МЕКТЕП ПЕДАГОГИКАСЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

К.Ж. Жолтаева., Ұ.Б. Төлешова
С.Ә. Рамазанова

МЕКТЕП ПЕДАГОГИКАСЫ

(оқу- әдістемелік кешені)

Алматы - 2007

МАЗМҰНЫ

АЛҒЫ СӨЗ

“Мектеп бітіріп шыққан соң бала бүкіл әлемге,
өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен ашылған
саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің
көздейтін түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағытта
баланың келешекте жетілуіне мықты негіз салуы керек”

Жүсіпбек
Аймауытов

Біздің “Мектеп педагогикасы” атты оқу-әдістемелік кешеніміз
Қазақстанның университеттері мен институттарының педагогикалық
мамандықтарының студенттері үшін дайындалған.

Курстың мақсаты: болашақ мұғалімдердің теориялық білімдер жүйесі мен
дағдысын тұтас педагогикалық процесс жағдайындағы тәжірибелік әсерін
қалыптастыру.

Курстың міндеттері:

студентерді кәсіби іс-әрекет теориясымен қаруландыру болашақ
мамандарды дайындаудың негізі;

• болашақ мамандарды өзіндік кәсіби іс-әрекетінің жүйелі түрде көрінуінің
қалыптастыру;
• болашақ мамандарда тұлғалық, мәнді, кәсіби (гумандық, педагогикалық
ойлау, қарым-қатынас жасай білу, педагогикалық әдеп, төзімділік т.б.)
сапаларды қалыптастыру;
• студенттердің өзін-өзі білімін көтеруге, шығармашылықпен ғылыми ізденіс
жұмысына дайындығын қалыптастыру.
Бағдарлы гуманитарлық білімдер жүйесіндегі педагогика ғылым ретінде
тұлғаның интелектуалдық жағынан қалыптасуында пәнаралық байланыстарды
жүзеге асыруды "Мектеп педагогикасы“ курсын оқыту әлеуметтік-гуманитарлық
пәндер (философия,әлеуметтану, жасөспірімдер психологиясы, мәдениеттану
т.б.) сонымен қатар педагогика саласы бойынша “Педагогикалық мамандыққа
кіріспе“, “Адамзат тарихындағы педагогикалық ойлар мен мектептердің дамуы“
т.б. курстарды оқытуды талап етеді. Бұл пәнаралық байланыс жағдайында
педагогикалық процестің ерекшелігін педагогика курсын оқыту барысында түрлі
педагогикалық құбылыстарды байқауға мүмкіндік береді.
Мемлекеттік стандартқа сәйкес жоғарғы кәсіптік білім беруде педагогика
курсын оқыту барысында студенттердің міндетті түрде меңгеретін білімдері:
• педагогиканың теориялық-әдіснамалық негізі бойынша;
• теория мен тәжірибедегі тұтас педагогикалық процесс бойынша;
• тұтас педагогикалық процесті басқару;
Сонымен қатар студенттер төмендегідей іскерлікті меңгеруі тиіс:
• педагогикалық технологиялары бойынша ;
• педагогикалық процестің тәрбиелік миханизмдері мен заңдылықтарына сәйкес
келетін оқу-тәрбие жұмыстарын жүзеге асыру;
• сыныптағы оқу-тәрбие процесінің диагностикасының негізгі сипаттарына
қарай (ауыспалы) және оның одан әрі қарай дамуын болжауды жүзеге асыру;
• оқу-тәрбие міндеттерін тұжырымдау, осы міндеттерге сәйкес іс-әрекет
түрлерін, формалары мен әдістерін талдай білу;
• тәрбие және білім беру процесіне өзінің әдіс-тәсілдерін енгізу.

әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті
Жалпы этникалық педагогика кафедрасы

СИЛЛАБУС

Пәні: ”Мектеп педагогикасы ”

2. Оқу формасы: күндізгі

3. Трисеместр .

4. Кредиттер саны: 3

5. Курсы

6. Қорытынды бақылау формасы- емтихан

Силлабус авторы: п.ғ.к., доцент Ұ.Б. Төлешова. Ғылыми зерттеу аймағы:
студенттер мен оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру жолдары,
мектеп пен университет арасындағы сабақтастық. Жалпы орта білім және жоғары
кәсіптік білім, болашақ мұғалімдер мен оқытушылардың педагогикалық
мәдениетін қалыптастыру мәселелері туралы ғылыми еңбектерім бар.
Халықаралық, Республикалық ғылыми-теориялық конференциялар мен
семинарларға, дөңгелек үстелдерге қатынасқан. «Педагогикалық технологиялар
арқылы оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру жолдары» атты
әдістемелік құрал және «Педагогикалық практиканы ұйымдастыру жадынамасы»
әдістемелік құралы авторларының бірі.
Байланыс телефоны: үй тел: 256-87-79 сот тел: 87011691211

Пререквизиттер: Гуманитарлық білім беруде “Мектеп педагогикасы“ курсын
оқыту әлеуметтік-гуманитарлық пәндер (философия, әлеуметтану, жасөспірімдер
психологиясы, мәдениеттану т.б.) сонымен қатар педагогика саласы бойынша
“Педагогикалық мамандыққа кіріспе“, “Адамзат тарихындағы педагогикалық
ойлар мен мектептердің дамуы“ т.б. курстарды оқытуды талап етеді. Бұл
пәнаралық байланыс жағдайында педагогикалық процестің ерекшелігін
педагогика курсын оқыту барысында түрлі педагогикалық құбылыстарды байқауға
мүмкіндік береді.

Курсқа қысқаша сипаттама : Ұсынылып отырған "Мектеп педагогикасы" курсы
жоғары оқу орындарында мектепте қызмет жасайтын кәсіби мамандар дайындауда
оықу мен тәрбиелеуде қазіргі жаңа технологияға, педагогикалық әдіснамалық
жағдайларға сүйенеді, сонымен қатар отандық және әлемдік педагогикалық,
психологиялық ғылымдардың жетістіктерін зерттеп сараптау, оқушыларға білім
беру жұмыстарымен айналысуға бағыттайды.

Академиялық тәртіп пен әдеп саясаты. мынадай ережелерді сақтауыңыз
керек:
• Сабаққа кешікпеу
• Сабақ кезінде басқа жұмыспен айналыспау, сөйлеспеу
• Ұялы телефонын өшіру
• Сабақтан қалмау, ауырып қалса анықтама алып келу
• Қалған сабақтарды оқытушының белгілеген уақыты бойынша орындау
• Тапсырманы орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендейтінін білу
• Оқыту процесіне, педагогка кафедрасының, университеттің қоғамдық
өміріне белсенді қатысу
• Ұй тапсырмаларын уақтысында және тиянақты орындау
• Барлық сабақтарды кері байланысты құрылым турінде қолдау
• Орнықты және міндетті болу
• Курстастары мен оқытушыларға шыдамды, ашық және мейірімді болу
• Университет ғимаратында темекі шекпеу.

Тақырыптық-календарлық жоспары

|№ п/п |Тақырыптың аты |Апта бойынша бөлу |
| | |Лекци|Семинар|МОӨЖ |
| | |я | | |
|1 | Модуль 1. Педагогиканың теориялық, | | | |
| |методологиялық негіздері | | | |
| |1.1. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері|1 | | |
|2 |1.2. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің |1 |2 |2 |
| |қалыптастырудың өзара байланысы және сипаты. | | | |
|3 |1.3. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, |2 |2 |2 |
| |оларды оқу-тәрбие процесінде есепке алу | | | |
|4 |МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы | |2 |2 |
| |мен практикасы | | | |
| |2.1.Тұтас педагогикалық процесс- педагогика пәні |1 | | |
| |мен мұғалім қызметінің объектісі | | | |
|5 |2.2. Педагогикалық процестің заңдылықтары | | | |
| | | | | |
| |2.3. Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім | | | |
|6 |2.4. Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың |2 |2 | |
| |өзегі ретінде | | | |
|7 |МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін |2 |2 |2 |
| |басқару | | | |
| |3.1. Мектеп туралы нормативтік құжаттардың | | | |
| |сипаты | | | |
|8 |3.2. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын |2 |2 | |
| |диагностикалау-басқарудың негізі ретінде . Мектеп| | | |
| |ішілік бақылау. | | | |
|9 |3.3. Мектептің оқу-тәрбие процесін | |2 | |
| |ұйымдастырушылық әдістемелік басқару | | | |
| |3.4. Сыныптың тәрбиелік жүйесі. Сынып | |2 |2 |
| |жетекшісінің шығармашылық іс-әрекетінің нәтижесі | | | |
| |ретінде | | | |
|11 |1.2. Отбасы тәрбиесінің негіздері. | |4 |2 |
|12 |1.3. Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны | |2 | |
|13 |1.4. Педагогикалық процестегі мұғалім мен | | | |
| |оқушының өзара әрекетінің мазмұны | | | |
|14 |1.5. Тәрбие процесінің теориялық негіздері | | | |
| |Барлығы | | | |

СОӨЖ ЖӘНЕ СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ

|№ |Тапсырмалар |Мазмұны |Ұсынылатын әдебиет|Бақылау |Тапсы|Жоғар|
| | | | |Формасы |ру |ы |
| | | | | |мерзі|балл |
| | | | | |мі | |
|1 |Қазақстан |Қазақстан |Мерзімдік |Жазбаша |1 |2 |
| |Республикасының |Республикасының|басылымдар мен |Рефераттау |апта | |
| |білім беру саясаты|білім беру |тұжырымдамалар | | | |
| |жөніндегі |саясатының | | | | |
| |құжаттары |мақсаты мен | | | | |
| | |міндеттері. | | | | |
|2 |12-жылдық білім |12-жылыдық | |Жазбаша |2 |2 |
| |беру жүйесі туралы|білім беру |Мерзімдік |әдебиеттер |апта | |
| |ой-пікірлерді |жүйесінің |басылымдар мен |мен | | |
| |талдаңыз. |мақсаты мен |тұжырымдамалар |мерзімдік | | |
| | |міндеттері. | |басылымдарғ| | |
| | | | |а талдау | | |
| | | | |жасау | | |
|3 |Мектепте | Талқылап, |Мерзімдік |Жазбаша |3 |2 |
| |жүргізілетін |тоқтамға келіп,|басылымдар мен | |апта | |
| |сабақтан тыс |өзіндік шешім |ғылыми әдебиеттер | | | |
| |тәрбиелік |жасау. | | | | |
| |іс-шараларға | | | | | |
| |таладау жасаңыз. | | | | | |
| | | | | | | |
| | | | | | | |
|4 |Тұтас |Оқыту, білім |Хмель Н.Д. |Ауызша |4 |2 |
| |педагогикалық |беру, тәрбиелеу|Педагогический | |апта.| |
| |процесс |ұғымына анықтып|процесс как объект| | | |
| |заңдылықтарын |өзіндік шешім |профессиональной | | | |
| |талдаңыз. |қабылдаңыз. |подготовки | | | |
| | | |учителя.- Алматы, | | | |
| | | |мектеп, 1984 | | | |
|5 |«Адам туралы |Белгілі |ҚоянбаевЖ.Б., |Жазбаша, |5 |2 |
| |ғылымдар |ғалымдардың |Қоянбаев Р.М. |кесте жасау|апта.| |
| |жүйесіндегі |ойларын |Педагогика, | | | |
| |педагогиканың |сараптап, |Алматы, 2002 | | | |
| |алатын орны» |педагогикалық, | | | | |
| |кестені жасап, оны|психологиялық | | | | |
| |негіздеу. |ойларын | | | | |
| | |сапаптау. | | | | |
|6 |Орыс және батыс |Орыс және батыс|Виноградов Г. |Жазбаша |6 |2 |
| |Европалық ғалымдар|Европалық |Народная | |апта.| |
| |қазақтың халықтық |ғалымдар |педагогика. | | | |
| |тәрбиесі жөнінде |қазақтың |Иркутск., 1997 | | | |
| | |халықтық |Отандық | | | |
| | |тәрбиесі |ғалымдардың | | | |
| | |жөніндегі |еңбектерін | | | |
| | |еңбектерін |сараптау. | | | |
| | |сараптау | | | | |
| | | | | | | |
|7 |«Менің өмірге |Болашақ маман |Кан-Калик В.А. |Жазбаша |7 |2 |
| |көзқарасым және |тұлғасын |Учителю о | |апта.| |
| |болашақ кәсіби |қалыптастыру |педагогическом | | | |
| |қызметіме оның |мәселесіне |общении.- М., 1987| | | |
| |әсері» деген |өзіндік | | | | |
| |тақырыпта шығарма |пікіріңізді | | | | |
| |жазу. |білдіріңіз. | | | | |
| | | | | | | |
|8 |Кез-келген |Өзіңіздің |Введение в научное| | | |
| |тақырыпқа |зерттеп жүрген |исследование: |жазбаша |8 |2 |
| |педагогикалық |ғылыми |Учебное пособие | |апта | |
| |зерттеу жоспарын |жұмысыңызға |для студентов /Под| | | |
| |құрыңыз. |жоспар құрып |ред. В.И. | | | |
| | |оны талдаңыз. |Журавлева. – М.: | | | |
| | | |Просвещение, 1988.| | | |
|9 |Мектептегі |Тәрбие жұмысы, |Абдімажитов К. . |жазбаша |9 |2 |
| |тәрбиелік |Сынып сағаты |Педагогикалық | |апта | |
| |іс-шараларға |және т.б. |практика кезінде | | | |
| |қатысып оларға |газет, |студенттерді | | | |
| |талдау жасаңыз. |журналдардан |тәрбие жұмысына | | | |
| | |материалдар |даярлау. Алматы.- | | | |
| | |қарау. |1996.-76 | | | |
| | | |б. | | | |
|10 |Оқушының өзін-өзі |Өзін-өзі | Ахметова Г.К. |жазбаша |10 |2 |
| |бағалау кестесін |бағалау ұғымына|Образовательный | |апта | |
| |құрыңыз. |анықтама беріп,|идеал в теории и | | | |
| | |кестесін құрып,|практике | | | |
| | |талдаңыздар. |плдготовки | | | |
| | | |педагогических | | | |
| | | |кадров.-Алматы: | | | |
| | | |Қазақ | | | |
| | | |университеті, 2000| | | |
| | | | | | | |
|11 |Ұлттық мектеп |Ұлттық |С.Қалиев, |ауызша |11 |2 |
| |құрылымын құрыңыз.|мәселелерді |Б.ИмамбековаАхмет |қорғау |апта.| |
| | |талдау |Байтұрсынвтың | | | |
| | |барысында |педагогикалық | | | |
| | |басылымдық, |мұраларын | | | |
| | |мерзімдік |оқу-тәрбие | | | |
| | |газет, |жүйесіне | | | |
| | |журнал |пайдалану, Алматы,| | | |
| | |материалдарын |2002, 224 б. | | | |
| | |талдаңыздар. | | | | |
|12 |Ата-аналар үшін |Ата-аналармен |Мерзімдік | |12 |2 |
| |(аннотациямен) |жұмыс жоспарын |басылымдар мен |Баяндама |апта | |
| |педагогикалық |құрып, көмек |ғылыми әдебиеттер | | | |
| |әдебиеттер тізімін|ретінде | | | | |
| |құрыңыз. |әдебиеттерге | | | | |
| | |сипаттама | | | | |
| | |беріңіз. | | | | |
| | | | | | | |
|13 |Қазіргі мектептегі|Патриоттық, | | |13 | |
| |тәрбиенің |адамгершілік |Қазақтың тәлімдік |Жазбаша |апта |2 |
| |патриоттық тәрбие|т.б. ұғымдарға |ой-пікірлер | | | |
| |беру жолдары. |түсініктеме |антологиясы 2 том | | | |
| | |бере отырып, |(құрастырған Қ.Б. | | | |
| | |оны тұлға |Жарықбаев, С.Қ. | | | |
| | |бойына |Қалиев Алматы., | | | |
| | |қалыптастыру |1994 | | | |
| | |жолдарын | | | | |
| | |талдаңыз. | | | | |
|14 |Нақты сабақ |Ойын әоекетіне |Оқып үйрен: есте |Жазбаша |14 |2 |
| |бойынша бірнеше |анықтама |сақтау қабілетін |баяндау |апта | |
| |іскерлік ойын |беріңіз және |дамыту. | | | |
| |түрлерін |әрбір ойынның |/А.Т.Лукьяновтың | | | |
| |құрастырыңыз. |жүргізілу |редакциялық | | | |
| | |жолдарын |басшылығымен. | | | |
| | |талдаңыз. |Алматы, 2000,75 б.| | | |
|15 |Сынып жетекшісінің|Сынып |Сынып жетекшісі. |Жазбаша |15 |2 |
| |тәрбие жұмысы |жетекшісінің |Мектеп директоры |баяндау |апта | |
| |жоспарын |қызметін |және т.б. | | | |
| |құрастырыңыз. |талдаңыз. |журналдарға талдау| | | |
| | | |жасаңыз. | | | |

Ескертпе:
Жазбаша жұмыстарды бағалау (баяндама, эссе, шығарма) келесі
критерийлер есепке алынады:
• тапсыру мерзімдерін сақтау және жұмыс талаптарын толық орындау;
• барлық жазбаша жұмыстарда қолданатын әдебиеттер нұсқаулары болуы
керек; Сіздің жұмысыңызда баса назар аударылған ақпарат болуы қажет
және қарастырылған сұрақ бойынша Сіздің ойлау процесіңіздің сіздің
логикасын бейнелеуі керек;
• Аяқталмаған жазбаша жұмыстар есептелмейді.

Баға қою саясаты.
Бағалау критерийлері ( сабақ түрі бойынша балл қою).
І аралық бақылау ( кезекті бақылауды қоса) – 30 %
ІІ аралық бақылау ( кезекті бақылауды қоса) – 30 %
Қорытынды аттестация –40 %
Барлығы 100 %
Аралық бақылау (АБ) 7 және 15 аптада жүргізіледі.
Аралық бақылау және кезекті бақылау қорытындылары жинақталу принципі
бойынша ведомостқа қойылады да ол емтиханға жіберілетін негіздеме болып
табылады.

Бақылау шкаласы (%)
|А |95 - 100 % |Өте жақсы |
|А- |90 – 94 % | |
|В+ |85 –89 % | |
| | |Жақсы |
|В |80 – 84 % | |
|В- |75 -79 % | |
|С+ |70 -74 % | |
| | |Қанағаттанарлық |
|С |65 – 69 % | |
|С- |60 – 64 % | |
|D+ |55 – 59 % | |
|D |50 – 54 % | |
|F |0 - 49 % |Қанағаттанарлықсыз |

Пән бойынша емтихандық баға аралық бақылау (60 %) және қорытынды
бақылаулардың (40 %) қосындысы бойынша анықталып, 100 %-ті құрайды.
Егер студент семестр бойы аралық бақылау мен кезекті бақылау
қорытындылары бойынша ең жоғары баллдың ( 60 %) жартысынан төмен балл
болса, онда ол емтиханға жіберілмейді.

|Аралық бақылау (АБ) |
|Ретті |Студенттердің сабақтарының және |Ұсынылған балдар саны |
| |жұмыстарының түрі |(%) |
|1 |Аудиториядағы дәрістік сабақтардағы |5 |
| |тапсырмаларды меңгеру | |
|2 |Аудиториядағы практикалық сабақтардың |5 |
| |тапсырмаларын орындау | |
|3 |СӨЖ нәтижелері |20 |
|4 |Аралық бақылау 1-7 апталар |15 |
|5 |Аралық бақылау 8-15 апталар |15 |
|АБ бойынша барлығы |60 |

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Философия және саясаттану факультеті

” Бекітілді ”

Факультеттің
ғылыми кеңесі
отырысында бекітілді

Хаттама № ---- ”----” ----- 2007 ж
Декан (аты-жөні) -------------
---
”-------” -------------- 2007
ж

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Пәні ” Мектеп педагогикасы ”
Мамандығы 050103- “педагогика және психология”

Күндізгі
Оқу бөлімі ----------------------------------
( күндізгі, кешкі, сырттай, қысқартылған)

Кредит саны
Курсы
Семестр
Дәріс сағат
Семинар --- сағат
СӨЖ – сағат
Сынақ сағат
АБ саны 2
Барлық аудиториялық сағат сағат

Алматы 2007

Оқу жұмыс бағдарламасы Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық
университеті психология-педагогика факультетінің бастауыш мектеп
педагогикасы, бастапқы әскери және дене дайындығы кафедрасының оқу-
әдістемелік бірлестігі ендірген “Мектеп педагогикасы” пәні бойынша типтік
бағдарлама негізінде жасаған.

Жалпы және этникалық педагогика кафедра мәжілісінде “-----“-----2007 ж.
қаралды. Хаттама--------№

Жалпы және этникалық педагогика кафедрасының меңгерушісі,

--------------------

Жалпы және этникалық педагогика кафедрасының әдістемелік кеңес төрайымы
(төрағасы) ---------------

Философия және саясаттану факультетінің әдістемелік кеңесінде
“-----“-----2007 ж. құпталды. Хаттама--------№

Философия және саясаттану факультетінің әдістемелік кеңес (төрағасы)
төрайымы -------------

АЛҒЫ СӨЗ

Соңғы он жылдықта білім беру жағдайындағы әлеуметтік-экономикалық
өзгерістер қоғамның сұраныстарына, талабына сәйкес тез арада жылдам жауап
беруі қажет. Ол үшін педагогика курсын оқытудың зор мәні бар, жүйелі білім
және іскерлікпен дағдыны меңгеруге бағдар беру, болашақ маманның зерттеу
және тәжірибелік міндеттерді шығармашылықпен, ғылым мен техниканың мәдени
жетістіктерін дамыта отырып өздігінен және жауапкершілікпен шешуіне
мүмкіндік береді.

Курстың мақсаты болашақ мұғалімдердің теориялық білімдер жүйесі мен
дағдысын тұтас педагогикалық процесс жағдайындағы тәжірибелік әсерін
қалыптастыру.

Курстың міндеттері:

студентерді кәсіби іс-әрекет теориясымен қаруландыру болашақ
мұғалімдерді дайындаудың негізі;

• болашақ мұғалімдерде өзіндік кәсіби іс-әрекетінің жүйелі түрде
көрінуінің қалыптастыру;
• болашақ мұғалімдерде тұлғалық, мәнді, кәсіби (гумандық,
педагогикалық ойлау, қарым-қатынас жасай білу, педагогикалық әдеп,
төзімділік т.б.) сапаларды қалыптастыру;
• студенттердің өзін-өзі білімін көтеруге, шығармашылықпен ғылыми
ізденіс жұмысына дайындығын қалыптастыру.

Бағдарлы гуманитарлық білімдер жүйесіндегі педагогика ғылым ретінде
тұлғаның интелектуалдық жағынан қалыптасуында пәнаралық байланыстарды
жүзеге асыруды “Мектеп педагогикасы“ курсын оқыту әлеуметтік-гуманитарлық
пәндер (философия,әлеуметтану, жасөспірімдер психологиясы, мәдениеттану
т.б.) сонымен қатар педагогика саласы бойынша “Педагогикалық мамандыққа
кіріспе“, “Адамзат тарихындағы педагогикалық ойлар мен мектептердің дамуы“
т.б. курстарды оқытуды талап етеді.
Бұл пәнаралық байланыс жағдайында педагогикалық процестің ерекшелігін
педагогика курсын оқыту барысында түрлі педагогикалық құбылыстарды байқауға
мүмкіндік береді.

Мемлекеттік стандартқа сәйкес жоғарғы кәсіптік білім беруде педагогика
курсын оқыту барысында студенттердің міндетті түрде меңгеретін білімдері:
• педагогиканың теориялық-әдіснамалық негізі бойынша;
• теория мен тәжірибедегі тұтас педагогикалық процесс бойынша;
• тұтас педагогикалық процесті басқару;

Сонымен қатар студенттер төмендегідей іскерлікті меңгеруі тиіс:

• тұтас педагогикалық процесті таратудың технологиялары бойынша ;
• педагогикалық процестің тәрбиелік миханизмдері мен заңдылықтарына
сәйкес келетін оқу-тәрбие жұмыстарын жүзеге асыру;
• сыныптағы оқу-тәрбие процесінің диагностикасының негізгі
сипаттарына қарай (ауыспалы) және оның одан әрі қарай дамуын
болжауды жүзеге асыру;
• оқу-тәрбие міндеттерін тұжырымдау, осы міндеттерге сәйкес іс-әрекет
түрлерін, формалары мен әдістерін талдай білу;

1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1 апта.
1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері 2 сағат

Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны,
оның басты ерекшеліктері: арнайы пәні, ғылыми-терменологиялық аппараты
зерттеу әдістері.
Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі. Педагогика
ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік. Педагогиканың
қызметі, пәні және объектісі. Педагогиканың ұғым – түсініктік аппараты.
Педагогиканың негізгі категориялары. Педагогиканың методологиялық
негіздері. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы. Педагогикалық жүйе. Педагогика ғылымының қазіргі
міндеттері. Педагогикалық әдістердің түрлері.

2-тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара
байланысы және сипаты- 2 сағат

Тұлға туралы ұғым."Адам", "тұлға", "индивид". Тұлға құрылымының көп
қырлылығы, күрделілігі, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы.
"Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
Оқушының дамуы – педагогикалық проблема. Тұлғаның даму проблемасына әртүрлі
көзқарас. Баланың даму процессі. Оқушылардың жас ерекшеліктері. Оқушылардың
дербес ерекшеліктері. Әлеуметтік факторлар және тұлғаның
қалыптасуы.Тұлғаның қалыптасуына тәрбиенің өскен ортасының әсері.

2 апта.
3-тақырып. Балалардың жас және дербес ерекшеліктері, оларды оқу-тәрбие
процесінде есепке алу 2 сағат

Оқушылардың жеке тұлғалық дамуының жас ерекшелік кезеңдері, оларға
сипаттама. Жеке тұлға дамуының педагогикалық проблемасы. Жеке тұлғаның
даму проблемасына әртүрлі көзқарас. Баланың даму процесі.
Жеке тұлғаның дамуындағы жағдайаттар. Қазіргі қоғамның даму кезеңінде
жеке тұлғаны қалыптастырудың ерекшеліктері. Оқушының оқуға деген шынайы
мүмкіндіктерін педагогикалық процесте ұйымдастыруда есепке алу (мазмұны,
құралдары, түрлері мен оқу-тәрбие іс-әрекетінің әдістері).
Негізгі ұғымдар: тұлға, жасерекшелігіне байланысты жаңа тұжырым беру,
дербес ерекшеліктері, даралап оқыту.

МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы

3 апта.
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс- педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі -1 сағат

Педагогика пәні және мұғалімнің іс-әрекет объектісі мектеп
тәжірибесінде, оқу құралдарында, бағдарламаларда осы ұғымдардың дамуы, осы
мәселелердің көрніс табуы. Мұғалімнің объектісі туралы ұғымның қалыптасу
тарихы. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы-
педагогикалық процестің субъектісі.
Жеке тұлғаның тұтастығы- педагогикалық процестің үш бірліктегі
қызметін іске асыруды түсіндірудің негізі. Жеке тұлғаның шығармашылығы.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Педагогикалық процесс. Ұғым.
Жүйе. ,,Мектеп жүйесі,,. Оқутыдың тәрбиелеудің бірлігі – процестің негізгі
мәні. Өзара біріккен іс - әрекеті. Оқу – тәрбие процесін басқару. Оқытудың
заңдылығы мен заңы (мақсат, мазмұн, талап және тұлғаның деңгейі). Оқытудың
принципін сипаттау: дамыту, тәрбиелеу саналылық нәтижелік ғылымилық
көрнекілік өмірмен байланыстылық жүйелілік, бірізділік шамаға лайықтылық
ұжымдық және жеке оқыту.
3 апта.
2-тақырып. Педагогикалық процестің заңдылықтары- 1 сағат
Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді. Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар.
Табиғаттағы және қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму
заңдылықтарының философиялық мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланыстыөзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
4 апта.
3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім -1 сағат

Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрекет нәтижесінің
идеалдық моделі.
Қоғамдық мәдениет – жас ұрпақ тәрбиесінің мақсатын айқындаудың
әдіснамалық негізі (материалдық, рухани, әлеуметтік-нормативтік мәдениет).
Сана мен мінез - құлық бірлігі. Балалардың шығармашылық белсенділігі
мен дамуын есепке алу. Тәрбиені өмірмен, әлеуметтік ортамен байланыстыру.
Жағымды тәжірибеге сүйену. Жеке бала мен қатынас. Тәрбиенің гумандық
сипаты. Тұтастығы мен бірлігі. Балаға талап пен құрметті қатар қою.
Оқушылар ұжымына сүйені.
Тәрбиенің әлеуметтік институттары. Мектеп – осы институттар жұмысын
ұйымдастырушы және біріктіруші. Педагогикалық ынтымақтастық.
Отбасылық тәрбие, оған қойылатын талаптар. Отбасының педагогикалық
мәдениеті. Республика Конституциясы отбасылық тәрбие туралы.
Мектептің ата – аналар, қоғамдық ұйымдармен жүргізілетін жұмысының
түрлері. Педагогикалық насихат. Отбасын және байланыс орнату. Ата – аналар
активін құру. Оларды мектептік тәрбие жұмысына қатыстыру.
Негізгі ұғымдар: тәрбиенің мақсаты, жалпы адамзаттық мәдениет, жеке тұлғаны
әлеуметтендіру және дербестендіру, жеке тұлғаны жан-жақты үйлесімді дамыту,
тұлғаның шығармашылық мүмкіндігі.
5 апта.
4- тақырып: Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде -1 сағат
Дүниетанымның негізгі компоненттері мен мәні. Дүниетанымның түрлері.
Дүниетанымды қалыптастырудың әдіснамалық негіздері. Философия, оның әртүрлі
бағыттарының қалыптасушы тұлғаның дүниетанымдық көзқарасын бағалаудың
ролі. Дүниетанымды қалыптастырудың психологиялық негіздері. Жеке тұлғаның
құндылық бағыттары. Оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың жолдары мен
құралдары: ғылыми білімді қалыптастыруда көзқарасы мен көзін жеткіз,
оқытудың әдістері мен формаларының, мазмұнның ролі; оқушыларға әлемді
түсінуін қалыптастырудағы көзқарасын қазіргі әлеуметтік жағдайаттарға
талдау жасау; әртүрлі іс-әрекеттер түрлеріне оқушыларды қалыптакстыру;
оқушыны тұлғалық әлеуметтендіру мен дүниетанымдық көзқарасын
қалыптастырудағы мектеп пен жанұяның бірлеаскен іс-әрекеті.
5-апта.
5-тақырып. Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара
әрекетінің мазмұны -1 сағат
Педагогтік білім жүйесінде мұғалім тұлғасының дамуы. БПП-тің даму
жолдары. Оқытудағы дүниетанымдық сұраныс пен қызығу дәлелдеудің негізі.
Оқытудың әсерленуі, оқытудың ұйымдастырудың жүйесі және жолдары туралы
түсінік (жеке оқыту, класс – сабақ жүйесі, лекциялық - семинарлық жүйе
т.б.). Сабақтың типтері және құрылымы. Мұғалімнің БПП-ті зерттеудегі орны.
БПП-тегі әдістердің түрлері, ұйымдастырылу жолдары. Білімнің мазмұны
қоғамның және жеке субъектінің қажетінен туады. Мұғалімнің жеке басының
үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және оның жеке арын сыйлау,
қадірлеу. «Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын, жұмсақ жолдары болсын
« (Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.
Оқыту әдістері туралы ұғым, оның дамуы. Оқыту әдістеріне қойылатын
педагогикалық талаптар. Оның атқаратын функциялары: білім беру, дамыту,
тәрбиелеу, оқуға ынталандыру және бақылау.
- оқыту әдістері мен тәсілдері туралы жалпы түсінік.
- Оқыту әдісінің даму тарихы.
- Оқыту әдісінің классификациясы.
- Сабақ. Кітаппен жұмыс. Әдістеме.
Біртұтас педагогикалық процестің мақсаттарының тәрбие ісіндегі
заңдылықтар. Педагогикалық процесті ұйымдастырудың негізгі мақсаттары.
Өмірмен байланыс. Оқыту мен тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен
тәрбиені еңбекпен байланыстыру. Оқыту мен тәрбиенің түрлері: көрнекілік,
жалғастық, бірізділік және жүйелілік.

