Физикалық құбылыстар

<<Бейнеу гимназиясы>> мемлекеттік мекемесі

<<Зияткерлік марафоны>>
физикалық сайысы
10-11 сынып
Физика, биология және химия пәндерінің апталығы

Дайындаған: физика пәнінің мұғалімі Утегенов Жумабек
Бейнеу-2016

Зияткерлік марафон
Мақсаты:
Оқушыларды тапқырлыққа, шапшаң ойлауға баулу, ұйымшылдыққа тәрбиелеу, білімдерін толықтыру.
Логикалық ойлау қабілеттері мен жағдаяттан шығу дағдыларын дамыту.
Танымдық белсенділіктері мен пәнге қызығушылықтарын арттыру.
Түрі: сайыс
Көрнекілігі: слайдтар, бетшелер
Сайыстың барысы:
І раунд <<Сергіту>>
ІІ раунд <<Бұл қай ғалым?>>
ІІІ раунд <<Физикалық құбылыстар!>>
ІҮ раунд <<Бейне сұрақ>>
Ү рунд <<Халық есептері>>
ҮІ раунд <<Физика лирика>>
Ұйымдастыру:
Ойын шарты: Бұл сайысқа 10-11 сыныптан екі топ қатысады.
Жүргізуші:
Қайырлы күн құрметті қонақтар, ұстаздар, оқушылар!
Назарларыңызға "Зияткерлік марафоны" атты сайысымызды ұсынбақпыз.. Олай болса, бүгін сіздер физика мен информатиканы жұмбақты да, тартымды әлемімен танысасыздар. Сіздер бұл әлемнің қаншалықты қызықты, әрі сан түрлі екендігіне көз жеткізесіздер. Сайыста сіздерге әр түрлі сұрақтар мен тапсырмалар ұсынылады. Сайыста жеңу үшін сіздер белсенділік танытып, берілген сұрақтарға өзгелерден тезірек ойланып, жауап берулеріңіз керек және тапсырмаларды дұрыс орындауларыңыз қажет.

1 раунд: Сергіту: Жұмбақтар:
Бұл жарыста физикалық жұмбақтар шешіледі. Әр топқа сұрақтар кезекпен қойылады. Жауаптары дұрыс болса, 1 ұпай беріледі.

Арқырап бұлағы,
Гүрілдеп тұрады.
Сырты - жаз, іші - қыс,
Кеппейді қырауы.
(Тоңазытқыш)
Бір тұлпар су ішпейді, жем жемейді,
Есіркеп ешбір адам жемдемейді.
Жүк емес жануарға жүз адам да,
Доғасын сымға сүйкеп, жол жөнейді. (Трамвай)

Самұрық құс самғады.
Көктен өтіп,
Айға жетіп,
Жеңілдеді салмағы.
(Космос кораблі)
Алыстан көрдім көк белді,
Жарқырап жатқан көп көлді.
Жақындап едім жоқ болды.
(Сағым)

Өзі - көзі,
Көзі - өзі.
(Күн)

Ұзын-ұзын, ұзын жіп,
Ұшы қайдан табылар?
/Жол/.

Бас бармағы бармақтай,
Бақырғаны тайлақтай.
/Мылтық/.
Арiп деген мунда бар,
Цифр деген жане бар.
Азайту мен болу де,
Кобейту жане косу бар.
(Калькулятор)

2 раунд: Бұл қай ғалым?;
Бұл раундта физик-ғалымдардың атағы, ашқан жаңалығы, еңбегі туралы қысқаша мағлұмат экранға шығарылады және әр топқа сұрақтар кезекпен қойылады. Жауаптары дұрыс болса, 3 ұпай беріледі.
1. Бұл қай ғалым?
а) IV ғасырда өмір сүрген
б) Александр Македонскийдың ұстазы
в) философия, астрономия, механика, оптика ғылымына еңбегі сіңген
(Аристотель)

