңк етті,
арбаң-арбаң, сарт-сұрт, ыржың-ыржың, т.б.
Мысалдардан көрінгендей, еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік
ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі
дыбыстарынан есту арқылы және түрлі қимылдарына еліктеуден туған. Мысалы:
сарт етті, гүрс етті, қорс етті, т.б. дыбысқа еліктеуді білдірсе, жылт
етті, қалт-құлт, далаң-дүлаң, т.б. әр түрлі қимыл, іс-әрекетке, құбылысқа
еліктеуді білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады.
Екіншіден, еліктеу сөздер көбінесе көмекші етістіктермен (негізінен ет)
тіркесіп немесе қайталанып, қосарланып келіп қолданылады.
Сонымен, оқушылар, табиғаттағы, күнделікгі өмірдегі дыбыстарды,
қимылдарды естіп немесе көзбен байқайды екенбіз. Тіліміздегі кейбір
дыбыстарды, дауыстарды көзбен көріп бейнелеп, екінші бір сан алуан сөздерді
қүлақпен есту арқылы анықтаймыз. Сонымен еліктеу сөздер мағынасына қарай
неше түрге бөлінеді екен?.
. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 297-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Еліктеу сөздерді тауып, қандай сөздермен тіркесіп
тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырм: Абай өлеңдерінен берілген үзінділерден : 298- жаттығу
жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Келесі тапсырма: Еліктеу сөздердің осы үзінділерінде ойды көркемдеп,
әсерлеп, әсемдеп, образды түрде берудегі мәнін нақты мысалдармен талдап
түсіндіріңдер.
Жаттығу жұмыстарын орындап болған соң, қосымша тапсырма беремін.
Бекіту сұрақтары. 1. Желдің қатты соғуынан қандай дыбыстар шығады?
2. Электр тогынан не көресіңдер?
3. Құрғақ отын және су отын қалай жанады?
4. Судың ағысынан қандай дыбыстар байқайсыңдар?
5. Трактор, машиналардан қандай дыбыстар шығады?
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: Қалаған ақынның бір өлеңінен еліктеу сөздері кездесетінін
жазып,
Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Еліктеу сөздердің түрлері. Еліктеуіш сөздер.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға еліктеу сөздер, еліктеу сөздердің
құрамдық түрлері,
еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, еліктеуіш сөздер жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтьщ формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтьщ барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Еліктеу сөздердің түрлері. Еліктеуіш
сөздер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Еліктеу сөздер мағынасы жағынан айналадағы әр түрлі дыбысқа және жеке
қимылға, іс-әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және
бейнелеуіш сөздер болып екіге бөлінеді.
Еліктеуіш сөздер.
Табиғатта заттардың қозғалуы, бір-бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты
алуан түрлі қимыл, амал-әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда
болады. Оларды біз құлақпен естиміз. Сол дыбыстарға еліктеу арқылы пайда
болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады. Мысалы: Боз күрең өтеді
ауыздығын қарш-қарш шайнап. Ырғалып қарға қарқ етті, Ірімшік жерге салп
етті.
Еліктеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ол ет көмекші етісті-
гімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: тырс етті, топ ете түсті, қор ете қал-
ды, т.б. еліктеуіш сөздер қайтала-нып та, қосарланыи та жұмсалады. Он-дайда
көмекші етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың
амалын білдіреді. Мысалы: тарс-түрс етті, ырс-ырс етеді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 299-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Еліктеуіш сөздерді тауып, қандай сөздермен тіркесіп
тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 300-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Еліктеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер, мағынасын
ажыратыңдар. Сабақтың корытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 301-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Еліктеуіш сөздерді пайдалана отырып, табиғат құбылыстарын суреттеп шығарма
жазыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып Қазақ
тілі

Сабақтың тақырыбы: Бейнелеуіш сөздер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға еліктеу сөздер, еліктеу сөздердің
құрамдық түрлері,
еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, бейнелеуіш сөздер жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Бейнелеуіш сөздер» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Бейнелеуіш сөздер—табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы
сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Мысалы: Аттылар бұрылып келіп, дөңгелене
отырған жиынға жапыр-жұпыр сәлем берісіп амандасып қалды. Бұл мысалдағы
жапыр-жұпыр сөзі бірнеше адамның (аттылардың) бірінен соң бірі сақтамай-ақ
тез сәлем беруін білдіріп тұр.
Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етісті-
гімен) тіркесіп жұмсалады. Мысалы: жалт ете түсті, жалт қарады, т.б.
бейнелеуіш сөздер қайталанып, қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп
жұмсалады. Мысалы: маң-маң басты, қызараң-қызараң етті, т.б.
Міне, осылайша жаңа сабакты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 302-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Бейнелеуіш сөздерді тауып, олардың мағынасын және қай
сөзбен тіркесіп тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 303-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Бейнелеуіш сөздердің қай сөзбен тіркесіп тұрғанын және мағынасын ажыратып
талдаңдар.
Келесі тапсырма: 304-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Еліктеу сөздерді тауып, қай түріне жататынын және мағынасын ажыратып
талдаңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 305-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қар
көшкіні бейнеленген суретке қарап, еліктеуіш сөз бен бейнелеуіш сөздерді
қатыстырып
мәтін құраңдар.

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып Қазақ
тілі

Сабақтың тақырыбы: Негізгі және туынды еліктеу сөздер. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға еліктеу сөздер, еліктеу сөздердің
құрамдық түрлері,
еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, негізгі және туынды еліктеу сөздер
жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысыньтң орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Негізгі және туынды еліктеу сөздер»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Еліктеу сөздер құрамына қарай дара және күрделі түбір болып келеді.
Дара еліктеу сөздер тұлғасына қарай негізгі және туынды түбір түрінде
болады.
Негізгі еліктеу сөздерге әр түрлі дыбыстар мен қимыл, іс-әрекетк тікелей
еліктеуден туған түбір сөздер жатады. Мысалы: тарс, тырс, т.б.
1. Туынды еліктеу сөздер негізгі түбір еліктеу сөздер мен басқа да
сөздерден -аң, -ең,
-ың, -ің, -ң жұрнағы арқылы жасалады:
а)негізгі түбір еліктеу сөзден жасалған туынды еліктеу сөздер: арс-аң, балп-
аң, жылт-
ың, томп-аң, быж-ың, т.б.
ә) етістіктерден жасалған туынды еліктеу сөздер: ағар-аң, былға-ң,
домала-ң, т.б.
б)осы жұрнақ арқылы жасалған кейбір туынды еліктеу сөздердің тү-бірі
қазіргі кезде
жеке қолданылмайтын өлі түбірге айналып кеткен. Олардын түбірін түбірлес
басқа
сөздермен салыстырып қарау арқылы болжауға болады. Мысалы: арбаң (арби),
ербең (ерби),
жарбаң (жарби),т.б
3.Күрделі еліктеу сөздер негізгі және туынды еліктеу сөздердің
қайталануынан
немесе қосарлануынан жасалады. мысалы: борт-борт, гүрс-гүрс, бүрсең-бүрсең,
адыраң-едірең, т.б.
Еліктеу сөздерден жұрнақ арқылы басқа сөз таптары да (негізінен зат
есім мен етістік) жасалады. мысалы: тарс-ыл, сыр-ыл, т.б. тәрізді елік-теу
сөздерден -ыл, -іл, -л, -ек, -ғыр, -гір жұрнақтары арқылы зат есім жасалған
болса, желб-іре, салб-ыра, үлб-іре, т.-б. тәрізді еліктеу сөздерден -ыра,
-іре және -ла, -ле, -да жұрнақтары арқылы етістіктер жасалған.

Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 307-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Еліктеу сөздерді тауып, құрамына қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 308-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Еліктеу сөздерді тауып, құрамына, түріне қарай ажыратып, қалай жасалғанын
талдап көрсетіңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 309-жаттығу жұмысынын орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі Абай өлеңдерінен алынған үзінділерден басқа сөз таптарын жасауға
негіз болған
еліктеу сөздерді табыңдар, оларға құрамы жағынан талдау жасаңдар.
Еліктеу сөздер қүрамына қарай дара жэне күрделі түбір болып келеді.
Дара еліктеу сөздер түлғасына карай негізгі жэне туынды түбір түрінде
болады.
2. Негізгі еліктеу сөздерге эр түрлі дыбыстар мен қимыл, іс-эрекетке
тіқелей
еліктеуден туған түбір сөздер жатады. Мысалы: тарс, тырс, т.б.
3. Туынды еліктеу сөздер негізгі түбір еліктеу сөздер мен басқа да
сөздерден -аң, -ең,
-ың, -ің, -ң жүрнағы арқылы жасалады:
а) негізгі түбір еліктеу сөзден жасалған туынды еліктеу сөздер: арс-
аң, балп-аң, жылт-
ың, томп-аң, быж-ың, т.б.
э) етістіктерден жасалған туынды еліктеу сөздер: ағар-аң, былға-ң,
домала-ң, т.б.
б) осы жүрнақ арқылы жасалған кейбір туынды еліктеу сөздердің тү-
бірі қазіргі кезде
жеке қолданылмайтын өлі түбірге айналып кеткен. Олардын түбірін түбірлес
басқа
сөздермен салыстырып қарау арқылы болжауға болады. Мысалы: арбаң (арби),
ербең (ерби),
жарбаң (жарби),т.б
3. Күрделі еліктеу сөздер негізгі жэне туынды еліктеу сөздердің
қайталануынан
немесе қосарлануынан жасалады. мысалы: борт-борт, гүрс-гүрс, бүрсең-бүрсең,
адыраң-
едірең, т.б.
Еліктеу сөздерден жұрнақ арқылы басқа сөз таптары да (негізінен зат
есім мен етістік) жасалады. мысалы: тарс-ыл, сыр-ыл, т.б. тэрізді елік-теу
сөздерден -ыл, -іл, -л, -ек, -ғыр, -гір жүрнақтары арқылы зат есім жасалған
болса, желб-іре, салб-ыра, үлб-іре, т.-б. тэрізді еліктеу сөздерден -ыра,
-іре және -ла, -ле, -да жүрнақтары арқылы етістіктер жасалған.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарьш
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 307-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Еліктеу сөздерді тауып, қүрамына қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 308-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Еліктеу сөздерді тауып, қү_рамына, түріне қарай ажыратып, қалай жасалғанын
талдап көрсетіңдер.
Сабақтың қорытындысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 309-жаттығу жүмысынын орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі Абай өлеңдерінен алынған үзінділерден басқа сөз таптарын жасауға
негіз болған
еліктеу сөздерді табыңдар, оларға қүрамы жағынан талдау жасаңдар.
Тексердім:

28. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Еліктеу сөздерден өткенді қайталау. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға еліктеу сөздер, еліктеу сөздердің
қүрамдық түрлері,
еліктеу сөздердің мағыналық түрлері, негізгі жэне туынды еліктеу сөздер
жайлы толық
мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу.
Сабактьщ типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дәптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардьщ берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың «Еліктеу сөздерден» алған білімдерін
тексеру мақсатында қайталау сабағын жүргіземін.
Ең алдымен оларға пысықтауға арналған сүрақтарға жауап беруін
тапсырамын:
1. Еліктеу сөздердің мағыналық ерекшеліктері неде?
2. Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан айырмашылығы қандай?
3. Еліктеу сөздердің екі түрге бөлінуі неге байланысты?
4. Еліктеу сөздердің етістікпен тіркесіп колданылуында қандай ерекшелік
бар?
5. Еліктеу сөздерден басқа сөз таптары қалай жасалады?
Міне, осылайша сабақта өткен тақырыптарды қайталап болған соң жаттығу
жүмыстарын орындатамын. Алғашкы орындалатын тапсырма: 310-жаттығу жұмысының
орындалу шартын түсіндіремін: Еліктеу сөздерді тауып, олардың қалай
жасалғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: 311-жаттыгу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді оқып, негізгі еліктеу сөздерді бір бағанға, туынды еліктеу
сөздерді екінші бағанға жазыңдар.
Келесі тапсырма: 312-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Көп нүктенің орнына төмеидегі еліктеуіш сөздердің тиістісін қоып, көшіріп
жазыңдар. Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 313-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Бейнелеуіш сөздерге назар аударып, жұмбақтың шешуін табыңдар.
Тексердім:

29. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.
Көктем. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу максатында сын жұмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп
оқу, сөздікпен жұ_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтын көрнекілігі: диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау,
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3 .Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э)Жаңа сабақты түсіндіру. ... .
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып . шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 115
сөзден түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді
жаздыруға кірісемін. Көктем.
Көктем кешігіп шықты. Шығуы да қызық болды. Наурыздың соңын ала төпеп
жауған қардан соң жүрт: "Ойпырмай, биыл көктем шықпайтын шығар, мынадай
қардан кейін күн тағы да суытпаса неғылсын?" — деп отырғанда, күн ойда
жоқта жылынып сала берді.
Күн жылынысымен, қыс бойы үйге қамалып зеріккен кемпір-шалдар шуаққа
шығып, қауқылдасып отыратын болды. Балалар да шуақта ойнайды. Шуаққа
адамдар ғана емес, жануарлар мен жэндіктер де шықты. Көк аспаннан әрілі-
берілі сусылдап үшқан құстардың шуылы кейде төбеден, кейде аспанның алые
түкпірінен қүлаққа талып жетеді.
Тесіліп еріген қар астынан көрінер-көрінбес болып элжуаз көктер қылтиып
келе жатты. Даланың қоңыр салқын, дымқыл желінен жасқанып, дірілдеп, олар
да көктемге, өмірге соншалық құштарлықпен бойын созып ұмтылды.
(Т.Нүрмагамбетов, 107 сөз). Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Көңілді көктем » тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:

30. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру
мақсатында тест жү_мысын жүргізу.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың турі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
тесттер кітапшасы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабакта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында тест жұмысын жүргіземін.
Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да,
тест сұрақтарына жауап беруін тапсырамын.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жана сабақты қорытындылаймын.
2. Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.
Тексердім:
Қазақ тілі IV тоқсан
аптасына: 3 сағат
барлығы: 24 сағат

|№ |Сабақтың тақырыбы |Сағат |Өтілетін |Қолданылатын |
| | |саны |мерзімі |әдіс-тәсілдер |
|1. |Одағай сөздер туралы түсінік. |1 | | |
|2. |Одағайдың түрлері. |1 | | |
|3. |Көмекші есімдер. |1 | | |
|4. |Көмекші етістіктер. |1 | | |
|5. |Сын жүмысы. |1 | | |
|6. |Шылау сөздер туралы түсінік. |1 | | |
|7. |Септеулік шылаулар. |1 | | |
|8. |Жалғаулық шылаулар. |1 | | |
|9. |Демеулік шылаулар. |1 | | |
|10. |Шылаулардың емлесі. Және, мен |1 | | |
| |(бен, пен) шылауларының емлесі. | | | |
|11. |Да (де, та, те) шылауының емлесі. |1 | | |
|12. |Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауының |1 | | |
| |емлесі. | | | |
|13. |Дефис арқылы жазылатын шылаулар. |1 | | |
|14. |Тіл ұстарту. |1 | | |
|15. |Сын жүмысы. |1 | | |
|16. |Тіл мэдениеті туралы түсінік. |1 | | |
|17. |Сөздердің жасалу тәсілдері. |1 | | |
|18. |Сөз таптары мен тіл мәдениетінің |1 | | |
| |байланысы. | | | |
|19. |Жүрт алдында сөйлеу мэдениеті. |1 | | |
|20. |Сын жүмысы. |1 | | |
|21. |Мэтінмен жүмыс. |1 | | |
|22. |Морфологиядан өткенді қайталау. |1 | | |
|23. |Тест тапсырмалары. |1 | | |
|24. |Жыл бойы өткенді қайталау. |1 | | |
Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Одағай сөздер туралы түсінік. Сабактың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға одағай, одағайдың түрлері жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабактың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, бағалау.
Сабақтын барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Одағай сөздер туралы түсінік» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Толық мағынасы жоқ, сондықтан затты, құбылысты, әрекетті нақты
білдірмей, тек адамның әр түрлі көңіл күйін, сезімін білдіретін немесе жан-
жануарларға қаратылып айтылатын сөздер одағай сөздер деп аталады.
Одағай сөздер таңырқау, қуану, шаттану,ұнату, ренжу, түңілу, өкіну,
шошыну, жекіру, күрсіну сияқты көңіл күйін білдіреді немесе жан-
жануарларды, малды шақыру, қуу үшін қолданылады. Мысалы, Япырым-ау, қайда
сол күн-дер?! (А.) Қап, барлығының еңбектері далаға кетеді-ау! (Ғ. М.) Ау-
хау-аухау деп кешкі тымық даланы басына көтерді. (С. М.) Берілген
мысалдарда япырым-ау, қап деген одағайлар армандауды, өкінгендікті білдіріп
тұрса, аухау-аухау деп сиырды шақыру үшін айтылады.
Одағайда, біріншіден, лексикалык (негізгі) мағына болмайды. Екіншіден,
сөйлемде одағайлар басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспей, оқшау
айтылады. Сондықтан да одағай сөйлем мүшесі бола алмайды.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 314-
жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Одағайларды тауып, қандай
мағынада жұмсалып тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 315-жаттығу жұмысының орындалу шарты төмендегідей:
Алақай, бәрекелді, әттең, құрау-құрау, қош-қош, пай-пай деген одағайларды
кірістіріп сөйлем құраңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: одағайларды қатыстырып 10 сөйлем құрап жазып
келіңдер.

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Одағайдың түрлері. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға одағай, одағайдың түрлері жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылык: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік корын молайту, сауаттылыққа
баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабактың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Одағайдың түрлері» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Одағайлар ойға үстейтін мәніне қарай үш түрге бөлінеді.
1 . Көңіл күй одағайлары шаттану, таңырқау, аңсау, қуану, ұнату,
ренжу, түңілу, өкіну, шошыну, назар аудару сияқты мәнді білдіреді. Олар:
пәлі, оппырай, алақай, пай- пай, бәрекелді, түу, уһ, аһ, эй, еһе, әттец,
өп, оп, қап, әттеген-ай,беу, ау, т. б.
2. Жекіру одағайлары жекіру, тыйым салу, бұйыру сияқты мәнді білдіреді.
Олар:
тәйт, тек, жә, т. б.
3. Шақыру одағайлары мал, ит, құсты шақыру, қуумен байланысты мәнді
білдіреді.
Олар: құрау-құрау, шөре-шөре, көс-көс, айт, қош-қош, моһ-моһ, күр-күр, кә-
кә, пырс, т. б.
Одағайлар сөйлемдегі ойға қатысты болғанмен, ондағы жеке сөздермен
грамматикалық
байланысқа түспей, оқшау айтылады. Әрі одағайдың толық мағынасы болмайды,
олар
сөйлем м.үшесі қызметін атқара алмайды.
Одағай сөйлемнің басында да, ортасында да, соңында да қолданыла береді.
Одағай
сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады. Мысалы: Япырм-ау, осы
сізге түсер
пайда бар ма? (М. Әуезов)
Одағай сөйлемнің ортасында келсе, оның екі жағынан үтір қойылады. Мысалы:
Тұрсам, о
тоба-ай, айнала көк шалғын! Сізге, тәйірі, со да сөз болып па?!
Одағай сөйлемнің соңында келсе, оның алдынан үтір қойылады. Мысалы: Мұны
бастаған
кім, ә! Соны айтшы, бәсе!
Әдетте одағайлы сөйлемнің соңынан леп белгісі қойылады. Мысалы: Пай-пап!
Шіркін,
қазақтың келіндері-ай!

Қайталанып айтылған одағайлар дефис арқылы жазылады: құрау-құрау, пай-
пай, әй-әй, құр-құр, т. б.
Одағай сөздер өзінің мәніне сәйкес, яғни әр түрлі көңіл күйін, жекіру
мәнін білдіруге байланысты диалогта, көркем әдебиетте жиі қолданылады.
Диалогта кейде одағайлар осы мәндеріне лайық бір сөйлемнін орнына да
жұмсала береді. Мысалы:
* Жаңа бір күш біткендей болды.
* Бәрекелді!
* Япыр-ай, э!
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 316-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Одағайларды тауып, түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 318-жаттығу жұмысьшың орындалу шарты мынадай:
Одағайларды тауып, қандай мағынада қолданылып тұрғанын және қай түріне
жататынын ажыратып талдап, жоқ жеріне тыныс белгісін қойып көшіріңдер.
Жаттығу жұмыстарын орындап болған соң «Одағай» тақырыбы бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында қосымша сұрақтар қоямын:
1. Одағай нені білдіреді?
2. Одағай сөздерде толық (лексикалық) мағына бола ма?
3. Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады?
4. Одағайдың сөйлем мүшесі бола алмауының себебі неде?
5. Одағайдың қандай түрлері бар?
6. Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қойылады?
Сабақтың қорытындысы:

1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 317-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін.
Өздерің оқып жүрген көркем әдебиеттен одағайдың түр-түріне мысал келтіріп,
тыныс белгісін түсіндіріңдер.
Одағай сөздер өзінің мэніне сэйкес, яғни эр түрлі көніл күйін, жекіру
мэнін білдіруге байланысты диалогта, көркем эдебиетте жиі қолданылады.
Диалогта кейде одағайлар осы мэндеріне лайық бір сөйлемнін орнына да
жүмсала береді. Мысалы:
* Жаңа бір күш біткендей болды.
* Бэрекелді!
* Япыр-ай, э!
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орьшдалатын тапсырма: 316-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Одағайларды тауып, түрлеріне қарай ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 318-жаттығу жұмысьшың орындалу шарты мынадай:
Одағайларды тауып, қандай мағынада қолданылып түрғанын жэне кай түріне
жататынын ажыратып талдап, жоқ жеріне тыныс белгісін қойып көшіріңдер.
Жаттығу жүмыстарын орындап болған соң «Одағай» тақырыбы бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында қосымша сүрақтар қоямын:
7. Одағай нені білдіреді?
8. Одағай сөздерде толық (лексикалық) мағына бола ма?
9. Не себепті одағайлар сөйлемде оқшау айтылады?
10. Одағайдың сөйлем мүшесі бола алмауының себебі неде?
11. Одағайдың қандай түрлері бар?
12. Одағайлы сөйлемде қандай тыныс белгілері қойылады?
Сабақтың қорытындысы:

4. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 317-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін
Өздерің
оқып жүрген көркем эдебиеттен одағайдың түр-түріне мысал келтіріп, тыныс
белгісін
түсіндіріңдер.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Көмекші есімдер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға көмекші есімдер жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,.
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі
3. Журнал бойынша түгелдеу. 4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Одағайдың түрлері» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Лексикалық мағынасынан айырыла бастап, сөйлемде екінші бір сөздің
жетегінде ғана қолданылатын зат есімдер бар. Мысалы, сырт, іші, маң, түс,
алд(ы), арт(ы), аст(ы), үст (і),қас (ы) сияқты сөздер сөйлемде екінші зат
атаулының жетегінде жұмсалады: Ауылдың жаны терең сай. (Абай) Осындай
сөздер көмекші есім деп аталады. Әдетте көмекші есім тәуелдік жалғауында
тұрып, негізгі зат есіммен тіркесіп, сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 319-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып шығып, көмекші есімдерді табыңдар. Оларды
тіркесіп тұрған сөздерімен бірге теріп жазыңдар да, сөйлемнің қай мүшесі
қызметін атқарып тұрғанын айтыңдар.
Келесі тапсырма: өткен сабақта қосымша әдеби кітап әкеліңдер деп
тапсырма берілген болатын. Әр оқушы өзі әкелген сол әдеби кітаптан көмекші
есімдерді табады.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: Көмекші есімдер қатысқан 10 сөйлем жазып
келу.

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып Қазақ
тілі

Сабақтың тақырыбы: Көмекші етістіктер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға көмекші етістіктер жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Көмекші етістіктер» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Етістіктер білдіретін мағынасына, соған сәйкес сөйлемде атқаратын
қызметіне қарай екі түрлі: негізгі етістік және көмекші етістік болып
бөлінеді. Мысалы: Атасы он жасар ұл баласымен далада келе жатып, баласынан
сұрады. (Ы. Алтынсарин) Әсемпаз болма әрнеге, өнерпаз болсаң, арқалан.
Сенде бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та, бар, қалан. (Абай) Берілген екі
сөйлемде бірнеше етістік қолданылған: келе және жатып, сұрады, болма,
болсаң, арқалан, тап, бар, қалан. Білдіретін мағынасы жағынан және соған
(мағынасына) байланысты атқаратын қызметі жағынан бұл етістіктер бірдей
емес. Кел, сұрады, арқалан, тап, бар, қалан деген етістіктер лексикалық
мағынасы бар сөздер, сондықтан олар тікелей сұраққа жауап бере алады және
сөйлем мүшесінің қызметін де атқара алады: басты қимыл -келу, сұрау,
арқалану, табу, бару, қалану: не істеп? - келе (жатып), не істеді? -
сұрады, не істе? - арқалан, тап, бар, қалан -бәрі де баяндауыш. Ал жатып,
болма, болсаң деген етістіктердің лексикалық мағынасы толық сақталмаған:
әрі келіп, әрі жатуга болмайды ғой, бұл жерде әңгіме жатуда емес, келуде.
Сондай-ақ болма, болсаң дегендер бір жерде тұру емес. Бұлар жеке тұрып
сұраққа жауап бере алмайды, сөйлем мүшесі де бола алмайды. Сөйтіп, бұл
сөздер лексикалық мағынасынан айырылып, екінші сөздің жетегінде ғана
қолданылады: жатып - келе жатып, болма - әсемпаз болма, болсаң - өнерпаз
болсаң түрінде қолданылған.
Сөйтіп, жеке тұрып сұраққа жауап бере алатын және өз алдына сөйлем
мүшесі бола

