Сергіту сәті - сабақ үстінде балалардың бойын сергітуге ықпал ететін, шаршағандығын басатын жаттығулар

Бастауыш сыныптардағы <<Өзін өзі тану>> пәнін оқыту.
Баяндама

Қазіргі кезде өскелең ұрпақты тәрбиелеуде алға қойып отырған негізгі мақсаттардың бірі- қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, мемлекетіміздің болашағы - жан жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру.
Осы мақсатты жүзеге асыруда <<Бөбек>> қорының президенті Сара Алпысқызы <<Өзін-өзі тану>> рухани адамгершілік білім жобасы республикамыздын білім беру мекемелерене,балабақшаларда эксперименттік пән ретинде жүргізип келеді.
Баланы мәдениеттіліке,сыпайлылыққа,әдептиликке баулу ата-ананың да,қоғамның да,мектептиң де басты миндеті. Бала үйде де,мектепте де,қағамдық-көпшілік аорындарда да әдепті,сыпайыболуы керек.Баланы жастайынан отаншылдықа,әдептіліке,тазалыққа,ұқыптылыққа, мейірімділікке,ұйымшылдыққа адамгершілікке тәрбиелеудің негізі болып табылады.Адам бойына кішіпейілділік,сыпайылық,мейірімділік,рақымшылық,жанашырлық.тілектестік сыйластық сияқты қасиеттерді дамыту және өзгелерді қадірлей,сыйлай,құрметтей білуге тыңдай білуге қолынан келгенше адамдарға көмектесу,кешірімді болуға үйрету де <<өзін-өзі тану>> пәнінің үлесіне тимек.
Сондықтан да рухани-адамгершілік білім беру егеменді еліміздің ертенгі болашағы,яғни қазіргіжас ұрпаққа жол сілтеуші міндетін атқаруы тиіс. Осындай күрделі де жауапты міндет жүктелген ұстаздар мен баланың арақатынасында ешқандай кедергі болуы керек,олардың өзара түсіністігін,сыйластығы және бір-біріне деген құрметі көздеген мақсатқа жетудің сара жолы болмақ.Осы мақсаттарды жүзеге асыруда алға қойылатын негізгі міндеттер.
Оқушылардың бойына ізгі қасиеттерді дамыту,өмірге,қоршаған ортаға оң көзқарастарын қалыптастыру,өмірлік ұстанымдарын қалыптастыру,өмірлік және оны жүзеге асыруын қамтамасыз ету;
Балалардың қоғамдағы әлеуметтік-мәдени ортамен үйлесімді байланысын,ішкі жан дүниесіндегі мәдениеттілігін,өзіне және қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларын қалыптастыру;
Балаларды мәдениетті адамдарға тән адамгершілік нормалармен таныстырып,үлкенмен,кішімен қарым-қатынас жасауға үйрету;
Оқушылардың бұрын меңгерген адамгенршілік құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтіп, еркіндік,тәуелсіздік,зорлық көрсетпеушілік,ақылы,еркін,сенім,сөз,махаббат, ар-намыс, абырой,кеңпейлділік,жомарттық шығармашылық,мәдениет өнер сияқты жана ұғымдармен таныстыру;
Жеке тұлға ретінде әр оқушының жеке ой - пікірімен санасып, олардың көңіл күйін,ізгі сезімдерін,рухани адамгершілігін,қоршаған ортаға мейірімді қарым-қатынасын әр түрлі шығармашылық әс-әрекеттер арқылы айқындауға басшылық жасау;
Табиғат пен қоғам байлықтарынан жанашырлықпен,жауапкершілікпен қарайтын белсенді тұлға тәрбиелеу.Оқушылардың азаматтық,патриоттық мәдени қасиеттерін арттыруға күш салып, Отанын,отбасын,достарын мектебін сүюге тәрбиелеу.
Сонымен бірге әдістемелік құралда оқушының бойында жеке тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталған педагогикалық әрекеті жүзеге асыруға мүмкіндік беретін,өзіндік ерекшеклігі бар<<Өзін-өзі тану>> пәнін оқытудың әдіс-тәсілдері.
<<Шаттық шеңбер>> беташар ретінде оқушыларды ұйымдастырып,әрі оларды жақсы,көтеріңкі көңіл күйге шақыратын әдіс-тәсілдері. Оқушылар бір шеңбер бойында емін-еркін қарым-қатынасқа түсіп, үлкен достық шеңберінің бір мүшесі ретінде әрқайсысы өзіне сенім артып,өзгелердің сеніміне енеді.