2. Ағылшын физигі кім?
а) энергияның сақталу заңын тәжірибе жүзінде дәлелдеді
б) газ молекулаларының қозғалыс жылдамдылығын есептеген
в) электр тогының жылулық әсерін анықтаған (Ленцке байланыссыз)
(Джоуль)
3. Қай ғалым?
а) Лондон корольдік ғылым академиясының құрметті мүшесі
б) атом құрылысын анықтаған
в) радиактивті процестерді зерттеді
(Резерфорд)
4 Бұл қай ғалым?
а) әскери инжинер, француз физигі
б) электрлік, магниттік өзара әсерлесудың негізгі заңдарын тағайындаған
в) үйкелістің түрлерін зерттеді
(Кулон)
5. Саяхатшы адам кім?
а) шаруа адамының ұлы
б) аэроклубтың студенті, курсанты
в) саяхат жасауға аттанғанда сөзі <<Ал кеттік>>
(Гагарин)
6. Бұл қай ғалым?
а) 1643 жылы тәжірибені бірінші рет шәкірті Вивианы жасаған
б) ауаның салмағын есептеген
в) атмосфералық қысымды есептеген
(Торричелли)

3 раунд: Физикалық құбылыстар:
Бұл раундта тұрмыста, техникада, табығатта кездесетін физикалық құбылыстар беріледі. Әр топқа сұрақтар кезекпен қойылады. Жауаптары дұрыс болса, 5 ұпай беріледі.
Тұрмыста
01 - Неліктен шайнек, кофейниктердің шүмектерінің ұштары тік жасалмай, қиғаш болып жасалады?
002 бензинді бір цистернадан екінші цистернаға құйғанда арнайы қауіпсіздік шараларын қолданбаса, оның тұтанып кетуі мүмкін. Неліктен?
003 Неге өздігінен жүретін комбайнның корпусына ұзын жерге сүйретіліп жүретін шынжыр байлап қояды?
004 Неге бағдаршамда <<тоқта>> деген сигналға қызыл түсті алған?
Физика және тіршілік
001 Неге мысықты сипаған кезде ұшқын шығады?
002 Жоғары вольттік электр желісі сымдарында отырған құстардығ денесінен ток өте ме?
003 Инелік, қоңыз және басқа жәндіктердің қанаттарының түрлі-түсті болуын қалай түсіндіруге болады
Табиғат құбылыстары
001 Неліктен қыста күн күркіремейді?
002 Неліктен найзағай жер астында жасырылған қазынаны таба алады дейді?
003 Қасетті Эльма оттары деген не?
004 Морган фатасы деген қандай құбылыс?
005 Неліктен кепірқосақтың пішіні доға тәрізді болады?
006 Батып бара жатқан күн неге қызылға боялады?
007 Неліктен аспан күндіз көгілдір?
5 раунд: Физика лирика
Бұл раундта әр топқа ақындардың өлеңдерінен шумақтар беріледі. Тапсырма осы өлең жолдарынан физикалық құбылысты тауып, оны сипаттап беру тапсырылады. Жауаптары дұрыс болса, 5 ұпай беріледі.

001 << Үміт күдік құмарлық пен сағым мұң, -
Соның бәрі көбігіндей сабынның,
Бірде жалт-жұлт, бірде күнгірт көрінер шын,
Бұл адамның өмірі де сол дерсің>>.
( Омар Хайям. <<Төрттаған>>)

002 << Ақ киімді денелі ақсақалды,
Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.
Үсті-басы ақ қырау, түсі суық,
Басқан жері сықырлап келіп қалды,
Дем алысы- үскірік, аяз бен қар,
Кәрі құдаң-қыс келіп, әлек салды.
Үшпадай бөркін киген оқшырайтып,
Аязбенен қызарып ажарланды,
Бұлттай қасы жауып тұр екі көзін>>.
( Абай <<Қыс>> )
6 раунд: Бейне сұрақ
Бұл раундта интерактив тақтада физикалық тәжірибе туралы бейне көрініс беріледі. Әр топқа сұрақтар кезекпен қойылады және осы тәжірибені сипаттап беру тапсырылады. Жауаптары дұрыс болса, 5 ұпай беріледі.

youtube.com›watch?v=KerFkD4MwqA
youtube.com›watch?v=J0endJ_Gky4
https://www.youtube.com/watch?v=4j6GcdBlYSc
https://www.youtube.com/watch?v=xFjSrz7tVWQ

7 раунд:Халық есептері:
Бұл раундта әр топқа халық есептері беріледі. Есепті топ болып шешу тапсырылады. Жауаптары дұрыс болса, 5 ұпай беріледі.