алатын толық мағыналы етістіктер негізгі етістік деп аталса, өз алдына
жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын, толық мағынасы жоқ, тек негізгі
етістіктермен, есім сөздермен тіркесіп қана қолданылатын етістіктер көмекші
етістіктер деп аталады. Қазақ тілінде етістіктердің біразы әрі негізгі, әрі
көмекші етістік мәнінде қатар жұмсала береді. Жоғарыда берілген сөйлемдерде
жатып, болма, болсаң дегендер көмекші етістік болса, Қонақтар жатып
қалыпты. Сен үйде болма. үйде болсаң, жұмыс істе деген сөйлемдерде олар -
негізгі етістіктер. Керісінше, айтқым келеді. Таудан асып барады дегенде
келеді, барады - көмекші етістік те, айтқым, асып — негізгі етістіктер.
Қазақ тілінде тек төрт етістік қана: е (еді, екен, емес), жазда, ет,
де (деп, десе, деген, дер) көмекші етістік мәнінде пайдаланылады. Бұлар
негізгі етістік болып жұмсалмайды, жұмсалса да, өте сирек қолданылады.
Өйткені бұлар - лексикалық мағынасынан бүтіндей айырылып қалған етістіктер.
Мысалы: Оны әлі күнге өз ырқынан шығаған емес. (М. Әуезов) Асан қуанып,
жұмыртқаны алайын деп еді. (Ы. Алтынсарин) Тәңірі қосқан жар едің сен, Жар
ете алмай кетіп ем. (Абай)
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 320-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтінді оқып, етістіктерді табыңдар, олардың қайсысы
негізгі, қайсысы көмекші екенін айтып беріңдер.
Келесі тапсырма: 321-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Негізгі
және көмекші етістіктерді ажыратып, олардың сөйлемдегі қызметін анықтаңдар.
Келесі тапсырма: 322-жаттығу жұмысының шартын түсіндіремін: Негізгі
етістік пен көмекші етістіктерге тұлғалық талдау жасап, олардың қалай
түрленіп тұрғанын айтыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: көркем әдебиеттерден 10 сөйлемнен тұратын
мәтін жазып, негізгі етістіктердің астын бір сызықпен, көмекші
етістіктердің астын екі сызықпен сызыңдар.
5. Сабақтын өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.
Табиғатпен сырласу. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мәнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын, Мэтін 106 сөзден
түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға
кірісемін.
Табиғатпен сырласу
Табиғат! Сен элемдегі барша байлықтардың анасы, сүлу атаулының
данасысың. Сенің жүпар ауаң, аппақ қарың, мөл суың, жасыл кілемге
көмкерілген ну қайыңды орманың, өскен аң мен қүсың — бэрі-бэрі керемет! Ол
- сенің ғана сүлу бейнең. Осындай эсем де кең қүшағыңда дуниеге келген
адамзат баласы қандай бақытты! Мен де бақыттымын!
Мен сенің топырағыңнан жаралдым, табиғат ана. Біздің бірімізді энші,
бірімізді жыршы, бірімізді жазушы, бірімізді суретші ететін де сенсің. Өз
басым табиғаттың эсемдігін анамның аялы алақанындай көремін. Егер мен ақын
болғанымда өмір бойы сен туралы ғана жыр жазар едім. Сенің әрбір тасың,
топырағың, қүпияға толы сырлы элемін — бәрі-бэрі таусылмас жыр (Э.Ежанова
"Үлан" 106 сөз)
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дэптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Табиғатым—байлығым» тақырыбында шығарма жазып келу.
Тексердім:
Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Шылау сөздер туралы түсінік. Сабактың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабак.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытыыдылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілгеи ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта шылау сөздер тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Тілімізде толық лексикалық мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем
мен сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән үстеп тұратын көмекші
сөздер бар. Ондай көмекші сөздер шылаулар деп аталады. Мысалы: Мен
жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жоқ-барды, ертегіні термек үшін. (А.) Жомарт
қазіргісі мен келешегін салыстырып тұр. (Ғ. Мұст.) Абай қажымап, жалықпай,
ылғы ғана ынтышп тыңдайтын. (М. Ә.) Бүл мысалдардағы үшін, мен, ғана деген
сөздердің толық мағынасы жоқ, бірақ сөйлемде олар өзі қатысты сөздерге
қосымша мән үстеп, белгілі бір қызмет атқарып тұр. Бірінші сөйлемде үшін
шылауы ермек және (ертегіні) термек сөздеріне мақсат мәнін үстеп, ол
сөздерді жазбаймын сөзіне бағындыра (сабақтастыра) байлаыыстырып тұрса,
екінші сөйлемде мен шылауы қазіргісі деген сөз бен келешегі деген сөздерді
ыңғайластық мәнде бір-бірімен салыстыра байланыстырып, олар сөйлемнің
бірыңғай мүшесі екенін көрсетіп тұр. Үшінші сөйлемде ғана шылауы ылғи деген
мезгілдік мағынадағы сөзге шектілік, күшейткіш мән үстеп тұр.
Сөйтіп, шылаудың басқа сөз таптарынан мынадай айырмашылықтары бар.
1. Шылаудың толық лексикалық мағынасы болмайды.
2. Сөйлем ішінде шылау сөйлем мүшесі бола алмайды.
3. Шылаулар сөз бен сөзді не сөйлем мен сөйлемді байланыстырады және толық
мағыналы
сөздің жетегінде оған қосымша мән үстей қолданылады.
4. Шылаулар түрленбейді.
Шылаулар - лексикалык мағынасынан айырылу нәтижесінде пайда болған сөздер.
Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай
септеулік шылау, жалғаулық шылау және демеулік шылау болып үшке бөлінеді.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 323-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Шылауларды тауып, олардың сипатын анықтаңдар: қандай
мәнде қолданылып, қандай қызмет атқарып тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 324-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Оқып
шығып, шылауларды табыңдар. Шылаулардың мағыналық ерекшеліктері мен
қызметін ауызша айтыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: көркем әдебиеттерден 10 сөйлемнен тұратын
мәтін жазып, шылаулардың астын бір сызықпен сызыңдар.

7. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Септеулік шылаулар. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне септеулік
шылаулар жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Септеулік шылаулар» тақырыбы жайлы тусіндіремін.
Септеулік шылаулар белгілі бір септік түлғадағы толық мағыналы
сөздермен тіркесіп келіп, оған қосымша (мезгілдік, мекендік, амалдық,
себептік, мақсаттық, т. б.) мэн үстеп түрады да, оны екінші сөзбен
байланыстырады. Бүл түрғыдан келгенде септеулік шылаулар септік
жалғауларының білдіретін мағынасы мен атқаратын қызметіне үқсайды.
Септеулік шылаулар мыналар: үшін, саііын, туралы, арцылы, эісайлы, сияцты,
тәрізді, дейін, шейін, царап, таман, бері, бүрын, бірге, соң, кейін, т. б.
Олар септеуліктер деп те аталады.
Септеулік шылаулар сөйлемде екі түрлі қызмет атқарады. Біріншісі - түбір я
белгілі бір септік (барыс, шығыс, көмектес) түлғадағы зат есім, есімдік, я
заттанған сөздермен (сын есім, есімше, түйық етістік, т. б.) тіркесіп
келіп, оларды екінші сөзге сабақтастыра байланыстырады. Сөйтіп барып,
мезгілдік, мекендік, амалдық, себептік, мақсаттық қатынастағы сөз тіркесін
тудыруға дэнекер болады. Мысалы: Мейрсш элдекімге телефон арцылы әмір етті.
(Ғ. Мүст.) Ескі щынша мал үшін түрман зарлап. (А.) Басцалар бізден үлгі
алсын деп жиналыс сайын қанша цацсадым. (Ә. Ә.) Жүмыстан кейін жалгыз гана
жан тыныс - осы. (Ғ. Мухт.) Мысалдагы арцылы септеулік шылауы телефон сөзін
әмір етті дегенмен амалды қатынаста, үшін септеулігі мал сөзін түрман
зарлап дегенмен мақсаттық қатынаста, сайын септеулігі жиналыс сөзін
цацсадым етістігімен мезгілдік катынаста, кейін шылауы жүмыстан сөзін эісан
тыныс дегенмен мезгілдік қатынаста байланыстырып, сөз тіркестерін қүрап
түр.
Екіншісі - септеулік шылаудың біразы бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы
қүрамында келеді де, сабақтас қүрмаластың бағыныңқы сыңары мен басыңқы
сөйлемдегі мезгілдік, мақсаттық, себептік катынаста байланыстырып түрады.
Мысалы: Қоргана жүрерлік күнәсі болмаган соц, кеудесін жогары үстап келе
жатыр. (Ғ. М.)] Жел цатайган сайын, лебі мүздаган сайын, зымыраган пойыз
көрдей щраңгы түнге сүңгіген сайын, вагон үстіндегілер бір-біріне жабыса
түсті. (С. М.) Мысалдағы соң, сайын септеуліктері мезгіл бағыныңқы сөйлемді
басыңқымен байланыстырып түр. Септеуліктер орыс тіліндегі "предлогтар" деп
аталатын көмекші сөздерге жақын.
Сөйтіп, септеуліктер өзі шылауында жүмсалып түрған сөзге қосымша мэн
үстейді эрі оны екінші сөзбен сабақтастыра байланысгырып сөз тіркесін
құрайды немесе екі сөйлемді сабақтастыра байланыстырады.
Септеуліктер мынадай түлғадағы сөздердің шылауында айтылады.
1. Түбір (кейде көптік, тэуелдік) түлғадағы зат есім, есімдік, түйық
етістік, есімшемен
тіркесетін септеулшіктер: арқылы, жайында, үшін, туралы, сайын, тәрізді,
сияцты, т. б.
2. Барыс септіктегі сездермен тіркесетін септеуліктер: дейін, шейін, таман,
царай, салым,
жуъщ, тарта, т. б.
3. Шығыс септіктегі сөздермен тіркесетін септеулшіктер: кейін, соң, гөрі,
бері, бүрын, т. б.
4. Көмектес септіктегі сөздермен тіркесетін септеуліктер: цатар, цабат,
бірге.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарьш
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 325-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Септеулік шылау арқылы байланысып түрған сөздерді
септеулігімен бірге теріп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 326-жаттығу >і<үмысының орындалу шарты мынадай: Оқып
шығып, шылауларды табыңдар, тіркескен сөздерге қандай мағына үстеп түрғанын
байқаңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 327-жаттығу жү_мысының орындалу шартын түсіндіремін Көп
нүктенің орнына төменде көрсетілгеы септеуліктердің тиістісін қойы,
сөйлемдерді көшіріп
жазыңдар. Септеуліктердің мағыыалық, қызметтік сипатын талдап көрсетіңдер.
Тексердім:

8. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жалғаулық шылаулар.

Сабақтын мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне жалғаулық
шылаулар жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасьш сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Жалғаулық шылаулар» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жалғаулық шылаулар сөз бен сөзді, сөйлем мен сөйлемді салаластыра (тең
дәрежеде) байланыстырады. Жалғаулық шылаулар жалғаулықтар деп аталады. Олар
мыналар: мен (бен, пен), да (де, та, те), не, не болмаса, яки, немесе,
және, әрі, біресе, бірац, алайда, әйтпесе, әйткенмен, дегенмен, сонда да,
әлде, өйткені, себебі, сондъщтан,сол себепті, т. б. Жалғаулықтар бірыңғай
мүшелердің немесе салалас қүрмаластың сыңарларын эр түрлі мағыналық
қатынаста байланыстырады. Ондай мағыналық қатынастар мыналар:
1. Ыңғайластық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: м.ен (бен, пен, менен,
бенен, пенен), да
(де, та, те), және, әрі.
2. Қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар: бірац, алапда,
дегенмен, әйтпесе,
әйткенмен, сонда да.
3. Талғаулықты қатынасты немесе кезектестік мэнді білдіретін жалғаулықтар:
әлде, біресе, бірде, не, немесе, я, яки, болмаса, кейде.
4. Себеп-салдарлық қатынасты білдіретін жалғаулықтар: себебі, өйткені,
сондыцтан, т. б. Жалғаулықтар орыс тіліндегі "союзы" деп аталатын көмекші
сөздермен сәйкескеледі.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 328-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Жалғаулықтарды тауып, олар қандай сөздерді жэне
сөйлемдерді байланыстырып тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 329-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай:
Жалғаулықтардың мағыналық қатынасын, қызметін анықтап, да, де, мен
шылауларын септік жалғаулармен салыстырыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 330-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Өз
беттеріңмен оқып шығып, септеуліктер мен жалғаулықтарды табыңдар. Олардың
мағыналық
қатынастары мен кызметтерін талдау арқылы бір-бірімен үқсастығын және
айырмашылығын көрсетіңдер. Әңгімеге ат қойыңдар

