Линзаларда кескін салу

24.11.2011ж
Сыныбы: 11 Ә
Сабақтың тақырыбы: Линзалар. Жұқа линзаның формуласы. Жұқа линзадағы
сәулелердің жүрісі. Жұқа линзалардағы кескіндерді салу.

Мақсаты:
Білімділік: оқушыларға ҰБТ-те кездесетін линзаларға, жұқа линзаларға
арналған есептерде кездесетін қиыншылықтарды түсіндіру, линзалардағы кескін
салуды үйрету. Жұқа линзаның өрнегін талдау.
Дамытушылық: оқушыларды жаңа сабақты өтуде, сол тақырыпқа есептер
шығаруда ойлауға, логикалық талдау жасауға бағыт бағдар беру, білім білік
дағдыларын қалыптастыру.
Тәрбиелік: оқушыларды жауапкершілікке, нақтылыққа, отбасын
қадірлеуге,қз күштерінк сенуге тәрбиелеу. ҰБТ ке дайындық кезінде уақытын
тиімді пайдалануды, сабаққа қалай дайындалу керектігі жайлы түсіндіру.

Сабақ түрі: семинар
Сабақ көрнекілігі: плакат, ЭО, линзалар жиынты, жинағыш және шашыратқыш
линзаны көрсететін демонстрациялық құрал, таратпа материал.
Әдіс-тәсілдер: баяндау, тесттік есептер шығару, ақпараттық технологияны
қолдану.

Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі:
Оқушыларды түгелдеу, амандасу, назарларын ортаға аудару.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
Үйге берілген тапсырма, яғни №3 зертханалық жұмыстың қорытындысын тыңдау.
ІІІ Жаңа сабақ

Линза деп – екі жағы сфералық беттермен шектелген мөлдір денені айтамыз.
Олар шашыратқыш және жинағыш болып екіге бөлінеді.
Қос дөңес (1)
Жазық дөңес (2)
Ойыс дөңес (3)

Қос ойыс (4)
Жазық ойыс (5)
Дөңес ойыс(6)
Егер бас оптикалық оське параллель жарық сәулелерін түсірсек линзаның бас F
фокусында жиналады.Бұл нүкте линзаның бас оптикалық осінде жатады.Линзаның
екі жағында орналасқан екі бас фокусы бар.Линзаның фокустық жазықтығы деп
линзаның бас фокусы арқылы линзаның бас осіне перпендикуляр жүргізілген
жазықтықты айтады.Линзада фокустық жазықтық екеу, ал қосымша окустар
жазықтығы шексіз. Жинағыш линзаны «↨», ал шашыратқыш линзаны «‌|» белгілеу
енгізілген.

Дөңес линза өзі арқылы өткен жарықты бір нүктеге жинайды, сол себепті дөңес
линза жинағыш д.а. Шашыратқыыш линзалардың шеті қалың ортасы жұқа болып
келеді.Өзі арқылы өткен жарықты шашыратады.
Жұқа линзаның формуласымен таныспас бұрын оны кескіндеу түрімен танысайық.

Ғ- линзаның бас фокусы
О- линзаның оптикалық центрі

Жұқа линзаның формуласы:
(1)
Енді осы өрнекті түрлендірейік, себебі ҰБТ көбінесе осы өрнектер арқылы
есептейміз.
1 өрнектен f- линзадан нәрсеге дейінгі қашықтықты табайық:

Ал d- ны тапсақ:

Ал енді линзаның бас фокусын есептейтін формула:

Линзаларда кескін салу:

Бас оптикалық оське параллель сәулелер линзадан сынғаннан кейін оның
фокусы арқылы өтеді.
Линзаның оптикалық центрі арқылы өтетін сәуле сынбайды
Линзаның бас фокусы арқылы өтетін сәуле линзадан сынғаннан кейін бас
оптикалық оське параллель кетеді

Егер дене 2Ғ фокуста орналасса , онда кескін шын, тең, төңкерілген болады.

Егер дене Ғ пен 2Ғ фокус аралығында орналасса, онда кескін шын, кері,
үлкейтілген болады.

Егер дене Ғ фокуста орналасса, онда кескін болмайды.

Егер дене фокус пен оптикалық центр арасында орналасса, онда кескін жалған,
тура , үлкейтілген болады.

Шашыратқыыш линзада кескін салу:

Осы аталғандарды линзадағы кескіндерді салуға арналған интерактивті
демонстрацияны пайдаланып оқушыларға көрсетіп есте сақтауларын
ескертеміз.