<<Әңгімелесу>>шығарма тақырыбын,мазмұнын жете түсінуге мүмкіндік тудыратын сұрақ-жауап түріндегі сабақ әдісі. Әр бала сол шығарма төңірегінде ой-пікір айта алатындай,сол тақырыпқа өз көзқарасын білдіре алатындай өзін тоғандыратын сұрақтың шешімін табуға ұмтылатындай дәрежеге көтерлуі керек. Бұл әдіспен сабақ жүргізгенде мұғалім әр баланы сөйлеу,шығарманы қабылдау қабілеттеріне қарай жеке ерекшеліктерін ескере отырып,жетекші сұрақтарды дәл тауып қоя білуі қажет. Сол арқылы әр бала шығарма мазмұнын айтып берумен қатар ондағы іс-әрекеттер мен оқиғаларға,жағдаяттарға,кейіпкерлердің мінез-құлқы мен қарым-қатынастарын баға беруге үйренеді;
<<Мәтінмен жұмыс>> оқушыларды өз бетімен ізденіп оқуға,адамгершілік қасиеттермен құндылықтар туралы түсініктерін,білімдерін кпеңейтуге лайықталған әдіс.Оның міндеті-оқушылардың танымдық іскерліктерін арттыру мақсатында үлкендердің көмегімен және өз бетінше көркем шығармалар оқып, құрбы-құрдастарын оны мазмұндап айтып бере алуға дағдыландыру.Бұл әдіс оқушылардың тіл байлығын, жадын,ой-қиялын жетілдіреді.
Мәтінмен жұмыс-оқушылардың ұжым болып, мұғалімнен естіген,өздері оқыған әңгіме,ертеңгі,аңыз, өлең,батырлар жыры.т.с.с.шығармалар мазмұнын талдап, мазмұндап айтып жеткізе білу әдісі. Бұл әдіс ауызша айтылған әдеби көркем шығармаларды ести,тыңдай қабылдай білу, шығарма сюжетін жан-тәнімен сезіне білу және ой елегінен өткізіп,талдау жасай білу дағдыларын қалыптастырады.Кейбір шығармаларды бөлімдерге бөліп әңгімелету,сахналық қойылым ретінде жүргізу, жазбаша мазмұндау тәсілдерін қолдануға болады. Әңгімелеу арналған шығармалардың мәтіндері оқулықта ұсынылып отыр.
<<Сабақтың дәйексөзі>> <<Өзін-өзі тану>> пәнінің міндеті бір бөлшегі болып табылады.Сабақтың дәйек сөзіне халық даналығы,мақал-мәтелдер,нақыл сөздер,көрнекті ғалымдар мен ақын жазушылардың ұлағатты сөздері алынады.Ол дәйексөздер оқушылардың оқу материалдарын эмотционалдық-бейнелі тұрғыдан қабылдауға олардың танымдық белсенділігін,ынтасын арттыруға ықпалын тигізеді.
<<Тыныштық сәті>> -релаксациялық әдіс.Күрделі тапсырма,ойын жатығулардан кейін балалардың өзіне өзі келіп,толық тыныштыққа бөлену.Мұндай жағдайда баланың жүрек соғу ырғағы,тынысы алу реттеліп,бойы жеңілденеді,өзі ойын жинақтап.Өз <<мінін>> түсінеді,сезімімен көңіл күй сергиді.
<<Өзіммен-өзім>> -бұл тәсіл баланың өзіндік жеке пікірін қалыптастыруға өз жүрегін тыңдай білуге ықпал етеді,негізінен жаңа материалды өтеу барысында қолданылады. Мұғалімнің әңгімесі,үнтаспа, бейнетаспалар,арқылы балалардың сезімі мен әсерін,қиялын дамытып,олардың мінез құлқына жағымды ықпал жасайды.
<<Ойын>>, <<Жаттығу>> - балалардың жаңадан өтіп жатқан материалдар бойынша игерген түсініктерімен іскерліктерін бекітуге арналған әдіс.Ойын әрекеттері мен жаттығулар жүргізу арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде оқу материалының азмұнын асырылады.Мұндай ойындар мен жаттығулар балалардың танымдық қызығушылықтарын арттырады, құрбыларымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларын меңгертуге маңызы зор.