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6 - сынып

Сабақтың тақырыбы: Демеулік шылаулар. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік - демеулік шылаулардың мәнін, қызметін түсіндіру;
ә)дамытушылық — теориялық білімді тәжірибеде қолдана білуді
дамыту, ойын жинақтай білуге, нақты жеткізуге дағдыландыру;
б) тәрбиелік — Отанын, елін, жерін сүюге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Оқыту формасы: сыни тұрғыдан ойлауды дамыту. Әдіс-тэсілдері: СТО
стратегиялары.
Пәнаралық байланыс: эдебиет.
Сабақтың көрнекілігі: кесте-сызба, үлестірмелі карточкалар, жұмбақтар.
Сабақтың барысы.
1. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Сәлемдесу.
ә) Кезекші мәлімдемесі.
б) Журнал бойынша түгелдеу.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
а) Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеремін.
ә) Өткен сабақта өтілген ережені сұраймын.
б) Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Жаңа сабақты түсіндіру.
Демеулік шылаулар демеуліктер деп аталады. Олар өз шылауында тұрған
сөзге не сөйлемге күшейту, тежеу, шектеу, сұрау, болжалдық, күмән сияқты
қосымша мағына үстейді., бірақ септеуліктер мен жалғаулықтар сияқты
сөздерді де байланыстыра алмайды. Мысалы: Алдымда толған мақсат, толған
таңдау. Алайын мынасын ба, анасын ба? Бұл сөйлемде ба демеулігі сөйлемге
сұрау мағынасын үстеп, мынасын және анасын сөздерімен ғана тіркесіп тұр.
Бірақ бұл сөз байланыстыру қызметін атқармайды. Демеуліктер орсы тіліндегі
«частицы» деген көмекші сөздерге сәйкес келеді.
Демеуліктер негізгі сөзге (сөйлемге) үстейтін мағынасына қарай бірнеше
түрге бөлінеді.
1. Сұраулық демеуліктср: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.
2. Күшейткіш демеуліктер: -ақ, -ау, -ай, әсіресе, да, де, та, те. Да (де,
та, те) шылауы күшейткіш мәнді білдіріп, бірде демеулік болса, бірде
бірыңғай мүшелерді, сөйлемдерді ыңғайластыра байланыстырып, жалғаулық шылау
қызметін атқарады. Мысалы: Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап та бар
қалан. Бұл сөйлемде де шылауы—демеулік, ол сен сөзіне күшейту мәнін үстеп
тұр, бірақ оны басқа сөзбен байланыстырып тұрған жоқ. Ал та
шылауы—жалғаулық, ол тап және бар, қалан деген бірыңғай баяндауыштарды
ыңғайластық мәнде байланыстырып тұр.
3. Шектік (тежеу) демеуліктері: ғана, қана, тек, кейде, -ақ.
4. Болжалдық демеуліктер: -мыс, -міс, кейде, -ау.
5. Болымсыздық немесе қарсы мәнді, салыстыру демеуліктері: түгел,
тұрсын,
тұрмақ.
6. Нақтылау мәнді демеуліктер: қой, ғой, -ды, -ді, -ты, -ті.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң мынадай тапсырмалар
орындатамын.
1. Ой қозғау, Жуынам деп жазған-ай, Күннен кунге азғаны-ай. (сабын)

Қалтаңда жатыр, тісі бар,
Тістемей-ақ істер ісі бар. (тарақ)
Осы жұмбақтар ішінде шылаулар бар ма? 2.Мағынаны ажырату.
Тақтаға мына сөйлемдерді жазғызып (дәптерге де жазады), шылауларды
тауып, қандай мағына үстеп тұрғанын айтыңдар.
1. Шортанбай, Дулат пенен Бұқар жырау,
Өлеңі бірі -жамау, бірі - құрау.
Әттең дүние-ай, сөз таныр кісі болса,
Кемшілігі әр жерде-ақ көрініп тұр-ау. (Абай).
2. Бүгінгі күні қазақ халқы қандай түрмыста түратынын, қалай еңбек ететінін
көрер ме еді солар. (Ғ.Мүсірепов).
3. Мұның да себебі бар-ды. ("Қ-М.") 4. Әкесіне жақынырақ барды. 5. Ажал
— ақыпақ үшін алтау, ақылды үшін біреу. (Мақал-мәтелдер жинағы). 6. — Билер
ше? Бидің де бәрі жемтіктес пе? (М.Әуезов)7 . Әлде бір себеппен діңгекке
тығылған Ботагөз болар ма?
(С.Мұқанов). 8. Ағашты ұзын кеспе. 9. Біз болсақ міне, Күні мен түні,
Жиғанымыз — дән,
Айналамыз толған ән... Абырой да, бақ та, атақ та, даңқ та, ерлік те, жеңіс
те — барлығы осы егісте. (А.Тоқмағанбетов). 10. Кешегі өткен ер Әбіш Елден
бір асқан ерек-ті. Жүрегі жылы, бойы құрыш, Туысы жаннан бөлек-ті. (Абай).
2. Оқулықпен жұмыс.
Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 331-жаттығу
жұмысының шартын түсіндіремін: Демеуліктерді тауып, қай сөзбен бірге
жұмсалғанын және оған қандай мән үстеп тұрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 332-жаттығу жұмысының шарты төмендегідей:
„Демеуліктерді тауып, оларды мағынасына қарай талдаңдар. Емлесіне назар
аударыңдар. Мәтін мазмұны бойынша жоспар құрыңдар.

4.Топтастыру стратегиясы. Кесте-сызба
► Сұраулық
► Күшейткіш
► Тежеу
Демеуліктер
Қарсы қою, салыстыру Көңіл-күй Күмөн Қомсыну

4. Кубизм стратегиясы.
Кубиктің 6 бетіне жазылған сүрақтар бойынша демеулік шылаулардың алты
түрін атап, оған қандай сөздер жататынын айтады.
5. Еркін жазу стратегиясы.
Демеулік шылауларды қатыстырып мысалдар жазыңдар, мақал-мәтел сөз
болса тіпті жақсы, сөйлемнің мағынасын түсіндіру барысында шылаулардың
мәніне тоқталу.
6. Ой толғау.
Оқушыларға демеуліктердің мынадай 8 түрлі өзіндік белгісін таныттық.
1. Демеуліктер сөйлемнің мағынасын өзгертеді.
2. Интонациясын өзгертеді.
З.Өздері тіркескен сөздеріне сұраулық, күшейткіш, тежеу, қарсы қою,
көңіл-күй, күмән, қомсыну секілді қосымша мағыналық реңктер үстейді.
4. Демеуліктердің де бұрын толық лексикалық мағынасы болған.
5. Бірқатары етістіктен, бірқатары одағайдан пайда болған.
б.Демеуліктердің жұмбақ жасыру, шешу.
Жуынам деп жазған-ай, Күннен кунге азғаны-ай. (сабын) Қалтаңда жатыр,
тісі бар, Тістемей-ақ істер ісі бар. (тарақ) Осы жүмбақтар ішінде
шылаулар бар ма? 2.Мағынаны ажырату.
Тақтаға мына сөйлемдерді жазғызып (дэптерге де жазады), шылауларды
тауып, қандай мағына үстеп түрғанын айтындар.
1. Шортанбай, Дулат пенен Бүқар жырау, Өлеңі бірі -жамау, бірі -
құрау. Әттең дүние-
ай, сөз таныр кісі болса, Кемшілігі эр жерде-ақ көрініп түр-ау. (Абай). 2.
Бүгінгі күні қазақ
халқы қандай түрмыста түратынын, қалай еңбек ететінін көрер ме еді солар.
(Ғ.Мүсірепов).
3. Мүның да себебі бар-ды. ("Қ-М.") 4. Әкесіне жақынырақ барды. 5. Ажал
— ақыпақ
үшін алтау, ақылды үшін біреу. (Мақал-мәтелдер жинағы). 6. — Билер ше?
Бидің де бэрі
жемтіктес пе? (М.Әуезов)7 7. Әлде бір себеппен діңгекке тығылған Ботагөз
болар ма?
(С.Мүқанов). 8. Ағашты үзын кеспе. 9. Біз болсақ міне, Күні мен түні,
Жиғанымыз — дэн,
Айналамыз толған эн... Абырой да, бақ та, атақ та, даңқ та, ерлік те, жеңіс
те — барлығы осы
егісте. (А.Тоқмағанбетов). 10. Кешегі өткен ер Әбіш Елден бір асқан ерек-
ті. Жүрегі жылы,
бойы қүрыш, Туысы жаннан бөлек-ті. (Абай).
2. Оқулықпен жүмыс.
Алғашқы орындалатын тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 331-жаттығу
жұмысының шартын түсіндіремін: Демеуліктерді тауып, қай сөзбен бірге
жұмсалғанын жэне оған қандай мэн үстеп түрғанын көрсетіңдер.
Келесі тапсырма: 332-жаттығу жү_мысының шарты төмендегідей:
„Демеуліктерді тауып, оларды мағынасына қарай талдаңдар. Емлесіне назар
аударыңдар. Мэтін мазмұны бойынша жоспар қүрыңдар.

4.Топтастыру стратегиясы. Кесте-сызба
► Сұраулық
► Күшейткіш
► Тежеу
Демеуліктер
Қарсы қою, салыстыру Көңіл-күй Күмөн Қомсыну

4. Кубизм стратегиясы.
Кубиктің 6 бетіне жазылған сүрақтар бойынша демеулік шылаулардың алты
түрін атап, оған қандай сөздер жататынын айтады.
5. Еркін жазу стратегиясы.
Демеулік шылауларды қатыстырып мысалдар жазындар, мақал-мэтел сөз
болса тіпті жақсы, сөйлемнің мағынасын түсіндіру барысында шылаулардың
мэніне тоқталу.
6. Ой толғау.
Оқушыларға демеуліктердің мынадай 8 түрлі өзіндік белгісін таныттық.
3. Демеуліктер сөйлемнің мағынасын өзгертеді.
4. Интонациясын өзгертеді.
З.Өздері тіркескен сөздеріне сүраулық, күшейткіш, тежеу, қарсы қою,
көңіл-күй, күмэн, қомсыну секілді қосымша мағыналық реңктер үстейді.
6. Демеуліктердің де бүрын толық лексикалық магынасы болған.
7. Бірқатары етістіктен, бірқатары одағайдан пайда болған.
б.Демеуліктердің лексикалық мағыналарынан гөрі грамматикалық
мағыналары басым.
7.Демеуліктер өзге көмекші сөздер секілді сөз бен сөз, сөйлем мен
сөйлем арасындағы грамматикалық байланысты білдірмейді. Ол өзі тіркесетін
сөзге, сейлемге қосымша реңктер береді.
8. Демеуліктер өздеріне қатысты сөздердің жетегінде (септеулік
секілді), соңында тұрады.
Оқушылар талданған мысалдарга сүйеніп, демеуліктерге мынадай анықтама
береді: "Демеуліктер — өздері тіркесетін негізгі сөздерге кушейту, тежеу,
сұрау, қарсы қою, салыстыру, түрлі кеңіл кұйді білдіретін қосымша мағыналық
қызмет атқаратын көмекші сөздердің бір түрі". Бұдан соң демеуліктер жайында
алған теориялық білімдерін, сөйлеу, жазба тіддерінде қодана білу үшін
жүмыстар жүргіздім.
Ойынның аты: "Зарядтар". Мүны екі түрлі жолмен ойнауға болады. Ойынның
шарты бойынша кестеге 7 сейлем жазылған. Оларда 7 түрлі демеуліктердің
мақсаты ашылған. Әр сөйлемдегі көп нүктенің орнына тиісті демеулікті тауып
жазу керек. 7 оқушының омырауына демеулікгердің түрлері жазылып, қадалды.
Біреуіне сұраулық демеуліктер, екіншісіне күшейткіш демеуліктер т.б.
Тақтаға демеуліктердің 7 түрі шығып түрады. Олардың омырауларында
демеуліктердің қай түрі екендігі жазылған. "Сүраулық демеуліктер, жолға
шығындар!" дегенде сүраулық демеуліктердің қатарына қолында -ма, -ме, -ба,
-бе, -па, -пе, -та, -те демеуліктері бар екі бала келіп тұрады, қалғаны да
солай.
Егер кімде-кім демеуліктерді дүрыс білмейтін болса, ол ойынның шартын
бұзған болып, ұтылады. Кінэлі оқушыға біз мынадай талап қойдық.
1. Демеуліктердің 7 түрін сабақтың соңыыа дейін жаттау.
2.Соңғы газет-жү_рналдардан әзіне үнаған мақаланы шылау сөздерді
қатыстьфа мазмүндап айтып беру.
Сабақты бүлай түрлендіру, біріншіден, оқушылардың белсенділігін
арттырса, екіншіден, демеуліктерден алғаы теориялық білімді тәжірибелік
жүмыста, грамматикалық ойындардың үстінде-ақ игеруге әсер етеді.
Грамматикалық ойындар сабақ үстінде көбірек жүрсе, соғұрлым оқушы білімі
мен дағдысы ширайтынын тэжірибе көрсетті. Септеуліктер өздері тіркесетін
сөздеріне қосымша мағыналық реңктер үстейтінін, жалғаулықтар өзара тең,
бірыңғай сөздердің, бірыңғай сөз тіркестерінің және сөйлемдердің
араларындағы әр қилы қатынастарын біддіретіндігін аыықтап, оқушыларды
қатыстыра сабақты жинақтадым.
Сабақтың қорытындысы.
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 334-жаттығу жүмысыньщ орындалу барысын түсіндіремін:
Шылауларды
мағынасына қарай топтап, түрлерін ажыратыңдар, олардың емлесін есте
сақтаңдар. Мэтінді
шығармашылық диктант түрінде жазыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-
сынып

