Сұйықтар мен газдардың қысымына тәжірбие

Сабақтың тақырыбы: Қысымның қатты денелер, сұйықтар және газдар арқылы
берілуі.
Паскаль заңы.
Сабақтың мақсаты: Дәстүрлі емес сабақ түрлерінде оқушылардың
белсенділігін
арттырып өзін-өзі баға
беруге, өз жетістіктерін сезініп, әлсіз
жақтарына сын көзбен
қарауға үйрену, іскерліктерін білім
сапасын арттыру.
Сабақтың көрнекілігі: Схема, ұяшықтардағы формуланы табу,
таратпа материалдар.
Сабақтың түрі: Жарыс сабақ.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Сынып оқушыларын 2
топқа бөлу.
а) Аэро тобы
б) Гидро тобы.
Жарыс сабақ жоспары.
1. Қатты денені құрайтын қысымға тәжірбие жасау.
2. Сұйықтар мен газдардың қысымына тәжірбие.
3. Судағы пластелин.
4. Пластмасса ыдыспен жасалған тәжірбие.
5. Ұяшықтарды орындарға формула табу.
6. Схемадағы сұрақтарға жауап іздеу.
7. Шапшаңдық сайысы 2 топқа есеп беріледі.
8. Қорытындылау.
«Аэро»- тобы.
Қатты денелердің, сұйықтардың газдардың барлық қасиеттері олардың
құрылысына байланысты болады. Сондықтан біз қатты денелерге мынадай
тәжірбие жасалады.
1-тәжірбие.
Алақаныңды жоғары қаратып, сол қолыңды үстелге қой 97-сурет. Кітапты
алақаныңа қырымен қойып, оны оң қолымен төмен бас. Сол қолың қысымның
артуын сезе ме? Енді кітапты алақанға емес, үстелге қой. Бір қолыңмен
кітапты үстінен ақырын бас, екінші қолыңды, кітаптың қырына тигізіп ұстап
тұр. Осы кезде қол қосымша қысымды сезе ме? Осы тәжірбиені жасай отырып?
Кітаптың өзіне түсірілген қысымды бір бағытта (сыртқы әрекет күшінің
барысында ғана) тартатына көз жеткізуге болады. Мұны қатты денені құрайтын
молекулалардың белгілі бір ретпен орналасатын және олардың бір нүкте
төңірегінде тербеліп қана қозғалтып әрі осы молекулалардың осы нүктеден
алыс ұзап кете алмайтыны арқылы түсіндіреміз.
2-тәжірбие.
Ал сұйықтар мен газдарда қысымның берілуі басқаша болады. Сұйықтар мен
газдар қысымды қатты дене сияқты бір бағытта ғана емес, жан-жаққа бірдей
таратады. Қысымды барлық жаққа бірдей жеткізілетінін, балалар ойнайтын
резеңке шарды үрлеуге бақылауға болады. Ауаның бір бағытта үрленіп,
бағытталып берілетініне қарамастан шар барлық бағытта, біркелкі болып
ұлғаяды.
1) Бұл қатты дененің қысымды жеткізу процесінен мүлдем өзгеше. Көптеген
бақылауларға сүйене отырып, Блез Паскаль сұйықтар мен газдардың
қысымды барлық жаққа бірдей жеткізетінін дәлелдеді.
3-тәжірбие.
Неліктен кейбір денелер батады, ал кейбіреулері батпайды?
Соған керегі: Пластилин, шұңғыл ыдыс, су.
1. Ыдысты суға толтыр.
2. Пластилиннен қайық жасап, ыдыстағы суға сал.
3. Қайықты судан алып, домалақтап сал.
Не байқалады: Горизонталь түрде салғанда, пластилин суға батпайды, ал
вертикаль түрде
пластилин суға батады.
Себебі: Неғұрлым дене көп суды ығыстырса, соғұрлым дене
үлкен күш пен жоғары итеріледі. Пластилин қайық өзінің көлеміндегі суды
ығыстырады. Итеруші күштер қайық салмағынан көп, сондықтан дене батпайды.
Ал домалақ пластилин аз суды итеріп шығады. Суға батырылған дененің көлемі
кіші болады. Итеруші күштің шамасы домалақ платилинді батырмай ұстап тұруға
жетпейді де суға батады. Дененің батпай тұруы олардың пішініне байланысты.
4-тәжірбие.
Қақпағы тығыз жабылатын пластмассадан жасалған ыдыс, скотч, су, қалам
немесе шеге.
Сабақ барысы: 1. Ыдыстың түбін және қақпағын шеге мен тег екі тесікті де,
скотчпен
жапсырып бітеп қой.
2. Ыдысқа су құйып ал және оны қақпағымен
бітеп жауып қой. Ыдыс түбіндегі
тесіктен ептеп скотчты ал.
Су тесіктен ағама?
4. Қақапақтағы тесіктен де скотчты ал тесіктен су енді ағама,
саусағынмен
қақпақтағы тесікті бір ашып жауып көр.
Не байқалды?
Қақпақтағы тесік жабық болғанда, ыдыс астындағы ауа жоғары қарай қысады,
оның қысымы ыдыстағы судың төмен түсірген қысым күшінен артық сондықтан
ақпайды. Қақпақтағы тесікті ашқанда ыдыстағы суға жоғарыдан түсірілген ауа
қысымы төменнен түсірілген қысымға теің болып, су төмендегі тесіктен еркін
аға бастайды.
Формуланы білесің бе? Ойықтардағы формуланы табыңдар.

2. Топтан әр баланы шақырып формуланы сұраймын.



FR=

En=
Fүйк=

Ek= ή= . 100%

Өлшем бірліктерді табу.
Семастикалық карта.
Өлшем бірліктер |Дж |Н |м/с |м/с2 |м |с |кг/м3 |Па |М3 | |А |+ | | | | | |
| | | |Ғ | |+ | | | | | | | | |ν | | |+ | | | | | | | |a | | | |+ | | | | |
| |S | | | | |+ | | | | | |t | | | | | |+ | | | | |ρ | | | | | | |+ | | |
|P | | | | | | | |+ | | |V | | | | | | | | |+ | |

Схемадағы сұрақтарға топ жауап береді:

Керосиннің 0,6 м тереңдіктей қысымын табыңдар?

Бер: h=0.6 м Шешуі: Шығарылуы:
ρ = 800 кг/м3 p= ρ . g . h p= 800 кг/м3 . 10 Н/кг .
0,6 м = 4800 Па = 4,8 КПа
g= 10 Н/кг
Жауабы: р= 4,8КПа
p- ?

100 см2 ауданға 50 Н күш әрекет етеді. Қысымды тап?

Бер: S= 100 см2 = 0,01 м2 Шешуі: Шығарылуы:
F
50 H
F = 50 Н р= р=
= 5000 Па= 5 КПа
S
0.01 м2
Р - ?
Жауабы: p=5 КПа
-----------------------