МОДУЛЬ 3. Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару
5 АПТА.
1- тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты -1 сағат
Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мәселелері.
Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы. Қазақстан
республикасында орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Қазақстан
Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік стандарты туралы
ереже. Базалық оқу жоспары, варианттық оқу жоспарлары, оқу бағдарламалары.
Мектеп түрлері, олардың сипаттамасы, ондағы оқу-тәрбие процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері.
Негізгі ұғымдар: нормативтік құжат, білім беру стандарты, әртүрлі
үлгідегі мектептер.

2-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау-1 сағат
Халыққа білім беру жүйесіндегі оқу орны ретінде, әртүрлі үлгідегі
мектептерді басқару және жетекшілік ету. Басқару қағидалары. Әкімшілікті
басқару объектісі- мектептегі педагогикалық процесс ретінде. Мектеп
басшыларына қойылатын талаптар. Оқу-тәрбие жұмысы бойынша мектеп
директорының, орынбасарларының атқаратын қызметі.
Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-әрекетінің негізгі
бөлігі ретінде. Педагогикалық қарым-қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым-
қатынас – шығармашылық іс-әрекет. Бірлесіп қарым- қатынас жасаудағы
педагогтың тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым- қатынастық әр
кезеңдегі іске асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын
талаптар. Қарым - қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін
тәсілдері. Педагогтің жеке тұлғалық қарым-қатынас жасау стилін айқындаудың
әдісі және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы.
6 апта.
3 -тақырып.Мектептің оқу-тәрбие процесін ұйымдастырушылық әдістемелік
басқару -1 сағат
Оқу-тәрбие процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жағдайы мен оның жұмыс
істеуі туралы ақпарат –диагностиканың негізі. Педагогикалық процестің
жағдайы туралы ақпарат түрлері: бастапқы тактикалық, оперативті. Мектеп
директорының және оқу– тәрбие ісі бойынша орынбасарының кластан тыс,
мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруда атқаратын қызметі. Мектеп
құжаттары. Мектеп ішіндегі бақылау жұмыстары. Сабақтарды талдау, кластан
тыс жұмыстардың сапасын талдау. Мектеп жұмысын ғылыми негізде жоспарлау.
Педагогтар кеңесінің, әдіскерлер бірлестігінің, класс жетекшінің жұмыс
жоспары. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен мұғалім даярлау ісінде
талапты күшейту. Өз дайындығы мен мұғалімнің шығармашылық қабілеті дамып,
қалыптасуы, оқу–тәрбие ісін тиімді ұйымдастыруда әдістеменің алатын орны.
Мұғалімнің өзін-өзі тәрбиелеу және өздігінен білімін көтеру. Алдыңғы
қатарлы іс–тәжірибенің үйрену және пайдалану. Озық тәжірибелерді үйрену
және оны насихаттау. Жаңашыл педагогикалық тәжірибелердің мазмұны. Ғылым
мен озық тәжірибені ендіру.

СЕМИНАР ТАҚЫРЫПТАРЫ.
1 апта
1-тақырып. Сыныптың тәрбиелік жүйесі. Сынып жетекшісінің шығармашылық іс-
әрекетінің нәтижесі ретінде 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Сыныптағы тәрбие жүйесі. Тәрбиелік
технологиялар. Тәрбие жүйесінің моделін жасау.Тәрбие жүйесін құрудағы сынып
жетекшісінің іс-әрекеті. Тәрбиелік іс-шараларды дайындаудың әдістемесі.
Педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекетін үйлестірудегі сынып
жетекшісінің ролі. Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-
әрекетін ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін
болжау, және диагностикалау.
Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының түрлері.
Тәрбие процесінде этнопедагогика материалдарын пайдалану.
Негізгі ұғымдар: педагогикалық процесс, оның жүйелері, сынып
жетекшісі, үйретуші, диагностика, болжау, жоспарлау, ынтымақтастық, тәрбие
жүйесі, тәрбие жүйесін модельдеу.
2 апта.
2 тақырып: Отбасы тәрбиесінің негіздері. 2 сағат

Отбасындағы балалар тәрбиесі. Отбасы тәрбиесі туралы Н.К. Крупская,
А.С. Макаренко, В.А. Сухамлинскийдің педагогикалық идеялалары. Отбасында
педагогикалық процесті ұйымдастырудың теориялық Отбасында педагогикалық
процесті ұйымдастырудың негізгі компоненттері.
Отбасындағы ересектер мен балаларды, тіршілік әрекетін ұйымдастырудың
әдістері, мақсаты, міндеті, мазмұны, құралы, формалары мен отбасындағы
педагогикалық процестің негізгі сипаттамалары оны үйретудің әдістері.
Отбасы мен мектептің ынтымақтастығының түрлері. Отбасы мен
педагогикалық ұжымның жұмысындағы сынып жетекшісінің ролі. Отбасындағы
этнопедагогикалық тәрбие.
Негізгі ұғымдар: отбасылық және қоғамдық тәрбие, отбасы және
мектептегі педагогикалық процесс, ата-аналардың педагогикалық белсенділігі,
ынтымақтастық түрлері, отбасы және мектептің тәрбиелік мүмкіндіктерінің
интеграциясы.

3-тақырып. Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны 2 сағат

Білім берудің мазмұнын анықтаудың ғылыми-педагогикалық негізі: білім
беу және оның мазмұны туралы жалпы ұғым, мектеп тарихындағы білім
мазмұнының мәселелері мен педагогикалық ой-пікірлер; кеңес мектептерінің
дамуы мен қалыптасу дәуіріндегі білім мазмұнын құраудың негізгі кезеңдері;
жалпы адамзаттық мәдениет; әлеуметтік тәжірибе білім берудің негізгі
құрамын анықтаудың негізі ретінде. Білім беру мазмұнының компоненттеріне
сипаттама: табиғат, қоғам, техника, адам, іс-әрекет қабілеті туралы білім
негіздері: алынған білімге сезімдік- құндылық қатынасын тәрбиелеу.
Жалпы, политехникалық, кәсіби білім берудің өзара байланысы. Білім
мазмұнындағы пәнаралық байланыстың мәселелері.
Негізгі ұғымдар: білім беру, білім мазмұны, мәдениет, пән аралық
байланыс, оқушылардың оқу мүмкіндіктері.

4-тақырып Педагогикалық процестегі мұғалім мен оқушының өзара әрекетінің
мазмұны 2 сағат
Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
Тәрбиенің жан-жақты үйлесімді мазмұны, міндеті, мақсатының өзара
диалектикалық байланысы. Тұлғаның жан-жақты мазмұнды сипатта дамуы
адамзаттық мәдениетті меңгеруменбайланысты. Дүниетаным әлемге, адамдарға,,
өзіне деген көзқарастардың жүйесі ретінде мәдениеттің дамуы және
меңгерілуінің белсенді шартары.
Жеке тұлғаның ақыл-ой мәдениеті, оның мәні. Жалпыадамзаттық мәдениет
әлеміне ену процесіндегі базалық білімнің ролі. Ақыл-ой күші және қабілеті.
Сөз мәдениеті және ойлау мәдениетінің тәрбиесі. Ғылыми дүниетаным жеке
тұлғаның ақыл-ой компоненті ретінде. Танымдық қызығушылықтың ақыл-ой
мәдениетіндегі алатын орны.
5-ТАҚЫРЫП. Тәрбие процесінің теориялық негіздері 2 сағат
Тәрбие жүйесі туралы ұғым. Педагогикалық процесте бала мен жасалатын
қатынастар және оларды тәрбиелеуге қойылатын талаптар.
Мұғалімнің жеке басының үлгісі. К.Ушинскийдің талабы. Баланы зерттеу және
оның жеке арын сыйлау, қадірлеу. «Тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын,
жұмсақ жолдары болсын « (Мағжан).
Тәрбиедегі этникалық талаптар. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны
қолданудың маңызы.
Педагогикалық этика. Мұғалім мәдениеті. Оқушылар пікірімен санасу,
есепке алу.Сынып жетекшісінің қызметі. Сынып оқушыларының іс-әрекетін
ұйымдастыру түрлеріне сипаттама. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін болжау және
диагностикалау. Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының
түрлері. Тәрбие процесінде этнопедагогикалық материалдарды пайдалану.

6-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде. Мектеп ішілік бақылау. 4 сағат
Педагогикалық қарым - қатынас құрылымы. Педагогикалық қарым - қатынас
– шығармашылық іс - әрекет. Бірлесіп қарым - қатынас жасаудағы педагогтың
тәсілдері мен шешімдері. Педагогтың қарым - қатынастық әр кезеңдегі іске
асырылу жағдайлары. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын талаптар. Қарым
- қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін тәсілдері.
Педагогтің жеке тұлғалық қарым - қатынас жасау стилін айқындаудың әдісі
және оның педагогтың кәсіптік өзін - өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы. Қазіргі
мектептердегі оқытушылар мен тәрбиешілердің білімдерін жетілдіру сабақтары.

3-тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім 4 сағат

Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық
моделі құрастыру.
Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің негізгі
заңдылықтары. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.

Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе. Оның жеке тұлғаны
қалыптастырудағы ролі. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық
бағытына тәуелді.
Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар. Табиғаттағы және
қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму заңдылықтарының философиялық
мәні.
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары, оларға сипаттама:
қоғамның әлеуметтік-экономикалық талаптарымен келісуі; оқушы мен оқытушының
екі жақты міндетті іс-әрекетімен байланысты өзара қарым-қатынасы;
оқушылардың белсенділігін арттыру мұғалімнің алдын-ала мұқият ойланған және
ұйымдастырылңан іс-әрекетінің нәтижесі; оқушылар арсындағы өзара іс-
әрекетті мұқият ұйымдастыру педагогикалық процестің тиімділігін арттырудың
шарттары.
Аралық бақылау № 1
"Болашақ қазақ зиялыларын қалыптастыру мен дамытудағы этнопедагогика
ғылымының ролі" тақырыбында шағын шығармашылық жұмыс. (жазбаша түрде).

Әдебиеттер тізімі:
Негізгі:
1. История педагогики г.1 Учебное пособие для педагогических университетов
/ по ред. А.И.Пискунова – М. ТЦ. «Сфера, 1998 – 192с.
2. Историн В.А. История педагогики – М, 1995.
3. Бержанов Қ. Мусин Е. Педагогика тарихи «Алматы мектеп, 1983.
4. Мусульманские мектебы и медресе в Казахстане. Алма-Ата, 1981 – 279с.
Қосымша:
1. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. – Алматы, 1994.
2. Қазақ. – Алматы, 1993.
3. Қазақ халқының тәлім тәрбие тарихынан. – Алматы, 1992.
4. Қайқаус Қабунама. – Алматы, 1992.
5. Құдайбердіұлы Шәкәрім Мұсылмандық шарты. – Алматы, 1993.

Аралық бақылау № 2
Тапсырма: Отандық ғалымдардың еңбектерін сараптап кесте толтырыңыздар.

|Ағартушылардың |өмір сүрген |Негізгі |Негізгі |
|Аты, жөні |кезеңі |еңбектері |этнопедагогикалық |
| | | |идеялары |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |

Негізгі әдебиеттер

1. Қожахметова К.Ж. Халық педагогикасын зерттеудің кейбір ғылыми және
теориялық мәселелері. Алматы., 1993
2. Қалиев С.Қ. XV-XІX ғ.ғ. ақын-жыраулар поэзиясындағы педагогикалық ойлар.
Алматы., 1990
3. Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С.Қ. Қазақтың халық педагогикасының тарихынан
Алматы., 1992

Қосымша әдебиеттер
1. Жарықбаев Қ.Б., Наурызбаев Ж. Қазақтың ұлттық тәлім-тәрбие атауларының
түсіндірме сөздігі. Алматы., 1993
2. Құралұлы А. Қазақ дәстүрлі мәдениетінің анықтамалығы Алматы., 1991
3. Қоңыратбаев Ә. Көне мәдениет жазбалары Алматы., 1993
5. Табылды Ә. Қазақ этнопедагогикасы және оқыту әдістемесі. Алматы., 2004

Емтихан сұрақтары

1. Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны,
оның басты ерекшеліктері: арнайы пәні, ғылыми- терменологиялық
аппараты зерттеу әдістері.
2. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым.
3. Тәрбиенің тарихы мен оның негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам
дамуындағы көрнісі.
4. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
5. Педагогиканың қызметі, пәні және объектісі.
6. Педагогиканың ұғым – түсініктік аппараты.
7. Педагогиканың негізгі категориялары.
8. Педагогиканың методологиялық негіздері.
9. Педагогиканың философиямен, мәдениеттанумен, әлеуметтанумен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
10. Педагогикалық жүйе.
11. Педагогика ғылымының қазіргі міндеттері.
12. Педагогикалық әдістердің түрлері.
13. Халыққа білім беру жүйесіндегі оқу орны ретінде, әртүрлі үлгідегі
мектептерді басқару және жетекшілік ету.
14. Басқару қағидалары.
15. Әкімшілікті басқару объектісі- мектептегі педагогикалық процесс
ретінде.
16. Мектеп басшыларына қойылатын талаптар.
17. Оқу-тәрбие жұмысы бойынша мектеп директорының, орынбасарларының
атқаратын қызметі.
18. Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-әрекетінің негізгі
бөлігі ретінде.
19. Педагогикалық қарым-қатынас құрылымы.
20. Педагогикалық қарым-қатынас – шығармашылық іс-әрекет.
21. Бірлесіп қарым-қатынас жасаудағы педагогтың тәсілдері мен шешімдері.
22. Педагогтың қарым- қатынастық әр кезеңдегі іске асырылу жағдайлары.
23. Педагогикалық қарым - қатынас қойылатын талаптар.
24. Қарым-қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін тәсілдері.

25. Педагогтің жеке тұлғалық қарым-қатынас жасау стилін айқындаудың әдісі
және оның педагогтың кәсіптік өзін-өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы.
26. Тұлға туралы ұғым."Адам", "тұлға", "индивид".
27. Тұлға құрылымының көп қырлылығы, күрделілігі, оның барлық
компоненттерінің өзара байланысы.
28. "Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
29. Оқушының дамуы – педагогикалық проблема.
30. Тұлғаның даму проблемасына әртүрлі көзқарастар.
31. Баланың даму процессі.
32. Оқушылардың жас ерекшеліктері. Оқушылардың дербес ерекшеліктері.
33. Әлеуметтік факторлар және тұлғаның қалыптасуы.
34. Тұлғаның қалыптасуына тәрбиенің өскен ортасының әсері.
35. Тәрбие жүйесі туралы ұғым.
36. Педагогикалық процесте бала мен жасалатын қатынастар және оларды
тәрбиелеуге қойылатын талаптар.
37. Мұғалімнің жеке басының үлгісі.
38. К.Ушинскийдің талабы.
39. Тәрбиедегі этникалық талаптар.
40. Халықтың ұлттық тәрбиесі және оны қолданудың маңызы.
41. Педагогикалық этика.
42. Мұғалім мәдениеті.
43. Оқушылар пікірімен санасу, есепке алу.
44. Сынып жетекшісінің қызметі.
45. Сынып оқушыларының іс-әрекетін ұйымдастыру түрлеріне сипаттама.
46. Сынып жетекшісінің іс-әрекетін болжау және диагностикалау.
47. Сынып жетекшісінің оқушылардың отбасымен ынтымақтастығының түрлері.
48. Тәрбие процесінде этнопедагогикалық материалдарды пайдалану.
49. Педагогикалық қарым - қатынас құрылымы.
50. Педагогикалық қарым - қатынас – шығармашылық іс - әрекет.
51. Бірлесіп қарым - қатынас жасаудағы педагогтың тәсілдері мен шешімдері.

52. Педагогтың қарым-қатынастық әр кезеңдегі іске асырылу жағдайлары.
53. Педагогикалық қарым-қатынас қойылатын талаптар.
54. Қарым-қатынас жасаудың ауызша және басқа түрде жүргізілетін тәсілдері.

55. Педагогтің жеке тұлғалық қарым-қатынас жасау стилін айқындаудың әдісі
және оның педагогтың кәсіптік өзін-өзі тәрбиелеудегі қалыптасуы.
56. Қазіргі мектептердегі оқытушылар мен тәрбиешілердің білімдерін
жетілдіру сабақтары.
57. Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары.
58. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі
құрастыру.
59. Мақсатылық және әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары.
60. Педагог пен оқушылардың іс-әрект нәтижесінің идеалдық моделі.
61. Педагогикалық процесс-күрделі дамушы жүйе.
62. Оның жеке тұлғаны қалыптастырудағы ролі.
63. Оқу-тәрбие процесін болжау, мұғалімнің әдіснамалық бағытына тәуелді.
64. Оқу-тәрбие процесіне байланысты әртүрлі көзқарастар.
65. Табиғаттағы және қоғамдағы құбылыстардың және процестердің даму
заңдылықтарының философиялық мәні.
66. Отбасында педагогикалық процесті ұйымдастырудың теориялық негіздері.
67. Отбасында педагогикалық процесті ұйымдастырудың негізгі компоненттері.

70. Отбасы мен мектептің ынтымақтастығының түрлері.
71. Отбасы мен педагогикалық ұжымның жұмысындағы сынып жетекшісінің ролі.
72. Отбасындағы этнопедагогикалық тәрбие.
73. Педагогика ғылымының қалыптасуына себеп болған саяси,экономикалық және
әлеуметтік жағдайлар.
74. Педагогиканың негізін салушы, оның пікірлестері, басты еңбегі.
75. Ресей педагогтарының еңбектері.

Әдебиеттер тізімі

Негізгі:
1. Педагогика Алматы: Абай атындағы Алматы педагогикалық университеті, 2003

2. Пидкасистый П.И. Педагогика. – М., 1996.
3. Харламов И.Ф. Педагогика. – М., 1996
4. Подласый И.П. Педагогика. –М., 1996
5. Хмель Н.Д. Біртұтас педагогикалық процесс.-Алматы., 2001
6. Лихачев Б.Т. Педагогика. -М., 1996
7. Хмель Н. Д. Педагогический процесс общеобразовательной школе.-Алматы,
1984
Қосымша:
1. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекции. М., Прометей, 1992.
2. Педагогика пәндерінің негіздері Е.Б. Дайрабаев Алматы 2005
3. Хмель Н.Д., Иванова Н.Д. Организация самостоятельной работы студентов.
А., 1971.
4. Нұрмаханова Ә. Лекцияның терең сезімдік әсері. А., 1985.
5. Сабиров Т.С. Оқыту теориясының негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1980.
6. Тұғынбаев Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. Алматы, 2000.
7. Тұрғынбаев Б.А. Шығармашылық қабілет және дамыта оқыту. Алматы, 1990.
8. Гарунов М.Г., Семушкина Л.Г., Фокин Ю.Г. Этюды дидактики высшей школы.
М., 1994.
9. Нұрмаханова Ә. Лекцияның терең сезімдік әсері. Алматы, 1995.
10. Фарбер И.Е. Очерки вузовской педагогики. Саратов, 1984.
11. Шаймерденова К. Қазіргі сабақ және оның өзекті мәселелері. Алматы,
1990.
12. Шаймерденова К. Педагогические взгляды. А.Кунанбаева. А., Рауан, 1991.
13. Шаймерденова К.Ш. Педагогикалық қабілет оның қалыптасуы жайлы кейбір
мәселелер. А., ЦИЦУ, 1983.
14. Шаймерденова К.Ш. Мектептегі оқу-тәрбие жұмысының халық педагогикасы
негізінде жүргізу жолдары. А., 1993.
15. Шаймерденова К.Ш. Абайдың педагогикалық көзқарасындағы жаңашылдық және
оқу-тәрбие мәселелері. Алматы. ББЖКБАРИ, 2002.
16. М.Жұмабаев. Педагогика.-1992
17. Педагогика /Под. ред. В.А. Сластенина. М., 2000

ДӘРІСТЕРДІҢ МАЗМҰНЫ

1. бөлім. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ, МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1-тақырып. Қазіргі педагогиканың әдіснамалық негіздері.
Жоспары:
1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым. Тәрбиенің тарихы мен оның
негізгі сипаты, оның қазіргі қоғам дамуындағы көрнісі.
2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.

Дәрістің мақсаты: Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогиканың орны
мен ролін,пәні мен міндеттері, ғылым және өнер ретіндегі педагогиканы
нақтылап, қоғамның даму кезеңіндегі ашып көрсету.

Ұғымдық түсіндірме сөздер: педагогика, тәрбие, оқыту, білім беру,
ұғым, даму, әдіс, тәсіл, әдіснама, ғылым т.б.

1.1. Педагогика- адам тәрбиесі туралы ғылым.
Қазіргі кезде қазақ қоғамы қоғамдық экономикалық жүйеден екінші бір
жүйеге өтудің қиын кезеңінде тұр. Мемлекет тарапынан адамдардың жақсы өмір
сүруіне жағдай жасалу, олардың әділеттілік, еріктілік, қайрымдылық
құндылықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Бұл үрдістің өзіндік
қиыншылығы, қарама-қайшылығы, көп жақтылығы бақалады. Бұл негізінен
белгілі курстар арқылы немесе ”жоғарыдағы” адамдардың ниеттенуіне
байланысты. Жалпы әрбір адамның мақсатын өзінің қатысуынсыз іске асыруға
болмайды. Сондықтан Қазақстанның әрбір азаматты жоғарыдағы мақсатты іске
асыруға үлес қосуы тиіс. Егер де, халық білімді, ақылды, мәдениетті,
гуманды, демократиялы, әділетті, кәсіби бағдарлы болса, соғұрлы қоғам
өркениет деңгейіне көтеріледі. Сол себептен, Қазақстанның болашақ иелерін
сол тұрғыда тәрбиелеу қажет.
Осыған орай, еліміздегі жоғары білім концепциясында адамның дамуындағы
өмірмен, адамдармен қарым-қатынасына зор назар аударылып отыр. Әр адам
күшті, құрметті, іскер, сыйлы өмірде өз дегініне жетуге тырысады. Сол
себептен, әр кім өзін-өзі құрметтеп, бағалай білуі қажет.
Әрбір адамның психология және педагогика аймағында ғылыми білімі
болмайынша бұл дәрежеге жету мүмкін емес. Педагогика ғылымы - өмір туралы
ғылым.
Педагогика - өркениетті қоғамның даму тарихынан, жас ұрпақ тәрбиелеу
тәжірибесінен бастау алады.
Педагогика ұғымы екі мағына береді. Біріншіден - білімнің ғылыми
аумағы, ғылым; екіншіден - өнер, қолөнер, педагогикалық іс-әрекет аумағы.
Грек тілінен тікелей аударғанда "бала жетектеуші" ал, өнер сөзінің мағынасы
"баланы өмірде жетектеу", т.б. оқыту, оны тәрбиелеу, жан және тәннің
дамуына бағыттау.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым. Педагогикалық білім – жан-жақты, адамды дамытудың
тәсілдері мен жолдарын әмбебап оқытуды тұтасымен зерттейді.
Педагогика, басқа ғылымдар сияқты дамушы ғылым, оның негізгі
категорияларының ойлау аспектілері үнемі кеңейтіліп қарастырылып отырылады.
Ал, педагогикалық шығармашылық тәрбие мен оқу күшінің шектеусіз көпқырлы
тәжірибеде дамиды.
Берілген курста педагогика ғылымы мен тәжірибесінің әр түрлі
бағыттары, әлеуметтік-педагогикалық мәселелер әсерінен балалар да ересектер
қатарына теңеседі. Дәстүрлі оқыту мәселелері мен қатар тәрбие мен білім
беруде, қазіргі кезеңдегі адамның педагогикалық бағдарын анықтауда өзіндік
тәсілін таңдауда адамадар мен немесе олардың талабымен – отбасында,
өндірісте, мектепте немесе жоғары оқу орынында, көшеде не топтарында
теңдеседі.
Осылайша, аталмыш курс педагог боламын деп шешім қабылдаған адамдар
өшін тағайындалған, тыңдаушылардың мамандығынан және әрекет тегінен тәуелді
емес. Ол осы қиын үрдісте басқа адамдарға көмек беру тілегі және тәрбиелі,
білімді адам болуға ұмтылу үшін тиімді.
Білімнің негізі, педагогиканың негізі аталған курста тыңдаушылардың
қарым-қатынастағы қиындықты жеңу, өмірлік жағдайлардағы тәрбиелеуші
мақсаттың саналы түрде таңдай білуі, өз балаларыңды білімді етіп
тәрбиелеуге дайын болу және педагогикалық іс-әрекет берілген.
Тәрбие мен білім беру аймағы қоғам мен мемлекеттің, тұлғаның өкілетті
дамуы, әрқашан әрбір адамның кең көзқарасын тудырды және жалпы кез-келген
адамның біліміне тәуелсіз, бәрімізге белгілі, бәрібір педагогикада өзін
маманмын деп есептейді. Жоғары білім берудің басты міндеті – студенттің
тұлға, маман, азамат ретінде қалыптасуында өзіндік ойлауға және ізденіске,
сонымен қатар, ғылым, техника, мәдениет және қоғамдағы өмірлік маңызды
іргелі және қосымша шешімдерді қабылдау. Барлық әлемде бағыттар мен
стратегиялық бағдарларды өңдеуді, білім беруді тәрбиелеумен тек педагогтар
ғана айналыспайды, сонымен қатар, психологтар, экономистер, саясаткерлер,
заңгерлер, социологтар және көптеген басқа мамандарда айналысады. Сонымен
бірге, қазіргі заманғы барлық білім берудің көптүрлі доктриналары,
стратегиялары, жүйесі мен технологиялары ішінен инвариантты және
әмбебаптылары бөліп алу қауіпті. Педагогикалық шығармашылық және жаңашылдық
әрекет тұрақты идеялар мен үлгілерді дәріптей дамыта отырып, үзіліссіз
сіңіру мен баюды көздейді. Әлем қаншалықты көпқырлы, соншалықты әртүрлі
және педагогикалық дәстүрлі. Бірақ осы үрдіс ішінде рухани интеграциялар
әртүрлі адамзаттық қауымдастықтағы әлемдік білім беру кеңістігі мен жалпы
білім беру-тәрбиелеу стратегиялардың және идеяларың мақсатты бағытталған
ізденісі болып табылады. Ал бұл педагогикалық методтар мен технологиялар,
тәрбиелеу мен оқытудағы заңдылықтар мен принциптер, негізгі категориялар
мазмұны мен мағынасына тояттап және тұрақтап, педагогикалық ғылым дамуының
әсер етуіне сәйкес.
Педагогика – адамзат қоғамының даму тарихымен бірге өмір сүріп, дамып
келе жатқан, адамдардың тәрбие, оқыту, білім беру деп аталатын саналы
әрекетін зерттейтін ғылым. Тәрбие, оқыту мен білім беру ісінде қоғам мен
оның мүшесі болып табылатын жеке адам өзара мүдделес, мұраттас. Әрбір ата-
ана дүние есігін енді ғана ашқан нәрестесін өзінің үлкен саналы ғұмырының
жалғасы, бүгінгіні ертеңге жалғастырушы деп біледі, ал қоғам, дәлірек
айтқанда, оның саяси реттеушісі саналатын мемлекет, сол жас адамның
тәрбиелі тағылымды, білімдар және парасатты азамат болып өсуін өзінің
қуаттылығының, мызғымас беріктігінің, өркениеттілігінің кепілі деп
санайды. Осы ортақ мүдде мақсат бірлігі, сан ғасырлық тәжірибе, бұл
саладағы алғашқы зерттеулер, тұжырымдар, қоғамдық құрылыстардың өзгеруі
кезінде болмай қоймайтын сан қырлы, алуан саналы жүйелілік өзгерістер
педагогиканың биік мәртебелі, іргелі ғылым ретінде қалыптасуына негіз
қалады.
Педагогика атауының түп-төркіні гректің “пайдос” – бала және “аго” –
деген сөзінен шыққан. “Пайдагогос” тура маынасында аударсақ “бала
жетектеуші” деген ұғымды білдіреді. Ежелгі Грецияда қожайынның баласын
мектепке жетектеп апарып, алып қайтатын құлды педагог деп атаған. Ал
мектепте ұстаздық етумен басқа білімдар құлдар айналысқан. Тәрбиелеу мен
білім беру тұтастай алғанда баланы сан-саналы мазмұнда, кемел өмірге
баулитын, яғни оған тәрбие, білім беретін, рухани жағынан байып, жан-жақты,
тоғысып жетілуіне бағыт-бағдар жасайтын, жол көрсететін ерекше сала, осы
бірегей өнердің мән-мазмұнын ашу үшін “педагогика” сөзі бірте-бірте кең
ұғымда қолданыла бастады. Білім беру мен тәрбие өнеріндегі басты тұлға-
ұстаз. Ұстаз балабақшада- тәрбиеші, мектепте-мұғалім, жоғары оқу орнында-
оқытушы деп аталып, әрбір шәкірт үшін өзіндік ерекшелігі жермен көктей.

