Аққу қандай құс

Сабақтың тақырыбы: «Аққу - қасиетті құс»
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік Сабақты әдебиет пәнімен, Мүқағали Мақатаевтың «Аққулар
ұйықтағанда» поэмасымен байланыстыра отырып, оқушыларды аққуларды көздің
қарашығындай аялай білуге баулу. Сабақта сондай-ақ оқушыларға жан-жақты
экологиялық тәрбие беріп, эстетикалық көзқарасын қалыптастыру

2. Дамутышылық аққудың қорғауға алынғанын түсіндіріп, оқушыларға
саны азайып, жойылып бара жатқан түрлерді қорғаудың маңызын, сабақ
барысында ұшқыр ойланып, берген сұрақтарға тез жауап беруге, талқыланған
мәселелерге үлкен мән беруге дағдыландырып, экология мәселелөріне,
табиғаттың келешегіне көз жүгіртіп, қоршаған ортаның тағдырына немқұрайлы
қарамауға баулып, туған жер сүйіспеншіліктері одан әрі дамытылады.

3. Тәрбиелік Осы бағытта жүргізіліп жатқан шаралар туралы мағлұматтар беру,
осының негізінде оқушылардың туған жер табиғатына дөген сүйіспеншілік
сезімін тәрбиелеу. Ұқыпты тыңдау, жырларды жаттап алу білігін дамыту
мәселелері де қаралды.
Пән аралық байланыс: дебиет, музыка, бөйнелеу өнері, география.
Көрнекі құрал: Мұқағали Мақатаевтың суреті, ақын туралы естеліктер жазылған
мақалалар, қанатты сөздер, оқушылардың салған суреттері, саяси карта.
Сабақтың барысы.
Сабақга қойылатын сүрақтар:
1. Аққулар қай отрядқа жатады?
2. Аққу қандай құс? Жыл құсы. Қыстап қайтатын жерлерді карта-
дан көрсету (география).
3. Аққу қалай түлейді? Хабарлама. Сіз білесіз бе? Аққудың дене
қызуы 41-42°С, ал жүректерінің соғу жиілігі 260-300 болады екен.
4. Аққу қайда тіршілік етеді? Экологиялық тәрбие. Суды, қүстарды
қорғау туралы айту.
5. Қазақстанда қанша қорық бар? Осының ішінде су айдынын,
құстарды қорғау мақсатында құрылғаны қайсысы?
6. Аққулар туралы қандай ән, әңгіме, өлең, ертегі, жұмбақ
білесіздер?
7. Аққулардың жүп құруы және аққулардың махаббаты туралы
әңгімелеңіздер.
Абзал аққу - сағынышы дархан байтақ жерімнің,
Ару аққу - ажарысың көк айдынды көлімнің,
Сұлу мүсін теңдесі жоқ қус біткеннің төресі,
Аса қымбат біздер үшін сенің адал сенімің
Жузе берсін ару қустар табиғаттан сыр уғып
Келбетімен таратып жүр жанға жайлы жылылық.
Туған өлке табиғаты аң-құсымен ажарлы,
Аққуларды аялау, адам үшін аса заңғар ұлылық.
Әдебиет. Музыка сабақтарымен пәнаралық байланыс жүзеге асырылды.
8. Қасиетті 7 саны, соның ішінде жеті жоқ және жеті жетім туралы
сұрау. Мысалы, аққуда сүт жоқ, аққу - қазсыз көл жетім.
Сабақтың негізгі бөлімі.
«Бугін менің, туған күнім
Ой, бәле-ай!
Мына адамдар неге жатыр тойламай?
Банкет жасап берер едім өзім-ақ
Тәңірдің бір жарытпай-ақ
қойғаны-ай».
деген мәрт мінезді, өр кеуделі, от жүректі ақын ақпан айының тоғызында
дүниеге келген екен.
Мұқағали көзінің тірісінде-ақ поэзия әлемін дүр сілкінткен өзіндік
құбылыс иесі. Оның өлеңдері бүкіл қазақтың арасында жатқа айтылып, әнге
айналып кетті. Биология пәнінен «Аққулар» тақырыбын өтіп жатқандықтан
«Аққулар ұйықтағанда» поэмасынан үйге үзінді жаттап келу тапсырылған.
Оқушылар осы поэмадан үзінділерді мәнерлеп оқыды.
- ...Аққулар... Аққу мойын сүмбе қанат,
Алаңсыз тарануда күнге қарап,
Айдынның еркелері білмей түрмын.
Етермін тағдырыңды кімге аманат?!