<<Шығармашылық жұмыс>> -балалардың әр түрлі өнер саласы бойынша жеке қабілеттерін айқындайтын әдіс тәсілі. Шығармашылық жұмыс қолөнер,зергерлік,сурет салу,макеттер жасау,өлең, әңгіме,ертегі құрастыру,т.б. көптеген шығармашылықтар түрінде өткізіледі. Бұл тәсіл-баланың өзіндік жеке қабілетін,дарынын,шабытын ашып,әрқайсысының жеке <<мінін>> көрсете алатын тәсіл.Ал ұйымдасып, бірлесе жасаған шығармашылық әрекет сынып оқушыларының ынтымақтастығын,шыдамдылығын,тіл табыса білу дағдыларын қалыптастырады.
<<Жағдаяттарды талдау>> - балаларды күнделікті өмірде кездесіп жататын нешеше түрлі жағдаяттардың мәнін ұмытып,оны ой елегінен өткізіп,өз беінінше бағалай білу дағдыларын дамытатын тәсіл. Жағдаяттарды талдау тәлімдік- танымдық мәні бар жағдаят- тапсырмалар жатады. Оқушылар бұл жағдаяттардың мазмұнын түсініп талдау,талқылауы арқылы ойлана білуге,өзін өзгелердің іс-әрекеттерін бағалай білуге және айналасындағы туыс-туған дос-жарандармен қарым-қатынас жасауда ізетті бола білуге үйренеді.
<<Сергіту сәті>> -сабақ үстінде балалардың бойын сергітуге ықпал ететін,шаршағандығын басатын жаттығулар. <<Өзін-өзі тану>>пәнінің негізгі бір бөлігі болып табылатын сергіту жаттығулары бір іс - әрекет түрінен екіншісіне ауысатын сәтте орындалатын қимыл-қозғалыс түрлері. Бұл тәсіл сыныптан көңіл күйін көтеруге,сабаққа ынтасын аттыруға,ұйымшыл болуына көп әсер тигізеді.
<<Сахналау>> -оқу материалдарының мазмұнын өз әрекетиндей етіп көрсетуге ұмтылдыратын рөлмен орындау әдісі.Бұл тәсіл арқылы әр баланың өтілген материалды қандай сезім күйімен қабылдағанын, оны басқаларға қалай жеткізе білетінділігін анықтауға болады.
<<Дәптермен жұмыс>>- сыныпта өтілген материалдарды дәптерлеріне өз бетінше жазбаша орындау тәсілі.Мұғалім сабақ барысында әдіс-тәсілдер байланысының аражігін үзбей,сабақтың мазмұнымен сабақтастыра отырып,дәптермен жұмыс жүргізіп,балалардың жұмысына тиісті бағасын беріп отыруы қажет.
<<Қорытындылау>>- өтілген сабақты балалармен бірге пәкәр алыса отырып,жинақтап қорытынды жасауға бағытталған тәсіл.
<<Жүректен жүрекке>> - сабақ соңында қолданылатын оқушылардың бір бірімен алмасуы бір біріне жақсы тілектер айтуы немесе ән өлеңдері бірігіп орындауы арқылы бүкіл сынып ұжымының көңіл күйін көтере отырып, қтілген сабақ мазмұнын қалай меңгергенін анықтайтын тәсіл.
Міне осындай әдістемелік тәсілдерден тұратын <<Өзін өзі тану>> пәні жас баланың бойына адами жақсы қасиеттерін дамытуға рухани байлығы мол болашақ азаматтарды тәрбиелеуге мол үлес қосатын пән болып есептеледі.
<<Жаста берген тәрбие талшыбықты игендей>> дей келе өзін тану арқылы әлемді таниды.Адамгершілік,жан-жағына деген сыйластық пен қоғамдағы өз орныңды білу, жаманнан жиреніп,жақсыны үйрену өзіңді өзін танудан басталады.Өзіңді толық танымай тұрып, қоғамның толық мүшесімін деу, қандайда бір, жоғары жетістіктерге жету мүмкін емес.Еніңді зерттеп, кім екеніңді біліп,жетпесін толықтырып,қабілетіңе қарай мамандық таңдап, айналаңмен үйлесімділік таба алғанда ғана өмірің мәнді болмақ.