1.2. Педагогика ғылымының негізгі әдіс-тәсілдері туралы жалпы түсінік.
Тәрбие әдісі (гректің «методос» -жол деген сөзі) –бұл тәрбиеге қойған
мақсаттарға қол жеткізу үшін пайдаланылатын жол, тәсілдер –тәрбиелеу
саласына, еркіне, сезіміне, іс-әрекетіне әсер ету шаралары.
Тәрбие тәсілі- жалпы әдістің бөлігі жеке дара әрекет, нақты іс.
Тәсілдер- бұл тәрбиешінің қойылған мақсатқа тез жету үшін
тәрбиеленушілермен бірге салатын жолы деуге болады. Егер оны басқа
тәрбиешілер де пайдалана бастаса, біртіндеп ол жол әдіске айналады.
Тәрбие әдістері мен тәсілдерін тану, оларды дұрыс қолдану–бұл
педагогикалық шеберлік деңгейінің маңызды сипаттамасын білдіреді. Демек
тәрбие әдістері мен тәсілдері тығыз байланысты.
Тәрбие құрал-жабдығы кең түсінікті қамтиды. Тәсіл –деп жеке әсер
етуді түсінсек, құрал түсінігі сол тәсілдердің бірлігін білдіреді. Құрал-
жабдық бұл қолданымдағы тәсіл емес бірақ әлі әдіске жете қоймаған шара.
Мысалы: еңбек –тәрбие құралы, бірақ еңбекті бағалау, көрсету қателігін
анықтау-бұл ондағы тәсілдер.
Осыған байланысты кейде тәрбие әдісі қойылған мақсатқа жету
тәсілдерімен құралдары жүйесі ретінде анықталады, өйткені әдіс құрылымында
тәсілдер мен құралдар міндетті түрде бірге қарастырылады.
Әдістерді таңдау көптеген жағдайларға байланысты. Бірақ факторлардың
саналуандығына қарамастан әдістерді таңдау детерминатты, яғни себепті
байланыста болып келеді.
Тәрбие әдістерін таңдауды анықтайтын жалпы принциптерді қарастырайық.
Бірінші кезекте төмендегі мәселелер ескерілуі керек.
• Тәрбие мақсаттары мен міндеттері.
• Тәрбие мағынасы.
• Тәрбиеленушілердің жас ерекшеліктері.
• Ұжымның қалыптасу деңгейі.
• Тәрбиеленушінің жекелік және тұлғалық ерекшеліктері.
• Тәрбиелік жағдайдар.
• Тәрбие құралы.
• Педагогикалық дәреже деңгейі.
• Тәрбие уақыты.
• Күтілетін нәтижелер және т.б.
Әдістер және олардың әртүрлі модельдерінің көптігі соншалық, керекті
мақсатқа сай келер әдісті таңдауға сол әдістердің жіктелуі ғана
көмектесе алады. Әдістердің жіктелуі анықталған белгілерге қарай
құрылған әдістер жүйесі.
Жіктелудің өзі әдістердің қайыссының жалпы немесе жалқы екенін, нақты
және кездейсоқ, теориялық немесе практикалық екенін білуге сонымен бірге
оларды дұрыс таңдауға, барынша ұтымды пайдалануға көмектеседі. Жіктелуге
сүйене отырып, педагог тек әдістер жүйесін ғана танып қоймай, ол әртүрлі
әдістер белгілерінің өзгерісін жақсы түсінеді.
Кез-келген әдістің ғылыми жіктелуі олардың жалпы негіздері мен
белгілерін анықтаудан басталады. Тәрбие әдістері жүйесіне орай танылатын
белгілер өте көп.
Қазіргі педагогикада ондаған жіктеме белгілі, бірақ тәжірибелік
міндеттерді қарастырады. Қазіргі кезде тәрбие әдістерінің тиімді жетілуі
бір мақсатқа, мазмұнға негізделген тәрбие бағытын қолдайды. Осыған орай
тәрбие әдісінің үш тобын бөлуге болады:
• Тұлғаның ақыл-ойын қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекеттерді ұйымдастыру және қоғамдық, құқықтық тәжірибе
қалыптастыру әдістері.
• Іс-әрекетке және мінез-құлыққа ынталандыру әдістері.

Бұл қасиеттер тәрбие түрлері мен әдістерін дұрыс жүргізу тәрбиелік іс
–шара арқылы жүзеге асады.

Тәрбие жұмысын жүргізу формалары мен әдістері

|Т | |Тәрбие сағаты | |Әңгімелесу |
|ә | | | | |
|р | | | | |
|б | | | | |
|и | | | | |
|е | | | | |
| | | | | |
|т | | | | |
|ү | | | | |
|р | | | | |
|л | | | | |
|е | | | | |
|р | | | | |
|і | | | | |
| | | | | |
|м | | | | |
|е | | | | |
|н | | | | |
| | | | | |
|ә | | | | |
|д | | | | |
|і | | | | |
|с | | | | |
|т | | | | |
|е | | | | |
|р | | | | |
|і | | | | |
| | | | | |
| | | | |Пікір таласу |
| | | | | |
| | |Көңілді тапқырлар | |Пікірталас |
| | |клубы | | |
| | | | | |
| | | | |Ауызша |
| | | | | |
| | |Дебаттар | |Сұрақ-жауап |
| | | | | |
| | | | |Сұхбат |
| | | | | |
| | |Дөңгелек үстел | |Пікірталасу |
| | | | | |
| | | | |Баяндау |
| | | | | |
| | |Өз бетінше жұмыс | |Ізденушілік |
| | | | | |
| | | | |Жазбаша |
| | | | | |
| | |Кездесу кеші | |Әңгімелесу |
| | | | | |
| | | | |Баяндау |
| | | | | |
| | |Саяхат | |Табиғи көрнекілік |
| | | | | |
| | | | |Тәжірибелік |
| | | | | |
| | |Шығармашылық жұмыстар| |Ізденушілік |
| | | | | |
| | | | |Түсіндіру |
| | | | | |
| | |Танымдық ойындар | |Рольдік, ұлттық, |
| | | | |іскерлік, спорттық |
| | | | | |
| | | | |Ойлан тап |

Әдіс- оқыту барысында мұғалім мен шәкірттің ынтымақтаса еңбектену
нәтижесінде қойылған мақсатқа жетуін реттейтін тәсіл. Оқыту әдісінің
көмегімен оқушы белгілі деңгейдегі білімді, іскерлік әрекетін машықтық
дағдысын игереді, дүниетанымын қалыптастырады, қабілетін жетілдіреді. Ал
оқыту барысында әдісті таңдайтын және оның нақты әрекетке айналдыратын
мұғалім. Сонымен оқыту әдісінің атқаратын қызметі білімдендірудегі тиісті
мақсатқа жету, ал мақсатқа жету мұғалімнің шеберлігіне, білімдігіне,
іскерлігіне, оқыту әдістері мен технологиясын терең меңгергеніне,
оқушыларды ынталандыруына тікелей байланысты.
Мектепте оқу-тәрбие үрдісінде атап айтқанда:
- өнер және тіл (музыка, сурет, сөз өнері, қолөнер т.б);
- білім және ғылым (қызығуына байланысты жеке пәндер, саяхат, құқық,
қоғамдық ғылымдар т.б);
- мәдениет (спорт, театр, кино, оқырмандық қызығу);
- техника (техникалық клубтар, машина жасау, байланыс құралдары,
электрондық техника);
- кәсіби қызығу (мамандығына байланысты салалары бойынша қызығу,
таңдаған мамандына қызығу);
Сабақтан тыс тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру арқылы оқушылардың
білімі мен адами құндылық қасиетері қалыптасады.

1.3. Педагогиканың философиямен, культурологиямен, социологиямен,
психологиямен, физиологиямен және басқа да ғылым салаларымен
байланыстылығы.
Қазіргі заманғы ғылыми білім дифференциацияға, оқытудың бөліну
аймағындағы тенденцияға енеді. Педагогика бөлімдер қатарына бөлінеді.
Педагогика тарихы ежелгі өркениеттерден қазіргі заманға дейінгі
педагогикалық оқудың және тәжірибенің дамуын оқытады. Педагогиканың орта
мектебі, мектепке дейінгі педагогика, бастаушы педагогика, жоғары, кәсіби-
техникалық мектеп, өндірістік, әскери педагогика – бұл бөлімдер оқытудың
мазмұны мен деңгейі бойынша бөлінеді. Теоретикалық педагогикада тәрбиелеу
теориясы және оқыту теориясы – дидактика. Жалпы дидактикадан басқа, пәндік
методика бар. Әлеуметтік педагогика өмір сүру ортасындағы тіршілік ететін
тәрбиені оқытады, бәрінен бұрын, көмекке зәру және тәуекелге бел буған
адамдарға: маскүнемдер балаларына, наркомандарға, қылмескерлерге, жалпы
анти әлеуметтік ортадағы өсіп келе жатырғандарға. Сонымен қатар, ересектер
педагогикасы мен ангдрогогика бар. Андрогогика - қарт адамдармен жұмыс
істеу туралы. Дефектологиялық педагогика зағиптардың (тифлоппедагогика),
ауыр еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады. Салыстырмалы педагогика әртүрлі елдердегі білім
беруді анлиздеумен айналысады. Пенитенциарлық педагогика бас бостандықтары
шектеулі адамдардың тәрбиесі сұрақтарын оқытады. Педагогика ғылымының ішкі
жүйесі, қоғам мен ғылымдардың дамуын зерттейтін жаңа бөлім дамулары
осындай.
Ғылымның тарихы педагогикалық ойлардың алғашқы түпнұсқалары
жалпыфилософиялық ілімнің шеңберінде дамығанын куәләндырады. Білім беру мен
тәрбиелеу идеялары діни догматтарда, мемлекет туралы ілімде, заңдылықтық
қисындарда, бұрынғы әдеби шығармаларда өз сипатын берген.
Ғылыми ілімнің тереңдеп, кеңеюіне байланысты іс-әрекеттердің шынайы
сипаты, өзіндік жеке бөлімдегі педагогоканың безендірілген түрі,
дифференциациялық ғылымның кезеңі туды. Ары қарай, біздің бұрын көргеніміз
сияқты, ішкіғылыми дифференциация мен көптеген жеке педагогикалық
ғылымдардың безенуі мен олардың білім беру жүйесі жүріп жатты. Ақырында,
ғылыми кіріспенің куәләндыруы бойынша, ғылыми аралық синтез кезеңі туу
үстінде. Адам мен табиғат туралы ғылыми дамудың жалпы тенденциялары
осындай. Педагогиканың ғылыми аралық байланыстары туралы қазіргі заманғы
көзқарастарды қарастырайық және оларға қысқаша түрде тоқталып өтейік.
Ішкі бөлінулері мен байланыстары қатарында педагогика басқа ғылымдармен
байланысады. Академик Б.М.Кедровтың жіктеуі бойынша, ол медицина мен
техникалық біліммен бірге практикалық ғылым тобына кіреді.
Педагогика интегративтік және практикалық бағдарлық сипатқа ие. Ол басқа
ғылымдардың адам, табиғат, қоғам туралы ілімдерін өзінің пәні –тәрбиені
оқытуда пайдаланады.
Бәрін жақыны психология. Екеуінің арасында бірнеше байланыс жіптері бар.
Ең бастысы – осы ғылымдардың пәндері. Психология заңдардың дамуын, адамның
психикасын оқытса, педагогика тұлғаны дамытудағы басқару заңдылықтарымен
жұмыс жасайды. Тәрбие, ересектер мен балалрға білім беру мақсатты
бағытталған (ойлау, іс-әрекет) психикалардың өзгеруі ретінде болмақ. Ол
психологиялық білімдері меңгермеген мамандарсыз жүзеге асуы мүмкін емес.
Екінші байланыс жібі екі ғылым – оқытудың критерилері мен көрсеткіштері
және тұлғаны тәрбиелеу. Оқушылар білімінің жылдамдық деңгейі жадыларының
өзгеруімен, білім қорларымен, прақтикалық мақсатта білімдерін оңтайлы
қолдана білу арқылы тіркелінеді.
Философия табиғаттың, қоғамның, таным теориясының (гносиология) жалпы
даму заңдары туралы білімді бере отырып, педагогиканың методологиялық
іргесін құрады. Социология педагогикаға әлеуметтік ортадағы тұлғаның
қалыптасуы, қоғамдық топтар, әлеуметтік қатынастар туралы ілім береді.
Этика мен эстетика өнегелік және көркемдік тәрбиенің негізін құра отырып,
морал және табиғаттық эстетика туралы ілім береді. Экономика педагогиканы
білім беруге әсер ететін өндірістік, экономикалық процесстер туралы іліммен
сусындандырады. Физиология педагогика мен психологияның жаратылысты ғылыми
қоры. Тұлғаны қалыптастыру үшін адамның ағзасын, өмірлік қамтитын
жүйелерін, жоғары нервтік әрекеттерін білу қажет.
Кибернетика, күрделі динамикалық жүйелерімен бірге басқару теориясы,
педагогиканың дамуында үлкен роль ойнайды, яғни, педагогикалық жүйелерді
басқару үрдістері сияқты талданады. Информатика, жинақау, ақпараттарды
өңдеу туралы ғылым, кибернетика жаныныда педагогика үшін өте маңызды. Тіпті
ақпаратты методтар мен педагогикадағы технологияларды оқытатын
педагогикалық информатика – атты ғылыми бағыт пайда болды.
Педагогика басқа да ғылымдармен байланысты. Педагогикалық ілім пәнаралық
сипатқа ие немесе адам педагогикамен қатар, адамның іліміне әсер ететін,
аралас ғылымдардың методтары, теориялары, ақпараттарымен пайдаланып,
көптеген ғылымдарды оқиды. Бірақта педагогика мамандар білу қажет, өзінің
пәні, жүйелік теориясы, ұғымдары бар жеке дара ғылым.
Бақылау сұрақтары
1. Педагогика ұғымына анықтама беріңіз.
2. Педагогика ғылымының мақсаты мен міндеттері.
3. Тәрбие түрлері мен заңдылықтары.
4. Тәрбие әдістерін талдаңыз.
5. Қазіргі тәрбие мәселелері.

СОӨЖ тапсырмалары:
Тапсырма: «Тәрбие» ұғымына отандық және әлемдік ғалымдардың еңбектерін
сараптап философиялық, педагогикалық, психологиялық көзқарастарын
қарастырып, төмендегі кестені толтырыңыз.

|№ |Аты-жөні |«Тәрбие» ұғымы туралы көзқарасы |
|1 |К.Д. Ушинский |Тәрбиені жекелендіре отырып, адамдардың дене, |
| | |ақыл-ой, құқықтық күшін белгілі деңгейден әрі |
| | |жалғастыруға міндеттіміз. |
|2 |А.С. Макаренко |Жеке тұлғаны дамытудағы тәрбие жолдары: ұжымшылдық, |
| | |еңбек сүйгіштік, жоғары адамгершілік, биік саналылық,|
| | |осылардың тұтас жиынтығы кезінде жүргізу. |
|3 |М. Жұмабаев |Тәрбие кең мағынасымен алғанда, қандай да болса бір |
| | |жан иесіне тиісті азық беріп, сол жан иесінің дұрыс |
| | |өсуіне көмек көрсету деген сөз. |
|4 | | |
| | | |
| | | |
| | | |
|5 | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |

Әдибеттер тізімдері
Негізгі:
1. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекции. М., Прометей, 1992.
2. Педагогика пәндерінің негіздері Е.Б. Дайрабаев Алматы 2005
3. Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Санкт-Петебург, 2001.
4. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Основы педагогики. Уч.пос.изд. 2 -М.,
1999.
5. М.Жұмабаев. Педагогика.-1992
6. Педагогика /Под. ред. В.А. Сластенина. М., 2000
7. Подласый И.П. Педагогика: Учебник для студентов высших
пед.учеб.заведений. – М.: Просвещение: Гуманит.изд.центр.ВЛАДОС, 1996.

Қосымша:
1. Безруков В.С. Педагогика. Проективная педагогика.-Екатеринбург, 1996.
2. Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогический словарь. – М.,
2000.
3. Козлова О.Н. Введение в теорию воспитания. – М., 1994.
4. Коротов В.М. Введение в педагогику. – М., 1999.
5. Радугин А.А. Психология и педагогика. М.: Центр, 1996.

2 бөлім. ТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ

2-тақырып. Жеке тұлғаны дамытудың, тәрбиелеудің қалыптастырудың өзара
байланысы және сипаты

Жоспары:
1. Тұлға туралы ұғым. "Адам", "тұлға", "индивид". Тұлға құрылымының көп
қырлылығы, күрделілігі, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы.
2. "Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
3. Оқушының дамуы – педагогикалық проблема. Оқушылардың жас және дербес
ерекшеліктері.

Дәрістің мақсаты- "тұлға" ұғымына әлемдік және отандық ғалымдардың
еңбектерін сараптай келе оның дамуы мен қалыптасуын және оқушылардың жас
және дербес ерекшеліктерін талдау.

Ұғымдық түсініктеме сөздер- тұлға, адам, кісі, даму, қалыптастыру,
көзқарас, жас ерекшелік, дербес ерекшелік, дарын, талант, орта,
тұқымқуалаушылық, тәрбие т.б.

2.1. Тұлға туралы ұғым. "Адам", "тұлға", "индивид". Тұлға ұрылымының көп
қырлылығы, күрделілігі, оның барлық компоненттерінің өзара байланысы.
Бүгінгі таңда педагогика ғылымының өзекті мәселелерінің бірі – жеке
тұлғаны жетілдіруде, жан-жақты дамытуда, білім беруде, ғылымның соңғы
жетістіктерін қолданып, шығармашылық жұмыстарды жасауға қабілетті,
дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай азамат дайындау. Олай болса "тұлға"
дегеніміз не осы мәселеге тоқталмас бұрын отандық ғалымдарымыздың ой-
пікірлерін қарастырсақ.
Жеке тұлға атауын отандық ғалымдар “жеке адам”, “дара тұлға”,
“даралық”,”жеке тұлға”, “адам”,”кісі” тағы басқа ұғым ретінде қарастырады.
Біз ғылыми еңбегімізде “жеке тұлға” деп қарастыруды жөн көрдік. Сондай-ақ,
“жеке тұлға” ұғымы көп мағыналы, біріншіден даралық қасиеттердің бірлігі
және әлеуметтік рольдегі іс-әрекеттің субъектісі, екіншіден басқа
адамдармен қарым-қатынасқа түсу үрдісінде еңбектің, танымның, қатынастың
субъектісі ретінде сипатталады.
Мәселен, Т.Тәжібаев өз еңбегінде: “Жеке адам әлеуметтік қатынастар мен
саналы іс-әрекетті жүзеге асырушы, нақты қоғамның мүшесі, өзін басқалардан
ажырата білетін, өзінің кім екенін түсінетін есі кірген ересек кісі” - деп
қарастырады.
Ә. Алдамұратов “Адам - табиғатта кемелденіп жетілген, ақыл ойы дамыған
қоғамдық тұлға” деп анықтама берсе, Республикамызға танымал ғалымдарымыздың
бірі Қ.Б. Жарықбаев: “Жеке тұлға дегеніміз - қоғам мүшесі ретіндегі адам.
Әр адамның рухани байлығы оның басқа адамдармен байланысының алуан
түрлігіне, өмірге белсене қатысуына байланысты болады”, - деп тұжырымдайды.

Ал, Ресейлік ғалым А.Н. Леонтьевтің пікірі бойынша “Жеке тұлғаның
жетістіктері мен кемшіліктері, жақсы және әлсіз жақтарымен көрінетін тек
өзіне ғана тән даралық белгілері оның өзгелермен қарым-қатынас жасауы,
қайырымдылығы, мейірімділігі, тәкәппарлығы, жағымды және жағымсыз
қасиеттерінің көрінуіне де байланысты. Олардың сыртқы ортамен қарым-қатынас
жасауы, өмірдің алуан түрлі ерекшеліктерін тануға, танымдық қасиеттерімен,
рухани байлығын арттыра түседі” деп қарастырады.
Белгілі психолог Б.Г. Ананьев еңбектерінде “Адам–физиологиялық,
психологиялық жағынан қалыптасып келе жатқан тіршілік иесі. Адам еңбек ету
нәтижесінде жануарлар дүниесінен бөлініп шығып, бір-бірімен тілдің
көмегімен қарым-қатынас жасайтын, дүниені танып білетін оны өзгертетін және
еңбек құралдарын жасайтын жағдайға біртіндеп ие болды. Оның өмірдегі
көрінісі физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік ерекшеліктеріне, даралық
қасиеттеріне байланысты жеке адам немесе жеке тұлға екені көрінеді”-деп
қарастырады.
Олай болса, А.Н.Тугаринов өз еңбегінде: “Жеке тұлғаны жауапкершілік пен
саналылықты ішкі қасиеттерімен сәйкес құқық пен еркіндікке сай қолданған
адам”, - деп көрсетеді.
Тұлғаның дамуы мен жан-жақты қалыптасу мәселесі, оның тарихы болашағы
туралы көптеген ғалымдардың еңбектерінде зерттелген.
Жоғарыда аталған еңбектерді сараптай келе “жеке тұлға” ұғымына өзіндік
тұрғыдан анықтама беруді жөн көрдік.
Жеке тұлға дегеніміз - сана сезімі, тұлғалық, ізгілік қасиеті
қалыптасқан, өзіндік мақсаты мен өмір жолын таңдай білетін, тәрбиелі,
білімді, іскер, танымдық қызығушылығы басым,барлық күш жігерін өзіндік
игілігіне жұмсай алатын, саналы тіршілік иесі.
Жеке тұлға түсінігі - тек адамзатқа арналған. Жеке тұлға - жеке
даралық, психикалық қасиеті және әлеуметтік қызметі бар нақты қоғамның
мүшесі.
Жеке тұлғаның қалыптасу ерекшеліктерін педагогикалық-психологиялық
еңбектерді жүйелей келе оның төмендегідей бағыттарға бөлеміз:
• Психологиялық бағыт жеке тұлғаның белсенділігін, қалыптасу
жағдайларына жауап іздейтін, белгілі бір нәрсеге ұмтылып, оны керек ететін,
тіршілік етуде белсенділік танытатын бағыт.
• Жеке тұлғаның іс-әрекетін зерттейтін бағыт.
• Жеке тұлғаның ерекшеліктерін зерделейтін бағыт.
• Жеке тұлғаның ішкі психологиялық құрылымын зерттеу бағыттары.
Демек, жеке тұлға өзіне тән ерекшеліктері арқылы дараланады. Ондай
ерекшеліктерге сенім, дүниетаным, мұрат, бейімділік, қызығу, түрткі,
қабілет, талғам, көзқарас т.б. қасиеттер жатады. Бұл қасиеттер адам бойында
танымдық қасиеттерді қалыптастырады.
Осы тұрғыдан келгенде жеке тұлға мәселесін зерттеу жүйесінде сана-
сезімін, адамзат психикасының күрделі мәселелерінің пайда болуын зерттеуде
философия, психология, педагогика, этика, физиология, әлеуметтану,
құқықтану, жаратылыстану, медицина т.б. ғылымдармен тығыз байланыстыруда
өмір бойы әртүрлі өзгерістерге ұшырайтын жеке тұлғаның даму үрдістерінің
заңдылықтарын педагогика ғылымдарымен тығыз байланыста зерттеуде әртүрлі
ғылыми жаңалықтар енгізіліп отыр.
Жалпы айтқанда әрбір жеке адам қоғам тұлғасы ретінде жеке тәрбие
жұмысына, жеке өзіндік өмір бейнесіне, жеке құқыққа, танымдық қасиетке,
жеке түрткі күшіне ие болатын жан. Адам белгілі бір қоғамның мүшесі, ол
қандай да болмасын бір іспен айналысады, оның азды-көпті тәжірибесі, білімі
өзіне тән ерекшеліктері болады. Осы айтылғандардың жиынтығы оны “жеке
тұлға” етеді.
Жеке тұлғаның өзіндік ерекшелігі оның дүниетанымынан, сенімінен,
талғам, мұратынан, бағытынан, қабілет қызығушылығынан жақсы байқалады.
Адамның айналасын қоршаған дүние үнемі өзгеріп отырғандықтан оның түрлі
ерекшеліктері, танымдық қызығушылықтарын да дамып өзгеріп отырады. Танымдық
іс-әрекеттер адам мақсаттарымен ұмтылыстарының негізі болатын, білімін
қалыптастыратын, шығармашылық қызметінің тарихи үрдісі. Ой еңбегімен дене
еңбегі арасында танымдық іс-әрекет шығармашылық қабілетін арттыруда жаңалық
ашушы мен тудырушы болып табылады.
Осы тұрғыдан келгенде жеке тұлға мәселесін зерттеу жүйесінде сана-
сезімін, адамзат психикасының күрделі мәселелерінің пайда болуын зерттеуде
философия, психология, педагогика, этика, физиология, әлеуметтану,
құқықтану, жаратылыстану, медицина т.б. ғылымдармен тығыз байланыстыруда
өмір бойы әртүрлі өзгерістерге ұшырайтын жеке тұлғаның даму үрдістерінің
заңдылықтарын педагогика ғылымдарымен тығыз байланыста зерттеуде әртүрлі
ғылыми жаңалықтар енгізіліп отыр.
XX ғасырдағы психолог ғалым А.Н.Леонтьев: “Менің өмірімде нені меңгере
алдым, я болмаса соны ұғына алдым ба, жоқ па, егер ұғынсам, меңгерсем,
қаншалықты, қандай дәрежеде ұғындым, оның мен үшін, менің жеке тұлғам үшін,
маңыздылығы қандай …” –деп “мән” мен “маңыз” ұғымдарының мағынасын
зерттеген. Бұл арқылы біз, оқушылар мен студенттерге берілген білім мен
тәрбиенің қаншалықты меңгерілгендігін үнемі бақылап отыруымыз қажеттігіне
мән берілуі арқылы жеке тұлға болып қалыптасуына мән берілуі тиіс деп
ұғынамыз.