Жаны сұлу ақ еркем, ары сұлу!
Бір мамығы майысса, ауырсынып,
Тарақ етіп тұмсығын, тарайды кеп,
Тарайды кеп, тарайды қауырсынын,
Құм тұрса да түйір ауырсынып.

Жаны сұлу ақ еркем, ары сүлу!
Ақ қанатын сабалап, асыр салып
Бірде суға сүңгиді басын малып
Ойнасыншы, ойнасын екре құстар,
Тыныштығын олардың қашырмалық.

Неткен құдірет. Ғажайып жыр! Ақынның арманы орындалды. Өзі өлгенімен
ақ жаны әлі тірі, ел жүрегінде. Өлең өлкесінде, поэзия көгінде, жыр
дариясында аяулы ақынның әппақ аққу ақ қанат қустары қалық-тай самғап жүр.
Ақын бейнесі тым биік, ақын жыры тым жарық. Әр кеудеге бір қонып, талмай
ұшып жүр. Міне оқушылардың кеуделерінде де ақиық ақынның өлеңдері аппақ
аққу болып қонды.
Мұқағали талантына бас иген ұлы адамдардың бірі - Нұрғиса Тілендиев.
- Н. Тілендиев кім?
«Деп қояды Нурекең ноталатып, Муқағали сөзінө бір ән
жаздым
Жағаламақ жайлауын жоталатып, Оны-дағы орындар біздің бақыт»,
демекші Н.Тілендиевтің «Аққулар ұйықтағанда» поэмасына арнап жазған
«Аққу күйі» тыңдалды (Күйтабақтан күй тыңдау).

- О қудірет неткен шалқар күй ең сен
Бугін менің, әулием сен, ием сен.
Алпыс екі тамырда қан орнына
Турған сынды, киелі күй күмбірлеп.

- Қазақтың қай киносында бул музыка ойналды? (Қызжібек.)
Мұқағалидің жетісінде Шот-Аман Уалиханов Мен, Мүқағали қайтыс
болыпты деген қаралы хабарды естіген күннен бастап, оған қандай
ескерткіш қою керек дегенді ойлай бастадым. Менің ойымша басы
Мұқағали, екі қанаты Атырау мен Алтайды қапсыра қанатының астына
алып тұрған самүрық құс болу керөк. Сол қанаттарға:
Алтын теріп әр түйір тастарынан
Бақыт таптым бауыррыңнан, асқарыңнан
Айхай, демал, сусындап дастаныңнан!
Жаяу кезсем ғұмыр жетпейді екен.

Деген өлең шумақтары жазылса деп ұсыныс жасаған екен. Амал не ол
ұсынысы сол қалпында қалды.
Ол ескерткіш бүгінгі ұрпақ мойнында. Міне, Мұқағалидың өрке тиген
дауылдай өлеңдері бірулердің бойында беймаза күй шерткізсе, біреулердің
кеудесіне нөсер сезімін құяды.
Халқымыз аққуды қасиетті деп дәріптеп, жанашырлық жылы сезіммен
қараған.
Осындай сабақтар жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие береді, олардың
табиғатқа сүйіспеншілігін арттырады, поэзия тілімен туған жерге деген
сезімін дамытады. Әрбір қазақ азаматы үшін Мұқағали жырларының үлкен
тәрбиелік мәні бар.