Линзаның оптикалық күші деп бас фокус арақашықтығына кері шаманы
айтады:

D – линзаның оптикалық күші дптр=1м-1

Линзаның ұлғайтуы деп кескіннің сызықтық шамасының нәрсенің сызықтық
шамасына қаытнасымен анықталатын физикалық шаманы айтады.

IV Жаңа сабақты бекіту тапсырмалары

а) сұрақ – жауап ретінде
1. Линза дегеніміз не? Түрлерін ата?
2. Линзада кескінді қалай саламыз?
3. Жұқа линза формуласын жаз?
4. Линзаның оптикалық күші дегеніміз не?
5. Линзаның ұлғайтуы дегеніміз не?

ә) есептер шығару арқылы:
1. Фокус аралығы 4 см жинағыш линзадан нәрсе 6 см қашықтыққа орналасқан.
Кескіннің линзадан арақашықтығын және қандай болатындығын анықтаңыз.

Берілгені: Шешуі:

2.белгілеулерді ата

NN –
F –
C –
S-
S/ -

3. Фокус аралығы 25 см шашыратқыш линзаның оптикалық күшінің абсолют мәні
нешеге тең?
Берілгені: Шешуі:

4. ҰБТ есептері ТЕСТ 10 сұрақ

1. Линзаның фокусы арқылы өтетін сәуле линзадан соң қалай жүреді?
А) сынбай
В)бас оптикалық оське параллель
С) линзаның басқа фокусы арқылы
Д)анықталмайды
Е)Жауаптар арасында дұрысы жоқ
2. Оптикалық оське параллель болатын сәуле жинағыш линзадан өткен соң
қалай жүреді?
А) линзаның бас фокусы арқылы
В) сынбай
С) екі фокус аралығындай қашықтықтағы нүкте арқылы
Д)анықталмайды
Е)Жауаптар арасында дұрысы жоқ

3. Шашыратқыш линза беретін кескін қандай?
А) тек нақты кескін
В) денеге дейінгі қашықтыққа байланысты нақты не жалған кескін
С) тек жалған кескін
Д)қоршаған ортаға байланысты нақты не жалған кескін
Е)Жауаптар арасында дұрысы жоқ

4. Фокус аралығы 20 см шашыратқыш линзаның оптикалық күшінің абсолют мәні
нешеге тең?
А) 0,2 дптр
В) 20 дптр
С) 5 дптр
Д) 0,05 дптр
Е) 2 дптр

5. Линзаның оптикалық күші 2 дптр. Линзаның фокус аралығы неге тең?
А) 0,5 см
В) 2 см
С) 20см
Д) 2 м
Е) 0,5м

6. Линзаның оптикалық күші 4 дптр. Линзаның фокус аралығы неге тең?
А) 0,25 см
В) 2 см
С) 20см
Д) 4 м
Е) 0,5м

7. Линзаның фокус аралығы 20 см. Денеден линзаға дейінгі қашықтық 40 см.
Кескін қайда болады?
А) 40 см
В) 20 см
С) 13,2см
Д) 6,4см
Е) 36,2см

8. Жинағыш линзаның көмегімен жарқырайтын нүктенің кескіні алынған. Егер
d=0,5м , f=1 м болса, линзаның фокус аралығы қандай болады?
А) 0,33м
В) 0,5 м
С) 1,5м
Д) 3м
Е) 2,5м

9. Жинағыш линзаның көмегімен жарқырайтын нүктенің кескіні алынған. Егер
d=0,5м , f=2 м болса, линзаның фокус аралығы қандай болады?
А) 0,4м
В) 0,5 м
С) 1,5м
Д) 3м
Е) 0,8м

10. Жинағыш линзаның көмегімен жарқырайтын нүктенің кескіні алынған. Егер
d=1м f=2 м болса, линзаның фокус аралығы қандай болады?

А) 0,4м
В) 3/2 м
С) 1,5м
Д) 2/3м
Е) 0,8м

Жауап кілттері:
1 |2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |10 | |в |а |с |с |е |а |а |а |а |д | |

V Сабақты қорытындылау.