<<Бес саулық>>
Ауыл ақсақалының төрт ұлы болыпты. Олардың үшеуі өз алдына отау тігіп кетіпті. Ақсақал төртінші ұлын үйлендіріп, алдына бес саулық салып беруді ойлайды. Бір күні ол үш ұлының үйлеріне барып, бәрінің қойы 41 екенін біліп қайтады. Оларды шақырып алып <<-Әрқайсысың қойларыңды төртке бөліп, бөлінбей қалғанын кенже інілеріңе берің деп тапсырыпты>>. Үш жігіт бөлінбей қалған қойларын інісіне беріпті . үш жігіттің біреуі екеуіңнің қойларың менен артық еді, еді теңесті дейді.
Сұрақ: Бастапқыда үш жігітте қаншадан қой болған еді?
<<Табақ тарту>>

Бір адамның үйіне достары келіпті, оларға шай беріпті. Шайдан кейін қазанға ет салынады. Тамақ пісіп, табақ тартыларда үй иесі меймандарды көзбен шолып шықты да, ойланып қалды. Ошақ басында жүрген жұбайына келіп; <<-Екеу ара бір табақтан тартсақ, бір табақ жетпей қалады. Үшеу ара бір табақтан тартсақ, бір табақ артылып қалады, енді не істесек екен>> дейді.
Сұрақ: Бұл үйдің меймандары қанша? Табақ саны қанша?
Қорытынды:
Жүргізуші: Сонымен сайысымыз аяқталды Оқушылардың білімдері сыналып, жеңімпаздар анықталды. Алдағы уақытта жоғары дәрежеде көрініп, алда жүре берулеріне тілек айтамыз.
Қосымшалар:

Физикалық құбылыстың дұрыс жауаптары:
4 Бензинді бір цистернадан екінші цистернаға құйғанда арнайы қауіпсіздік шараларын қолданбаса, оның тұтанып кетуі мүмкін. Неліктен?
Жауап: Түтікшеде бензин аққанда өте күшті электрленіп, оны тұтандырып жіберетін ұшқын пайда болады.
11 Неге мысықты сипаған кезде ұшқын шығады? Жауап: Мысық жүні электрленіп осыдан дыбыс шығады.
176 Жоғары вольттік электр желісі сымдарында отырған құстардығ денесінен ток өте ме? Жауап: Тыныш разряд түрінде өтеді, бірақ разряд тогының әлсіздігінен құстар оны сезбейді.
182 Неліктен қыста күн күркіремейді? Жауап: Найзағайлы бұлт пайда болу ы үшін ылғал ауаның жедел вертикаль конвекциясы керек. Қыста мұндай конвекция үшін жағдай жоқ.
183 Неге өздігінен жүретін комбайнның корпусына ұзын жерге сүйретіліп жүретін шынжыр байлап қояды? Жауап: Жиын кезінде артык электрленуден және найзағайдан қорғану үшін
186 Неліктен найзағай жер астында жасырылған қазынаны таба алады дейді? Жауап: Найзағай әсерінен жерге көмулі өткішгіштер индукцияланады, Найзағай жасы индукцияланған металлға немесу жақсы өткізгіш жатқан жерге түседі.
1 Қасиетті Эльма оттары деген не? Жауап: Электрлік разряд әсерінен кеме мачталары ұштарындағы байқалатын жарық шығару құбылысы;
2 Морган фатасы деген қандай құбылыс? Жауап: Толық шағылудың әсерінен байқалатын сағымның бір түрі. Ауа атмосферасының әрқилы қызуынан атмосфера әртүрлі тығыздықтағы қабаттарға бөлінеді де алыстағы нәрсенің кескінін бірнеше рет дүркін-дүркін қайталап көрсетуі;
325 Неге бағдаршамда <<тоқта>> деген сигналға қызыл түсті алған? Жауап: Қызыл түсті сәуленің басқа түске қарағанда толқын ұзынды,ы ұзын, сол себепті ауада аз шашырайды және алысқа тарайды. Сонымен қатар адам көзі қызыл сәулеге сезгіштігі жоғары болады.