Бір сабақ жіп

Тақырыбы: Үстеудің құрамдық түрлері
Г.Нургалиева
<<Қарақұдық ЖОББМ>> ММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Павлодар облысы, Ертіс ауданы

6-сынып
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік: үстеу білдіретін үғымды өз беттерімен жинақтауға талпындыру,
түлғалық ерекшеліктерін аңғаруға, құрамдық түрлерін ажыратуға, негізгі үстеуге тән
ерекшелікті ой қорытқызуға, туынды үстеулердің жасалу жолын даралай, жіктей білуге
әрекеттендіру, іздендіру, ой қорытуға жеткізу. Мезгіл және мекен үстеулерінің тұлғалық
белгілерін танып, таптырту арқылы ой-қорытынды межесіне жеткіздіру.
ә) дамытушылық: жеке тұлғаның ой-қабілетіне әсер ету арқылы оқушылардың жекелей, өздігінен жұмыс жасау іс-әрекеттерін дамыту.
б) тәрбиелік: сөздің мағынасына мән беруге тәрбиелеу, сан ұғымының киелілігін
таныту, ұлттық қасиетке баулу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, тану, қолдану, әрекеттендіру, дедукция, индукция, талдау.бағалау, бекіту, қорытындылау.
Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар.
Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау.
Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
Өткен сабақта өтілген ережені сұрау.
Жаттығу жұмысының орындалу барысын дәптерлерінен тексеру.
Оқушылардың берген жауаптарына қарай білімдерін бағалау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру.
Бүгінгі жаңа сабақта <<Үстеудің құрамдық түрлері>> тақырыбы жайлы түсіндіремін.
1. Индукция.
Жоғары-төмен үйрек-қаз у_шып түрса сымпылдап. (А.) Ішім өлген, қүр денем сау, боска үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау, теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, эрі мекенін, себеп-максатын, Амалын, себебін білдіріп түрған сөздерді тауып ата. Бүл қандай сөздер?

2. Үжымдық жүмыс. Диктант. <<Бір сабақ жіп>>
Баягыда бір шал мен кемпірдің жалгыз қызы болыпты. Күндердің күнінде цыздың шешесі дүние салады. Күндер өтеді. Айлар өтеді. Бірде үсті-басы тозып кеткен цызын көрген әкесі. -- Қызым, басца ештеңе істемесең де, үстіңе күніне бір сабақ жіп іл,
-- депті.
Қызы әкесінің айтқанын орындамац болып, етегіне күніне бір сабақ жіп іліп өткізе беріпті. Бір куні жолаушылап келген әкесінің алдынан қызы жүгіріп шьқса, қыздың үстіндегі жалбыраған жіптерінен әкесінің аты үркіп, өлтіріп кете жаздапты. Өз қызын әзер таныган әкесі кетердегі қызына айтқан сөзі есіне түсіп қапаланган түрімен жерге қарапты.
Тапсырма. Іс-әрекеттің мезгілін, сын-бейнесін білдіретін үстеулерді теріп жазып, сұрақ қой.
3. Шкір алмасу.
а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз табымен тіркеседі? э) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді?
4. Окулықпен жүмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу жүмысының
орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды қүрамы жағынан
талдаңдар.
Морфологиялық сатылай кешенді талдау.
әрең
1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік қызметі (пысықтауыш).
5. Сипаттама.
Үстеу туралы қандай мағлүмат жинақтадыңдар?
6. Бөлу үлгісі. Мэтін.
Жаз бойы жалгыз тіршілік етті. Ащы көлдің солтустік жаеын жайлагап бес-алты ауыл Көксеректен тагы да көресіні көрді. Күндіз көл жагасында, қамыста жатады. Түн баласына бір ауылдың шуын бір ауылдікіне қосып, бықпырт тигендей қылады. Жаздай емген қозы, бүзауының саны елу-алпысқа жетті. Тунгі ауылдың қорасына шапқанда күзетшінің аптагы, иттердің үріп түрганы - барлыгы да бүган бөгет емес, кей-кейде түнде жарқ етіп, гүрс беріп мылтық та атылады. Даусынан гана біраз сескенеді. Азгантай үзап кетеді де, ол тыныштала бергенде қайта соқтыгады.
Тапсырыма
Қандай шығармадан алынған үзінді, авторы кім?
Мэтін ішінен үстеулерді теріп жазып, сөз қүрамына жэне үстеудің құрамдық түрлеріне
жіктей отырып, сөзжасамдық кешенді талдауға сал.
эісаз бойы
үстеу мезгіл 00
0-0 000 = 0 00 = 0
күрделі үстеу сөздердің тіркесуі арқылы жасалып түр
Оқулыкпен жүмыс.
273-жатгығу. Жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне қарап жэне төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мэтін қүраңдар. Кеше. Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл. Жаттығу жү^мысын орындап болған соң қосымша мынадай тапсырма беремін.
Бос орынға тиісті сөзді қой. Мөнерлеп оқуға дайындал. Мүғалім сөзі:
Қазір бэріміз Қазақстан ұшағымен алыс сапарға ұшамыз. Сапар кезінде сөйлемдерді
дұрыс құраған және мәтінді мәнерлеп оқып берген оқушы осы ұшақтың ең мыкты
стюардессасы болады. Стюардесса сөзі:
-- Жолаушы азаматтар!
1. Сіздер бүгін Астана - Париж бағытындағы ұшақпен сапарға шықтыңыздар.
Қазір ұшақ жер бетінен 400 м биіктікке көтеріледі.
Бағана күн бұлтты еді.

Біраздан соң Кавказ шындарының жанынан өтеміз.
Біз барып қонатын Париж қаласында күн біршама жылы болып түр.
Мысалы, бірінші сөйлемдегі көп нүктенің орнына бүгін деген сөз қойылу керек. Біз бүгін деген сөздің қасындағы текшенің ішіне 1 деген цифрді жапсырамыз.
7. Жариялау.
Мезгіл үстеудің сұрағы кұрамы сөйлемдегі мағынасы қызметі
Мекен үстеудің сұрағы құрамы сөйлемдегі мағынасы қызметі
Сабақтың қорытындысы:
Не білдік? Нені үйрендік? Ие білгіміз келеді? Кесте толтыру.
Үйге тапсырма. 274-жаттығу жұмысы. Бүл жаттығудың шарты мынадай: өздерің қалаған көркем әдеби мәтіннен үстеулерді тауып, құрамына қарай талдаңдар.