ҰБТ ке дайындық барысында есте ұстанатын нәрселер

Көзіңіз шаршаса не істейсіз?
      Емтиханға дайындалу кезінде көзге ауырлық түседі. Егер көзің шаршаса,
онда ағзаң шаршайды. Мұндайда емтихан тапсырмасын орындауға күшің жетпейді.
Сондықтан да көзіңнің демалуына жағдай жасау қажет.
      Кез-келген екі жаттығуды орында:
-   кезегімен жоғары-төмен (25 сек), оңға-олға (15 сек) қара;
-   көз қарашығыңмен аты-жөніңді жаз;
-ұзақтығы бір затқа 20 секунд, сосын алдыңдағы қағазға 20   секунд көзіңді
тік;
-   сағат тілі бойынша оған кері етіп, көз қарашығыңмен және квадрат,
үшбұрышты сал.
                                           Күн тәртібі
Бұл күнді үш бөлікке бөл:
-   емтиханға дайындық күніне 8 сағат
-   спортпен айналысуға, таза ауада серуендеуге, би алаңына баруға 8 сағ;
-   8 сағаттан кем ұйықтама және қажет болса, түсте демалып ал.
Тамақтану
               Тамақтану 3-4 реттен және витаминге толы болу керек.
Тамақтанғанда грек жаңғағын, сүт өнімдерін, балықты, етті, көкністі, жеміс-
жидекті, шоколадты қолдану керек. Тағы да бір кеңес: емтихан алдында
тамақтанбау керек.
Сабаққа арналған орын
               Жұмыс кеңістігін дұрыс ұйымдастыр. Үстел үстіне сары және
күлгін түстен суреттер мен заттар қой, өйткені ол интеллектуалдық
белсенділікті арттырады.
СТРЕСС
Қазіргі заманда жиі қолданатын, сәнді сөз.
СТРЕСС – бұл адам ағзасының физикалық және
психикалық тұрғыдан күштену қалпы.
Біз оны әруақытта сезінеміз – сыныпта өзімізді тұрып таныстырарда,
асқазанның ішінде қуыс бардай сезім болады, емтихан уақытында шексіз
ашулану, ұйқысыздық. Болмашы стрестің өзі шарасыздыққа алып келеді. Стресс
адам тіршілігінің ажырамас бөлігі. Дей тұрғанмен стрестің өте қауіпті
жағдайларын ажырата білу керек.
Стресті болдырмау үшін не істеу қажет?
       Біріншіден: стресс кезінде ағзадағы витаминдер қоры. әсіресе В тобы
тез таусылады. Көптеген дәрігерлер күнде витамин ішуге кеңес береді,
дегенмен де артық ішіп қоймаңыз. Барлығы орнымен болғаны жөн.
       Екіншіден: дене жаттығулары өте пайдалы. Спорт залына барыңыз,
жаттығу жасаңыз, билеңіз, ән айтыңыз, қалада серуендеңіз, бассейнге,
моншаға барыңыз.
       Үшіншіден: психикалық және дене релаксациясы қажет. Келесі
тәсілдерді көріңіз: босаңсытатын музыкатаңдаңыз, түнгі аспанға бұлтқа
қараңыз және армандаңыз.
       Төртіншіден: үйлесімді өмір үшін жанұяның, достардың қолдауы қажет.
Психологиялық тренингтерге барыңыз, жанұя салтанаттарынан қалмаңыз, жаңа
қызықты адамдармен танысыңыз. Ата-аналарыңызға, ата-әжелеріңізге,
баурларыңызға көңіл бөліңіздер, өйткені олар сіздің махаббатыңызды,
қамқорлығыңызды, мейіріміңізді өте қажет етеді емес пе?

VI Үйге тапсырма: §4.11 есептер 4.11.9-4.11.11

Жеке оқушыларға(ҰБТ те физика пәнін таңдаған оқушыларға) Физика пәнінен
тест тапсырмалары.Б.Қ. Рахашев, З.И.Рахашева
№50-83

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Физика 11 сынып С.Тұяқбаев, Ш.Насохова, Б.Кронгарт
2. Физика пәнінен тест тапсырмалары.Б.Қ. Рахашев, З.И.Рахашева
3. интернет материалдары
а) «Линзы » Каневская О.Ю. 83 школа г.Санкт-Петербург
ә) КӨКШЕТАУ ҚАЛАСЫ БІЛІМ БӨЛІМІНІҢ "№ 2 ОРТА МЕКТЕБІ" МЕМЛЕКЕТТІК
МЕКЕМЕСІнің сайты. http://sc0002.kokshetau.akmoedu.kz/i психолог.
Оқушыларға кеңес.
б) Оптика и атомная физика, Кононко Дмитрий Николаевич 2004-2005г
интерактивті демонстрациясы.

№62 Н.Төреқұлов атындағы жалпы орта мектеп

Тақырыбы: Линзалар. Жұқа линзаның формуласы. Жұқа линзадағы сәулелердің
жүрісі. Жұқа линзалардағы кескіндерді салу.

11 сынып

Физика пән мұғалімі:Абдикерова Ж.Р.

Шымкент қаласы
-----------------------
Фокустық жазықтық

Ғ

Ғ

Линза (жинағыш, шашыратқыш)

бас оптикалық ось

О

d

f