2.2. "Тұлғаны дамыту", "тәрбиелеу", "қалыптастыру" ұғымдарына сипаттама.
Даму процесі өте күрделі процесс болып табылады. Адамның өмірінде белгілі
бір дамудың жалпы заңдылықтары қалыптасқан.Жеке адамның даму процесін
қарастыратын болсақ, бұл ’’процесс’’латын тілінен аударғанда алдыға қарай
қозғалу, өзгеріс деген сөзді білдіреді.
Даму процесі - адамның организміндегі сандық және сапалық өзгерісте
болады. Мысалы, баланың әсерленуі, суреттеуі, ойлауы, сезуі ер жеткен
адамнан басқа. Баланың бұл жан көрністерінің әрқайсысының жеке-жеке алғанда
басқаша бұлардың бәрін тұтас алғанда да басқашалық бар.
Даму процесі өте күрделі процесс болып табылады. Адамның өмірінде белгілі
бір дамудың жалпы заңдылықтары қалыптасқан.Жеке адамның даму процесін
қарастыратын болсақ, бұл Даму процесі өте күрделі процесс болып табылады.
Адамның өмірінде белгілі бір дамудың жалпы заңдылықтары қалыптасқан. Жеке
адамның даму процесін қарастыратын болсақ, бұл ’’процесс’’латын тілінен
аударғанда алдыға қарай қозғалу, өзгеріс деген сөзді білдіреді.
Бірінші баланың барлық жан әсері бір-біріне берік байланған болады, бірімен-
бірі бірге жүреді. Мысалы, баланың денесі мен жаны, ақылы мен сезімі
қайраты бәрі бірге іс қимылды, бұлар бір-бірімен күресе білмейді, бірін-
бірі тізгіндей білмейді. Бала бір нәрсеге ұмтылса, сол нәрсеге баланың
денесі, жаны, ақылы, сезімі, қайраты бәрі бірге жұмсалады. Балалық шақта
алынған әсер ер жеткенде адамның ақылының, ой-пікірінің, мінезінің қандай
дәрежеде болуына негіз болады. Балалықта жағымсыз әсер алса,қорлық,
зомбылық жоқшылық көрсе, адамның күншілдігі, қызғаншақтығы, адам өмір бойы
қасіретке бейім болуы осыдан.
Екінші, бала ылғи іске ұмтылса, бірақ не істеу, қалай істеуді
білмейді. Сондықтан ересек адамдардың не істегенін қалай істегенін өнеге
тұтады. Сондықтан бала еліктегіш келеді және бала өте сезімпаз болады.
Сондықтан баланы өз күшіне өзін сендіріп үйрету керек. Қолыңнан түк
келмейді дей берсең, бала жасқаншақ жасық болып қалады. Осыдан сақтану
керек. Мағжан Жұмабаевтың сөзімен айтсақ ‘’Жас бала- жас бір шыбық
’’,тәрбиеші баланың қаһарлы қожасы болмасын, жұмсақ жолдасы болсын ’’,
деген екен.
Сонымен адамның Биологиялық даму деп адамның морфологиялық,
биохимиялық және физиологиялық тұрғыдан даму процесін айтады. Ал,
әлеуметтік даму адамның психолгиялық, рухани-мәдениеттілік тұрғыдан дамуы.
Адам тұлға болып тумайды, ол тек даму процесінің нәтижесінде ғана
тұлға деген атқа ие болады.
Егер адам белгілі бір білім дәрежесіне жетік, өмірден алған
тәжірибесі мол болып, өз бетінше қоғам үшін өзі үшін, жанұясы үшін күрделі
жұмыстарды атқара алатын даму деңгейіне жететін болса, адамды ’’тұлға’’ деп
атайды.
Халқымыздың алтындай ардақты, күмістей салмақты асыл тұлғаларының
бірі - Бауыржан Момышұлы, Нұрғиса Тілендиев т.б.
Б.Момышұлының, Н.Тілендиевтің бойындағы ізгі қасиеттердің қалыптасу
жолдары халықымызды гүлге қонған бал іздеген арадай сан жылдар бойы
жинақтаған әдет-ғұрып, салт-сана, тәлім-тәрбие дәстүрі мен іштей түлеп
сұрыпталған рухани мәдениетінде жатыр.
Бауыржан, Нұрғиса ағалардың барлық өмір жолы халық педагогикасының
адастырмас қысқа жолы, шығар көзі.
’’Адам’’ деген түсініктің ’’тұлға’’ түсінігінен айырмашылығы бар, бұл
айырмашылық адамның әлеуметтік мінездемесі болып табылады да қоғамдық
қатынастардың әсерінен және басқа адамдармен жасалған қарым-қатынас
негізінде қалыптасады. Әлеуметтік жүйеде адам белгілі бір мақсатта
көзделген тәрбие нәтижесінде ғана тұлға болып қалыптасады. Тұлға қоғамдық
тәжірибе алу деңгейімен және де қоғамға, материалды және рухани байлыққа
қосқан үлесінің деңгейімен анықталады.
Адам дамуы - өте күрделі және диалектикалық процесс. Бала анадан туа
біткеннен белгілі түсініктері және өжет, жұмсақ немесе байсалды мінез
болмайды. Адамның бүкіл өмірі, оның ішіндегі баланың өмірі, дамудың
көрсеткіші болып табылады. Ол сан алуан дене, ақыл-ой жағынан сандық және
сапалық өзхгерістерге ұшыраумен байланысты. Адамның адамгершілік, әуестік,
белсенділік және батылдық сияқты қасиертері даму процесінде қалыптасады.
Дене күштері өзгерістеріне - сүйек және бұлшық ет системасының, ішкі
органдарының нерв системаларының өсуі және дамуы жатады. Психикалық
өзгерістер, ең алдымен, ақыл-ойының дамуына, жеке басының қалыптасуымен
қоғамда тіршілік ету үшін қажетті әлеуметтік жағдайларға байланысты оның
мінезінде әртүрлі ерекшеліктер мен қасиеттер пайда болады.
Даму өмір жағдайына байланысты. Адамның өзінің өсіп өнуіне, өмір
сүруіне өзі әрекет жасап, жағдай туғызады, еңбек етеді, өмірдің биік
шыңдары: білімге, ілімге талпынады. Дамудың қозғалыс күші қарама-қайшылық
күресі болып табылады. Қарама-қайшылықты адам іздеп немесе ойлап таппайды,
ол өзгерістің қажеттілігінің салдарынан туындап, адамның әрбір қадамында
кездесіп отырады.
Қарама-қайшылықтың ішкі және сыртқы екі түрі болады. Ішкі қайшылықтар
адамның ішкі дүниесінің қайшылықтары болып табылады. Адам өзінің еркіне
қарсы іс әрекет жасаған кезде ішкі қайшылықтар пайда болады. Мәселен,
қазіргі кезде С.Назарбаева Порфирии Ивановтың әдістемесін ел арасында
кеңінен таратуда, суық сумен шомылуды ’’стресс’’ адам организмінде, мұздай
су адам организмінде тітіркену, адамның үрейленуі, қобалжуы, қанның
қысымының төмендеуі 1-2 минуттан соң адам организмінің бейімделу әсері
көбейеді, ’’антитела’’ бөлінеді, былайша организмнің қорғау қасиеті күшейіп
оның бейімделу қасиеті көбейеді. Адам организмнің клеткалар бір- бірімен
қарым-қатынасы күшейіп, адам қорғаушы энергия күшейеді.
Сол сияқты адам ауырғанда t көтерілуі адам организінде антитела
көбиеді, t-ны бірден басуға болмайды, организм өзімен- өзі күреседі, сүйтіп
организм адамның сауығуына көмектеседі. Ал, сыртқы қайшылықтар адамның
басқа адамдармен, табиғатпен қарым-қатынасында байқалады.
Дамып келе жатқан жеке бастың тәрбиесі оны тек іс-әрекет процесінде
араластырғанда ғана жүзеге асады. Бұл заңдылықты (қандай болмасын жеке
бастың дамуында) адамға қоғамдық тәжірибені бергенде ғана жүзеге асыруға
болады. Мысалы, адамды еңбек сүйгіш етіп тәрбиелеу үшін еңбекке
араластырмай, ұжымшыл ету үшін, ұжымның ісін шешуге араластырмай болмайды.
Ол тәрбиенің әр түрлі әрекет түрлерін енгізу арқылы шешіледі.
2. Тәрбие жеке басты қалыптастыруда оның белсенділігін қолдау іс-әрекетін
ұйымдастыру. Бұл заңдылық жеке бастың қалыптасуы оның белсенділігіне
байланысты. П.П.Блонский кезінде көптеген тәжірибеде біздің көзімізді
жеткізе түсетін бір нәрсе - тәрбиешінің, тәрбиеленушінің өз күшіне сүйенуі
оның білімге деген ынтасын оятуы.
Психолог С.Л.Рубинштейн жалпы даму барысында жеке адам қалыптасады.
Оның сыртқы қалпын тек ішкі орта арқылы сол жеке бастың өз қуаты, өз
белсенділігі арқылы іске асырады дейді.
Белсенділік дегеніміз не? Белсенді деп тегінде суъектінің іс- әрекет
үстіндегі күйін, іс-әрекетін айтады. Әрекет ұғымына белсенділікті қолдануға
болмайды, өйткені әрекет қалайда жеке бастың белсенділігі. Адам еңбекке
берілгендігі емес, еңбек етуге тәуелділігінен еңбектенеді.
Қажеттілік адамның техникалық, психикалық ішкі өтініш, ренішін
қажетсінуінен, әр адамда жетіспегендіктен туындайды. Соның нәтижесінде
адамның әрекетке ұмтылысын, ішкі қажеттілігін, ілгері ұмтылысын туғызады.

2.3. Тәрбиеде жас және дербес ерекшеліктерін еске алу.
Жеке адамның дербес ерекшеліктері.
• темперамент, оның типтері (сангвиник, холерик, флегматик,
меланхолик);
• мінез жеке адамның өзіне, өмір сүрген ортасына қатынасын
білдіретін негізгі психикалық сипаттары;
• қабілет, оның түрлері: жалпы және арнайы қабілеттер.
Қабілет - адамның түрлі іс-әрекеттеріндегі мүмкіншілігі.
• Ұжым арқылы жеке адамның өзара байланысы. Жеке адамды
қалыптастырудың негізгі көзі ұжым болады. Ұжымсыз жеке адам дамымайды,
азғындайды, кері кетеді.
• Ұжымның басты борышы - әрбір адамның түлеп өсуіне
қамқоршы болуы тиіс.
4. Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі.
Жеке адамның дамуы мен қалыптасуына белсенділіктің ролі өте зор. Іс-
әрекетінің барысында белсенділіктің бірнеше түрлерін байқауға болады. Олар:
қарым-қатынас белсенділігі, таным белсенділігі және өзін-өзі тәрбиелеу
белсенділігі.
Қарым-қатынас белсенділігі арқылы адам жолдастарымен, адамдармен қарым-
қатынас жасайды.
Қарым-қатынас белесенділігінің нәтижесінде жеке адамның бойындағы
адамгершілік қасиеттері (қамқорлық, қайрымдылық, ілтипаттық, жауапкершілік
сезімі т.б.) қалыптасады.
Таным белсенділігі адамның ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен
меңгеру белсенділігі дамиды, заттың мәнін, ғылыми ұғымдары терең түсінуге,
іздену нәтижесінде пайда болған сұрақтарға жауаптарын табады.
Жеке адамның даму процесінде өзін-өзі тәрбиелеу белсенділігі сапа
жағынан ішкі фатроға айналды. Ол адамның өзін-өзі тәрбиелеудің аса
мейрімділік ынтықтығымен тұтандыру керек, айналадағы дүниегні танып қана
қоймай, өзінің ішкі дүниенісіне үңіле қарай білуі қажет.
Сонымен бірге, өзін-өзі тәрбиелеудің жіктелген бағдарламасы жасалады,
мінез-құлық тәртібі белгіленді. Оны орындау ең қарапайым істерден басталуы
керек. Мысалы, басталуы былапыт сөзден арылу, жолдастардың атынан ойсыз ере
бермеу, орынсыз сөзге араласпау, біреудің сөзін бөлмеу, әр кезде өз сөзіңде
тұру, өз орнын үнемі жұмыс жағдайында ұстау т.б. кезінде Л.Н.Толстой өте
дәлдікпен өзін-өзі бағдарламасын жасаған: Мне үшін ең маңызды деген нәрсе,
өмір бойы үш негізгі кемшіліктен арылу:
• Мінезсіздік;
• Ашуланшақтық;
• Жалқаулық; - деген екен.
Өзін-өзі тәрбиелеу бағдарламасын жасай отырып, оны орындаудың әдістерінде
білу керек:
• өзін-өзі иландыру;
• өзін-өзі сендіру;
• өзін-өзі сынау;
• өзін-өзі міндеттеу;
• ойша өзін өзгенің орнына қою арқылы өзгелермен санаса білу;
• өзіне-өзі бұйыру;
• өзін-өзі жазалау.
Адамның дамуы мен қалыптасуы жөнінде әр түрлі пікірлер мен теориялар
әдебиеттерде түрліше орын алады.
Адамның дамуы мен қалыптасуы жайында осы уақытқа дейін әр түрлі
пікірлер мен теориялар әдебиеттерде орын алып келеді. Атақты грек
философтары Платон және Аристотель адамның дамуын, тағдыр белгілеген тұқым
қуалаушылық табиғатынан деп дәлелдеді. Аристотель құл болушылықты немесе
бағынушылықты табиғаттың заңы дейді.
Америка психологы Эдуард Торндайк (1874-1949) баланың дамуы гендерге
байланыст, олар баланың дене қасиеттерін, ақыл-ой ерекшеліктерін және
қабілетін белгілйді деп өз ойын дәлелдейді. Ол адам санасы да өзінің шыққан
тегіне байланысты де тұжырымдады.
Американ философы, педагогы Джон-Дьюн (1859-1952) өзінің даму
теориясын балада туа пайда болатын инстинкт және қабілеттермен дәлелдейді.
Дьюидің пікірі бойынша, адамда туысымен-ақ дайын талаптар мен қабілеттер
және эмоциялар болды. Сондықтан Дьюи адам табиғатын тәрбие арқылы өзгерту
мүмкін емес дейді. Рубинштейн, А.Р.Лурие, Л.Термен, Э. Теккель, Ю. Мюллер,
И.Шванцара. Ең алдымен мына сұрақтарға жауап іздейік: неге әртүрлі адамдар
даму деңгейінің әртүрлі кезеңде жақсылыққа қол жеткізеді, бұл процессжәне
оның нәтижесі қандай шарттарға байланысты. Ұзақ мерзім жүргізілген
зерттеулер жалпы заңдылықтың келіп шығуына себепкер болды: адамның ішкі
сыртқы шарттарға негізделген. Ішкі шарттарға организмнің физиологиялық және
психологиялық қасиеттері жатады.Сыртқы шарттарға адамды қоршаған қауым, ол
өмір сүріп, дамып келе жатқан орта енеді. Адамның сыртқы ортамен
жерлесуінің салдарынан оның ішкі дүниесі өзгеріп отырады,жаңа қарым-
қатынастар пайда болып отырады.
Табиғат шарттары мен адамның дамуының формаларының арасындағы
байланысты биогенетикалық заң деп атайды. Бұл заң бойынша: онтогения(жеке
даму)- филогенияның (даму түрлері) қысқа және жылдам дамуы немесе тұқымның
қайталануы.
Тұқым қуалау процесінің жүруі және нәтижесі қандай факторларғак
негізделген? Деген сұраққа жауап алатын болсақ, біз адамның тұқым қуалау
заңдылығын білгеніміз? Ағылшын философы Джон Локк (ХVІІІ ғ.) олар қоғамдағы
адам дамуының шешуші факторы, күші орта, анығырақ алғанда, адамдардың өмір
жағдайы және тәрбие деді. Француз материалистері көрсеткендей адам –
жағдайлар мен тәрбиенің ғана жемісі. Бұл философтардың өздері де орта мен
тәрбиені адам табиғатына қарсы қоя отырып, қоғам мен адамды қайткенде қайта
құруға және өзгертуге болатындығын түсінбеді, оны дәлелдей алмады.
Бихевиоризм бағытының ірі өкілі американ психологі және педагог
Э.Торндайктің дәлелдеуінше қарапайым дене қасиеттері сияқты адамның ақыл ой
қабілеті мен тілегі тұқым қуалаушылықпен анықталады деп пайымдаған екен
(бихевиоризм мінез-құлық деген мағынада). Ол тұқым қуалаушылық мағлұматтар
баланың ең әуелі қозғау, жүгіру, секіру қабілетін, ол содан соң оқуын,
кәсібін, шеберлігімен жеке басының қасиеттерін анықтайды деп есептейді.
Адам миының құрылымы тұқым қуалайды, қоғамда болып отырып, ол адамдармен
толып жатқан қарым-қатынаста болады, бұрынғы өткен ұрпақтардың тәжірибиесін
меңгеріп, оны жетілдіреді, жеке адам ретінде өсіп, дамиды. Сөйтіп, адам
өзінің іс-әрекеті мен жағдайын сипатын үнемі өзгертіп отырады, солармен
бірге өзі де өзгереді.
Экзистенциализм (лат. – тіршілік, күн көру). Батыстағы ең кең тараған
идеалистік ағымдардың бірі ғалымдар: М.Хайдеггер, К.Эсперс, Г.Марсель
ерекшелігі: адамның қалыптасуындағы тәрбие мен білімнің мәнін жоққа шығару.
Осыған байланысты экзистенциалистер адамның өзін-өзі тәрбиелеуді нәтижелі
деп есептейді. Сөйтіп өздігінше тәрбиеленуді жанұяның, мектептің әлеуметтік
ортаның тәрбиелік ықпалына қарсы қояды, бұл олардың "субъективтік-
идеалистік" қорытындыға әкеледі.
Неотомизм – діни сипаттағы объективтік идеализмнің бір саласы. Олар:
Ж.Маритен (АҚШ), М.Казотти, М.Стефанини (Италия) баланың дамуын дін мен
мистикаға апарып тірейді. Адам жаны құдай жаратқан болғандықтан, оның дамуы
да діни тәрбиенің әсерінен болады.
Осы заманғы ағылшын психологы Г.Айзинг ақыл-ой жағынан дамудың шамамен
80 пайызы генетикалық себептерге және 20 пайызы айналадағы ортаға
байланысты деп есептейді.
Л.С.Выготский (1896-1934) белгілі орыс психологы бкала дүниеге келген
сәттен-ақ әлеуметтік, қоғамдық тіршілік иесі болып саналады деп көрсетеді.
Өсіп толысу үшін баланың ересек адамдармен қарым-қатынасқа түскеннің зор
маңызы бар. Олардан өмірге қажетті білім мен тәжірибе алады.
Төңірегіндегілермен қатынаста болу процесінде балада адамдарды қажет етіп
тұру тілегі қалыптасады, ал мұның өзі оның жан-жақты дамуының аса маңызды
қайнар көзі болып табылады.
1.Тұқым қуалаушылық немесе биолгиялық фактор – ата-анасының балаға
белгілі бір сапалық қасиеттермен ерекшеліктерінің берілуі. Тұқым
қуалаушылықты таситын "Ген" – грек тілінен аударғанда туа біту деп аталады.
Қазіргі ғылым организімінің қасиеттері гендік кодпен шифрленетінін, олар
организмнің қасиеттері туралы информацияны сақтап, оны ұрпақтан-ұрпаққа
жеткізіп отыратындығын дәлелдейді. Тұқым қуалаушылық арқылы әртүрлі
нышандар, ойлау, сөйлеу, аурулар берілуі мүмкін. Ата-аналарынан балаға
сыртқы бейнелер: дене бітім ерекшеліктері көздің, шаштың, терінің түрі
беріледі. Қан ауруларының (гемофиля), қант диабетінің, алкоголизм мен
наркоманияның тұқым қуалаушылық сипаты бар.
Адамның орталық нерв жүйесіндегі туа біткен ерекшеліктері.
Адамда, туа біткен қасиеттер (шартсыз рефлекстердің фондысы -
денені тік ұстап жүру, тілдің дамуы, ойлануы, еңбек етуге қабілеттілігі,
музыкаға бейімділігі тағы толып жатқан нышан түрінде болады. Нышан
өздігінен дамымайды, оны қозғаушы күші және дамыту тәрбиеге, әлеуметтік
жағдайға байланысты. Осыдан адамды адам еткен тұқым қуалау емес, әлеуметтік
жағдайлар мен қоғамдық қатынастар.
Адам бүкіл өмір бойында оның дамуы жүріп жатады. Ол сан алуан дене күші
мен психикасы, жағынан, сандық және сапалық жағынан өзгерістерге ұшырайды.
Дене күштері өзгерістеріне – сүйек және бұлшық ет системасының ішкі
органдарының, нерв системасының өсуі мен дамуы жатады.
Психикалық өзгерістер, ең алдымен, ақыл-ой жағынан дамуына, жеке басының
барлық психикалық сипаттарының қалыптасуы мен қоғамда тіршілік ету үшін
қажетті әлеуметтік салдарды алуына қатысты болып келеді.
Адам басқа адамдармен қарым-қатынассыз рухани, әлеуметтік, психикалық
дамулардың болуы мүмкін емес.
2.Сыртқы орта әсері: Адамның дамуына сыртқы орта стихиялы комплексті
түрде әсер етеді. Ол географиялық, әлеуметтік, жанұядағы жағдайлар, мектеп,
достары, микроаудандар атауға болады.
Бала кезде адамға үй ішіндегі жағдайлар көп әсерін тигізеді. Жанұяда
адамның даму негіздері қалыптасып, бағыт-бағдар алады. Жанұяда болатын ұрыс-
керіс қиындықтардың барлығы өсіп келе жатқан бала психикасына әсерін
тигізеді. Адамға географиялық, климаттық жағдайлар әсер етеді. Тірі
организм үздіксіз өзгеріп отырды. Ол қоршаған ортаға бейімделіп отырады.
Климат ауыстырған кезде, басқа климатқа кейбір адамдар тез бейімделіп, ал
кейбіреулер өте қиындықпен бейімделуі мүмкін. Табиғаттың өзі де адамның
түсінігіне ішкі дүниесіне әсер етеді, нәр береді.
Климат пен барлық сан алуан табиғат жағдайлары мен ресурстары
географиялық орта адамның тіршілік ету салты мен оның еңбек қызметінің
сипатына ық пал ететіндігі даусыз.
Мысалы: ауылшаруашылығы дамыған ауданда тұратын, әрі ыстық тропикалық
климат жағдайлары ауыл шаруашылық өндірісіне қатынасуға джайындалған
тропикалық аймақта туған адам тіршілігі өмір – салты айырмашылығы бәрі
солтүстіктің тұрғыны еңбек қызметі бұғы мен балық шаруашылығы мен
шұғылданады.
Қазіргі кезде биологиялық және әлеуметтік факторлар қатынасы
антропология ілімінде ең күрделі проблемалардың бірі болып отыр.
Биологиялық және әлеуметтік бұл бір-біріне паралель емес және бір-
бірімен байланыссыз екі фактор. Олар тұлғаға комплексті түрде бюірдей әсер
етеді. Әсер ете отырып, олардың қарқындылығы, сапасы әр түрлі және де түрлі
байланысты. Осы орайда белгілі ғалым И.Шванцор адам дамуындағы үш фактордың
қарым-қатынасын суреттейді.
• Биологиялық:
Адам – табиғи тіршілік иесі. Тұлғаның рухани қасиеті биологиялық
негіздері болады: іс-әрекерт пен даму туа біткен қабілеттіліктерімен
инстинктері және адам бейімделетін сырт қы талаптары сай анық талады.
Тәрбие–табиғи дамуды тегжейтін процесс.
• Әлеуметтік:
Адам биологиялық тірі жан болып туғанымен де, өмір барысында ортаға
бейімделіп кетеді. (өзіне жақын әлеуметтік топ ықпалына). Тәрбие – сыртқы
орта әсерін реттеуші.
• Биоәлеуметтік:
Адам биологиялықта әлеуметтік те жан. Биологиялық табиғатына
психикалық процесі тән. Ал бағытталуы ол әлеуметтік орта әсері.
Қоғамдағы адамның дамуы табиғи әлеуметтік орта мен іс-әрекеттері
арқылы тұрмыс-жағдайын, өзінің психикасы белсенділігін өзгертеді.
Данышпан Абай айтпақшы: “адамдар жесем, кисем десе, екіншісі, көрсем,
білсем” – дейді.
Адам көп жағдайда өзін-өзі тәрбиелей білім өзінің деңгейін көтеруі
тиіс. Адамның әрқашанда алдына қойған мақсатты, ерік-жігері оны
жетістіктерге жетелейді сол арқылы дамиды.