Сабақтың тақырыбы: Шылаулардың емлесі.
Және, мен (бен, пен) шылауларынын емлесі.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері және
шылаулардың емлесі, және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі жайлы толық
мәлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен. жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
3. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Шылаулардың емлесі. Және, мен (бен, пен)
шылауларының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады және кейбір
дефис арқылы жазылады. Бөлек жазылатын шылаулардың көбі кейбір
грамматикалық тұлғалармен сырт жағынан ұқсас болып келеді. Кейбір шылаулар
өздері қатысты сөздердің әуеніне түсіп, үндесіп, бірнеше тұлғада
қолданылады. Мысалы: мен (бен, пен), қана (ғана), қой (ғой) шылаулары
өзінен бұрыңғы сөздің соңғы дыбысына, -ды (-ді), -мыс (~МІС) демеуліктері
өзінен бұрыңғы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне, да (де, та, те)
және ма (ме, ба, бе, па, пе) шылаулары өзінен бұрыңғы сөздің әрі соңғы
дыбысына, әрі соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай түрленіп отырады.
Мысалы: Шығанақ пен Олжабек соңына ала кірді. (Ғ. Мұст.) Құнанбай мен
Ізгұтты алда келеді екен. (М. Ә.) Толңын да, ағыс та күшейген. (Ғ. М.)
І.Және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі.
Және, мен (бен, пен) шылаулары бірыңғай мүшелер мен ыңғайлас мәнді
сөйлемдерді байланыстырып, қайталанбай қолданылады. Сондықтан бұл
жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір
қойылмайды.
Мен (бен, пен) жалғаулығы сырт тұлғасы жағынан түбірге қосылып
жазылатын көмектес септік жалғауымен ұқсас. Оларды бір-бірінен ажыратудың
жолы мынадай. Көмектес септік жалғауын сөйлемде түсіріп айтуға болмайды. Ал
мен (бен, пен) жалғаулығын түсіріп айтуға да (онда жалғаулықтың орнына үтір
қойылады), басқа жалғаулықпен (мысалы, және немесе да, де, та, те)
ауыстырып айтуға да болады. Мысалы: Жақсымен жанас деген сөйлемді жақсы
жанас деп -мен түлғасынсыз (көмектес септігінсіз) айтуға болмайды. Жақсылық
пен жамандық кейін алдыңнан қайтады деген сөйлемді Жақсылық, жамандық кейін
алдыңнан қайтады деп те, Жақсылық және жамандық кейін алдыңнан қайтады
немесе Жақсылық та, жамандық та кейін алдыңнан қайтады деп те айтуға
болады.
Мен (бен, пен) жалғаулығы байланыстырған бірыңғай сөздердің
алдыңғысындагы септік жалғауы түсіріліп айтыла береді. Мысалы: Алыс пен
жақынды жортқан білер,.(мақал), Әке мен шешенің еңбегін ұмытпа деген
сөйлемдерде алыс сөзі табыс сеп Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп
болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма:
335-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Жақша ішінде берілген
мен, бен, пен тұлғаларының жалғаулық не септік жалғау екенін ажыратып,
бөлек я бірге жазылатынын анықтап, сөйлемді көшіріңдер.
Келесі тапсырма: 336-жаттығу жұмысының орындалу шарты
мынадай:Жалғаулық шылауды тауып, қызметін, жазылу емлесін түсіндіріңдер.
Сабақтың корытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 337-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Және,
мен (бен, пен) жалғаулықтарының қолданылу, сөздерді, сөйлемдерді
байланыстыру
ерекшеліктеріне бірнеше сөйлем ойлап жазып, талдап көрсетіңдер.

б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабактың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен. жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
3. Сэлемдесу.
4. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сү_рау.
4. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
5. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
6. Дәптерлерін алмастыру.
7. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Шылаулардың емлесі. Жэне, мен (бен, пен)
шылауларының емлесі» тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Шылаулардың көпшілігі өздері қатысты сөзден бөлек жазылады жэне
кейбірі дефис арқылы жазылады. Бөлек жазылатын шылаулардың көбі кейбір
грамматикалық түлғалармен сырт жағынан үқсас болып келеді. Кейбір шылаулар
өздері қатысты сөздердің әуеніне түсіп, үндесіп, бірнеше тұлғада
қолданылады. Мысалы: мен (бен, пен), цана (гана), цой (гой) шылаулары
өзінен бүрыңғы сөздің соңғы дыбысына, -ды (-ді), -мыс (~МІС) демеуліктері
өзінен бүрыңғы сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне, да (де, та, те)
және ма (ме, ба, бе, па, пе) шылаулары өзінен бүрыңғы сөздің әрі соңғы
дыбысына, эрі соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай түрленіп отырады.
Мысалы: Шыганац пен Олжабек соцына ала кірді. (Ғ. Мүст.) Қүнанбай мен
Ізгұтты алда келеді екен. (М. Ә.) Толңын да, агыс та күшепген. (Ғ. М.)
І.Және, мен (бен, пен) шылауларының емлесі.
Және, мен (бен, пен) шылаулары бірыңғай мүшелер мен ыңғайлас мэнді
сөйлемдерді байланыстырып, қайталанбай қолданылады. Сондықтан бүл
жалғаулықтар байланыстырған сөздер мен сөйлемдердің арасына үтір
қойылмайды. Мысалы: Жомарттың бүгін жүре цоярлыц ниеті эісоц еді эісәне
оның шетіне царай даяр көлік те болмайды. (Ғ. Мүст.) Шортанбай Дулат пенен
Бүщар жырау, Бірінің сөзі жамау, бірі цүрау. (А.)
Мен (бен, пен) жалғаулығы сырт түлғасы жағынан түбірге қосылып
жазылатын көмектес септік жалғауымен үқсас. Оларды бір-бірінен ажыратудың
жолы мынадай. Көмектес септік жалғауын сөйлемде түсіріп айтуға болмайды. Ал
мен (бен, пен) жалғаулығын түсіріп айтуға да (онда жалғаулықтың орнына үтір
қойылады), басқа жалғаулықпен (мысалы, және немесе да, де, та, те)
ауыстырып айтуға да болады. Мысалы: Жацсымен жанас деген сөйлемді жацсы
жанас деп -мен түлғасынсыз (көмектес септігінсіз) айтуға болмайды. Жацсылъщ
пен жамандъщ кейін алдыцнан цайтады деген сөйлемді Жацсылык, жамандыц кейін
алдыңнан цайтады деп те, Жацсылыц және жамандъщ кейін алдыңнан цайтады
немесе Жацсылъщ та, жамандъщ та кейін алдыңнан цайтады деп те айтуға
болады.
Мен (бен, пен) жалғаулығы байланыстырған бірыңғай сөздердің алдыңгысындагы
септік жалғауы түсіріліп айтыла береді. Мысалы: Алыс пен жацынды жортңан
б/лер,.(мақал), Әке мен шешенің еңбегін ұмытпа деген сөйлемдерде алыс сөзі
табыс септікте (алысты), әке сөзі ілік септікте (экенің) тұрғаны белгілі.
Және, мен (бен, пен) жалғаулықтары бірнеше бірыңғай мүшелердің соңғы
екеуінің арасын байланыстырады немесе бірыңғай мүшелерді екі-екіден топтап
барып байланыстырады. Мысалы: Шортанбсш, Дулат пенен Бүцар жырау, Бірінің
сөзі жамау, бірі цүрау. (А..) Омар, Оспан және Ахмет - үіиеуі сабац оцып
отыр. Күрес пен күлкі, цайгы мен шаттъщ, алыс пен жеңіс, жеңгліс пен
эісетіліс болмаса, бүл шіркінің өзі де тоңган мүз, үпыган айран емес пе?!
(Ғ. М.)
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 335-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Жақша ішінде берілген мен, бен, пен түлғаларының
жалғаулық не септік жалғау екенін ажыратып, бөлек я бірге жазылатынын
анықтап, сөйлемді көшіріңдер.
Келесі тапсырма: 336-жаттығу жүмысының орындалу шарты
мынадай:Жалғаулық шылауды тауып, кызметін, жазылу емлесін түсіндіріңдер.
Сабактың корытыидысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
6. Үйге тапсырма: 337-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Және,
мен (бен, пен) жалғаулықтарының қолданылу, сөздерді, сөйлемдерді
байланыстыру
ерекшеліктеріне бірнеше сөйлем ойлап жазып, талдап көрсетіңдер.
Тексердім:

11. Сабақтьщ өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Да (де, та, те) шылауының емлесі. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне
шылаулардың емлесі, да (де, та, те) шылауларының емлесі жайлы толық мәлімет
беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына карай білімдерін бағалау.
5. б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Да (де, та, те) шылауының емлесі» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Бүл шылау өзі қатысты сөздің соңғы дыбысына қарай үндестік заңы
бойынша бірде да, бірде де, бірде та, бірде те болып өзгеріп отырады. Да
(де, та, те) бірде жалғаулык, бірде демеулік ретінде қолданылып, өзі
қатысты сөзге қосымша мэн үстеп қана тұрса, онда ол - демеулік те,
ыңғайластық мэнді сөздерді я сөйлемдерді байланыстырып тұрса, онда ол
-жалғаулық. Демеулік мэнінде бүл шылау қайталанбай, бір ғана сөздің
жетегінде түрады да, жалғаулық мәнінде ол көбіне қайталанып келіп, не кейде
қайталанбаса да, екі сөзге я сөйлемге ортақ болып отырады немесе оны басқа
жалғаулықпен ауыстыруға болады, Мысалы: Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін
тап та, бар, қалан. (А.) Сөйлемдегі де -демеулік, сен деген сөзге ғана
қатысты болып, оған күшейткіш мағына үстеп түр, ал та -жалғаулық, ол тап,
бар жэне цалан деген бірыңғай баяндауыштарды ыңғайластыра (бірінен кейін
бірі болған қимыл) байланыстырып түр. Бүны қайталап та (тап та, бар да
цалан түрінде) қолдануға болады.
Да (де, та, те) жалғаулығы да, демеулік де сырт түлғасы жағынан жатыс
септік жалғауымен ұқсас келеді. Жатыс септік жалғауы (-да, -де, -та, -те)
сөзге жалғанып, бірге жазылады, оны түсіріп айтуға болмайды. Ал да (де, та,
те) шылауы бөлек жазылады, оны түсіріп те айтуға немесе жалғаулық мэнінде
келгенде басқа жалғаулықпен алмастырып та қолдануға болады. Мысалы,
жоғарыдағы сөйлемді Сен де бір кірпіш дүниеге, Кетігін тап, бар (жэне)
цалан деп айтуға болса, Жасымда гылым бар деп ескермедім - жасымда
сөзіндегі -да жатыс септікті түсіріп айтуға болмайды.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 338-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Оқып шығып, шылауларды тауып, олардың қайсысы
жалғаулық, қайсысы демеулік екенін мағынасы мен қызметіне қарап
ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 339-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Да, де.
та, те шылауының әрі жалғаулық, эрі демеулік мэнінде жүмсалуына жэне жатые
септік түлғасымен келуіне үш-үштен сөйлем ойлаңдар. Олардың эрқайсысының
мағыналық, қызметтік ерекшеліктерін талдап көрсетіңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс: көркем әдебиеттерден 10 сөйлемнен түратын
мәтін
жазып, шылаулардың астын бір сызықпен сызыңдар.
Тексердім:

12. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауының емлесі.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне
шылаулардың емлесі, ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауларының емлесі жайлы толық
мэлімет беру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жу_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеці-
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3 .Журнал бойынша түгелдеу. 4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
1. Өткен сабакта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауының емлесі»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауы сөйлемге сүрау мэнін үстеп, сүраулы
сөйлем жасаудың бір жолы болып табылады да, өзі тіркескен сөзден бөлек
жазылады. Мысалы: Бұрын мұндай самгарлъщ күпіміз болды ма? (Н. Б.) Бүл
шылау сыртқы тұлғасы жағынан -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе деген болымсыз
етістік жасайтыи жүрнақпен ү_қсас келеді. Бірақ шылау бөлек жазылады да,
болымсыз етістік жүрнагы түбірге қосылып, бүйрықты мағынаны білдіріп, бірге
жазылады. Мысалы: Ғылым таппий мақтанба! (А.) Ацын аты ацын ба, Қүргац
сөзбен матаса? (Ж.)
Ма, ме, ба, бе, па, пе демеулігі кейдс әр бірыңғай мүшеден кейін
қайталанып та жүмсала береді. Мысалы : Ерте ме, кеш пе, пайдага ма,
зиянгама, сен де барыңды бересің. (Ғ. М.) Көбінесе бұл шылау сөйлемнің
баяндауышынан кейін келеді. Мысалы: Аңсаган шөлде су тапса, Бас цоймай ма
бастауга? (А.) Кейде бүл шылау жіктік жалғауынан бұрын да келеді. Ондайда
оның түлғасы -мы, -мі, -бы, -бі, -пы, ~пі болып өзгеріп, сөзбен қосылып
бірге жазылады да, одан кейін жіктік жалғауы жалғанады. Мысалы: Баласысың
ба? -Баласымысың? Көресің бе? - Көремісің? Жацсысыц ба? - Жақсымысың?
Келгенсіц бе? -Келгенбісің?
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 340-жаттығу жұмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Сүраулық демеуліктсрді тауып, қай сөздің шылауында
жүмсалғанын, білдіріп түрған мағынасын ажыратыңдар.
Келесі тапсырма: 341-жаттығу >ісү_мысының орындалу шарты мынадай:
Жақша ішінде берілген ма, ме, ба, бе, па, пе дегендер шылау не жүрнақ
екенін ажыратып, дұрыс жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарыпа карай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс: көркем әдебиеттерден 10 сөйлемнен түратын
мэтін
жазып, ма, ме, ба, бе, па, пе шылауыың астын сызыңдар.
Тексердім:
13. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Дефис арқылы жазылатын шылаулар. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне
шылаулардың емлесі, дефис арқылы жазылатын шылаулардьщ емлесі жайлы толық
мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардьщ ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойьтнша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сү-рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Дефис арқылы жазылатын шылаулар» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Тілімізде -ақ, -ай, -ау, -мыс (-міс), -ды (-ді) демеуліктері өзі
шылауында жұмсалған, яғни өзінен бүрын түрған сөзбен дефис арқылы жазылады.
Мысалы: Өзің-ац бар! Күннің суыгын-ай! Орнын жаңа тауыпты-ау! Келісе келді-
ау деймін. "Үйлесер едік" деп айтады-мыс. (Б. М.) Осындап көп хабарга цанып
келген-ді. (М. Ә)
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 342-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Демеуліктерді тауып, қалай жазылғанын талдап
түсіндіріңдер
Келесі тапсырма: 343-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай:
Шылауларды тауып, түрлеріне ажыратыңдар, емлесіне назар аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: өзіндік жүмыс: көркем эдебиеттерден 10 сөйлемнен түратын
мэтін
жазып, дефис арқылы жазылатын шылаулардың астын сызыңдар.
Тексердім:
14. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабактың такырыбы: Тіл үстарту. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне
шылаулардың емлесі жайлы толық мэлімет беру, алған білімдерін тексеру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отаііын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттсу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеці.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіпдіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан алған
білімдерін тексеру мақсатында «Тіл үстарту» сабагьш жүргіземін.
Алдымен өткен тақырыптардан алган білімдерін тексеру мақсатында
сұрақтар қоямын.
1. Шылаудың басқа сөз таптарынан қаидай айырмашылықтары бар?
2. Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?
3. Шылаулар қандай сипатына қарай ссятеулік, жалғаулық, демеулік болып
бөлінеді? 4. Септеуліктер мен жалғаулықтардың бір-бірімен ұқсастықтары мен
айырмашылықтары қандай?
5. Септеуліктер мен жалғаулықтар қандай мағыналық қатынастарды
білдіреді?
Демеуліктің мағыналық ерекшеліктері мен септеулік, жалғаулық шылаулардан
айыр-
машылықтары қандай?
Қандай шылаулар қандай грамматикалық түлғалармен үқсас келеді жэне олар
қалай
жазылады?
Қандай шылаулар өздері қатысты сөздің дыбыстық ерекшеліктеріне сэйкес
дыбыстық
өзгеріске түсіп қолданылады?
Қандай жағдайда сүраулық шылаулар -ліы, -мі, -бы, -бі, -пы, -пі болып
өзгереді жэне
қалай жазылады?
10. Дефис арқылы жазылатын шылауларды атап, эрқайсысына мысал
келтіріңдер.
14. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың такырыбы: Тіл ұстарту. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға шылау сөздер, оның түрлері жэне
шылаулардың емлесі жайлы толық мэлімет беру, алған білімдерін тексеру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отаыын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттсу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптардан алған
білімдерін тексеру мақсатында «Тіл үстарту» сабагын жүргіземін.
Алдымен өткен тақырьпггардан алган білімдерін тексеру мақсатында
сүрақтар қоямын.
1. Шылаудың басқа сөз таптарынан қаидай айырмашылықтары бар?
2. Не себепті шылаулар сөйлем мүшесі бола алмайды?
3. Шылаулар қандай сипатына қарай ссшеулік, жалғаулық, демеулік болып
бөлінеді? 4. Септеуліктер мен жалғаулықтардьщ бір-бірімен үқсастықтары мен
айырмашылықтары қандай?
5. Септеуліктер мен жалғаулықтар қандай мағыналық қатынастарды
білдіреді?
Демеуліктің мағыналық ерекшеліктері мен септеулік, жалғаулық шылаулардан
айыр-
машылықтары қандай?
Қандай шылаулар қандай грамматикалық түлғалармен үқсас келеді жэне олар
қалай
жазылады?
Қандай шылаулар өздері қатысты сөздің дыбыстық ерекшеліктеріне сәйкес
дыбыстық
өзгеріске түсіп қолданылады?
Қандай жағдайда сүраулық шылаулар ->іы, -мі, -бы, -бі, -пы, -пі болып
өзгереді жэне
қалай жазылады?
10. Дефис арқылы жазылатын шылауларды атап, эркайсысына мысал
келтіріңдер.
Міне, осылайша сүрақтарға жауап алып болған соң жаттығу жүмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 345-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мэтінді оқып шығып, шылауларды түрлеріне қарай
талдаңдар. Шылауларды қатыстырып «Біздің атамыз» деген тақырыпта эңгіме
айтыңдар.
Келесі тапсырма: 346-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Мэтінді
оқып, сөйлемдерді сөз түлғасына қарай талдап, сөз таптарына ажыратыңдар.

Сабақтын қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
1. Үйге тапсырма: 344-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді
оқып шығып, шылауды оның түрлеріне қарай ауызша ажыратыңдар. "Менің эжем"
деген
тақырыпта шылауларды қатыстырып, үйде шағын шығарма жазыңдар
Тексердім:

15. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сын жүмысы.
Мақта. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жүмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың турі: сын сабағы.
Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жү_мыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жана сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жүмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмұнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 106 сөзден
түрады. Содан кейін мәтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға
кірісемін. Мақта
Мақта аса бағалы өсімдік. Одан тамаша талшық алынады. Мақта ежелгі
заманнан-ақ мэдени өсімдік болып есептелген. Оны ең эуелі Үндістанда, Қытай
мен Египетте өсіре бастады. Үнділер басқалардан бүрын мақтадан жеңіл де
жүқа маталар тоқуды үйренді.
Мақта Қазақстанның оңтүстгшде есіріледі. Ол — жылылықты, қүнарлы
топыракты жэне ылғалды қатты үнататын өсімдік. Әзінің биіктігі бір-бір
жарым метр шамасында болады. Гүлдері ірі, үрығы қауашақты. Пісіп жетілген
кезде, қауашағы ашылып, үлпілдек ақ мақта көрінеді.
Мақтадан тек маталар ғана тоқылмайды, ол мединицаға өте қажет. Сонымен
қатар одан пластмасса, целлюлоза, фотопленка, кағаз да жасалады.
Мақтаның түқымынан май алынады. Ол конеерві, маргарин, сабын жасауға
қолданылады. Мақта күнжарасы да пайдалы, одан гудрон бөлініп алынады.
Тұқымның қабығы этил жэне метил спиртін өндіруге қажет. Сондықтан мақта эрі
мәдени, эрі өте маңызды техникалық дақыл болып саналады. ("Ол кім? Бүл
не?")
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Мақтаараиым—мақтанышым» тақырыбында шығарма жазу.
Тексердім:

16. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тіл мэдениеті туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға тіл мэдениеті жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісіи, оіілау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отапып қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. матсриалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеці.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмаеын сурау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орыидалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарыпа қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Тіл мэдениеті туралы түсінік» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Тіл екі түрде қызмет етеді. Бірі - сөйлеу тілі, екіншісі - жазба тіл.
Сөйлеу тілі мен жазба тілдің бір-бірінен үлкен-үлкен айырмашылықтары бар.
Сөйлеу тілі. бетпе-бет сөйлеу арқылы жүзеге асады. Сондықтан ол көбше
диалог түрінде өтеді. Ал жазба тіл — эр түрлі
жазба эдебиеттердің тілі. Ол - қолма-қол оқуға да, келесі ұрпақтардың оқып
үйренуіне де, білуіне де арналатын мэңгілік мұра.
Сөйлеу тілі тікелей бетпе-бет сөйлесу арқылы жэне сүрак-жауап, түсіндіру
негізінде көрінетіндіктен, сөйлем қүрамы да ерекше болады. Онда дауыс
ырғағы (интонация), ым, ишара, бет, қол қозғалыстары да белгілі мэнде
жүмсалады. Жазба тілде ойды жеткізуге себін тигізетін ондай қосалқы эдістер
болмайтындықтан, сөйлем ойды нақты да толық білдіре алатындай жүйелі эрі
түсінікті етіліп қүрылады.
Тілдің қызметі мен ойдың айтылу мақсатына қарай сөйлем қүрауда соған
сэйкес сөздер, грамматикалық түлғалар, тіркестер сүрыпталып, талданып
қолданылады. Ал ойдың эсерлі, көркем болуы, тыңдаушысын, оқушысын баурап
экетуі тілде сөздердің орынды қолданылуына, көркемдегін, бейнелеуіш
құралдардың сэтті жұмсалуына тікелей байланысты.
Әркімнің сөз қолдану ерекшеліктері эр түрлі болады. Көсіліп сөйлейтін
көсем де, таңдайынан бал тамған, тыңдаушысын тамсандыратын шешендер де
сөйлегенде сөзді сұрыптап қолданады, сол арқылы ойын дэл де эсерлі
жеткізеді. Оқушының сезіміне эсер ету үшін сөздер бейнелі мағынада, астарлы
түрде, көркем мәнде қолданылады.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 347-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Мәтінді түсініп оқыңдар. Ақыл-білімді ауыр, оқу-
ғылымды терең, адам өмірін ыстық, тэкаппардың көңілін биік деудің мэнісін
түсіндіріңдер. Қай сөз ауыспалы мағынада қолданылған? Неліктен? Себебін
түсіндіріңдер.
Келесі тапсырма ауызша түрде: 348-жаттығу жұмысының орындалу шарты
мынадай: Оқып шығыңдар. Сырымға қойылған сүрақтардағы «мүраты не?» деген
сөздің мэнін түсініп алыңдар. Сырым батырдың жауабындағы айтылған
нәрселердің мұраты не екеніне назар аударып, оның себебін түсіндіріңдер.
Сөздің эсерлілігін арттырып түрған не деп ойлайсыңдар? Тапқыр жауап, ішкі
мағына, үйқас, өлең сөздерін пайланып жауап беріңдер.
Келесі тапсырма: 349-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Мэтінді
оқып, мазмұнын айтыңдар. Осы мэтіннің өзіндік ерекшелігі болып табылатын
тілдік қүралдарды, оқиғаны нақтылы баяндауын аңғарыңдар. Мақаланың
тақырыбына назар аударыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: көркем эдебиеттерден шешендік сөздердің
өміршең
болатындығы жайлы қысқаша эссе жазып келіңдер.
Тексердім:

17. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Сөздердің жасалу тэсілдері.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті, сөздердің жасалу тэсілдері
жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттсу, сшіыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, корытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.

Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойьшша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Сөздердің жасалу тэсілдері» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Жаңа сабақты тусіндіріп болғая соң жаттығу жүмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 349-жаттығу жұмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Мэтінді оқып, мазмұнын айтыңдар. Осы мэтінніц озіндік
ерекшелігі болып табылатын тілдік қүралдарды, оқиғаны нақтылы баяндауын
аңғарыңдар. Мақаланың тақырыбына назар аударыңдар.
Келесі тапсырма ауызша түрде: 350-жаттығу жүмысының орындалу шарты
мынадай: Мэтінді оқып, шешендік сөздердің өміршсң болу себебін түсіндіріп
көріңдер.
Келесі тапсырма: жаттығу жүмысьш орындап болған соң мынадай тапсырманы
орындатамын:
1. Рөлге бөліп (бір оқушы—авгор, екіншісі—хан, үшіншісі—Жиренше болып)
мэнерлеп оқып шығыңдар. 2. Не себеіггі хан Жиреншені қаңбактың қайдан
келіп, қайда бара жатқанын сүрауға жіберді? Өз ойларыңды айтыңдар. 3.
Қаңбақтың жауабын айтып, ханның үялу себебін түсіндіріңдер.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарьша қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: өзіндік жұмыс: Шешендік сөздерден Жиренше жайлы оқып,
эңгімелеп беріңдер.
Тексердім:

18. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Соз таптары мен тіл мэдениетінің байланысы.
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушыларға тіл мэдениеті, сөздердің жасалу тэсілдері
жэне сөз таптары мен тіл мәдениетінін байланысы жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары,
тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
2. Жаттығу жұмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Сөз таптары мен тіл мэдениетінің байланысы»
тақырыбы жайлы түсіндіремін.
Жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын.
Алғашқы орындалатын тапсырма: 351-жаттығу жүмысының орындалу шартын
түсіндіремін: Мәтінді оқып, мазмұнын айтыңдар. Төмендегі төрт түлік мал мен
шаруашылық кэсібіне байланысты пікір мен мысалдарды өз беттеріңмен оқып,
қажетті жерлерде пайдаланатын болыңдар.
Келесі тапсырма: жаттығу жүмысын орындап болған соң мынадай тапсырманы
орындатамын:
1. Мал шаруашылығына байланысты білетін атауларыңды атаңдар. 2.
Қазақта «Мал-жан аман ба?» деп амандық сүраудың мэніне назар аударыңдар. 3.
«Малым—жаным садағасы, жаным—арым садағасы» дегенді қалай түсінесіңдер? 4.
Малға байланысты ер балаға қойылатын аттар мен қыз балаға қойылатын аттарды
салыстырып, олардың ерекшеліктерін ажыратыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 352-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мақал-
мэтелдер мен Абай өлеңін оқыңдар. Ат туралы қандай ой-пікір түйдіңцер?
Ауызша
эңгімелеңдер. Атбегілік жөнінде естігендеріңді еске түсіріңдер. Мүмкіндік
болса, шағын
мэтін қңраңдар.
Тексердім:

19. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жүрт алдында сөйлеу мэдениеті.

Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқуишларға тіл мәдениеті жэне жұрт алдында сөйлеу
мэдениеті жайлы толық мэлімет беру.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отаным қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалынты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтын барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сурау.
2. Жаттығу жүмысының орындалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың берген жауаптарынақарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақтм түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта «Жү_рт алдында сөйлеу мәдениеті» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Жүрт алдында сөйлеуге адам бірте-бірте дайындалады. Сондықтан сөйлеуге
үйренудің жолдары әр адамға қажет ыәрсе, Ол үшін, біріншіден, адам сөйлеуге
өзін-өзі психологиялық жағынан дайъшдауы тиіс. Өз бойындағы қорқынышты,
сенімсіздікті жоюдың бірден-бір жолы - сол сездің айтылу қажетттігіне деген
сенім, не айтатыныңды жэне не үшін айтатыныңды анық түсіну, оз ойыңды қалай
жеткізетініңді жоспарлап алу.
Екіншіден, жұрт алдында сөйлейтіи сөздің мағыналы, жүйелі шығуы үшін,
эрине, күнделікті оқып, қана қоймай жинайтын ақпараттардың мәні зор. Атап
айтқанда, түрлі ғылыми көпшілік эдебиеттер, баспасөз материалдары, көркем
эдебиеттер саған үлкен көмек береді. Оларды жай оқып қана коймай, олардан
кажетіңді іріктеп жазып алып отыруға, дэйек сөздерді арнайы қойын кітапшаңа
түсіріп алуға дағдылансаң, ол қашан да саған сүйеніш болады. Оның үстіне,
қаламмен қағазға жазғаның ойыңа жазғаның емес не?! Өзіңнің жеке папкіңде
газет-журнал қиындьшарын, өзіңе ерекше эсер еткен сүрақтарды, үлкен
оқьмыстылардан естіген сөздеріңді жинақтаудың да көмегі үлкен.
Үшіншіден, сөйлеу техникасыиа тоселуің қажет. Оңашада айнаға қарап,
өзіңнің бет-құбылысыңды байқап, дене, кол қимылдарыңды басқаруға үйренуге
тырыс. Даусыңды айтатын сөзіңе қарай құбылту - тьщдаушыпы еліктіруді бір
тәсілі. Сөзің қанша мэнді болса да, оны соған лайық эуенмен, эуезбен айта
білмессң, еңбегің еш болатынын жадыңда үста!
Төртіншіден, ауызша сойлейтін сөзіңді ең эуелі жазбаша қүрып ал. Сонда
сөзің эрі жүйелі, эрі көркем болып шығады. Бірақ, мүмкіндігінше, қағазға
қарамай сөйлеуге дағдылан. Қағаздан оқыта сөйлеу сөздід эсерлілігіи
чөмендетеді.
Бесіншіден, шешендердің сөзіие үи лүіі қүлақ түріп жүр. Өзің үлгі
тұтатын достарыңның, мүғалімдеріңнің, ата-аналарьщньщ сөзін мүқият бақылап,
жақсысын үйренуден, жаманнан жиренуден жалықпа!
Егер осы кеңеске қүлақ асып, үнемі есте үхтасаң, ссн де өзіңнен
кейінгілер үлгі алатын шешен боларың анық.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 353-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Міне, сен 6-сыныпты да аяқтап қалдыңдар. Ана тілінің
қаншама сырлы элеміне бойладыңдар. Осы өзің өткен тақырыптардың ішінде
ерекше есіңде қалған, я болмаса өзгеше ой туғызғандары болды ма? Болса,
олар несімен үнағанын ой таразысына салып көріңдер. Ойыңды сабақ үстінде
достарыңмен бөлісіңдер. Сөйлер алдында жоғарыдағы кеңесті тағы бір қайталап
оқып алыңдар.
Келесі тапсырма: 354-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқушылар, егер сендерге бір күнге ғана жетерлік уақыт ішінде ерекше бір
сиқырлы күш бітсе, мэселені неден бастар едіңдер? Мысалы, сол күн ішінде
бүкіл элем тек сенің иелігіңде болса... Ойьщды ауызша айтып көріңдер.
Келесі тапсырма: 355-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Өздерің үнататын өнер түрі туралы шағын шығарма жазыңдар. Мэтіндегі
сөздердің мағыналы, жүйелі, эсерлі болуына көңіл бөліңдер. Биылғы өткен
грамматикалық тақырыптардың пайдасы тиді ме, өзіңе есеп беріңдер.
Келесі тапсырма: 356-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:5-
6 оқушыдан бірігіп, өздеріңді толғандыратын бір мэселе төңірегінде
"Дөңгелек үетел" ұйымдастырыңдар. Мысалы: "Сыйлы оқушы деген кім?", "Егер
мүғалім болсам...", "Қай оқулық ұнайды?", "Мектеп өмірі қайтсе қызықты
болар еді?" т. б.
Келесі тапсырма: 357-жаттығу жұмысының орындалу шартын тусіндіремін:
Балалар, сендер жақсы сөйлеу үшін тыңдай білудің маңызы зор екенін
білесіңдер. Ендеше, мақал-мэтелдерден, шешендік сөздерден, жыраулар
поэзиясынан тыңдау эдебі туралы жазылған ой-пікірлерді тауып, оларға талдау
жасаңдар.
Келесі тапсырма: 358-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқып шығып, ойды көркемдеп, сезімге эсер етіп тұрған сөздер мен сөз
тіркестерін атаңдар.
Келесі тапсырма: 359-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі сөздерді сабақты, салт етістіктерге ажыратып, екі топқа бөліп
жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 360-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, оларды қүрамына, түлғасына қарай
ажыратыңдар.
Тексердім:

Сабақтың өтілетін мерзімі: 7-
сынып Қазақ тілі

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.
Диқан мен жер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру ,әрі
сауаттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысыы жүргіземін.
Оқушыларға сын жұмысына арналған дәптерлерін таратып шығамын да, сын
жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 110 сөзден
тұрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемін жеке оқып мәтінді жаздыруға
кірісемін.
Диқан мен жер
Мен диқанмын, жерді сүюге, білуге тиіспін. Мен туған жерді жырлайтын
өзімше ақынмын. Жетісуды, оның ішінде Көксу, Тентек, Қаратал бойын, жақсы
білемін. Өзімнің туған жерім —Малайсары. Жетісу — аса сұлу жер. Қайда
барсам да, Жетісудан сұлу, әдемі жерді көрмедім.
Диқанның жермен кіндігі бір. Оларды ажыратсаң өледі. Не диқан өледі,
не жер өледі. Жер мен диқанның қасиетінің өзі осында. Бұл ғана емес, осы
жердің астында қанша жерде тас жатыр, қай жерде қанша су бар, қай жерді
қанша суғару керек, қай жерден қанша өнім алуға болады, мен соның бәрін
білемін. Оны білмесем, мен диқан емеспін. Менің тарихым — осы туған жерім.
Өстім. Жүгірдім. Еңбек еттім.Барлық тарихым осы. (С.Бақбергенов, 110 сөз)
Сабақтың қорытындысы:
1. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Жер туралы ой» тақырыбында шығарма жазу.
Сабактың максаты:
а) білімділік: оқушыларға тіл мәдениеті жэне жүрт алдында сөйлеу
мэдениеті жайлы толық мэлімет беру.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: қалыпты сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеці.
1. Сәлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
э) Үй тапсырмасын сүрау.
1. Өткен сабақта өтілген ережені сүрау.
2. Жаттығу жүмысынъщ орыыдалу барысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардьщ берген жауаптарынақарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру,
Бүгінгі жаңа сабақта «Жү_рт алдында сөйлеу мэдениеті» тақырыбы жайлы
түсіндіремін.
Жүрт алдында сөйлеуге адам бірте-оірте дайындалады. Сондықтан сөйлеуге
үйренудің жолдары әр адамға қажет нэрсе. Ол үшін, біріншіден, адам сөйлеуге
өзін-өзі психологиялық жағынан дайъшдауы тиіс. Өз бойындағы қорқынышты,
сенімсіздікті жоюдың бірден-бір жолы - сол сөздің айтьшу қажетттігіне деген
сенім, не айтатыныңды жэне не үшін айтатыныңды анық түсіну, өз ойыңды қалай
жеткізетініңді жоспарлап алу.
Екіншіден, жұрт алдында сөйлейтін сөздің мағыналы, жүйелі шығуы үшін,
эрине, күнделікті оқып, қана қоймай жинайтын акпараттардың мэні зор. Атап
айтқанда, түрлі ғылыми көпшілік эдебиеттер. баспасөз материалдары, көркем
эдебиеттер саған үлкен көмек береді. Оларды жай окып қана қоймай, олардан
қажетіңді іріктеп жазып алып отыруға, дэйек сөздерді арнайы қойын кітапшаңа
түсіріп алуға дағдылансаң, ол қашан да саған сүйеніш болады. Оның үстіне,
қаламмен қағазға ж:;зганың ойыңа жазғаның емес не?! Өзіңнің жеке папкіңде
газет-журнал қиындыларын, өзіңе ерекше әсер еткен сүрақтарды, үлкен
оқьмыстылардан естіген сөздеріңді жинактаудың да көмегі үлкен.
Үшіншіден, сөйлеу техникасьша тоселуің қажет. Оңашада айнаға қарап,
өзіңнің бет-құбылысыңды байқап, дене, кол қимылдарыцды басқаруға үйренуге
тырыс. Даусыңды айтатын сөзіңе қарай құбылту - тыңдаушьшы еліктіруді бір
тәсілі. Сөзің қанша мэнді болса да, оны соған лайық эуенмен, эуезбен аііта
білмессң, еңбегің еш болатынын жадыңда ұста!
Төртіншідеи, ауызша сөйлейтін соаіңді ең әуелі жазбаша қүрып ал. Сонда
сөзің эрі жүйелі, эрі көркем болып шығады. Бірақ, .мүмкіндігінше, қағазға
қарамай сөйлеуге дағдылан. Қағаздан оқыта сөйлеу сөздіц эсерлілігіа і
омендетеді.
Бесіншіден, шешендердің созіпе үи^мі қүлақ түріп жүр. Өзің үлгі
тұтатын достарыңның, мүғалімдеріңнід, ата-аналарыңның сөзін мүқият бақылап,
жақсысын үйренуден, жаманнан жиренуден жалықпа!
Егер осы кеңеске қүлақ асып, үнемі есте ұстасаң, ссн де өзіңнен
кейінгілер үлгі алатын шешен боларың анық.
Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстаръш
орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 353-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Міне, сен 6-сыныпты да аяқтап қалдыңдар. Ана тілінің
қаншама сырлы элеміне бойладыңдар. Осы өзің өткен тақырыптардың ішінде
ерекше есіңде қалған, я болмаса өзгеше ой туғызғандары болды ма? Болса,
олар несімен ұнағанын ой таразысына салып көріңдер. Ойыңды сабақ үстінде
достарыңмен бөлісіңдер. Сөйлер алдында жоғарыдағы кеңесті тағы бір қайталап
оқып алыңдар.
Келесі тапсырма: 354-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқушылар, егер сендерге бір күнге ғана жетерлік уақыт ішінде ерекше бір
сиқырлы күш бітсе, мэселені неден бастар едіңдер? Мысалы, сол күн ішінде
бүкіл әлем тек сенің иелігіңде болса... Ойыңды ауызша айтып көріңдер.
Келесі тапсырма: 355-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Өздерің үнататын өнер түрі туралы шағын шығарма жазыңдар. Мэтіндегі
сөздердің мағыналы, жүйелі, эсерлі болуына көңіл бөліңдер. Биылғы өткен
грамматикалық тақырыптардың пайдасы тиді ме, өзіңе есеп беріңдер.
Келесі тапсырма: 356-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:5-
6 оқушыдан бірігіп, өздеріңді толғандыратын бір мэселе төңірегінде
"Дөңгелек үетел" үйымдастырыңдар. Мысалы: "Сыйлы оқушы деген кім?", "Егер
мүғалім болсам...", "Қай оқулық үнайды?", "Мектеп өмірі қайтсе қызықты
болар еді?" т. б.
Келесі тапсырма: 357-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Балалар, сендер жақсы сөйлеу үшін тыңдай білудің маңызы зор екенін
білесіңдер. Ендеше, мақал-мәтелдерден, шешендік сөздерден, жыраулар
поэзиясынан тыңдау әдебі туралы жазылған ой-пікірлерді тауып, оларға талдау
жасаңдар.
Келесі тапсырма: 358-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Оқып шығып, ойды көркемдеп, сезімге әсер етіп түрған сөздер мен сөз
тіркестерін атаңдар.
Келесі тапсырма: 359-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі сөздерді сабақты, салт етістіктерге ажыратып, екі топқа бөліп
жазыңдар.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалаймын.
3. Үйге тапсырма: 360-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Мәтіннен етістіктерді теріп жазып, оларды құрамына, түлғасына қарай
ажыратыңдар.
Тексердім:

. Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып

Сабақтың тақырыбы: Сын жұмысы.
Диқан мен жер. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру әрі
сауаттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.
ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: диктанттар жинағы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс
жүргізу.
Сабақтың типтері: Ұйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау,
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
3. Сәлемдесу.
4. Кезекші мәлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жана сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жұмысына арналган дәптерлерін таратып шығамын да, сын
жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мәтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мәтін мазмұнын мәнерлеп оқып шығамын. Мәтін 110 сөзден
тұрады. Содан кейін мәтіннің әрбір сөйлемді жеке оқып мәтінді жаздыруға
кірісемін.
Диқан мен жер
Мен диқанмын, жерді сүюге, білуге тиіспін. Мен туған жерді жырлайтын
өзімше ақынмын. Жетісуды, оның ішінде Көксу, Тентек, Қаратал бойын, жақсы
білемін. Өзімнің туған жерім —Малайсары. Жетісу — аса сұлу жер. Қайда
барсам да, Жетісудан сұлу, әдемі жерді көрмедім.
Диқанның жермен кіндігі бір. Оларды ажыратсаң өледі. Не диқан өледі,
не жер өледі. Жер мен диқанның қасиетінің өзі осында. Бұл ғана емес, осы
жердің астында қанша жерде тас жатыр, қай жерде қанша су бар, қай жерді
қанша суғару керек, қай жерден қанша өнім алуға болады, мен соның бәрін
білсмін. Оны білмесем, мен диқан емеспін. Менің тарихым — осы туған жерім.
Өстім. Жүгірдім. Еңбек еттім.Барлық тарихым осы. (С.Бақбергенов, ПОсөз)
Сабақтың қорытындысы:
4. Сұрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
5. Сын жұмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
6. Үйге тапсырма: «Жер туралы ой» тақырыбында шығарма жазу.
Сабактың формалары: жеке баламен, тоішен, сынып ұжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабактың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеці.
5. Сэлемдесу.
6. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жана сабақчы түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткеи тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жүмысыы жүргіземіи.
Оқушыларға сын жұмысына арналган дәптерлерін таратып шығамын да, сын
жүмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгіпгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмүыьш мэнерлеп окып шығамын. Мэтін 110 сәзден
тұрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлеміі-і жеке оқыи мэтінді жаздыруға
кірісемін.
Диқан мен жер
Мен диқанмын, жерді суюге, білуге тиіспіи. Мен туған жерді жырлайтын
өзімше ақынмын. Жетісуды, оның ішінде Көксу, Тентек, Қаратал бойын, жақсы
білемін. Өзімнің туған жерім —Малайсары. Жетіеу — аса сулу жер. Қайда
барсам да, Жетісудан сүлу, эдемі жерді көрмедім.
Диқанның жермен кіпдігі бір. Оларды ажыратсаң өледі. Не диқан әледі,
не жер өледі. Жер мен диқанның қасиетініц озі осында. Бүл ғана емес, осы
жердің астында қанша жерде тас жатыр, қай жерде қанша су бар, қай жорді
қанша суғару керек, қай жерден қанша өнім алуға болады, мен соның бәрін
білсмін. Опы білмесем, мен диқан емеспін. Менің тарихым — осы туған жерім.
Өстім. Жүгірдім. Еңбек еттім.Барлықтарихым осы. (С.Бацбергенов, ПОсөз)
Сабақтың қорытындыеы:
7. Сүрақ қою арқыльт жаңа сабақты қорытындылаймын.
8. Сын жұмысына арпалғаа дәптерлерін жинап аламын.
9. Үйге тапсырма: «Жер туралы оіі» тақырыбында шығарма жазу.
Тексердім:

21. Сабақтың өтілетш ліерзімі:

Сабақтың тақырыбь<: Мэтіимсн жүмыс.
Жеті қазынаның бірі. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардыц өткен сабақтардан алған білімдерін
тексеру эрі
сауттылыққа баулу мақсатында сын жұмысын жүргізу.
ә) дамытушылык: ой-өрісіп, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорыл молапту, сауаттылыққа
баулу.
б) тәрбиелік; слш, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: сьш сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сурехгсу, салысгыру, сұрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жұмыс, бағалау, бскіту, қорьпьнідылау. Сабақтыц көрнекілігі:
диктанттар жиғшғы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, тоғшен, сығіып үжымымен жүмыс
л<үргізу. Сабақтың тшітері: үйымдасгыру і.сзеңі, жаңа сабақты
түсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) Үйымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
3 .Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүтінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында сын жұмысын жүргіземін.
Оқушыларға сын жұмысына арналған дэптерлерін таратып шығамын да, сын
жұмысының тақырыбымен таныстырамын. Бүгінгі күнді, мэтін тақырыбын тақтаға
жазып шығамын да мэтін мазмүнын мэнерлеп оқып шығамын. Мэтін 110 сөзден
түрады. Содан кейін мэтіннің эрбір сөйлемін жеке оқып мэтінді жаздыруға
кірісемін.
Жеті қазынаның бірі.
Аң патшасы арыстан қызметшісі жолбарысқа ормандағы аңдарды жинауды
бүйырыпты. Арыстан патша элемде ең қайратты, эрі ақылды, епті кім екенін
білгісі келіпті. Аңдар лезде жинала қалады. Арыстанның сөзін естіген соң
түлкі алға шығып:
* О, элемде теңдесі жоқ патшам! Бул өмірде сізден қайратты, ақылды, епті
жан жоқ.
Сондықтан да біз сізді патша сайлағанбыз!. Сіздің қайырымдылығыңыз шексіз,
— депті.
Басқа аңдар да арыстанға жағымпаздана, оны дүниедегі ең күшті, ақылды деп
лепіртеді.
Мақтау сөздерге мәз болған ақымақ арыстан бір бүрышта қүлағы салбырап, өзі
маужырап
жатқан итті көреді, Дереу гүрілдеп итке төне түседі де:
* Әй, сен оңбаған, мыналардың айтып жатқанын естіп отырсың ба? Неге
үндемейсің? -
дейд!.
Ит салмақты қалпын бүзбастан:
* Ә, сен бе едің. Сонша неге орманды басыңа көтересің. Менің де сені мақтап
бас үруым
керек пе? — деп, басын көтерместен тәкаппарлана сөйлейді.
* Ал сонда дүниедегі ең қайратты, эрі ақылды, әділ эрі епті кім? - дейді
арыстан.
- Мен үшін дүниедегі қайратты, эрі ақылды, ол тек - адамзат! Арыетан
одан бетер
ысқырып, дереу жолбарысқа:
- Ит иттігін жасап, адамды мақтады. Біздің арамызда бүдан былай оған
орын болмауға тиіс.
Дереу орманнан аластатыңдар!—депті күндей күркіреп.
Бүл сөзден сон ит мүлде көңілі қалып, олардың арасынан біржола қүйрық
үзіп кете барған екен.
Содан бері ит адамның досы, көмекшісі болыпты. Кейін "Ит — жеті
қазынаның бірі" деген сөз қалыптасыпты. ("Ел аузынан ", 200 сөз). Сөздік:
лепірту, тәкаппарлану, қуйрық үзіп кету.
Мазмүндау жоспары:
Аң патшасының жарлығы.
Арыстан нені білгісі келді.
Түлкінің сөзі.
Ит.
Арыстан мен иттің жауаптасуы.
Арыстанның бүйрығы.
Ит—адамның досы.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Сын жүмысына арналған дәптерлерін жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: «Жер туралы ой» тақырыбында шығарма жазу.
Тексердім:

22. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Морфологиядан өткенді қайталау. Сабақтың
мақсаты:
а) білімділік: оқушыларга тіл лі.-ідениеті және жүрт алдында сөйлеу
мэдениеті жайлы толық мэлімет беру, морфологиядаи өткенді қайталау.
ә) дамытушылық: ой-орісін, оіілау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін,
тіл мәдениетін дамыту, сөздік корыл молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-
пікірін қалыптастыру.
б) тәрбиелік; елін, жерін, Отааыіі қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы
Сабақтың әдісі: түсіі-щіру, суретхеу, салыстыру, сү_рақ-жауап,
сөздікпен жүмыс,
бағалау, бекіту, қорытындылау. ' .
Сабақтың көрнекілігі: днд. матсрналдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек
сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс
жүргізу. Сабақтың типтері: .үйымдастыру козеңі, ұй тапсырмасын сүрау, жаңа
сабақты түсіндіру, қорытындылау, багалау. Сабақтың барысы:
а) Үйымдасіыр) кчзеці.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемесі.
З.Журнал бойынша түгелдеу.
4.Жаңа сабаққа дайьіі ідық.
ә) Үй тапсырг»;цсы>; сурау.
1. Өткен сабақта өтілген срежені сүрау.
2. Жаттығу жүмысьшьщ орындалу парысын дэптерлерінен тексеру.
3. Дэптерлерін алмастыру.
4. Оқушылардың бергсн жауаптарьліа қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түеіидіру,
Бүгінгі жаңа сабақта окушіллардын өткен тақырыптардан алған білімдерін
тексеремін. Ол үшін мен жаттығу жү-мыетарын орьшдатамын. Алғашқы
орындалатын тапсырма: 361-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіидіремін:
Төмендегі болымды, болымсыз етістіктерді қатыстырыи мэтін қураңдар.
Келесі тапсырма (ауьізіиа . урде): 362-жаттығу жүмысының орындалу
шартын түсіндіремін: Сөйлемдердегі зат есім, сыіі ссім, есімдік ,
етістіктерді тауып, оларды қызметіне қарай талдаңдар, сойлем мүшслеріне
ажыратыңдар.
Келесі таисырма: ЗбЗ-хаіпілғу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді оқып, қарамеи жазылған сөздсрді синонимімен бірге көшіріңдер.-.
Келесі тапсырма: 364-жаттығу жүмысьшыд орындалу шартын түсіндіремін:
Төмендегі синоним сөздеріе сөй.исм ойлап жазыңдар.
Келесі тапсырма: 365-жат.і ілғу лсүмысьшыц орындалу шартын
түсіндіремін; Мэтінді оқьш шығып, ондағы ар, сақ, мекеп, ұрап ,әздерінің
мағынасын тауып жазыңдар.
Келесі тапсырма: 367-лсатгығу жұмі.ісының орындалу шартын
түсіндіремін: Төмендегі сөздердің антонимдерііі теріп жазыңдар.
Келесі тапсырма: 369-жагплғу жұмысыньщ орындалу шартын түсіндіремін:
Мэтінді рөлге бөліп оқып шығып, ондағы ур адамііьщ сөзіне мэн беріңдер.
Сабақтың қорытыііДі,«сь<:
1. Сүрақ қою арқылы жаца сабақт:.: қорытілпдылаймьш.
2. Оқушылардың берген жауапта].>ь,ла қарай білімдерін бағалаймын.
Үйге тапсырма: 366-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін:
Сөйлемдерді көшіріп, антоипм сс;:.<дерді Ж'/и-лсү_бымен астын сызыңдар.
Олар қандай сөз
табына жататыныы анықтаңдлр.
Келесі тапсырма: 368-жаттығу жүмысының шарты: Оқып шығып, диалогты
табыңдар. Әнет баба сөзінде қандай мэн барын өз сөздеріңмен айтып беріңдер.
Тексердім:

23. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары. Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: оқушылардың өткен сабактардан алған білімдерін
тексеру
мақсатында тест жүмысын жүргізу.
э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа
баулу.
б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа,
еңбексүйгіштікке тэрбиелеу.
Сабақтың түрі: сын сабағы.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, мэнерлеп оқу,
сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, корытындылау. Сабақтың көрнекілігі:
тесттер кітапшасы.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жү_мыс
жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, жаңа сабақты түсіндіру,
қорытындылау, Сабақтың барысы:
а) ¥йымдастыру кезеңі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мәлімдемесі.
3. Журнал бойынша түгелдеу.
4. Жаңа сабаққа дайындық.
ә)Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта оқушылардың өткен тақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсатында тест жүмысын жүргіземін.
Оқушыларға тест парақшалары мен перфокарталарды таратып шығамын да,
тест сүрақтарына жауап беруін тапсырамын.
Сабақтың қорытындысы:
1. Сүрақ қою арқылы жаңа сабақты қорытындылаймын.
2. Тест парақшалары мен перфокарталарды жинап аламын.
3. Үйге тапсырма: өткен тақырыптарды қайталап келу.
Тексердім:

24. Сабақтың өтілетін мерзімі:

Сабақтың тақырыбы: Жыл бойы өткенді қайталау. Сабақтың мақсаты:

а) білімділік: иісушылардин охкен сабақтардан алған білімдерін
тексеру, эрі тоқсандық бағаны қорыту максатілида ток^андық қайталау жүмысын
жүргізу.
ә) дамытушылі.іқ: ой-өрісіл, ойлау белсенділігін, сөйлеу
шеберлігін, тіл мэдениетін дамыху, сөздік қорьш молаіггу.
б) тэрбиелік; елін. жеріи, Отаиыи қадірлеуге, адамгершілікке,
адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабактың түрі: қайталау сабағы.
Сабақтың әдісі: хүсілдіру, еуреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен
жүмыс, бағалау, бекіху, корыхьшды.иі,.
Сабақтың көрнекілп'.: дид махе(,і.;шдар, кестелер, кеспе қағаздары,
хірек сызбалар. Сабақтың тшітері: ұйоімдастыру : озеці, жаңа сабақхы
хүсіндіру, қорытындылау, Сабақтың барысы:

а) Үйымдастыру ке^иі.
1. Сэлемдесу.
2. Кезекші мэлімдемссі.
3. Журнал бойынша тутелдеу.
4. Жаңа сабакқа дайьаідык.
э)Жаңа сабақты гүсіидіру.
Бүгінгі жаңа сабақга оічушылардыіі, өткеи хақырыптар бойынша алған
білімдерін тексеру мақсахында тоқсандьіқ , жьшдық қайталау жүмысын
жүргіземін. Оларға косымша тапсырмалар бере охырып, сүірақтар қохмыіі
датоқсандық, жылдық бағаларын қорытамын.
Сабақтың қорыі ыі. ^ іСьі:
1. Сүрақ қою арқылы жаца сабақть: қорыхындылаймын.
2. Тесх парақшалары мсн перфок:;р: аларды жинап аламын.
Үйге хапсырма: озіндік жүмыс: ;.:азғы демалыс кезінде файл папкаға ізденіс
жұмыстарының нэтижесін жиііаи лсүру.
Тексердім: