Сұлушаш поэмасына арқау болған оқиғалардың таптық мәні

Әдебиет. 11-сынып..

Сабақтың тақырыбы:
С.Мұқановтың «Сұлушаш» поэмасының композициясы, образдар жүйесі.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға поэманың композициялық құрылымын
меңгерте отырып, образдар жүйесіне назар аударту.
Міндеті: а) Білімділік: поэманың композициялық құрылымын меңгерту
арқылы, ақынның тіл шеберлігіне назар аударту.
б)Дамытушылық: әдеби сөйлеу тілдерін дамытып, ой-
өрістерін кеңейту, шығармашылыққа жетелеу, мәтінмен жұмыс түрлеріне
жаттықтыру.
в)Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, адалдыққа
тәрбиелеу. Оқушыларды өз ойын ашық айтуға, көркемдеп еркін сөйлеуге,
мәнерлеп оқуға дағдыландыру, ізденімпаздыққа баулу.
Типі: Жаңа сабақ.
Түрі: Дамыта оқыту элементтерін пайдалану.
Көрнекілігі: таблица.
Әдістері: Сұрақ-жауап, мәнерлеп оқыту,талдау, пікір-талас.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
1. С.Мұқановтың қандай поэмаларын білесіңдер?
2. «Сұлушаш» поэмасына арқау болған оқиғалардың таптық мәні.
3. Поэманың оқиғасы кімдердің төңігерінде құралған?
ІІІ. Жаңа сабақ.
Поэманың бар оқиғасы Алтай мен Сұлушаштың төңірегінде құрылған. Яғни,
осы екі жастың сүйіспеншілігі, бір-біріне махаббаты жырланады. Трагедия
Сұлушашты Алтайдан айырудан басталады. Екеуінің албырт сезімдерін феодалдық
қара күш аяққа таптап жаныштайды.Сүйгенінен айырады. Ақырында қуғын-сүргін
көрген Алтай мен Сұлушаш қайғыдан құса болып, азапта өледі.
1. Композицияның элементтерін еске түсіру.
2. Пролог, эпилог анықтамаларын еске түсіру.
( Пролог – грекше, алғы сөз, көркем шығармаға кіріспенің,эпилог – грекше,
соңғы сөз, шығарманы қорытудың бір түрі).
• Кейіпкер мінезін ашу.
• Ой-тұжырым жасату.
• Тілі мен суреттеу тәсілін тапқызу.
Поэманың сюжеттік желісін еске түсіре отырып, төмендегі схеманы толтыру.

|№ |Компози-циял|Компози-циял|Суреттеу | Сұлушаш | Алтай |
| |ық |ық жоспар |тәсілдері | | |
| |элементтер | | | | |
| | | | |Байдың қызы, |Кедейдің ұлы,қара |
|1 |Пролог. | | |қиғаш қас, |көз, қыр мұрын, |
| |Басталуы. |Дүниеге |Баяндау,суреттеу|қарақат көз, қыр|қасқа маңдай,кең |
| | |келуі. | |мұрын,ұзын |иық. |
| | | | |кірпік,жұқа | |
| | | | |ерін. | |
|2. |Байланысы |а) Ұнату. |Диалог, |Инабатты, |Өжет,батыл, |
| | |ә) Құдалық. |баяндау. |сыпайы, |қайратты,өр. |
| | | | |кіші-пейіл, | |
| | | | |ақжарқын. | |
|3. |Дамуы. |Алып қашу. |Баяндау. |Болашақты |Сертіне берік, |
| | | | |болжағыш. |айт-қанынан |
| | | | | |қайтпай-ды |
|4 |Шиеленсуі. |Қуғын. |Диалог, |Айнымас ма- |Батыр, ержүрек, |
| | | |баяндау. |хаббат иесі. |жауға мейірімсіз, |
|5. |Шарықтау |Қарқаралы |Баяндау, |Қиыншылыққа |Еңбекке шынық-қан |
| |шегі. |тауында. |монолог, диалог.|төзімді, сабылы.|төзімді, ер |
| | | | | |тұлғалы. |
|6 |Шешімі. |Азапта |Баяндау | Қытымыр заманның құрбандары. |
| | |өлуі. | | |
| |Тарих шындығымен махаббат шындығын еркін меңгеріп жырлаған ақын |
|Идеясы |шығармасында әлеуметтік теңсіздіктің жастардың бас бостандығына |
| |бөгет болуы. |

Мәтіннен Алтайдың монологын оқытқызу.
Бекіту.Олар өмір сүрген қатал замандағы таудағы биік тас кедергі -
әлеуметтік теңсіздік тұрған шақта Алтай сияқты жастар арман-тілекке жетуі
мүмкін де емес екенін, жазушы айқын ашып көрсеткен. «Сұлушаш» поэмасының
тілі де көркем, оқиғасы да жаныңды елжіретіп, сай-сүйегіңді сырқырата
отырып,оқиға жүйелі құрылған.
М.Базарбаевтың сөзімен қорытындылау. «Сұлушаш поэмасы нағыз
реалистік шығарма. Оның қаһармандары – ойдан жасалған, қиялдан шыққан,
жансыз, қансыз суреттер емес, өмірдің қайнар бұлағынан алынған таза
жанды,ыстық қанды еңбек адамдары».
Үйге тапсырма:
1. Поэмадағы әдет-ғұрып, халық психологиясының көрінісін сипаттап жазып
келу
2. Поэманың тіл көркемдігіне байланысты көркемдегіш сөздерді табу.

№42 мектептің қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің мұғалімі

Құрманғалина Миргүл
Ахметбекқызы

Семей қаласы