3. Оқушының дамуы – педагогикалық проблема. Оқушылардың жас және
дербес ерекшеліктері.
Қоғамсыз, әлеуметтік қарым қатынассыз және ұжымсыз баланың жеке адам,
тұлға болып тәрбиеленуі мүмкін емес. Сонымен қатар жаңа тұған бала, өзіндік
даму қабілеті бар, спондандық дамуға ішкі күштері және ынтасы тән табиғи
тірі жәндік.
Алдында балаларға итермеші шартсыз рефлекстер, инстинктер, табиғи
қажетіліктер болса, олардың қанағаттандыру процесінде бірте-бірте
икемділіктер, қабілеттер қалыптасады, дағдылар мен әдеттер, рефлексивті -
шарты байланыстар, стереотиптік ойлау пайда болады. Әрекетінде ынталармен
қоятын талабы мен баланың өзбеттілікке ұмтылуының арасындағы қайшылық
(дағдарыс( кездеседі.
Л.С. Выготскийдің ойын жалғастырып Д.Б. Эльконин әр бір жас
кезеңдерін бөлуде келесі белгілерді қолдануды ұсынады.
• Дамудың әлеуметтік жағдайын. Әлеуметтік ортадағы баланың қарым-қатынас
жүйесі;
• Кезендегі баланың негізгі немесе жетекші іс әрекеті;
• Дамудың негізгі жанадан пайда болған түрлері (жаңашылдық);
• Дағдарыс. Дағдарыс бұл баланың даму қисығындағы бір жасты екінші жастан
бөлетін өзгерісті нүктелер.
Ал, белгілі психолог ғалым Д.Б. Эльконин жас өспірімдер жасын мына
кезендерге бөледі:
• Алғашқы балалық шақ - нәресте жасы тұғаннан 1 жасқа дейін;
• Алғашқы балалық шақ 1-ден 3 жасқа дейін;
• Балалық шақ - мектепке дейінгі жас - 3-тен 7-ге дейін;
• бастауыш мектеп жасы - 7-ден 11-ге дейін;
• Ересектік-жеткіншек жасы - 11-ден 15 жасқа дейін;
• Алғашқы ересек жасы - 15-тен 18-ге дейін- деп бөледі.
Аталмыш ғалым бала дамуының 1 жастағы, 3 жастағы, 7 жастағы, 11-12
жастағы, 15 жастағы дағдарыстарды бөледі.
Енді әр-бір кезенде пайда болатын жаңашылдықтарды қысқаша сипаттап
кетейік.
Бала нәресте кезеңіндегі өмірінің әлеуметтік жағдайы іс әрекетін жаңа
түріне баламен анасының эмоционалды қарым қатынасына әкеліп соғады. Осы
кезенде сенсорлық жүйелер тез жетіледі, жаңалыққа әсерленіп талпынады, даус
реакциялары дамиды, заттармен манипуляция жасай алады, қызметтік қимыл
пайда болады.Бұл кезенде 2 жаңашылдық туады: а) жүру; б) бірінші сөздің
шығуы. Бөбек кезенінде ой және тіл әрі қарай дамиды, жүруге, қозғалуға,
ойнауға үйренеді. Мектепке дейінгілердің негізгі жаңашылдықтары келесі:
1) баланың тұтас көзқарасының негіздері пайда болады;
2) этикалық нормаларды ұғынуы қалыптасады;
3) түрткілердің өз-ара бағынуы;
4) еріксіз жүріс-тұрыстың пайда болуы;
5) өзіндік сананың қалыптасуы.
Бастауыш мектеп жасында баланың өмірінен бала-мұғалім жүйесі өтеді.
Бұл әлеуметтік жағдай баладан ерекше іс-әрекетті талап етеді. Бұл оқу іс
әрекеті. Оқу іс әрекетінің құрамына оқу міндеттер оқушының игеретін
нәрсесі; оқу қимылдары - оқушының игеруіне арналған оқу материалының
өзгерілуі; бақылау қимылы - баланың қимылды дұрыс істеуіне сілтеу; бағалау
қимылы - баланың нәтижеге жетуін көрсету кіреді.
Осы шақта келесі жаңашылдықтар пайда болады:
1. барлық психикалық процесстердің саналығы және еріксіздігі (еспен есте
сақтау тәсілдерінің қалыптасуы , ерікті қабылдаудың мақсатқа бағытталған,
еріксіздік қабылдауға аусады, ойлау абстрактілі және жалпылама болады);
2. оқу іс әрекетінің нәтижесінде пайда болған өзінің өзгерістерін саналы
түрде ұғыну.
Жеткіншек кезенінде баланың бойында Л.С. Выготскийдің айтуынша
қызығушылықтардың келесі топтары кездеседі:
а) (эгоцентризм доминантасы( - жеткіншектің өзінің тұлғасына, өз-өзіне
қызығушылығы;
б) қиыр, алыстық доминантасы - жеткіншектің алыстағы, үлкен, жалпы
мақсаттарға нұсқауының қалыптасуы;
в) тырысу, күш салу доминантасы - жеткіншектің қарсыласуға ұмтылуы, жеңіп
шығуға күштенуі, бұлардың барлығы бұзақылыққа, наразылыққа әкеледі;
г) (романтика (арманшыл) доминантасы( - жеткіншектің батырлыққа,
белгіздікке, қауіп-қатерге ұмтылуы. Осы кезенде ойдың дамуына
интеллектуалды іс-әрекеттің жоғарғы формасы пайда болады. Елестету әрі
қарай дамып, қиялдану пайда болады. Тағыда екі жаңашылдықтар осы жеткіншек
кезенінде қалыптасады - олар рефлексияның дамуы және соның негізінде
өзіндік сананың қалыптасуы.
Алғашқы ересектер кезенінде тұлғаның қызығушылықтары, талаптары мен
ынталары өсіп, түрткілер аумағы көптеген өзгерістерге ұшырайды.
Дамуды кезеңдерге бөлудің бірнеше кестелері бар.
/Коменский, Штрау, Бюллер, Левитов, Эльконин, Ванек, Шванцарс және т.б./
Я.И.Коменский бірінші болып оқу-тәрбие жұмысында баланың жас
ерекшеліктерін сақтау туралы айтты. Ол табиғатқа /природосообр -ти/
тұжырымдар, оқу мен тәрбиенің дамудың жас кезеңдеріне сай болуы
керектігін енгізген.
Жас ерекшеліктерді есепке алу - педагогикалық принциптерінің
негізгісі. Мұғалім оған сүйене отырып оқу жүгін қадағалайды,
еңбектің әр түрлерімен игерудің көлемін негізденді, дамуға тиімді
күн тәртібін анықтайды. Еңбек және демалыс оқу пәндерінің орнын, оқу
материалдарының көлемін, қиындығы, жас ерекшеліктер туралы шешуде көп
көмек етеді. Олар және оқу-тәрбие ісінің формалары мен әдістерін
таңдауды талап етеді.
Акселерация /латын тілінің "акселерацио" - ускорение деген мағынаны
білдіреді/ - бұл балалық шақ пен жеткіншек жасындағы физикалық пен
психикалық дамудың жылдамдауы. Биологтардың айтуынша акселерация
организмнің физиологиялық пісуімен байланысты, психологтар оны психикалық
функцияларының дамуымен, ал педагогтар - тұлғаның рухани дамуымен
және әлеуметтенуімен байланыстырады. Педагогтардың тұжырымы бойынша 50-60
жылдары балалар мен жеткіншектердің физикалық және рухани дамуы бір
қалыпты болған /оны суреттегі 1 қисық көрсетеді/. Акселерацияның
нәтижесінде 70-ші жылдары организмнің пісуі /2 қисық/ ақыл-ойдың
психикалық, әлеуметтік дамудың /3 қисық/ қарқынынан озады. Осы кезде
қайшылық туады. Интелектуалды, әлеуметтік, өнегелік қасиеттердің негізі
психикалық функцияға қарағанда орта аумақтарында дене тез өседі.
Сондықтан, мемлекеттің орта аумақтарында тұратын қыздарда 13-15 жаста, ұл
балаларда 14-16 жаста организмнің физиологиялық дамуы негізінен бітеді де
үлкен адамның деңгейіне жетеді, бірақ ақыл-ой дамуы туралы бұлай деп
айтуға болмайды.
Акселерация қарқыны туралы келесі салыстырмалы көрсеткіштерді айтады.
Соңғы үш он жылдықта 50-ші жылдардағы құрдастарымен салыстырғанда
жеткіншектің бойының орташа көрсеткіші 13-15 сантиметрге, ал салмағы 10-12
кг көбейген. 80-ші жылдың ортасынан бастап барлық дүниежүзінде
физиологиялық дамудың қарқыны тежеліп, біршама басылып қалды.
Даму мен оқыту екі түрлі процесс. Егер даму адамның немесе тұлғаның
қалыптасу процессі болса, оқыту - бұл баланың даму процесіндегі ішкі,
жалпылама және керекті кезең болып табылады. Оқыту даму жақын арадағы
зонаны қалыптастырады және дамудың ішкі процестерін қозғалысқа әкеледі.
Жақын арада даму зонасы дегеніміз - бұл баланың өзекті даму деңгейі мен
мүмкіндік даму деңгей аралығы. Дамудың өзекті деңгейі деген дамудың кешегі
күнде жеткен табысы, нәтижесі, ал жақын арада даму зонасы ол ертеңгі
күндегі ақыл-ойдың дамуын көрсетеді.
К.Д. Ушинскийдің айтуынша, егер педагог адамды барлық жағынан
тәрбиелегісі келсе, ол оны жанжақты білу керек. Балалардың жас
ерекшеліктерін табу және барлық шақтың кезенін белгілеуде оның анатомиялық
көрсеткіштерің, физиологиялық процесстердің өтуін, өсудің сапалы
өзгерістерін, психиканың дамуын, эмоционалды ерікті және әрекеттік-
практикалық өрісін, рухани-өнегелі жетілуін еске алынады.
Л.С.Выготский баланын психикалық дамуынын (онтогенездін) бірнеше
заңдарын тужырымдаған: (Баланың дамуы уақыт бойында күрделі құрылым,
өзіндік ырғағы бар. Өзіндік ырғақ уақыт ырғағымен сәйкес келмейді және
өмірдің әр жылдарында өзгеріп тұрады. Мысалы; бөбек кезеніндегі бір жыл
өмір, ересектердің бір жыл өміріне тен емес(.
(Баланың дамуындағы метаморфоза заңы даму сапалық өзгерістердің
тізбегі. Бала аз білетін үлкен емес, ол сапасы ерекше психикасы бар жан(.
(Баланың бір қалыпты дамымау заңы. Баланың психикасының әр жақтарына
тән оптималды даму кезендері бар(. Бұл жас кезеңінде нерв жүйесі жетіледі.
Психикасы да тез дамиды. Мектепке дейінгілерге қарағанда түстерге
сезімталдылығы 45 %, көру - 80 %, түйсікте 50 % өседі.
Дамудың жылдамдығы, жаңа қасиеттерді туындатуға, баланың іс -әрекетін,
оқу-тәрбие процесін белгілі мақсатқа бағытталғандығын талап етеді. Кіші
мектеп жас оқушыларында қабылдауы бір тұрақсыз және ұйымдаспаған.
Бұл жастағылар 9 және 6 санын және кейбір әріптерді шатастырады.
Қабылдаудың эмоционалдығын пайдаланып тәжірибелі педагогтар оқушыларды
мақсат қойып тыңдауға, көруге үйретеді. Зейін бұл жаста әлі толығынан
тұрақты емес. Сондықтан оқу және тәрбие процесі баланың бойында зейін
мәдениетін тәрбиелеуге бағытталған. Мектеп өмірі баладан ерікті жүріс-
тұрысты ерікті зейіннің қалыптасуын қажет етеді, яғни еріксіз зейін оқу
түрткісі мен оқу іс-әрекет табысынан жауапкершілік сезімінің дамуынан
туындайды.
Балалардың ойлауы эмоционалды-бейнеліктен абстрактілі болып дамиды.
Бастауыш мектептің негізгі мақсаты-баланың ойлауын жаңа сапалы
қарқынға көтеріп, интеллект себеп-сылтаулық байланыстарды ұғыну деңгейін
дамыту. Бұл жерде мектептің, мұғалімнің ролі ерекше. Зерттеулердің
көрсеткіштері бойынша, оқу-тәрбие процестерін құрастыру, оқу мазмұны мен
әдісін өзгерту, танымдық іс-әрекетін құрастыру әдістері кіші мектеп
оқушыларының ой дамуының әр-түрлі деңгейлерін көрсетеді.
Ой сөйлеу мен сөйлеумен бірге дамиды. Қазіргі 4-ші класс оқушыларының
артық сөздігі орташа есеппен 3500-4000 сөзден тұрады. Егер мектепке
дейінгілері 15 берілген сөйлемнен 3-5 есте қалдырса, ал кіші мектеп
оқушылары 1-6-8 сөйлемді есте сақтайды.
Бұл жастағы балалардың есі көрнекі - бейнелілік болып келеді де,
қызықты, конкретті, жарық материалдар тез есте сақталады.
Бұл жас кезеңінде баланы үлкендер мен құрдастары тұлға ретінде
қалыптасуы жаңа қатынастардың, іс-әрекеттің жаңа түрлерінің пайда болу
нәтижесімен байланысты. Оқушылардың көнгіштігі мен иланушылығы, олардың
сенгіштігі, еліктеуге бейімділігі мұғалімдердің авторитеттігі баланың
тұлғалық қасиеттерін дамытуға ықпал етеді. Бастауыш мектеп өздерінің
тәрбиеленушілеріне дұрыс құрылымға сай еңбекті ұйымдастыруы керек.
Еңбектің ойынмен араластырылғаны тиімді нәтижелер береді, балалардың
бойында еңбекқорлық, қимыл мәдениетін, ұйымдастыру әрекеттерінің әдеттерін
және жан-жақты белсенділік дамытуы керек.
Жеткіншектерге қарағанда бұл жастағылар адамдардың бойын
интеллектуалды қасиеттерді, материалда тез ориентир ақылды, тапқыштықты
бағалайды. Моралды көзқарастар бағалау этикалық көзқарас ұқтыру сезімдері
пайда болса сезімдер толық, терең болады. Олар қандай әрекетпен болсын,
өздеріне зейін аударғысы келеді.
Бірінші махаббат, этикалық проблемаларға назарын аударуға ықпал етсе,
осы кезеңде, өмір маңызды бақыт, парыз, тұлғаны еркіндігі туралы ойланады.
Жүріс-тұрыстың саналы түрткілері күшейеді, тұлғаның ұжымда алатын орны,
қарым-қатынас ерекшеліктері терең мәнге ие болады. Өмірлік жоспарлары,
кәсіпті таңдауы қызығушылықтары мен талаптарына жауап береді.
Жеке адамды тәрбиесіне ұжымның тигізер әсері орасан үлкен. Баланы ұжым
арқылы тәрбиелеу сонау көне заманнан бері күн тәртібіне қойылып келеді.
Солардың ішінде балаларды ұжымдық негізде тәрбиелеу мәселесін тәжірибе
арқылы іске асыру әрекетін жасаған швейцар педагогі И.Г.Песталоций болды.
Ол балалар үйін ұйымдастырып, оны үлкен отбасына айналдыруға тырысты, онда
мейірбандық бірліккен әрекет және еңбек әуені орын алды.
Жалпы алғанда баланы өмірге қызықтыру отбасы – мектепте берілетін
тәрбиеге баланың оқыған әдеби кітабына, ол қатынасқан әр түрлі кештерге, ол
белсене арласқан пікір таластарына, т.б. сайыс – жарыстарға байланысты.
Балалардың бойына оқу орындарында, отбасында, қоғамдық орындарда өзін
мәдениетті ұстай білу дағдыларын қалыптастыруда мұғалімдердің, ата-
аналардың, қоғамдық ұйымдардың, бүкіл жұртшылықтың алдында тұрған аса
жауапты міндет өсіп келе жатқан ұрпақ алдында жеке адам еңбексіз дамымайды.
Еңбек арқылы адамның дене бітімі, адамгершілік, эстетикалық және ақыл-ой
деңгейі дамып, жетіледі. Кәсіби еңбектің әлеуметтік мәні және құндылығы
арта түседі. Кәсіби еңбек процесінде өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің
қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты
жасайды. Жеке адам өз күшінің шамасын және қабілетін, шығармашылық
қабілетін анықтайды. Неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызын терең
түсінсе, соғұрлым оның жұмысы нәтижелі, өз басының және отбасының бағыты
толыса түседі.
Тұлғаны еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері төмендегілей.
1. психологиялық және практикалық тұрғыда даярлау;
2. ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру;
3. еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту;
4. ынтасын және қабілетін дамыту;
5. өз бетімен өз еркін пайдаланып отыруға дағдыландыру
арқылы тұлғаның дербес ерекшеліктерін қалыптастыруға болады.
Бақылау сұрақтары
1. Жеке тұлға ұғымына өзіндік анықтама беріңіз.
2. Мектеп оқушыларының жас ерекшеліктеріне сипаттама беріңіз.
3. Дербес ерекшеліктер деген ұғымды қалай түсінесіз.
4. Баланын психикалық даму ерекшеліктері.
5. Тұлғаның даму және қалыптастыру факторлары.

Студенттердің өзін-өзі тапсырмасы.
Тапсырма №1
Әлемдік және отандық ғалымдардың еңбектерін сараптап “тұлға” ұғымына
анықтама беріңіз.
Тапсырма №2
Кестені толтырыңыз.
|Ағартушылар |өмір сүрген |Негізгі |Негізгі педагогикалық |
|Аты, жөні |кезеңі |еңбектері |идеялары |
|Ж.Ж.Руссо | | | |
|Э.Ротдердамский | | | |
|Я.Н.Коменский | | | |
|И.Г.Песталоций | | | |
|Д.Локк | | | |
|А.Дистервег | | | |
|Р.Оуэн | | | |
|А. Құнанбаев | | | |
|М. Жұмабаев | | | |
|Ы. Алтынсарин | | | |
|Т. Тәжібаев | | | |
|Қ. Бержанов | | | |
|Н.Д. Хмель | | | |
|Ә.Т. Табылдиев | | | |
|С.Қ.Қалиев | | | |

Пайдаланатын әдебиеттер тізімі

Негізгі:

1. Педагогика/ Под ред. В.А.Сластенина. –М., 2000
2. Педагогика и психология высшей школы- Ростов., 1998
3. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика – Алматы, Рауан 1992
4. М Жұмабаев Педагогика –Алматы, Рауан 1993
Қосымша:
1. И.П.Падласый Педагогика- М., 1996
2. В.И.Смирнов Общая педагогика, Москва.1999
3. В.В.Богословский Педагогика Алматы, 2001

МОДУЛЬ 2. Тұтас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
1-тақырып. Тұтас педагогикалық процесс-педагогика пәні мен мұғалім
қызметінің объектісі

Жоспары:
1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық компонентері. Оқушы
–педагогикалық процестің субъектісі.
2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары мен принциптері. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.

Дәрістің мақсаты: оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі тұтас педагогикалық
ұғымын түсіндіру, педагогикалық процестің жүзеге асырылуы жөнінде мәлімет
беру.

Ұғымдық түсініктеме сөздер: педагогикалық процесс, даму, оқыту
заңдылықтары, ұғым, мақсат, мазмұн, жүйе, тәрбие, педагогикалық
компоненттер, әрекет және т.б.

1. Педагогикалық процестің мәні, оның құрылымдық
компонентері. Оқушы –педагогикалық процестің субъектісі

Қазіргі қайта құру кезеңінде тұтас педагогикалық процестің мәні
өте зор, өйткені осы кезеңдегі қоғамдық-өндірістік қатынастың дамуы оқыту
мен тәрбие бірлестігі принципінің толық іске асуын талап етеді.
Орта және жоғары оқу орындары мен мектептен тыс мекемелер жүйесінде
білім беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесінтұтас педагогикалық
процесс немесе оқу-тәрбие процесі деп аталады. Білім беру мен тәрбие
міндеттерін толық шешу үшін сабақ үстінде әрбір тақырып бойынша оқуды
тәрбиемен үйлестіріп өткізу - оқу-тәрбие процесінің басты шарты.
Педагогикалық процесті ұйымдастыру барысында оқушы мен оқытушылар ұжымы
біржағынан тәрбие объектісі, екінші жағынан тәрбие субъектісі болады.
Осыған орай, оқу-тәрбие процесінде мұғалімдер мен оқушылардың
ынтымақтастығы, олардың шығармашылық еңбек етулеріне зор сүйеніш болады.
Тәрбиенің субъектілері мен объектілері арасында әртүрлі байланыстар пайда
болады. Мысалы: мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас арқылы
ақпарат алмасуы, ынтымақтастық немесе бірлестік іс-әрекеті және т.б.
үрдістер жатады. Мұндай байланыстар педагогикалық процестің табысты болуына
әсер етеді.
Педагогиканың келесі негізгі категориясы - оқыту. Бұл оқытушылар мен
оқушьлардың білімді, қабілетті, дағдыларды бойға сіңіріп, игеруге,
оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштері мен єлуетті
мүмкіндіктерін жетілдіруге, алға қойған мақсаттарға сай Ұзін-Ұзі
білімдендіру дағдыларын орнықтыруға бағытталған Ұйымдасқан, мақсатты және
басқару арқылы жүзеге асырылатын өзара іс-қимыл жасау процесі. Оқытып-
үйретудің негізін білім, қабілет және дағды құрайды.
Білім - бұл адамда объекгивтік ақиқаттық фактілер, түсініктер және ғылым
заңдары нысанында бейнеленуі. Ол адамзат баласының ұжымдық тәжірибесі,
объективтік ақиқатты танудың нәтижесі болып табылады.
Қабілет - игерілген білімдердің, өмірлік тәжірибенің жєне бойға сіңісті
болѓан даѓдылардың негізінде практикалық және теориялық іс-қимылдарды
саналы әрі дербес түрде орындауға даярлық.
Дағдылар - қажетті іс-әрекеттерді орындау кезінде көрініс табатын, сан
рет толассыз жаттығулар жасау жолымен мейлінше жетілдірілген практикалық іс-
єрекеттің құрамдас бөліктері (компоненттері).
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тән компоненттері бар. Олар: оқыту
мен тәрбиелеу мақсаты, мазмұны, формалары мен әдістері және нәтижесі. Бұл
компоненттер бір-бірімен тікелей байланысты түрде іске асырылады сонда ғана
педагогикалық процесс ұтымды нәтиже береді. Тәрбие мен оқыту процесі бірте-
бірте өзін-өзі тәрбиелеу өз бетімен білім алу процестеріне ұласады.
Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тәрбие, білім беру және даму
процесінің табиғи бірлігі деп қарастырған жөн.
Педагогикалық процестің нәтижелі болуы оның ішкі қозғаушы күштеріне
байланысты. Қозғаушы күш деп- қойылған талаптар мен оларды орындауда
оқушылардың мүмкіншілігі арасындағы қайшылықты атайды. Егер қойылатын талап
оқушылардың мүмкіншілігіне, яғни даму дәрежесіне сай келсе, онда қайшылық
даму процесінің көзіне айналады.
Қоғамдық өмірдің қиындығы, міндетті түрде мәліметтердің сапасы мен
көлемінің әрдайым талап ете отырып көбеюін, іс-істеу мен дағдылануды
балалар білуі керек, әрине, бұл олардың көптеген қиыншылықтар мен
кедергілерге әкеп соғады, өйткені міндетті түрде оқытылатын пәндер саны
көбейеді және оқу, еңбек , дене тәрбиесі мен қатар қоғамдық және басқа да
әрекеттер жасалады. Сондай-ақ уақыттың жетіспеушілігі, ақыл-ой, моральдық,
физикалық ауырылқтар көбейеді. Бұл қарама-қайшылық оқу пәндерінің араласын,
арнаулы курстардың құрылуы мен тәрбиелік кештердің қысқартуылуынан
туындайды. Оның оқушы оқуына, еңбекке, ойынға, спортқа, достыққа,
күнделікті қарым-қатынасына әсер етпеуін педагог өнегелілікке ұштастыру
процесінде қадағалап отырады. Қарама-қайшылықтың оқу-тәрбие процесінен
бөлінуі, оның жоғары тиімділігіне жетуі негізгі құрайтын элементтермен оны
бейнелеуші тұтастықта. Бұндай тұтас оқу-тәрбие процесіне мыналар жатады:
• бала еңбегінің тәрбиелік мәні;
• қоғамдық ұйымдардың әртүрлілігі;
• қоғамдық қатынастардың мазмұн жүйесі;
• тұтастықтың негізгі формалары, тәрбиелеудің факторлары мен жүргізілу
жолдары;
• біртұтастық процесті терең қарастыру және т.б.
Егемендікке қол жеткен Қазақстан Республикасындағы оқу орындарының
жаңарып қайта құрылуына байланысты оқыту, білім беру тұрғысындағы басты
мақсат та, міндет те алдыңғы саптағы дамыған елдердің деңгейіне сәйкес
белгіленген мемлекеттік стандарт дәрежесінде ғылым негіздері меңгеріліп
уақыт талабына үйлесімді тәрбиеленген адамдарды қалыптастыру болып
табылады. Жас ұрпақтың шәкіртке берілген ғылыми білімнің мазмұнына тәуелді
деп білсек, оның жүзеге асуы оқыту арқылы орындалады.
Оқыту технологиясының педагогикалық негіздері-білімді ала білуге
тәрбиелеп, ақыл-ойдың қабілетін дамытып, тұлғаның адами негізде
қалыптасуына ықпал етіп, оның ілгері жетіле беруіне бағдар берумен қатар
тұлғаның өздігінен іздене білу қажеттігін туғызу жолдарын айқындау болып
табылады.
Ал таным қабілетінің дамуы оқушының объективтік дүниені, шындықты танып
білуге тиянақты білім алуы оқытудың әдістері мен түрлерін амал-тәсілдерін
жетілдірумен шарттас.
Оқыту ісінің табысты болуы білімдік негіздер мен оның күрделі
құрылымын білумен шектелу емес, меңгерген таным-түсініктерді жүзеге асыра
алумен және оның заңдылықтарын орындауға қалыптастыру арқылы орындалады.
Олай болса білімдендіруде ескерілетін заңдылықтар төмендегідей:
• Оқыту арқылы тұлғаның өздігінен әр жақты еңбектеніп
дамуына бағдар берумен ынталандыру;
• Белсенді іс-әрекетке баулу;
• Даму белсенділігіне қажетті түрткілер туғызу;
• Оқыту барысында шәкіртке талап қоя білу және оларға сенім
білдіре отырып, құрметпен қарау;
• Білімді меңгеру барысындағы қиындықты жеңудегі оқушы ынтасын,
қуанышын қолдай білу;
• Оқушының шығармашылық нышандарын демеп, оны ілгері жетілдіре түсуін
қолдау;
• Оқыту барысында тұлғаның жас және дербес ерекшелігін есепке алу;
• Оқытуда жеке оқушы мен ұжымның белсенділігін көтерудегі
ынтымақтастықты сақтауға ықпал ету;
• Оқытуда мұғалімдер, отбасы, бұқара көпшіліктің біріңғай талап
қоюына ыждаһаттылықпен қарау;
Оқытуда барысында шәкірттің меңгерілген білімін қазына деп білсек оны
ілгері дамытып, өрістетуге бағдар беріп, жол-жосығын үйрету-оқыту әдісімен
сабақтас.
Оқыту әдісі- өте күрделі ұғым, өйткені бұл әрекетті, категорияны
айқындайтын мәселенің аумағы да, қамтитын жүйесі де сан салалы. Сондықтан
да педагогика ілімінде әдістемеге байланысты нақты тұжырымдалған анықтама
боларлық ереже де жоқтың қасы.
Әдістеме ғылымның әр саласын зерттеуші ғылымдар бір-біріне жақын
пікірлер ұсынып оқыту, бірізділік және оны жүзеге асыру жөнінде
білімдендіруді ұйымдастыру әдістерін өз тұрғысынан қойылған мақсатқа жету
тұрғысынан қарастырады.

2.2. Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары. Оқытудың
заңдылығы мен заңы.
Педагогикалық ғылым өзінің пәнін зерттей отырып, оқыту-тәрбиелеу
процесінің теориясын жасайды. Теориялық білімге ұғым (категория), заңдар,
заңдылықтар жатады. Оларды зерттеу теорияны жасау және оқыту-тәрбиелеу
жұмысын педагогикалық процесті ұйымдастыру әдістері бағыт береді.
Ұғымдардың көмегімен педагогикалық шындыққа, сонымен бірге мұғалімнің іс-
әрекетінің объектісі –біртұтас педагогикалық процеске де сипаттама беруге
болады. Педагогикалық процестің заңдарын білу мұғалімнің іс-әрекетін
ұйымдастыруға, педагогикалық жол табуға әсер етеді.
Заңдылықтар мен принциптер педагогикалық қызметін және тақты жаңдайда
дұрыс қолданудың мүмкіндігін құрайды.
Жалпы философиялық бағытта “заң универсалының қозғалысында мәнді
көрсету” (В.И. Ленин). Заң-мәнін нақтырақ айтқанда танымның құрамының бірін
көрсетеді, ал ол эмперикалық деңгейде теорияның дамуына мүмкіндік береді.
Педагогикалық тәрбие туралы ғылым ретінде дамиды, сол қоғамдық
қызметіне сай биологиялық мұра болмайтын, өткен ұрпақтың әлеуметік
тәрбиенің өсіп келе жатқан мұрагерлердің меңгеруіне байланысты. Демек,
тәрбиенің мәні және оның мақсаты индивидтің, адамның барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі ретінде қалыптасуы болады. Әлеуметтік тәжірибені
меңгеру процесі барысында қалыптасқан қоғадық болмысының барлық жақтармен
қатынасы.
Осыдан педагогикалық процестің мынадай заңдары шығуы мүмкін:
• Бала өткен ұрпақтың әлеуметтік тәжірибелерінің мұрагері тек қана өзінің
белсенді шығармашылық іс-әрекетінің арасында ғана бола алады;
• Индивидтің өзін жүзеге асыра алатын және өз орнын таба алуға дайын
белгілі бір әлеуметтік-азаматтық дәрежесі бар, барлық қоғамдық
қатынастардың бірлігі тұлға ретінде дамуы, әлеуметтену процесі барысында,
әлеуметтік белсенділік кеңістігінің бірте-бірте кеңеюі барысында жүзеге
асады;
• Мұғалімдер мен оқушыларды біріктіретін ұйымдастырылған бірлесіп бөлінген
іс-әрекеттері педагогикалық процеске қатысушылардың әрбіріне және
барлығына жетістіктер мен қамтамасыз етеді.
Педагогикалық процестің заңдылықтары ол оның мәндік ерекшеліктері демек
ол тұтастықта да және бөліктерде өзін көрсетеді. Бірақ, педагогикалық
процестегі өзгерістерін реттеу неге сүйенгендігін білу үшін құбылыстардың,
бөліктердің, процестік элементтердің қалай
Оқыту процесін іске асыру белгілі бір заңдылықтарды меңгеру негізінде
жүзеге асады.
Құбылыстар мен процестер арасындағы объектілі, маңызды, қажетті,
берік, белгілі жағдайда қайталанатын өзара байланыс заңдылық деп аталады.
Өзара байланысы бар объектілер, байланыстың түрі, сипаты, қызмет аясы
анықталған кезде заңдылықты заң деп білеміз.
Оқыту процесінің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді. Оқыту
заңдылықтары сыртқы және ішкі, жалпы және жеке деп бөлінеді.
Оқыту процесі дегеніміз- білімділік мақсатқа жетудегі мұғалім мен
оқушы бірлескен іс-әрекетіндегі ықпалдастық және оның нәтижеге жетуін
ұйымдастыру жолдары.
Педагогика ғылымын зерттеушілер оқу процесіне түрлі анықтама
бергенімен, бәрінің тоғысар негізі- оқушының көзқарасын қалыптастырып,
қабілетін дамытып, белсенділігін жетілдіріп, оқуға деген ынта ықыласын
көтеру мәселесін айтамыз. Қазіргі дидактикада оқу үрдісі екі жақты қарым-
қатынас, яғни мұғалімнің оқытушылық қызметі.
Оқыту процесіне байланысты ұсынылатын формула төмендегідей:
Дү- М+АҚ+АБ
Дү-дидактикалық үрдіс
М- мотивация. Оқушының ілімді меңгеруі.
АҚ- алгоритімдік қызмет, оқытушының ілімді игертудегі іс-әрекеті.
АБ- алгаритімдік басқару, мұғалімнің басқарушылық қызметі.
Сыртқы заңдылықтар оқытудың қоғамдық шарттардан, саяси-әлеуметтік
жағдайлардан тәуелділігін сипаттайды.
Ішкі заңдылықтар оқытудың мақсаты, әдістері, құралдары, түрлері
арасындағы байланысты сипатайды. Жалпы заңдылықтар бүкіл оқыту жүйесін
қамтыса, жеке заңдылықтар оқыту жүйесінің нақты, жеке бөліктерін қамтиды.
Оқыту процесінің жалпы заңдылықтары:
• Оқытудың мақсатары, сапасы мен әдіс-тәсілдері қоғам талабына,
мүмкіндіктеріне, педагогика ғылымының даму деңгейіне
тәуелді.
• Білім беру, тәрбиелеу және дамыту өзара байланысты.
• Оқушының таным белсенділігі артқан сайын, оқыту сапасы
Жоғарылайды.
• Оқытудың тиімділігі кері байланысқа, қайталауға, түзету іс-
әрекетеріне тәуелді.
• Әрбір тұлғаның жас және дара ерекшеліктеріне байланысты таным
әрекетін ұйымдастыру.
• Оқытудың мақсатары, мазмұны, сапасы мен әдіс-тәсілдерінің
өзгеріп, жаңарып, толықтырылуы және т.б.
Жеке заңдылықтарға дидактикалық, психологиялық және ұйымдастыру
заңдылықтары жатады.
Оқытудың негізгі заңдары:
• Қоғамдық қатынастар, әлеуметтік құрылыс пен тапсырыс, тәрбие мен
оқыту жүйесін қалыптастыруға ықпал етуі туралы заң.
• Білім алу, іс-әрекет жолдарын меңгеру және тұлғалық дамудың
өзара байланысытуралы заң.
• Педагогикалық процестің бөліктерінің бірлігі және біртұтастығы
туралы заң.
• Оқытуда теория мен тәжірибе бірлігі және өзара байланысы туралы
заң.
• Оқу іс-әрекетінің жеке және ұжымдық түрлерінің бірлігі және
өзара байланысы туралы заң.
Принцип- басшылыққа алатын идея, негізгі талап, қағида.
Дидактикалық принциптер - оқытудың мазмұнын, ұйымдастыру түрлерін,
әдістерін оқытудың мақсаты мен заңдылықтарына сәйкес анықтайтын қағидалар
жүйесі. Оқыту принциптері дидактиканың категорияларына жатады. Олар оқыту
заңдарын және заңдылықтарын пайдалану әдістерін сипаттайды.
Дидактикалық принциптер – нақтылы тарихи- әлеуметтік жағдайларға
байланысты.
Қоғамның оқытуға қойылатын талаптары өзгеріп отыратындықтан, кей
принциптер ескіріп, кейбіреулері жаңадан пайда болады.
Оқыту процесінде кез-келген мұғалім дидактиканың принциптерін
басшылыққа ала отырып, оқытудың мазмұнын, амал-тәсілдерін және ұйымдастыру
формаларын таңдап, шәкірттерін жоғары нәтижелерге жеткізуі шарт.
Сонымен ең негізгі ғасырлар бойы педагогтар қауымы мойындаған
дидактикалық принциптер жүйесі:
• Ғылымилық;
• Көрнекілік;
• Беріктілік;
• Тиімділік;
• Саналылық пен белсенділік;
• Жүйелілік пен бірізділік;
• Теория мен тәжірибе байланыстылығы және т.б.
Дидактикалық принциптердің қызметі: олардың негізінде оқушыларға
оқытудың мақсатына сәйкес берілетін білім мазмұнын жүйелі, саналылықпен
белсенді түрде меңгеруге деген қызығушылықтары пайда болады.

3- тақырып Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісім
Жоспары:
1.Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісімділік-педагогикалық процестің
негізгі заңдылықтары.
2. Мұғалім мен оқушылардың іс-әрекет нәтижесінің идеалдық моделі.

Дәрістің мақсаты: Тәрбие мақсаты, түрле және әлеуметтік келісім
мәселелері мен заңдылықтарының арасындағы байланыстары туралы, оның ішкі
құрылымын көрсететін ұғымды қалыптастыру.

Ұғымдық сөздер: тәрбие, оқыту, мұғалім, оқытушы, іс-әрекет, қарым-
қатынас, ұйымдастырушылық, заң, тәрбие заңдылықтары, заңдылықтар құрылымы,
принциптер, жобалау, моделдеу және т.б.

3.1. Тәрбиенің мақсаты, әлеуметтік келісімділік-педагогикалық
процестің негізгі заңдылықтары.
Тәрбие мақсаты төңірегінде пікір-талас ежелгі дәуірдің өзінде-ақ
басталған. Ежелгі ойшылдар тәрбиенің мақсаты ізгі, рақымшылық азаматтары
тәрбиелеу деп түсінді.
Тәрбие дегеніміз- адамның дамуына да мақсат көздеп, ықпал ету болып
табылады. Тәрбие белгіленген мақсаттары бар адамдардың қызметін арнайы
ұйымдастырады, әрі алға қойылған мақсаттарды мейлінше нәтижелі жүзеге асыру
үшін құралдарды, әдістер мен ұйымдастыру формаларын талдауды қарастырады.
Тәрбиенің мазмұндық жүйесі төмендегідей:
- Дене тәрбиесі;
- Еңбек тәрбиесі;
- Адамгершілік тәрбиесі;
- Имандылық тәрбиесі;
- Рухани тәрбие;
- Эстетикалық тәрбие;
- Ақыл-ой тәрбиесі.
К.Д. Ушинский ескерткендей, тәрбие заңдылықтарын ғылыми тұрғыдан тану
қажет. Себебі оның аутуынша, педагогикалық ережелерді туындататын ғылыми
негіздерді зерттеу міндетті іс. Ұлы педагогтың кеңесі: басқарылуы қажет
болған психикалық құбылыстардың заңдарын ашып, өз іс-әрекетіңді сол
заңдарға және оларды қолданатын жағдайларға орайластырған жөн.
Сонымен тәрбие заңдылықтары-орындалуы жеке адам даму мен қалыптасуында
тиімді нәтижеге жеткізетін тәрбиелік процестегі орнықты, қайталап отыратын
қажетті байланыстар. Мұндай заңдылықтарды біле отырып, тәрбие жұмыстарын
алдын-ала болжауға және ол іске терең мазмұндық, әрі әдістемелік, мән
бағдар беруге болады.
Тәрбиенің жалпы заңдылықтары төмендегідей:
• Барша тарих кезеңдерінде тәрбие объективтік-қоғамдық
қажеттіліктен туындайды және ол қоғамға қызмет етеді;
• Тәрбиенің мақсаты, мазмұны және тәсілдері біртұтас байланыста,
бір-бірінсіз нәтиже бермейді;
• Біртұтас педаголгикалық процестегі оқу мен тәрбие өзара кірісе
ұштасқан.
Келтірілген заңдылықтар тәрбиені ұйымдастырудың жалпы негіздерін
құрайды, ал енді сөз болатын заңдылықтар тікелей тәрбиелік процесті іске
асырудағы педагогикалық құрал ретінде танылуы тиіс. Олардың қатарына
кіретіндер:
• Дамушы жеке адамның тәрбиесі сол адамды тікелей іс-әрекетке қосу
барысында орындалады;
• Тәрбие-ұйымдастырылған іс-әрекеттегі жеке адамның белсенділігін
арттыруға ықпал етуші фактор;
• Тәрбие барысында тәрбиеленушіге деген жоғары гуманизм мен сый-
құрмет орынды талаппен ұштасуға міндетті;
• Тәрбие барысында шәкіртке алдағы жетістіктерін көрсете отырып,
қуанышын бөлісе білу;
• Тәрбие барысында шәкірттердің ұнамды сапаларын тану мен оларды
орынды пайдалану қажет;
• Тәрбие ұжымда жүргізіліп, ұжым арқылы іске асырылу қажет;
• Тәрбие барысында оқытушының, оқу орнының, отбасының және
қоғамдық мекемелердің педагогикалық ұмтылыстарының бірлігі мен
келісімі қажет.
Тәрбие принциптері- тәрбие үрдісін жүргізуге қойылатын жалпы талаптар.
Дәлірек айтқанда тәрбие жұмыстарын өткізудегі тәрбие үрдісінің деңгейі
сақталуға тиісті ереже, нұсқау-кеңес және ұйымдастыру жолдарын айқындау.
Әрине мұның бәрі берілетін тәрбиенің мән-мағынасына, тәрбие үрдісінің
заңдылықтарына үйлесімді жүргізіп, соның нәтижесінде жүзеге асады.
Тәрбие принциптерінің басты көрсеткіштері:
• Тәрбиенің өмірмен, әлеуметтік ортамен байланыстылық принципі;
• Тәрбие үрдісінің мақсаттылық, біртұтастық, үйлесімділік кейде
лайықтылық принципі;
• Пелагогикалық басшылық, жетекшілік жасау принципі;
• Гуманизм принципі;
• Үлгі-өнегені тағылым ету принципі;
• Ұжымды және ұжым арқылы тәрбиелеу принципі;
• Оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алу принципі;
• Біріңғай талап ету принципі.
Педагогика ғылымы тәрбие принциптерінің бір-бірімен өте тығыз
байланысты екендігін және осы бірлік біртұтас үрдістің тиісті деңгейде
жүзеге асуына ықпал ететіндіктен мұны ұйымдастыра білудің жолдары мен
әдістерін меңгеру басты шарт.
Принциптердің ғылыминегіздерін түсініп, оны жүзеге асыру- тәрбие
жұмыстарының практикалық мәнін арттырып, педагогикалық тиімділігін
өрістетеді.

3.2. Мұғалім мен оқушылардың іс-әрекет нәтижесінің идеалдық моделі.
Мұғалім- жалпы білім беретін орта мектептердің қайыссында болмасын
барлығында да оқушыларға білім мен тәрбие беретін кәсіби маман. Ал түрлі
бағдардағы кәсіби мамандық беретін орта оқу орындарында көбіне оқытушы деп
атайды. Білімдендіру, оқыту, тәрбие саласына ортақ атау- ұстаз, педагог, ал
денешынықтыру, тәрбие ісімен ғана шектелетін мамандарды тәрбиеші, тәлімгер
деп атау да ана тілімізде берік қалыптасқан нұсқа.
Мұғалімнің еңбек мәдениетінің көрсеткіші: жұмысты сапалы және тиімді
істеу, уақытты ұтымды пайдалану, еңбек құралдарына, түрлі материалдарға
құндылықпен қарау, өзінің инициативасын көрсете білу, дербестік, алдағы
жұмысының кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау және іс
құжаттарын сауатты жасай білуі. Болашақ маман тәрбиесінің мақсат,
міндеттерінің бірі халық шаруашылығында электрониканы, радиотехниканы,
компьютерлерді, автоматтарды, роботтарды т.б. қолдану барлық мамандардан
жоғары техникалық сауттылықты талап етеді. Сондықтан мектепте оқыту және
тәрбие жұмысының барысында оқушылардың ынтасын ғылыми-техникалық білімді
игеруге дамыту және тәрбиелеу қажет. Болашақ маман тұлғасының кәсіби
қалыптасуындағы бағыттар – бұл әр түрлі мамандықтар және сол мамандықтардың
адамға қоятын талаптары жөнінде білім мен қаруландыру. Кәсіптік білім
берудің негізіг принципі оны өмірмен байланыстыру, былайша айтқанда, халық
шаруашылығы оның салалары, мамандықтар туралы түсінігін еңбектен ұштастыру.
Болашақ маман тұлғасын қалыптасытруда олардың бейімділігін, қабілетін
психофизиологиялық қасиеттерін еске алу қажет. Мамандықты саналы таңдауда
екі факторды еске алу:
• білім деңгейі;
• адамның жеке қасиеттері, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту бейімділігінің
арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аудару.
Мамандығын анақтауда жан-жақты зерттеу, оған кеңес беру арқылы көмек
көрсету. Бұл бүкіл оқу-тәрбие жұмысының барысында үнемі бағыт-бағдар беріп
отыруды қажет етеді. Болашақ маман тұлғасының кәсіби қалыптасуында кәсіптік
іріктеудің мақсаты – мамандыққа жарамдылығын немесе жарамсыздығын анықтау.
Ол үшін жеке адамның еркешеліктерін, мамандыққа қоятын талаптарды да жете
білген жөн. Осығын байланысты күні бұрын профессиограмма жасалады.
Профессиограмма – бұл белгілі бір мамандықтың ерекшеліктерін жеткілікті
бейнелеу (жазу), мұндай мәліметтер жеке адамның белгілі мамандыққа
жарамдығын, психолог, физиолог және медиктердің көмегімен анықталады.
Мысалы, мұғалім мамандығына жеке адамның жарамдылығын анықтау үшін оның
басқа қабілеттерімен бірге көру, есту мүшелерін және сөйлеу, психологиялық
жағдайы, тіл табыса білуі, есепке алу басты талаптардың бірі болып саналады

Бақылау сұрақтары:
1. Мұғалімге қойылатын талаптар.
2. Кәсіби біліктілік ұғымына түсініктеме.
3. Мұғалімнің тұлғалық, кәсіби қасиеттері.
4. Тіл тазалығы, тіл шеберлігі.
5. Мамандықты саналы таңдауда екі факторын дәлелдеңіз.

СОӨЖ тапсырмасы:
Қазіргі таңдағы мұғалім моделін құрастырыңыз. Өзіңіз тақырып
қойыңыз. ( шағын шығармашылық жұмыс эссы).
Әдебиеттер тізімі
Негізгі:
1. Пидкасистый П.И. Педагогика. – М., 1996.
2. Харламов И.Ф. Педагогика. – М., 1996
3. Подласый И.П. Педагогика. –М., 1996
4. Хмель Н.Д. Біртұтас педагогикалық процесс.-Алматы., 2001
5. Лихачев Б.Т. Педагогика. -М., 1996
6. Хмель Н. Д. Педагогический процесс общеобразовательной школе.-Алматы,
1984
Қосымша:
1. Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекции. М., Прометей, 1992.
2.Педагогика пәндерінің негіздері Е.Б. Дайрабаев Алматы 2005
2. Хмель Н.Д., Иванова Н.Д. Организация самостоятельной работы студентов.
А., 1971.
4. Баширова Ж.Р. Методологические аспекты преемственности в системе
непрерывного образования //ҚазҰУ хабаршысы. Педагогика ғылымы сериясы, №4.
С. 33-39
5. Ахметова Г.К. Біліктілік бастауы немесе педагогикалық жолдары оқу
орындарында бірінші курс студенттерінің өздігінен жұмыс істеуін ұйымдастыру
мәселесі // Қазақстан мектебі, 1998, №1, Б. 31

4- тақырып Дүниетаным жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі ретінде

Жоспары:
4.1. Дүниетанымның негізгі компоненттері мен мәні.
4.2. Дүниетанымның түрлері. Дүниетанымды қалыптастырудың әдіснамалық
негіздері.
Дәрістің мақсаты: Оқушылардың бойына дүниетанымын, ой-сезімін
қалыптастыру.
Ұғымдық сөздер: дүниетаным, таным, ақыл-ой, сана, танымдық процесс,
дүниетаным түрлері, ағартушылық т.б.

4.1. Дүниетанымның негізгі компоненттері мен мәні.
Даму процесі - өте күрделі ұзақ, ішкі және сыртқы қайшылықтардан
тұратын процесс болғандықтан біздің организміміздегі өзгерістер өмір бойы
болып жатады. Адамның рухани дүниетанымы мен физиологиялық тұрғыдан даму
бала кезде және жеткіншек шағында интенсивті түрде өзгереді. Бұл өзгеріс
физиологиялық, психологиялық және рухани сипаттамалар сияқты сапалық
өзгерістерге өтіп түрленеді.
Қазақстандағы жалпы әлеуметтік, саяси экономикалық, тәрбиелік және
білімдік, мәдениеттік деңгейлеріміздің жаңа сатыға көтеріліп, жаңаша реңге
ие болады. Жеке тұлғаны оқыту, білім беру, дамыту жүйесін жақсартуды талап
етеді. Сол себебті еліміздің болашағын дамытатын, жетілдіретін болашақ
мамандардың тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру ерекшеліктеріне назар
аударуымыз қажет.
Болашақ маман тұлғасының қандай да ғылымды оның дүниетанымдық,
қызығушылық, шығармашылық ерекшеліктеріне байланысты болмақ.
Қазіргі жағдайда қоғамда болып жатқан өзгерістер терең тану оның
рухани дамуының дәрежесін айқындау, халқымыздың дәстүрлі мұраларынан
сусындай отырып, оның даму қасиеттерін бойына сіңіре отыры, өзі өмір сүріп
жатқан қоғамның даму үрдісіне елеулі үлес қоса алады. Болашақ маман жеке
тұлға болып қалыптасуы үшін – ол қоғамдық сананың, адамның тұрмыс
тіршілігінің барлық түрлерінен хабардар болуы керек.
Дүниетаным- ғылыми, көркемдік, құқықтық, саяси, діни болуы мүмкін.
«Дүниетаным- адамның табиғат, қоғамдық өмір туралы білімдерінің жүйесі.
Адамның алдына қойған мақсатының айқын болуы, дүниетанымның өмірмен
байланыстылығынан және берік сенімінен туады. Дүниетаным жеке адамның
табиғи және әлеуметтік құбылыстарын түсіндіру туралы пайымдауы, ой
тұжырымы» деп қарастырамыз.
Осы тұрғыдан дүниетанымды нақтырақ анықтау үшін, оның негізгі
құрылымдарына тоқталып өтейік:
- ағартушылық - ғылыми дүниетаным адам үшін қоғам мен табиғат әлемін
анықтайды да ағартушылық сананы қалыптастырады.Ол философиялық принциптер
методологиясы мен таным тәсілдерімен қаруландырылады.
- тәрбиелік - қабылданған көзқарастар мен сенімдер нәтижесі адамнан
шындыққа негізделген моралдық-ерік бастамаларымен эстетикалық қатынастарды
талап етеді.
- дамытушы - дүниені қабылдау мазмұнын меңгеру арқылы, ішкі рухани
қозғалыс әсіресе ойлауды белсенді әрекет етуге итермелейді. Ғылыми
дүниетаным негізінде ойлаудың дамуына түрткі болатын және шығармашылыққа
ынталандыратын диалектикалық тәсілдердің принциптері жатады.
- ұйымдастырушылық - адамдардың тәжірибелік іс-әрекеті барысында
қолайлы позиция болып табылады.
- болжамдық - ғылыми дүниетаным ғылыми теория мен тәжірибенің меңгеру
белгілерімен алға жылжытады.
- тәрбиелік мақсаты - баланың тұлғалық құрылымының тұрақтылығы мен
сенімді орталық ұйымының қалыптасуын қадағалайды да, табиғатқа қоғамға және
ойлауға деген қатынастың негізінде мінез құлық пен ерік сезімдердің
санадағы бірлігін айқындайды.
Адамзаттың пайда болуы тарихын түсіндіруге әртүрлі көзқарастардың бар
екені мәлім.
Сенім мен дүниетаным қатарласа жүрсе ғана адам санасының сапасы арта
түседі. Өйткені бұл екеуі құстың қос қанатындай адамның ең асыл қасиеттері
болып табылады.
Сенім терең, тиянақты ойланып айтылған идеялардың жиынтығы. Сенім жеке
адамның өмірлік позициясының беріктігін анықтайды, мінез-құлқын сипаттайды.

Жеке адамның өзіндік сана сезімінің әртүрлі себептері - адамның өз-
өзіне қарым-қатынас жасауы, яғни мұның өзіндік іштей сөйлеудің дамуына,
ойлаудың, танымдық қасиеттердің жеткілікті түрде қалыптасуына абстракция
және жалпылау сияқты, индивидтің өзінің “Мені” туралы ұғымын, көрінісін
құруға мүмкіндік беру үшін және “Менін” басқалардан ажырата алуы үшін
қажет.
Таным- рухани өндірістің (ғылым, эстетика, діни, парасаттылық және
т.б.) түрлі салаларындағы кәсіби мамандардың ерекше қызметі ретінде
көрінеді. Таным- адамның табиғатқа белсенді түрде әсер етуінен, табиғат
заттарын өңдеуден, зат қасиетін өндірісте пайдаланудан бағыт алады [24,16].
Танымдық қасиеттер - оқушының тіл байлығының дамуынан, ойлау қызметінің
артуынан байқалады. Егер оқушылар өздерінің оқыту процесіндегі бағдарының
мәнін, маңыздылығын ұғынып, оның ерекшеліктері мен заңдылықтарын,
компоненттерін меңгеруге қажетті білім негіздерін игерсе, онда танымдық
қызығушылық пен танымдық іс-әрекеттің артқаны. Оқушы білімді уақытша
қажеттілік деп санаса, онда білімнің маңыздылығы төмендейді.
Жалпы айтқанда әрбір жеке адам қоғам тұлғасы ретінде жеке тәрбие
жұмысына, жеке өзіндік өмір бейнесіне, жеке құқыққа, танымдық қасиетке,
жеке түрткі күшіне ие болатын жан. Адам белгілі бір қоғамның мүшесі, ол
қандай да болмасын бір іспен айналысады, оның азды-көпті тәжірибесі, білімі
өзіне тән ерекшеліктері болады. Осы айтылғандардың жиынтығы оны “жеке адам”
етеді. Жеке адамның өзіндік ерекшелігі оның дүниетанымынан, сенімінен,
талғам, мұратынан, бағытынан, қабілет қызығушылығынан жақсы байқалады.
Адамның айналасын қоршаған дүние үнемі өзгеріп отырғандықтан оның түрлі
ерекшеліктері, танымдық қызығушылықтарын да дамып өзгеріп отырады. Танымдық
іс-әрекеттер адам мақсаттарымен ұмтылыстарының негізі болатын, білімін
қалыптастыратын, шығармашылық қызметінің тарихи үрдісі. Ой еңбегімен дене
еңбегі арасында танымдық іс-әрекет шығармашылық қабілетін арттыруда жаңалық
ашушы мен тудырушы болып табылады.

3 бөлім. МЕКТЕПТІҢ ТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСІН БАСҚАРУ

1- тақырып Мектеп туралы нормативтік құжаттардың сипаты

Жоспары:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру мәселелері.
Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы.

Дәрістің мақсаты:
Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің Заң және
заңдылықтарымен таныстыру, студенттерге өзіндік ой салу.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясындағы білім беру
мәселелері. Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы.

Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін,
тілін білімін, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті мол терең түсінетін
шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі.
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім
мен тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап
береді. Олар мыналар: Қазақстан Республикасының барлық адамзатының білім
алуға тең құқұлығы, әрбір адамзаттың интелектуалдық дамуы, психо-
физиологиялық және жеке басының ерекшеліктері, халық үшін білімнің барлық
деңгейіне кең жол ашылуы. Атап айтқанда:
- жеке тұлғаның білімділікке және дарындылыққа ынталандыру;
- білім басқыштарының сабақтастығын қамтамассыз ететін білім беру
процесінің үздіксіздігі;
- білім беру мекемелерінің ұйымдастырылуы-құқұқтық және қызмет
бағытының әр түрлілігі;
- білім берудің ізгілікті және дамытушылық сипаты;
- білім берудің құқұқықтық және экологиялық бағыттануы;
- білімнің зиялылық сипаты;
- оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы;
- білімнің, ғылымның және өндірістің өзара кірігуі;
- білім жүйесін ақпараттандыру.
Білімді басқарудың демократиялық, мемлекеттік-қоғамдық сипаты және
білім беру мекемелерінің дербестігін кеңейту.
Яғни, Білім заңында әрбір азаматтың білім алуға құқұқтығын негізге ала
отырып, оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамтиды
және оқушылардың өзіндік дербес ерекшеліктерін дамытуға, танымдық
қызығушылықтарын оқыту мен қатар тәрбие жұмыстары арқылы бойға дарыту
мәселелері қарастырылған. Сонымен қатар, білім басқышының сабақтастығы
жөнінде яғни мектеп пен университет (жоғары оқу орындары) арқылы үздіксіз
білім беру жөнінде де айтылған.
Осы орайда жаңа ғасырдағы оқыту технологиясының өркендеу, жаңашыл білім
алу жолдары мен білім жүйесінің сабақтастығы т.б. мәселелер жөніндегі
педагогикалық ой-пікірлер, оның ішінде біз зерттеу нысанымызға алып отырған
жоғары оқу орны мен жалпы орта білім беретін мектептердегі оқыту үрдісі мен
тәрбие жұмыстарының сабақтастығының озық идеясын бүгінгі білім заңына
сәйкестендіре отырып пайдалану көзделді.
Қазақстан Республикасының ,,Білім беру,, туралы Заңы.
1. Білім берудің гуманистік сипаты.
• Жалпы адамзаттық құндылықтардың Адам өмірі мен денсаулығын, жеке тұлға
бостандығының басымдығы. Адамзаттық пен Отанға деген сүйіспеншілікке
тәрбиелеу.

1. Республикадағы мәдени және білім беру кеңістігінің біртұтастығы.
• Қазақстандағы ұлттардың, соның ішінде аз ұлттардың білім беру
жүйесінің қорғалуы.
2. Білімнің жалпыға бірдейлігі.
• Заңға сәйкес Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік
стандартқа сәйкес жалпы орта білім алу керек, оның қандай ортадан
екеніне байланысты емес.
3. Білім жүйесінің еркіндігі мен көптүрлілігі.
• Қазақстан Республикасының әр азаматы әр тілде білім лауға мүмкіншілігі
бар. Қазақстан Республикасында әр ұлттардың білім беру мекемелері бар.

• Білім беруді басқарудың жергілікті органдары мемлекеттік саясатын
мемлекеттік білім стандарттарын сақтау арқылы іске асады. Білім
стандарты оқу бағдарламасының міндеті миниумы мен оқушылар жүктемесінің
максимум көлемі және бітірушілерге қойылатын талап деңгейін қамтиды.
Жоғарыдағы барлықтарының бір мақсаты- білім стандартына сәйкес әр
азаматқа бьілім беру.
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесі
1. Мектепке дейінгі тәрбие жүйесі.
• Мектепке дейінгі бала ата-ана тәрбиесінде, одан әрі 2-5 жасқа дейін
бала-бақша тәрбиесінде болады. Мектепке дейінгі тәрбиенің мақсаты
баланың ортаға, ұжымға, өзіндік іс-әрекет жасауға ұмтылдырады.
1. Жалпы білім беретін орта оқу орындары:
- бастауыш мектеп;
- орта оқу орындары ( лицей, гимназия, колледж, жалпы орта мектеп, кәсіби
орта мектеп);

2. Жоғары мектептер: ( университет, институт, консерватория);
• Жоғары мектептердің мақсаты жоғары білікті маман иесін даярлау.
Негізгі қағидалары:
• ҚР–ы азаматтары білім алуға тең құқылы;
• Әрбір азамат үшін интеллектуалық дамуы мен психофизиологиялық және
жеке бастарының қажеттілігіне сәйкес, білімнің сапасының қол жетерлік
болуы;
• Білімнің зайырлығы;
• Жеке тұлғаның білімнің және дарынының дамуына жағдай жасау;
• Оқыту мен тәрбиенің бірлігі, білім алу жүйесінің үздіксіздігі;
• Білім беру ұйымдарының меншік түріне, оқыту мен тәрбиелеу түріне,
бағыттарына байланысты әртүрлі болуы;
• Білім беру ізгілікті, әрі дамыту бағытын ұстануы керек;
• Білімнің ғылыммен, өндіріспен байланыстылығы;
• Оқушыларды кәсіптік бағытқа бейімдеу;
• Білім беру саласының информатииаландырылуы.
Қазақстан Республикасының Ата заңы конституциясы бойынша ҚР-ң « Білім
туралы» заңы қабылданды. Осы заң білім беру саласындағы қоғамдық
қатынастарды реттейді, осы аядағы мемлекеттік саясаттың негізгі
принциптерін белгілейді және ҚР-ы азаматтың білім алуға конститутциясының
құқығын қамтамасыз етуге бағытталған. Заң білім беру саласындағы
мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаларын орнатты;
Білім беру жүйесі оқу бағдарламасы мен мемлекеттік стандарт негізінде
айқындалып, оны оқу орындары жүзеге асырып, тиісті мекемелер арқылы
басқарылады. Білім берудің сипатын мемлекеттің әлеуметтік экономикасы,
саяси құрылысы, тарихи-мәдени жағдайы мен ұлттық ерекшеліктері айқындайды.

2-тақырып. Мектептің оқу-тәрбие жұмысын диагностикалау-басқарудың
негізі ретінде . Мектеп ішілік бақылау

Жоспары:
2.1. Басқару қағидалары. Мектеп басшыларына қойылатын талаптар.
2.2. Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-
әрекетінің
негізгі бөлігі ретінде.

Дәрістің мақсаты: Студенттерді мектепті басқару жүйесімен таныстыру.
Қазіргі мектеп проблемаларымен жете түсінуге мүмкіндік жасау.

Ұғымдық сөздер: басқару, өзін-өзі басқару, басқарудың негізгі
міндеттері, басқару қызметтері, қарым-қатынас, маманның коммуникативті
мәдениеті, қарым-қатынас қызметі және т.б.

2.1. Басқару қағидалары. Мектеп басшыларына қойылатын талаптар
Басқару-шешім қабылдауға бағыталған, белгіленген мақсатқа сәйкес
ұйымдастыру, қадағалау, реттеу алынған ақпарат негізінде талдау жасап,
нәтижесінің қортындысын шығару әрекеті.
Басқару объектінің бір күйден екінші күйге көшу процесін білдіретін
кең ұғымды категория. Негізгі типтік жүйесі –биологиялық, техникалық,
әлеуметтік. Бұл қызметтер мынандай жүйені қамтамассыз етеді:
• олардың тиімді құрылымын сақтау;
• іс-қимылдыңбелгіленген тәртібін сақтау;
• б) барлық қызметтің айқын немесе алдын алдын-ала белгіленген
бағдарламасын жүзеге асыру яғни мақсатқа қол жеткізу.
Басқару жекелеген жұмыстарды іштей үйлестіре отырып, барлық жүйеден
туындайтын ортақ міндеттерді орындайды.
Басқару мәнін анықтау тәсілдері бірнеше әдебиеттерде қарастырылған:
• адамдарды басқарудағы іс-әрекеттердің түрлері мен қызметі;
• бұл іс-әрекет түрлерінің көмектесу әсерлері, адамзаттық білім аймағы мен
ғылым;
• үрдіс; негізгі төрт әсері немесе қызметті, басқару үрдісінің құрылымы:
жоспарлау, ұйымдастыру, мотивация (орындаушыларды басқару), бақылау;
• менеджерлерді қандай талаптар қойылады – адамдардың санаттарына қарай
бөлу, әлеуметтік жұмыстарды басқаруды кім қалай сезінеді. Мекемені
басқаратын адамдар;
• басқару орталығы немесе ұйымы;
• жұмысты орындаудағы өнер мен тәжірибе.
Сонымен қарастыра келе көптеген анықтамалар мен оның тәсілдерінің
негізінде көпшілік зерттеушілердің пікірлері бір-біріне ұқсас келеді.
Басқарудың негізгі міндеттері – адамдарға басшылық жасау, мақсатқа
жетуге түбегейлі іс-әрекет жасау.
Қоғамның тарихи даму кезеңінде адамдарды басқарудың көптеген
тәжірибесі жинақталынған. Сіз білетіндей ғылым, басқару жүйесін
менеджмент деп атайды.
Жапон мектептерінің менеджмент орталығында адам көзқарасын бірінші
ортаға қойылады. Оның жеке ойын және ұлттық дәстүрін ескереді. үлкендер
өзінің қоластындағылармен жұмыс жасайды, ал басқару жүйесіндегі ер адамдар
әйел адамдардан төмен жұмыс істей алмайды).
Америка менеджмент мектептерінің негізі болып жекеше жауапкершілік,
өзіндік нәтиже, кәсібилік және қатаң бақылау болып табылады.
«Менеджмент» ағылшын сөзі. Басқару деген мағынаны береді. Ол
ағылшынның «мащс» қол, күш деген сөзінен шығып, алғашында мал бағу
саласында, дәлірек айтсақ, ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін
білдірген. Кейін бұл атау адам қызметі саласына ауысып, адамдардың белгілі
бір ұжымын, тобын басқарудың, ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін
білдірген.
Менеджмент сөзі ағылшын тілінің «оксфорд» сөздігінде былай берілген:
• Адамдармен қарым-қатынас жасау әдебі;
• Билік және басқару мәдениеті;
• Шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
• Басқару органы, әкімшілік бірлік.
Менеджмент- басқару сөзінің аналогі болғанымен, оның өзіндік
ерекшелігі бар. Басқару сзінің аясы кең, ал менеджмент – белгілі бір
басқару түрін, яғни акционерлік компанияның немесе кәсіпкерлік
корпорациялардың жеке шаруа қожалығының жұмысын әлеуметті, экономикалық
процесс негізінде басқару.
Менеджмент теориясын алғашқы ұсынушылардың бірі Ф. Тейлор
менеджментті іргелі дәл ғылымға, ережелер мен принциптерге негізделген
шынайы ғылым деп есептейді.
П. Друкер менеджмент жоғарыдағы элементтері бола тұра, менеджмент
ғылымнан немесе кәсіптен көрі, практикаға жуықтау деген.
Менеджмент ұғымын тауар өндіру мен алуан түрлі экономикалық қызмет
көрсетуге жатқызады. Менеджмент неміс маманы Вернер Зигерт пен Лючия Лаиг:
«Менеджмент өндірісті басқарудың әдістері мен тактикасы, өзін-өзі басқару,
өзін-өзі іштей реттеу, нәтижеге жетудің ізгіленген тиімді амалы» -дейді.
Орыс оқымыстысы А.В. Попов: « Менеджмент –жұмысты бағдарлау, мақсатқа
жетудің тиімділігі» -дейді.
Американ теоретигі П. Друкер былай дейді: «Менеджмент- бұл
адамдардың айналасындағы басқарудың арнайы түрі, яғни адамдарды өз ісіне
икемдеуге және бірге істейтін істе тиімді нәтижеге жету үшін күш салуға,
осал жақтарын жеңуге бағытталады».
П. Друкер менеджменттің мақсатын былай көрсетеді:
• Адамдарды бір мақсатқа жұмылдыру;
• Әрбір қызметкердің қажетін білу, мүмкіндігінше оны қанағаттандыру;
• Адамдардың өзін-өзі дамытуын естен шығармау;
• Жұмыс істейтін адамдардың кәсіби шеберлігі мен дағдысы, білімі
әртүрлі және олардың атқаратын қызметі мен функциясы әртүрлі
болғандықтан олардың қарым-қатынасы өзара түсінушілікке, жеке басының
жауапкершілігіне құрылуы керек.
• Өндірісті шығарған өніміне қарап бағалауға болмайды. Оның қызметіне
дұрыс баға беру керек. Адам сияқты оның да толыққанды болуын
қадағалау қажет.
П. Друкер менеджмент ұғымына кең мағынада да түсінік беруге
талпынбайды. Оны іскерлік кәсіпшілікке, тауар өндірумен алуан түрлі
экономикалық қызмет көрсетуге жатқызады.
Белгілі экономис В.В. Леонтьевтің анықтамасы бойынша « менеджмент-
бұл өнім, технология, өндірісті ұйымдастыру, басқару еңбегі, әлеуметтік
қатынас саласында жаңарту, инновациялау, жаңалық енгізу мақсатында
фирмаларды, компанияларды, тиімді басқару принциптерінің, тәсілдерінің,
формаларының жиынтығы».
Менеджмент- нақты мақсатты жүзеге асыру үшін ұйымды басқару мен
ұйымдастыруға байланысты адамдар қызметінің түрі.
Менеджмент- жұмысты ұйымдастыру, жоспарлау, мақсат қою, атқарылатын
істің уақытын, орындаушысы тағайымдау және т.б.
Басқару дегеніміз- басқарылатын жүйені жаңа сапалы дәрежеге көшіру,
жаңа жағдайға икемдеу үшін осы жүйеге әсер ету үрдісі.

Басқару принциптері:
• Ғылымилық;
• Мақсаттылық;
• Бірегей бастаушылық;
• Жүйелілік;
• Табиғи үйлесімділігік;
• Жеке тұлға ретінде қарау;
• Демократиялық және т.б.

Нақтылы ақпараттардың негізгі қортындысын шығару және талдау, басқару
мәнін реттеу мақсатындағы тапсырмалардың ұқсастығы, өндіру шешіміне
бағыттау, ұйымдастыру, бақылау педагогикалық әдебиеттерде басқару іс-
әрекеттін анықтайды.
Білім беруді басқару жүйесінің көрніс табуы 4 аспектіге бөлінеді:
• білім беру механизмінің шаруашылығын қосымша реттеуді басқару;
• жеке адамдар мен топтарды басқарудағы байланыстылықтар қандай
(оқытушылар мен үйренушілер);
• ұжым мен үйренушілерді басқарудағы байланыстылық қалай?
• қазіргі білім беру жүйесін ақпараттық қамтамассыз етуді
басқару

Мектепті басқару жүйесі

• Іштей басқару ( директор орындайды).
• орынбасары;
• мұғалімдер;
• сынып жетекшісі;
• лабаранттар;
• жұмысшылар;
• оқушылар.

• Сырттай басқару ( білім беру деппартаменттері).
• Білім министрлігі;
• Республика;
• Облыс;
• Аудан;
• әкімшілік.
Директордың міндеті – мектепті басқарушы болғандықтан, шешім
қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын
ұйымдастыру, қадағалау, реттеу және алынған шынайы ақпарат негізінде
талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару. Директор басқарғанда жүйелі
басқару керек. Ол әр істің орындалуын қадағалау керек. Ол адамгершілігі
мол, мінез-құлқы ұстамды, білімі жоғары, мәдениетті болуы тиіс.
Оқу ісі орынбасарының міндеті- оқу бағдарламасының орындалуына, сабақ
өткізудің сапасына, сабақ кестесіне, яғни оқу ісіне жауапты.
Мұғалімнің міндеті- Мұғалім өз пәнімен қатар сынып жетекшілік қызметін
атқарады. Ол оқушылардың сабаққа қатынасуын, үлгірімін қадағалап, ата-
аналармен тығыз байланыста болуы керек.
Сынып жетекшісінің міндеті- сынып жетекшіде ұйымдастырушылық,
қабілеттілік пен іскерлік бірдей айқын болуы тиіс, ұйымдастыру ғана емес,
сонымен қатар оқушыларды жан-жақты зерттеу балаларды тату-тәтті, ұжымды
біріктіру, оқушылардың сабақ үлгірімі, адамгершілік, адами құндылық
қасиеттерін қалыптастыруға қамқорлық жасау.
Оқушының міндеті- мектептегі ережелерге бағынып, сабаққа қатынасып,
оқу бағдарламасын меңгеруге тырысу.

2.2. Мұғалім еңбегі- мектептегі педагогтардың ұжымдық іс-
әрекетінің
негізгі бөлігі ретінде.
Қазіргі жағдайда мамандарды кәсіби даярлаудың белгілі бір деңгейіндегі
сапасы мен бағыты еңбек нарығында оның бәсекеге түсу қаблетінің негізгі
шарты болып табылады. Кәсіби даярлық процесінде жоспарлау, білім алу,өзінің
жоғары жеке қабілеті мен қажеттігіне жауап беру мүмкіндігі бар студент
еңбек нарығында елеулі орын алуы заңдылық болып табылады. Осыған орай,
маманды даярлау сапасы тек қана даму көрсеткіші және оқу орынын тәмәмдау
факторы ретінде шешуші ролге ие болып қана қоймай, негізгі өмірлік табысы
болып табылады.
Ұжым арқылы жеке адамның өзара байланысы. Жеке адамды қалыптастырудың
негізгі көзі ұжым болады. Ұжымсыз жеке адам дамымайды, азғындайды, кері
кетеді. Ұжымның басты борышы - әрбір адамның түлеп өсуіне қамқоршы болуы
тиіс.Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі. Жеке адамның дамуы мен
қалыптасуына белсенділіктің ролі өте зор.
Іс-әрекетінің барысында белсенділіктің бірнеше түрлерін байқауға
болады. Олар: қарым-қатынас белсенділігі, таным белсенділігі және өзін-өзі
тәрбиелеу белсенділігі.
Қарым-қатынас белсенділігі арқылы адам жолдастарымен, адамдармен қарым-
қатынас жасайды.
Қарым-қатынас белесенділігінің нәтижесінде жеке адамның бойындағы
адамгершілік қасиеттері (қамқорлық, қайрымдылық, ілтипаттық, жауапкершілік
сезімі т.б.) қалыптасады.
Тұлғалық, іс-әрекеттік тұрғыдан студент белсенді, өз іс-әрекетін өз
бетінше ұйымдастыратын педагогикалық өзара әрекеттесу субъектісі ретінде
қарастырылады. Оған танымдық және коммуникативтік (біліктілік)
белсенділіктің нақты, кәсіби бағдарланған міндеттерін орындау ерекше
бағыттылық тән. Студенттік кез үшін оқытудың негізгі формасы таңбалық-
контекстік болып табылады. (А.А. Вербицкий).
Психологияда ең аз зерттелгені: тұлғаның уақытты ұйымдастыру қабілеті
немесе тұлғаның қызметі мен бүкіл өмір жолына қатысты өзекті қабілеті болып
табылатын тұлғаның уақытты ұйымдастыру. Көп жылдық зерттеулерден алынған
деректерде тұлғаның уақытты ұйымдастыруының типологиялық концепциясы
құрылған. Онда ұсынылған: уақытты мезіну, бастан өткізу және тұлғалардың
түрлі типінде әр түрлі формада көрінетін іс-әрекет уақытын тәжірибелік
ұйымдастыру кіретін тұлғаның уақытты ұйымдастырудың үш компонентті
құрылымы. Мысалы, біріншілерінде уақытты өткізу бір типте іс-әрекетті
тиімді реттеу және өзін-өзі реттеу жүзеге асырылады, екіншілерінде ол
ойдағыдай ұйымдастырылмайды, үшіншілерінде іс-әрекеттің түсінілуі мен
жүзеге асырылуы арасына тосқауыл қояды. Сана да дәл осындай: біріншілерінде
бір типте бүтіндей өмір уақытын сезіну және түсіну функциясы; екіншілерінде
– солардың ғана кәсіби іс-әрекеті алда тұрады; біреулерінде ол уақыт
мәселелерін іс-әрекеті тиімді ұйымдастырмаумен, екіншілерінде - өмірде
уақыттың жетіспеушілігімен және т.б. байланыстырады.
Мектепте мұғалім сабақ берумен қатар төмендегідей іс-шараларды
жүргізеді:
Тәрбие сағаттары:
- апталықтар;
- әртүрлі тақырыпқа байланысты өткізілетін тәрбие сағаттары;
- мерекелік концерттер.
Сайыстар:
- білім сайысы;
- өнер сайысы;
- дебат, дискуссия, пікірталастар ұйымдастыру.
Кездесулер:
- ұлы тұлғалармен кездесу;
- ардагерлермен;
- өнер жолындағы тұлғалармен және т.б. кездесу;
Саяхаттар:
- табиғатқа;
- тарихи мұраларға;
- мұражайларға және т.б.
Конкурстар:
-қыз сыны;
- күзгі балл;
- көңілді тапқырлар клубы (КТК).
- жігіт сұлтаны;
- ән байқауы.

Тәрбиелік мәні
• апталықтар- оқушыларға сол пән жайлы көп қызықты мағлұматтар алып,
өздерінің белсенділіктерін арттырып, қалыптастыруға ықпалын тигізеді;
• сайыстар- оқушылардың білімі, өнері, ой-ұшқырлығы жағынан көрініп, ой-
өрістерін дамыту үшін тәрбиелік мәні зор.
• кездесулер- оқушылар жан-жақты тұлғалармен кездесу барысында өздеріне
үлкен әсер алып, болашақта сондай ұлы тұлға болып қалыптасуына жасалған
алғашқы қадам.
• саяхаттар арқылы оқушылар өзін қоршаған ортамен танысады, тарихи жерлерді
көру арқылы табиғаттан үлкен мағұлымат алады.
• конкурстар- оқушылардың белсенділігін арттыруға және өздерінің бар
өнерлерін салуға арналады. Мұның да өзіндік үлкен тәрбиелік мәні бар.
Тәрбиелік іс-шараларды өз дәрежесінде ұйымдастыру арқылы мұғалім
оқушылардың бойына жылылық сезіммен адами, ұлттық құндылық қасиетерін
қалыптастыра алады.

3 -тақырып. Мектептің оқу-тәрбие процесін ұйымдастырушылық
әдістемелік басқару
Жоспары:
1. Оқу-тәрбие процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жағдайы мен оның жұмыс
істеуі туралы ақпарат –диагностиканың негізі.
2. Сабақтарды тыс жұмыстардың сапасын талдау.
Дәрістің мақсаты:

Ұғымдық сөздер: тәрбие, сабақтан тыс жұмыс, дебат, дөңгелек үстел.,
адамгершілік, ұлттық тәрбие және т.б.

1. Оқу-тәрбие процесінің әртүрлі кезеңдеріндегі жағдайы мен оның
жұмыс істеуі туралы ақпарат –диагностиканың негізі.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін ақпараттандыру Мемлекеттік
бағдарламасы қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларға
бағдарланған болашақ мамандардың ақпараттық мәдениетінің қалыптасуына
объективті жағдай туғызуда. Бүгінгі білім саласында республикалағы білім
кеңістігін әлемдік деңгейге жеткізуге ұмтылыс байқалады және мұғалім іс-
әрекетін жаңаша тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді.
Елімізде болып жатқан әр түрлі бағыттағы өзгерістер егеменді еліміз
жаңа XXІ-ғасырдың табалдырығын аттап, білім беру жүйесін дамытуда біршама
табыстарға қол жеткізуде. Жаңа ғасыр бәсеке ғасыры болғандықтан, әсіресе
болашағымыз бала тәрбиесімен айналысатын болашақ маманның ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру қоғамның өзекті мәселелерінің бірі болмақ.
Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму қарқыны адамзат баласының
талғамының өсуі, электронды есептеуіш (комьпютер) құралдарының кең көлемде
қолданылуы, интернеттің т.б. ақпараттық құралдардың пайда болуы, білім беру
саласында жаңа технологиялық әдістерді енгізуге ықпал етуде. Қоғамның даму
кезінде білімнің қарқынды прогресімен ескі технологиялық идеялардың тез
өзгеруімен, инноватциялық жаңашылдыққа көшуге болашақ мұғалімдердің іс-
әрекетімен байланыстыру ерекше сипат алады.
Жаңа типті мектептегі мұғалімнің біліктілігін жетілдіру мен қатар,
кәсіби іс-әрекеттің ғылыми негіздерін іс-тәжірибелеріне қолдануға, адами-
құндылық қасиеттермен қатар іскерлік пен дағдыны қалыптастыруда оқушыны
қалай оқыту керек –деген мәселеге жаңа көзқарас, жаңа ой қажет. Қоғам
талабына сай даму кезеңінде ең қажеттісі жаңа мазмұн, жаңа ақпаратты
меңгеріп ыңғайына қарай қолдану білікті мамандарға қойылатын негізгі бір
талаптардың бірі.
Ақпараттар тасқыны толассыз ағылған қоғамымызда әр мұғалім өз ісіне
қажетті өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа
әдіс-тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білу керек.
Осы орайда білім беруді ақпараттандырудың жүйеленген бағыты
"Мектептерге –Интернет " атты ведомствоаралық бағдарламен анықталады. Бұл
бағдарламаның әрекеті – компьютермен жабдықталған және байланыстары бар
мектептерде ғаламдық ақпараттық жүйе қосу болып табылады. Бүгінгі күні
аталған бағдарламаға сәйкес республикадағы 800-ден астам мектептер
" Интернет " жүйесіне қосылған.
Бірақ Қазақтелекомның мәліметтеріне сүйене отырып, интернет жүйесіне
қосылғанымен көптеген мектептерде ғаламдық жүйеде жұмыс жасалмайтыны
анықталған.
Көптеген мәліметтерді сапаптай келе, бұл жағдайда болашақ мұғалімнің
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру процесін зеттеу жеткіліксіз боғандықтан
үлкен ғылыми-педагогикалық проблемаға айналып отырғанын байқаймыз.
Педагогикалық ғылымда ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
саласында В.П. Тихомиров, А.П. Ершов, М.П. Лапчик, А.А. Кузнецов, Д.Ш.
Матрос т.б. ғалымдар қарастырса, отандық ғалымдардан Е.Ы. Бидайбеков, Ж.А.
Қарайов, Б.А. Қойшыбаев айналысса, электронды-педагогикалық оқулықтар мен
жүйелерді жасауда Г.К. Нұрғалиева, С.С. Құнанбаева, М.К. Қойкелдиев, М.Х.
Балтабаев, Г.Б. Ахметова т.б. ғалымдарымыз зерттесе, оқу процесі мен
ұйымдастыру құрылымына жаңа ақпараттық технологияларды комплекстеуді
интеграциялау арқылы енгізу мәселесімен Б.Б. Бөрібаев, Д.М. Джусубалиева,и
А.М. Татенов, Е.Г. Гаевская және т.б. ғалымдар зерделеп өзіндік тұжырымдама
жасады.
XXІ ғасырдың басындағы ғылыми революциялық жаңалықтардың ашылуы, оның
соңынан ғылыми техникалық прогресс әлемдік алаңға жаңа мәселелері алып
келді. Ақпарат пен білімнің жетілдірілуі техникалық дамуына және өндірістің
әр түрлі технологиясын іске асыруға мүмкіндік туғызды. Техника, технология,
өндірістің дамуы мен оларды адамзаттың қарқынды қолдануы экологиялық
аппатқа әкелудің шегінде тұр. Адамзаттың негізгі тапсырмасы болып өзінің
сапасын жетілдіру “адамның қажеттіліктерін қанағаттандыруда ” басты мақсат
адамның өзінің барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыру. Жалпы дамуды түсінудегі
негізгі екпін адамның өз қажетін өтеуге бағытталады және оған қалай жете
алады, ол арқылы қандай нәтижеге жетеді деген сұрақтарды қанағаттандырады.
Тек қана даму арқылы адам сапасы мен адамдық қабілетіліктің өзгеруіне қол
жеткізе аламыз. Яғни, даму барысында адамгершілік қасиеттермен адам бойында
жеткілікті деңгейде қалыптастырылады.
Жеке адам еңбексіз дамымайды. Еңбек арқылы адамның дене бітімі,
адамгершілік, эстетикалық және ақыл-ой деңгейі дамып, жетіледі. Кәсіби
еңбектің әлеуметтік мәні және құндылығы арта түседі. Кәсіби еңбек
процесінде өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру
үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды. Жеке адам өз күшінің
шамасын және қабілетін, шығармашылық қабілетін анықтайды. Неғұрлым адам өз
еңбегінің қоғамдық маңызын терең түсінсе, соғұрлым оның жұмысы нәтижелі, өз
басының және отбасының бағыты толыса түседі.
Болашақ маманның еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері:
• психологиялық және практикалық тұрғыда даярлау;
• ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру;
• еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту;
• ынтасын және қабілетін дамыту;
• өз бетімен өз еркін пайдаланып отыруға дағдыландыру.
Бұл процесс екі фактордың ықпалымен жүзеге асырылады: объективтік
фактор қоғамның материалдық-техникалық базасын және жаңа қоғамдық
қатынастарды жасау. Болашақ маманның еңбек мәдениетінің көрсеткіші: жұмысты
сапалы және тиімді істеу, уақытты ұтымды пайдалану, еңбек құралдарына,
түрлі материалдарға құндылықпен қарау, өзінің инициативасын көрсете білу,
дербестік, алдағы жұмысының кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау
және іс құжаттарын сауатты жасай білуі. Болашақ маман тәрбиесінің мақсат,
міндеттерінің бірі халық шаруашылығында электрониканы, радиотехниканы,
компьютерлерді, автоматтарды, роботтарды т.б. қолдану барлық мамандардан
жоғары техникалық сауттылықты талап етеді. Сондықтан мектепте оқыту және
тәрбие жұмысының барысында оқушылардың ынтасын ғылыми-техникалық білімді
игеруге дамыту және тәрбиелеу қажет. Болашақ маман тұлғасының кәсіби
қалыптасуындағы бағыттар – бұл әр түрлі мамандықтар және сол мамандықтардың
адамға қоятын талаптары жөнінде білім мен қаруландыру. Кәсіптік білім
берудің негізіг принципі оны өмірмен байланыстыру, былайша айтқанда, халық
шаруашылығы оның салалары, мамандықтар туралы түсінігін еңбектен ұштастыру.
Болашақ маман тұлғасын қалыптасытруда олардың бейімділігін, қабілетін
психофизиологиялық қасиеттерін еске алу қажет. Мамандықты саналы таңдауда
екі факторды еске алу:
• білім деңгейі;
• адамның жеке қасиеттері, қабілетін, мүмкіншілігін дамыту
бейімділігінің арнайы қабілеттерінің динамикасына көңіл аудару қажет.
Болашақ мұғалімнің ақпараттық мәдениетін қалыптастыру жолдарын
айқындау барысында төмендегі үлгіде көрсетілгендей
Болашақ мұғалімнің ғаламдық интернет жүйесін меңгеру арқылы дүниенің
төрт бұрышындағы жаңалықтар мен өзгерістермен ақпараттандырыла орырып
кәсіби білімін көтеруге үлкен мүмкіндік алады. Білм беру жүйесінің жаңа
талаптарын меңгеру дамыған 50 мемлекетқұрамына кіру үшін кез-келген сала
маманымен қатар жеке пәндерден дәріс беретін оқытушы мен мектеп мұғалімі
ғаламдық ақпарат жүйесіне кіре білуі қажет.
Екіншіден, алынған ақпараттарды тиімді пайдалана білу қазжеттілігі
туындайды, бұл мәселенің де шешімін шыға білу керек.

2. Сабақтарды тыс жұмыстардың сапасын талдау.

Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін,
тілін меңгерген, білімді, адамзаттық мәдениетті, адами қасиетті терең
түсінетін шығармашылық тұлға етіп тәрбиелеу өмір талабы, қоғам қажеттілігі
Қазақстан Республикасы Білім туралы заңында жас ұрпаққа жан-жақты білім мен
тәрбие берудің мемлекеттік саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап береді.
Осы орайда жаңа ғасырдағы оқыту технологиясының өркендеу, жаңашыл білім
алу жолдары мен білім жүйесінің сабақтастығы, т.б. мәселелер жөніндегі
педагогикалық ой-пікірлер, оның ішінде біз зерттеу нысанымызға алып отырған
жоғары оқу орны мен жалпы орта білім беретін мектептердегі оқыту үрдісі мен
тәрбие жұмыстарының сабақтастығының озық идеясын бүгінгі білім заңына
сәйкестендіре отырып пайдалану көзделді.
а) Сабақтан тыс оқыту іс - әрекеті:
- өз-өзінің білімін жетілдіруге жетелейді (жан-жақты білуге, тануға
ұғынуға қандайда-бір сұрақтарды терең талдауына қосымша
ізденістерге бағыттайды);
- оқушылардың ақыл-ой және рухани дамуына ерекше ықпал етуі (қосымша
оқыту құралдары мен тәсілдерін ұсыну арқылы қажеттіліктерін
жетілдіру);
- таңымдық қызығушылығын тудыратын (оқушылар сабақтан тыс жаңа
білімдерді игеру кезінде қанағаттанушылықты сезіну);
- ақыл-ойдың бағытталуына жетелейді (оқушылардың өз бетінше таңымдық
міндеттерді шешуге кез-келген уақытта тырысады);
б) Сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру:
- оқушылардың жан-жақты қызығушылығын тудыртуға өз бетінше жұмыс
істеудің пішіні ұсынылады;
- оқушылардың таңымдық қызығушылығын арттырудың ақыл-ой тәсілдеріне
шығармашылық ізденістер береді;
Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын қалыптастыруда сабақтан тыс
тәрбие жұмыстары арқылы табысты жетістікке жетуіне түрткі болатын
мынандай тапсырмаларды ұсынуға болады.
Сабақтан тыс тәрбие жұмыстарының мақсаттары мен міндеттеріне келер
болсақ:
- оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге үйрету;
- оқушылардың өздігімен білім алудағы қызығушылық пен
қажеттілікке тәрбиелеу;
- қабылдаудағы танымдық мүмкіндіктердің, шығармашылық ойлаудың
дамуы;
- өзіндік жұмыс кезінде белгілі бір мақсат пен тапсырмаларды шешімін
таба білуге қалыптастыру;
- әдіс-тәсілдерді қолданудағы зерттеу дағыдыларын сіңіру және өзіндік
жұмыстың тәсілдері мен ұйымдастыру формасын меңгеру;
- оқу материалдарын таңдау және талқылау қабілетін дамыту.
Оқушылардың сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру арқылы
белсенділігін, танымдық қызығушылығын қалыптастыруға үлкен мүмкіндік туады.
Сабақтан тыс тәрбие жұмыстарының түрлерін ажыратып көрсетейік. Олар:
- оқу әдебиеттерімен, оқу құралдарымен пайдалану;
- қосымша әдебиеттермен қолдану;
- сөздіктер мен энциклопедияларды еркін бағдарлау;
- библиографиялармен жұмыс істеу;
- сабақтан тыс тәрбие жұмыстарында өзіндік көзқарастарын білдіру;
- шығармашылық жұмыстар, дебаттар, пікір-таластар арқылы өзіндік
пікірлерін білдіру;
- көрнекі құралдар пайдалану т.б.
Аталған іс-әрекеттерді сабақтан тыс тәрбие жұмыстары арқылы мектеп пен
университет арасында ұштастыруы оқушылардың танымдық қызығушылығын, өзіндік
білімінің, тәрбиесінің, шығармашылық қасиеттерінің, іс-әрекет
белсенділігінің дамуына ықпал жасайды.
Білімге ұмтылу және өзіндік білімін жетілдіру, бұл белгілі дәрежеде
тұлғаның келешектегі мақсатты нұсқауы. Оқытудың жетістігі оқытушыға
тәуелді, дегенмен, студенттердің қалай жұмыс жасауы да жетімсіз дәрежеде
болмауы тиіс.
Сабақтан тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру оқушылардың білімдерінің
сапасын игеруіне, жетілдіруіне, өзіндік жұмыс жасауына ықпал етеді.
Д.Эльконин « оқушылардың психикасының тез дамып жетілуіне, оның рухани
дүниесінің, іскерлік-дағдыларының қалыптасуына әсерін тигізеді. Мектепте
жүргізілетін оқыту үрдісінде оқушы мұғалімнің басшылығымен ғылыми
түсініктерді ұғынып, оқулық көлеміндегі мағлұматтарды меңгереді. Әр
оқушының сана-сезіміне, танымдық қабілетіне байланысты болады. Бірақ сол
түсініктерді меңгеру арқылы оқушының ойы, түсінігі қалыптасады және танымы,
сана-сезімі дамиды. Бұл сабақ немесе сабақтан тыс жұмыстар арқылы
жүргізіледі» дейді.

Бақылау сұрақтары:
1. Сабақтан тыс жүргізілетін тәрбиелік іс-шараларды талқыла.
2. Оқушылардың танымдық қызығушылықтарын арттыру жолдары.
3. «Тәрбие» ұғымын қалай түсінесіз.
4. Болашақ маман тұлғасының ақпараттық мәдениеттін қалыптастыру жолдары.
5. Ақпарат құралдарын атаңыз, талдаңыз.
6. Педагогикалық іс-әрекет ұғымына анықтама беріңіз.
7. Іс-әрекеттің түрлеріне сипаттама беріңіз.

СОӨЖ тапсырмасы:
Сабақтан тыс жұмыстың формасын, жүргізілу жобасын құрастырыңыздар.

Негізгі:
1. Педагогика пәндерінің негіздері Е.Б. Дайрабаев Алматы 2005
2. Бордовская Н.В., Реан А.А. Педагогика. Санкт-Петебург, 2001.
3. Вульфов Б.З., Иванов В.Д. Основы педагогики. Уч.пос.изд. 2 -М., 1999.
4. М.Жұмабаев. Педагогика.-1992
5. Педагогика /Под. ред. В.А. Сластенина. М., 2000
6. Подласый И.П. Педагогика: Учебник для студентов высших
пед.учеб.заведений. – М.: Просвещение: Гуманит.изд.центр.ВЛАДОС, 1996.

Қосымша:
1. Безруков В.С. Педагогика. Проективная педагогика.-Екатеринбург, 1996.
2.Коджаспирова Г.М., Коджаспиров А.Ю. Педагогический словарь. – М., 2000.
3. Козлова О.Н. Введение в теорию воспитания. – М., 1994.
4. Коротов В.М. Введение в педагогику. – М., 1999.
5. Радугин А.А. Психология и педагогика. М.: Центр, 1996.
6. Төлешова Ұ.Б. Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы мектеп
пен университет арасындағы сабақтастық, автореферат, Алматы, 2004.
7. Серікқалиұлы З. Дүниетану даналығы. Ғылыми және көркемдік таным
ерекшеліктері. Алматы: Білім, 1994, 224 б.
8. Баширова Ж.Р., Төлешова Ұ.Б. Педагогикалық технологиялар арқылы
оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік құрал.
Алматы, 2003, 60 б.
9. Абдімәжитов К. Педагогикалық практика кезінде студенттерді тәрбие
жұмысына даярлау (Ауыл мектептерінің тәжірибесінен). Алматы, 1996, 76 б.

Студентердің білімін тексеруге арналған тесттер жиынтығы

1 . Тұлғаның дамуына әсер ететін жетекші факторлар -
А) Жалпылау
В) Өзін-өзі тәрбиелеу
С) Орта, тәрбие, тұқымқуалаушылық
D) Отбасы
Е ) Жолдастары

2. Төменгі мектеп жасындағы зейін
А) Әдеттенбеген
В) Әдетті
С) Эпизоттық
D) Күштеп
Е) Жаңғалақтық

3. Даму-бұл .....
А) Ескіні жою және жаңаның пайда болуы.
В) Уақыт ішінде әр қилы факторлардың ықпалымен жүзеге асатын адам
ағзасындағы сандық және сапалық өзгерістер
С) Өмір мен қызмет процесі барысында жүзеге асатын адамның
әлеуметтік тіршілік иесі ретінде қалыптасуы
D) Сандық өзгерістердің адам ағзасында жинақталуы
Е) Алдын-ала көзделген сапалық қасиеттердің адамдарда қалыптасуының
белгілі бір мақсатқа бағытталған процесі

4. Ата-анадан балаға тұқымқуалаушылық арқылы беріледі
А) Нышан, адамның жеке қабілтін дамытудың қызметі
В) Мінез-құлық белгілері
С) Әртүрлі іс-әрекетке қабілеті
D) Ойлау қабілеті
Е) Адамдарға қарым-қатынас

5. 5-8 сынып оқушыларының қарым-қатынасына әсер етушілер
А) Ата-аналар пікірі
В) Оқытушының пікірі
С) Өзінің пікірі
D) Ұжымның пікірі
Е) Жолдастарының пікірі

6 Жоғары сынып оқушыларының бір нәрсеге қарым-қатынасының
қалыптасуына көбірек әсер ететін пікір
А) Өз пікірі
В) Жолдастарының пікірі
С) Оқытушы пікірі
D) Ата-ананың пікірі
Е) Ұжымның пікірі

7. Оқушылардың мінез-құлық және іс-әрекетін ынталандыру әдісіне
жататындар
А) Жаттығу
В) Мадақтау
С) Үлгі
D) Сынып сағаты
Е) Диспут

8. Оқушылардың ақиқатқа көзін жеткізудің шынайы көрністер
А) Пікірталасқа қатысуы
В) Сабақтағы жауабы
С) Оқушылардың іс-әрекетке араласуы
D) Жиналыста сөйлеуі
Е) Іскерлік ойындарға араласуы

9. Тәрбиені бекіту көмегімен жүріс-тұрысты қалыптастыратын жүйе
ретінде тәрбие моделінің әртүрлілігі ….. болып табылады:
А) Социетарлы
В) Технократты
С) Прагматикалық
D) Антропоцентрикалық
Е) Гуманистік

10. Қоршаған ортадағы адамдардың өзара қарым-қатынасымен, әлеуметтік
тәсілдерімен, қоғам құрылымындағы тұлға ерекшеліктерін қамтыған бағыттарды
…… қолдаған:
А) Биогенетикалық
В) Социогенетикалық
С) Психогенетикалық
D) Екі факторлы
Е) Прогматикалық

11. Тұлғаның “Мен- концепциясының” басты авторы-
А) В.С. Агапов
В) К. Роджерс
С) Э. Бернc
D) В.В. Столин
Е) З.Фрейд

12. Оқушылардың ғылыми көзқарасының жоғары деңгейде қалыптасуына
мүмкіндік береді:
А) Бағдарламаланған
В) Дәстүрлі
С) Мәселелік
D) Догматикалық
Е) Технологиялық

13. Бірлікке жетуді талап ететін және оған қатысты барлық компоненттері
мен факторын құрайтын қағиданың мәні:
А) Табиғи бейнелі
В) Ақпаратталған
С) Демократизациялы
D) Тұтасталған
Е) Мәдени бейнелі

14. Мына анықтамаға тұлғаның қандай ролі, бәрінен бұрын сәйкес келеді:
Сыртқы жағдайдың өзгерісіне сәйкес өзін реттеп “үнемі жаңа білімдерді
игеріп, дағдыларымен бірге дамытатын адамның бұл ролі”:
А) Үздіксіз оқитын тұлға
В) Мәдениеттің дамуына үнемі қатынасушы
С) Жоғары білімді жұмысшы
D) Жетілетін тұлға
Е) Ақпараттанған тұлға

15. Мына анықтамаға тұлғаның қандай ролі бәрінен бұрын сәйкес
келеді: “Бұл рольде қоғам мен тұлғаны қалыптастыратын мәдениеттің маңызды
аспектілерін жан-жақты түсінетін және бағалай білетін, мәдени және
шығармашылық іс-әрекетке қатысатын адам”.
А) Жетілетін тұлға
В) Жоғары білімді жұмысшы
С) Мәдениеттің дамуына үнемі қатынасушы
D) Үздіксіз оқитын тұлға
Е) Ақпараттанған тұлға

16. Жалпы және арнайы бөлімдерімен қатар, ғылымдағы техниканы тез
меңгеретін; аналитиканың ойлауымен, әлеуметтік-психологияның біліктілік
мәселелерімен сипатталатын – бұл:
А) Тұлға
В) Азамат
С) Маман
Д) Қайраткер
Е) Студент

17. Педагог-тәрбиеші, қайраткерлердің қайта құрылуда сананың, танымдық
көзқарастың, құндылық бағдарлаудың, психологиялық білім және тұлғаның іс-
әрекет тәсілдеріне бағытталып, оның сапасының өсуі мен жетілдіруін құрайтын
бұл:
А) Тәрбиелеу
В) Оқыту
С) Қалыптастыру
D) Дамыту
Е) Әлеуметтендіру

18. Адам санасының арнайы формасына, оның білімдерінің,
көзқарастарының, наным –сенімдерінің және идеяларының жүйесі қоғам мен
табиғаттың дамуына қарым- қатынасын көрсетіп, оның қоғамдық-саяси және
әлеуметтік-эстетиканың позициясын анықтайтын және өмірдің әртүрлі
сферасындағы жүріс-тұрысы– бұл:
А) Құндылықтар
В) Идеялдар
С) Дүниетаным
D) Нұсқаулар
Е) Таптаурындар ( стеретиптер)

19. Дүниетанымның қызметіне төмендегі ұсынылған қызметтердің қайсысы
жатпайды:
А) Экономикалық
В) Тәрбиелік
С) Ағартушылық
D) Дамытушылық
Е) Ұйымдастырушылық

20. Дамуды қамтамассыз етудегі ішкі факторлардың ұрпақтан-ұрпаққа
жалғасқан
адамның тәжірибелерінің тәсілдерін меңгеретін процесс:
А) Өзін-өзі оқыту
В) Өзін-өзі тәрбиелеу
С) Өзін-өзі білімдендіру
D) Өзін-өзі реттеу
Е) Өзіндік стимуляция

21. Өзіндік дамуға бағытталған ұрпақтан-ұрпаққа жетелеу тәжірибесіндегі
өзін-өзі
ұйымдастырудың сыртқы жүйесі:
А) Өзін-өзі білімдендіру
В) Өзін-өзі оқыту
С) Өзін-өзі тәрбиелеу
D) Өзін-өзі реттеу
Е) Өзіндік стимуляция

22. Қысқа мезетте бөлініп, өз-өзіне жасалынған бұл әдістің өзін-өзі
тәрбиелеу қалай
аталады:
А) Өзін-өзі сендіру
В) Өзін-өзі бақылау
С) Өзін-өзі көндіру
D) Өзіндік бұйрық
Е) Өзін-өзі бекіту

23. Тәрбиеші мен тәрбиеленушілердің өзара әрекетінің дамуы, мәдени
меңгеруге, кәсіби
және қоғамдық іс-әрекетке дайындауға, алдын-ала ұсынылған мақсатқа
адам
қасиеттері мен сапаларын қайта құруға бағытталған бұл:
А) Педагогикалық процесс
В) Оқыту
С) Тәрбие
D) Даму
Е) Қалыптастыру

24. Жеке тұлға қалыптастыру дегеніміз -
А) Адам ағзасындағы сандық өзгерістер процесі мен нәтижесі.
В) Әр түрлі жағдайлардың адамдары саналы қызметіне тәуелсіз түрде
ықпал етуі.
С) Нақты тәрбиелеу міндеттеріне бағытталған тәрбиелеу жұмыстары
процесі мен
нәтижесі.
D) Барлық, әлеуметтік, идеологиялық, психологиялық және т.с.с.
ықпалымен адамның
әлеуметтік жан иесі ретінде қалыптасуы
Е) Игерілген білімдер негізінде практикалық және теориялық
әрекеттерді саналы және
өз бетінше орындауға дайындық.

25. Тұлғаның дамуына әсер ететін жетекші факторлар-
А) Орта, тәрбие, тұқымқуалаушылық
В) Өзін-өзі тәрбиелеу
С) Жалпылау
D) Отбасы
Е) Жолдастары

26. Ата-аналардың мынадай қасиеттері балаларына беріледі:
А) Әлеуметтік тәжірибе
В) Жүйке жүйесінің типтері, темперамент, көзінің түсі
С) Интеллектуалдық іс-әрекеттің ерекшеліктері
Д) Адамгершілік сапалары
Е) Моральдік қасиеттер

27. Тұлға санасын қалыптастыру әдістері:
А) Жаттығулар, үйрету, талап ету, тапсырма беру, тәрбиелік
жағдайларды тапсыру
В) Жарыс, ынталандыру, жазалау
С) Тәжірибелер, жаттығулар, оқу өндірістік еңбек
D) Әңгіме, түсіндіру, дәріс, эстетикалық әңгіме, иландыру, пікір талас
, мысал келтіру
Е) Иллюстрация, демонстрация, оқушыларды бақылау

28. Акселерация-
А) Балалық және жасөспірімдік жастағы балалардың физиологиялық және
психологиялық жылдам дамуы
В) Жеке тұлғаның алдына қойған мақсатқа жетудегі табандылық көрсетуі
С) Жеке тұлғаның белсенді іс- әрекет процесі
D) Адамның өзіндік жеке дара дамуы
Е) Ой-өрісінің дамуы

29. Жеке тұлға дамуының негізгі қозғаушы күші
А) Тәрбие принципі
В) Қарама қайшылық
С) Тәрбие әдісі
D) Өзін өзі тәрбиелеу әдісі
Е) Тұқымқуалаушылық

30. Жеке басты қалыптастыру және дамыту шарттары негізінен:
А) Жеке адамның тұқым қуалаушылық және биологиялық
ерекшеліктеріне.
В) Ата-аналарының қалауы мен материалдық жағдайларына.
С) Тәрбиенің жалпы бағыты мен мазмұнына
D) Оқу мекемелеріне байланысты болып келеді.
Е) Тұқым қуалаушылық, әлеуметтік орта және тәрбиеге

31. “Адамға бірінші тәрбие берілуі керек. Тәрбиесіз адамның қолына
түскен білім адам
баласына қауіп әкелетін ғылымды жасайды” тұжырымның авторы-
А) Әбу Насыр Әл-Фараби
В) Абай Құнанбаев
С) Ыбырай Алтынсарин
D) Махмуд Қашқари
Е) Шоқан Уәлиханов

32. 5-7 жастан, 2-3 жыл оқитын балалар білім беру жүйесінің
А) Грамматикалық мектептерде оқытылды
В) Діни мектептерде оқытылды
С) Элементарлы білім беретін мектептерінде оқытылды
D) Әскери мектептерде оқытылды
Е) Үйде оқытылды

33. Оқушылардың білімін бақылауға жатпайды:
А) Күнделікті
В) Бір рет
С) Үнемі
D) Борытынды
Е) Аралық

34. Тұлғаның дамуындағы негізгі басты идиялар
А) Тәрбие мақсатының реализм идеясы
В) Ересек адамдармен бірлесу идеясы
С) Тәрбие бағыттарының дербес идеясы
D) Тәрбие бағыттарының ұжымдық идеясы
Е) Бәрі дұрыс

35. Балалық шақта қоршаған орта шындығын игеруге бағытталған іс-әрекет
түрі:
А) Оқу
В) Еңбек
С) Ойын
D) Әңгіме
Е) Түрткі

36. Танымға деген ұмтылыста көрінетін жоғарғы сезім:
А) Қызығушылық
В) Ақыл-ой
С) Табандылық
D) Адамгершілік
Е) Эстетикалық

37. Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыруға болады:
А) Дәстүрлік емес оқу әдістерін пайдалану арқылы
В) Дәстүрлік оқу әдістерін пайдалану арқылы
С) Сабақта сұрақтардың санын көбиту арқылы
D) Тек ауызша сұрау әдістері арқылы
Е) Жазалау әдісі арқылы

38. Жас ерекшелік педагогикасына қатыстылар
А) Еңбек педагогикасы
В) Арнаулы педагогика
С) Сәбилер педагогикасы, мектеп педагогикасы, жоғарғы мектеп
педагогикасы
D) Этнопедагогика
Е) Салыстырмалы педагогика

39. Тұлғаның әлеуметтік дамуының құралы не болып табылады:
А) Мәдени көңіл көтеретін орындарға бару
В) Ұжым
С) Теледидар көру
D) Жалғыз қалу
Е) Кітап оқу

40. Оқушыларды құбылыстар, процестер және заттардың нысанасымен табиғи
жағдайда таныстыру қай әдіске жатады.
А) Иллюстрация
В) Бақылау
С) Демонстрация
D) Зертханалық
Е) Жаттығу әдісі

41. Оқушының меңгерген білім сапасы мен даму деңгейін анықтау
А) Бағалау
В) Тексеру
С) Түсіндіру
D) Мадақтау
Е) Сынау

42. Педоцентристік жүйеде оқытудағы белсенді іс-әрекет иесі
А) Мұғалім
В) Көрнекілік әдістері
С) Шәкірт
D) Бөгде адам
Е) Мұғалім және оқушы

43. “Тәрбиелеуге болмайтын адамдар бар-деген кісінің, қолымда заң-
зәкүн болса, тілін кесер едім” деген ойшыл, дана.
А) Абай
В) Шәкәрім
С) М. Жұмабаев
D) Ғ.Мұратбаев
Е) Ж.Аймауытов

44. Шәкірттің белсенді іс-әрекетіне негізделген оқыту теориясын
ұсынған, Батыс елдеріне ерекше ықпал еткен Американдық педагог:
А) М. Монтень
В) Ж.Ж. Руссо
С) Д. Дьюи
D) Джон Локк
Е) А. Дистерверг

45. Жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттері:
А) Жалпы мәдениеттілігі
В) Патриоттығы, ізгілігі, көпшілдігі, имандылығы
С) Еңбекқорлығы, ерік-жігерлігі
D) Беріктік, жүйелілік, бірізділік
Е) Мақсаттылығы, батылдығы, сенімділігі

46. Жеке тұлғаның дамып, қалыптасуына әсер ететін негізгі факторлар:
А) Тәрбие
В) Тұқымқуалаушылық
С) Орта
D) Қоғамның сұранысы
Е) Заман ағымы

47. Ұжымдық таным іс-әрекетінің түрлеріне жатпайды:
А) Оқушының топтық іс-әрекеті
В) Микротоптармен жұмыс
С) Оқушының сабақтағы жауабы
D) Іскерлік ойын
Е) Проблемалық жағдайды бірлесе шешу

48. Құл иеленушілердің балалары 7-ден 18 жасқа дейін;
А) Мемлекеттік тәрбие мекемелерінде тәрбиеленді
В) Жеке мектептерде тәрбиеленді
С) Діни мектептерде тәрбиеленді
D) Саяси мектептерде тәрбиеленді
Е) Үйде тәрбиеленді

49. Адамның өзін қоршаған әлемдегі орнын, фукциясын, не үшін жаралғанын
түсінуі және
оның функциональді жетілу үрдісі деген:
А) Институтционализациялау
В) Тәрбиелену
С) Бұзылу
D) Білім алу
Е) Қалыптастыру

50. Тұлға санасын қалыптастыру әдістері:
А) Жаттығулар, үйрету, талап ету, тапсырма беру, тәрбиелік жағдайларды
тапсыру
В) Әңгіме, түсіндіру, дәріс, эстетикалық әңгіме, иландыру, пікір- талас,
мысал келтіру.
С) Жарыс, ынталандыру,жазалау
D) Тәжірибелер, жаттығулар, оқу-өндірістік еңбек
Е ) Иллюстрация, демонстрация, оқушыларды бақылау

$$$ 51
Жеке оқушының таңдауы бойынша ұйымдастырылған сабақ:
А) Топпен ұйымдастырылатын форма
В) Бригадалық форма
С) Бірін-бірі оқыту формасы
D) Жеке тұлғамен ұйымдастырылатын форма
Е) Жеке және екі тұлғаны қатар оқыту формасы

52. Оқушы мен оқушының қатынасы арқылы оқыту түрі:
А) Бірін-бірі оқытуы
В) Жеке тұлғамен ұйымдастырылатын формасы
С) Топтап оқыту формасы
D) Бригадалық оқыту формасы
Е) Өзбетімен оқу

53. Бір мезгілде барлық кластарда өтетін оқу жұмысының формасы:
А) Жеке тұлғамен
В) Топтық
С) Жаппай
D) Бригадалық
Е) Жеке сабақ

54. Жалпы және арнай бөлімдерімен қатар, ғылымдағы техниканы тез
меңгеретін; аналитиканың ойлауымен, әлеуметтік-психологияның біліктілік
мәселелерімен сипатталатын – бұл:
А) Қайраткер
В) Студент
С) Тұлға
D) Азамат
Е) Маман

55. Дамуды қамтамассыз етудегі ішкі факторлардың ұрпақтан-ұрпаққа
жалғасқан
адамның тәжірибелерінің тәсілдерін меңгеретін процесс:
А) Өзін-өзі тәрбиелеу
В) Өзін-өзі білімдендіру
С) Өзін-өзі оқыту
D) Өзін-өзі реттеу
Е) Өзіндік стимуляция

56. Балаларды қорғаудағы халықаралық құжат:
А) Білім беру туралы заң
В) Еңбек туралы кодекс
С) БҰҰ-ның балалар құқығы туралы конвенциясы
D) ЮНЕСКО құжаттары
Е) Отбасы кодексі

57. Адамның айналадағы заттарға және құбылыстарға деген қарым
–қатынасы:
А) Эмоция
В) Сезім
С) Достық
D) Ғашықтық
Е) Махаббат

58. Даму-
А) Тұлға қасиеттерінің сандық және сапалық өзгерістері
В) Баланың бойы мен салмағының артуы
С) Адам еркінен тыс стихиялық процесс
D) Өмірге бейімделу
Е) Адам психикасы мен нерв жүйесінің жетілу процесі

59. Дүниетанымның компонентері:
А) Қоғамдық пікір, жеке адам пікірі
В) Ғылыми білім жиынтығы, көзқарасы, сенімі, адамның
(адамгершілік) идеясы
С) Біртұтас бағыт-бағдар, қоғам мақсаты
D) Мақсатқа бағыттау
Е) Тұлға, қоғам, әлем

60. Оқушылардың білімін, біліктілігін, дағдысын тексеру және
бағалау:
А) Жаттығу, лабараториялық сабақ, әңгімелеу
В) Әңгіме, дәріс, әңгімелесу
С) Күнделікті бақылау, сабаққа баға қою, бақылау
D) Әңгіме, кітаппен жұмыс
Е) Дисскуссия, дидактикалық ойындар

ТЕСТТЕР ПАСПОРТЫ

|№ |Тақырыбы |курс |семестр |Қиындық |Дұрыс жауаптар |
| | | | |дәрежесі | |
|1. |3 |4 |7 |2 |С |
|2. | 3|4 |7 |2 |А |
|3. | 2|4 |7 |3 |В |
|4. |3 |4 |7 |2 |А |
|5. |5 |4 |7 |1 |Е |
|6. |1 |4 |7 |2 |А |
|7. |7 |4 |7 |3 |С |
|8. |2 |4 |7 |2 |А |
|9. |6 |4 |7 |3 |D |
|10 |1 |4 |7 |3 |А |
|11 |5 |4 |7 |2 |В |
|12 |1 |4 |7 |3 |А |
|13 |3 |4 |7 |3 |D |
|14 |3 |4 |7 |2 |А |
|15 |2 |4 |7 |2 |С |
|16 |7 |4 |7 |2 |А |
|17 |6 |4 |7 |2 |D |
|18 |3 |4 |7 |1 |Е |
|19 |1 |4 |7 |2 |А |
|20 |1 |4 |7 |2 |В |
|21 |5 |4 |7 |2 |А |
|22 |5 |4 |7 |2 |D |
|23 |5 |4 |7 |1 |А |
|24 |1 |4 |7 |2 |D |
|25 |2 |4 |7 |1 |А |
|26 |6 |4 |7 |1 |В |
|27 |6 |4 |7 |1 |D |
|28 |7 |4 |7 |3 |А |
|29 |1 |4 |7 |2 |В |
|30 |3 |4 |7 |3 |Е |
|31 |1 |4 |7 |1 |А |
|32 |5 |4 |7 |2 |С |
|33 |5 |4 |7 |1 |В |
|34 |3 |4 |7 |2 |А |
|35 |2 |4 |7 |1 |С |
|36 |7 |4 |7 |1 |В |
|37 |7 |4 |7 |1 |А |
|38 |3 |4 |7 |2 |С |
|39 |1 |4 |7 |2 |А |
|40 |7 |4 |7 |3 |С |
|41 |2 |4 |7 |1 |А |
|42 |6 |4 |7 |2 |С |
|43 |4 |4 |7 |1 |А |
|44 |3 |4 |7 |3 |С |
|45 |1 |4 |7 |2 |В |
|46 |1 |4 |7 |2 |А |
|47 |6 |4 |7 |2 |С |
|48 |1 |4 |7 |3 |А |
|49 |7 |4 |7 |3 |Е |
|50 |4 |4 |7 |2 |А |
|51 |5 |4 |7 |3 |D |
|52 |7 |4 |7 |2 |А |
|53 |2 |4 |7 |3 |С |
|54 |7 |4 |7 |1 |Е |
|55 |4 |4 |7 |3 |А |
|56 |5 |4 |7 |2 |С |
|57 |4 |4 |7 |2 |В |
|58 |7 |4 |7 |1 |А |
|59 |3 |4 |7 |1 |В |
|60 |4 |4 |7 |3 |С |

Ұғымдық түсініктеме сөздер

Білім- адамдардың белгілі бір жүйедегі ұғымдарының, деректері мен
пайымдауларының т.б. жиынтығы. Білім-сана, таным, объективті әлем, субъект,
ойлау, ақиқат, парасат, ғылым т.б. күрделі де терең ұғымдармен тығыз
байланысты әрі солар арқылы анықталады.
Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат беріп, адамның
танымын, білімін, дағдысын, дүниеге көзқарасын жетілдіру процесі. Білім
беру оқыту мен өз бетінше іздену негізінде жүзеге асырылады.
Оқыту- оқушы мен оқытушы арасында жүргізілетін ұйымдастырылған
педагогикалық процесс. Оқытудың негізгі формасы-сабақ. Оқыту дамытушылық,
проблемалық, технологиялық, әдістемелік т.б. болып бөлінеді.
Біліктілік- адамның белгілі бір білім жүйесін тәжірибеде пайдалана алу
қабілеті. Адамның өзі таңдаған қызметінде өз білімін көтеріп, нені, қалай
және не үшін үйренетінін алдын-ала айқындап, білікті маман болуға
бағытталуы.
Маман- ұйымның инженерлік-техникалық және басқа да жұмыстарымен
айналысатын қызметкер. Маман әдетте жоғары немесе орта, арнаулы кәсіби
болып бөлінеді.
Кәсіби біліктілік- білімділік, ізденімпаздық, шығармашылық,
интеллектуалдық, өмірге деген көзқарасы, ғылыми біліктілігі өте жоғары
дамыған, кәсібін терең меңгерген тұлға.
Педагогикалық шеберлік- тұлғаның әдіс-тәсілдерді терең меңгеруі,
психологиялық дайындықының жоғары болуы, педагогикалық технологияны және өз
кәсібін жете меңгеруі және т.б. жатады.
Медресе- дін қызметкерлерін, мұсылман бастауыш мектептерінің
мұғалімдерін және Таяу, Орта Шығыс т.б. елдердің мемлекеттік аппарат
қызметкерлерін даярлайтын орта және жоғары мұсылман мектебі.
Болашақ- бүгінгі шындықтың келешектегі қалпы мен жайын білдіру үшін
қолданылатын ұғым. Болашақ адамның, қоғамның, жалпы адамзаттың және
құбылыстардың даму сатылары болып табылады. Адамзаттың болашағы адамдардың
нақты тарихи-тәжірибелік қызметімен айқындалады. Болашақты болжаумен
футурология ғылымы айналысады.
Басқару- әр алуан ортаның (әлеуметтік, биологиялық, техникалық т.б.)
белгілі бір құрылымын сақтап, әрекет ету режимін қолдау, олардың мақсат-
мұраттарын жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін ұйымдастырылған жүйенің
қызметі.
Даму- қайталанбайтын, заңды және бағытты өзгерістерді білдіретін
философиялық -ғылыми категория.
Дана- (парсыда-білгір) – білігі мен тәжірибесі мол, рухани әлемі бай,
ой-сезімі сергек тұлға. Даналар қазақ тарихында баршылық. Мысалы: Қорқыт
Ата, Қожа Ахмет Иасаул, Әбу Насыр әл-Фараби, Абай, Асан Қайғы т.б. Олар-
рухани кемелдік сатысына көтеріліп, жан сарайы мен тән тұлғасын тазартқан
сайын болмыстың сырын ұғып, пәни мен бақидың мәнін түсіндіру арқылы адамзат
ұрпағын шапағатқа бөлеуді мақсат тұтып ғұмыр кешетін кісілер.
Дарындылық - адам қабілетінің ерекше дамыған түрі. Дарындылық адамның
белгілі бір ғылым, өнер т.б. салаларда ерекше жетістікке жетуінен
байқалады.
Педагогикалық технология- мұғалімнің әдіс-тәсілдерді, педагогикалық
ситуациядан шығу жолдарын терең меңгеріп, оны өзіндік іс-тәжірибесінде іске
асыруы.
Адалдық- адам мінезіндегі бағалы қасиет; жеке тұлғаның сана-сезіміне,
ар-ожданына қайшы келмейтін, халықтың мақсат-мүддесін көздейтін, тарихи
шындықпен, прогеспен ұштасып жататын іс-әрекеттер.
Адамгершілік- адам бойындағы гуманистік құндылық, әдеп ұғымы “кісілік
“, “ізгілік“, “имандылық“ тәрізді ұғымдармен мәндес. Адамгершілік қасиетке:
адамды қастерлеу, сыйлау, сену, ар-ұятты сақтау, имандылық пен рахымдылық
т.б. қасиеттерді жатқызуға болады.
Әдеп- қоғамдағы адамдар мінез-құлқына қойылатын этикалық талаптардың
жиынтық атауы. Әдептің қоғамдағы басты қызметі тұлғалық қатынастарды
адамгершілік талаптарына сай ретке келтіру болып табылады.
Әдептілік- адам бойындағы жағымды қасиет, оның қоғамда қабылданған
әдеп талаптарын мінсіз орындауы.
Педагогикалық басқару- бір ұйымды алға жетектеу. Ұжымның барлық іс-
әрекетіне жауапкершілікпен қарау. Басқару-менеджмент деп аталады.
Педагогика - қоғам мен табиғаттың теңдесуін, өмірге қанағаттандыруда
толық белсенді шығармашылық, рухани байлығын көмек беру, адамды тәрбиелеуді
зерттейтін ғылым.
Жеке тұлға - қоғам мүшесі ретінде, өзіндік өмір сүру бейнесіне сай,
жеке құқыққа, танымдық қасиетке ие, өздігінен іздену арқылы білім мен
іскерлігін жетілдіріп ұдайы даму үстінде болатын жан.
Дефектологиялық педагогика- зағиптардың (тифлоппедагогика), ауыр
еститіндердің (сурдопедагогика), ойлауы төмен (олигофренопедагогика)
тәрбиелерімен айналысады.
Салыстырмалы педагогика- әртүрлі елдердегі білім беруді анлиздеумен
айналысады.
Пенитенциарлық педагогика- бас бостандықтары шектеулі адамдардың
тәрбиесі сұрақтарын оқытады.
Этнопедагогика - әр ұлттық мәдениеттің бет-бейнесін көрсететін және
сол ұлттық мәдениеттің мәнін түсіндіріп, іс-әрекетте қолданыстарын
үйрететін пән.
Таным белсенділігі- адамның ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен
меңгеру белсенділігі дамиды, заттың мәнін, ғылыми ұғымдары терең түсінуге,
іздену нәтижесінде пайда болған сұрақтарға жауаптарын табады.
Тәрбие- жеке тұлғаны қалыптастыру жолында мақсатты және ұйымдасқан
түрде жүзеге асырылатын процесс.
Дүниетаным - адамның табиғат, қоғамдық өмір туралы білімдерінің
жүйесі.
Өзін- өзі тәрбиелеу - адамның белгілі мақсатқа бағытталған, өз сапасын
жетілдіру арқылы, кемшіліктерінен арылу әрекеті.
Кәсіптік білім – бұл кәсіптік өзі тағдырын өзі шешуде студеттердің
бойындағы жеке қасиеттерін, қабілеттін, мүмкіншілігін дамыту.
Технология - грек тілінен аударғанда "техне" - өнер, іскерлік,
шеберлік және "логос" - ұғым, білім, ғылым, заң деген мағынаны білдіреді,
яғни, технологияны шеберлік, маманның іскерлігі туралы ілім деп анықтауға
болады.
Педагогикалық технология – оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру
тәсілдерінің жиынтығы немесе мұғалімнің нақты іс-әрекетіне байланысты және
алдына қойған мақсаттарына жетуге бағытталған белгілі ретпен орындалатын іс-
шаралар.
Акселерация - /латын тілінің "акселерацио" - ускорение деген
мағынаны білдіреді/ - бұл балалық шақ пен жеткіншек жасындағы
физикалық пен психикалық дамудың жылдамдауы.
Кісілік – жеке тұлғаның кемеліне келіп, адами құлқы қалыптасып,
адамгершілікпен атқарған іс-әрекетінің көрінісі.
Кәсіптік білім беру – бұл әртүрлі мамандықтар және сол мамандықтардың
адамға қоятын талаптары жөнінде оқушылардың білімін қаруландыру. Кәсіптік
білім берудің негізгі принципі оны өмірмен байланыстыру негізінде
қалыптастыру.
Көзқарас - дүниетанымның құрамдас бөлігі болып табылады. Дүниеге
көзқарастың өзі адамның дүниедегі орны жайындағы түсініктердің жиынтығы.
Таным белсенділік- адамның ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен
меңгеру белсенділігі дамиды, заттың мәнін, ғылыми ұғымдары терең түсінуге,
іздену нәтижесінде пайда болған сұрақтарға жауаптарын табады.
Дидактика- педагогиканың маңызды саласы. Дидактика (dіdaktіkas-
оқытушы, dіdasko-оқушы) ұғымы грек тілінен аударғанда оқыту немесе үйрету
деген сөз. Дидактика білім беру мен оқыту мәселелерін зерттейтін ғылым
саласы.
Оқыту- оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатында бағытталған
алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Басқару - шешім қабылдауға бағыталған, белгіленген мақсатқа сәйкес
ұйымдастыру, қадағалау, реттеу алынған ақпарат негізінде талдау жасап,
нәтижесінің қортындысын шығару әрекеті.