Солтүстік жартышар материктері

Сабақтың тақырыбы: Солтүстік жартышар материктері
Мақсаты:
1. Оқушыларға Солтүстік жартышар материктерінің (Еуразия мен Солтүстік
Америка) қазіргі кездегі бір-бірінен қашық орналасқанына қарамастан
олардың табиғат жағдайларындағы ұқсастықтарын түсіндіру;
2. Әр материктің табиғат жағдайындағы өзіндік ерекшеліктерін ашып
көрсету.
3. Материктер, табиғаттың ерекшеліктерін сипаттаған мысалдар негізінде
оқушыларды географиялық заңдылықтарды түсіне және түсіндіре білуге
үйрету.
Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, тірек-сызба, венн диаграммасы
Сабақтың көрнекіліктері: Дүние жүзінің физикалық картасы
Сабақ түрі: жаңа сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Жаңа сабақ. Солтүстік жартышар материктері
Оқушыларға сабақтың мақсатын хабарлау.
Миға шабуыл.
Қандай климаттық белдеулерді білеміз? Еуразия мен Солтүстік Америка қандай
белдеуде орналасқан?

Материк (180-200 млн ж.)
Солтүстік жарты шар
Оңтүстік жарты шар
Лавразия
Гондвана

Еуразия Солтүстік Америка Оңтүстік Америка
Африка Аустралия Антарктида

Еуразия.
Географиялық орны: ендік бағытта көлемді жерді алып жатыр. Оңтүсіктегі
Оңтүстік субэкваторлық белдеуге дейін созылған.
Жер бедері: Альпі-Гималай таулары ендік бағытта орналасқан.
Мұз басу. Еуразияда мұзбасқан аудан онша емес.
Климаты мен табиғат зонасы: Еуразияның оңтүстіктегі аралдары мен түбектерін
экваторлық белдеу алып жатыр.
Солтүстік Америка.
Географиялық орны: оңтүстікке қарай сүйірленіп, Оңтүстік Америкамен
жалғасады. Солтүстігі солтүстік полюске ығыса орналасқан.
Жер бедері: Кордиль тау жүйесі материктің батысында бойлық бағытта
орналасқан.
Мұз басу. Материктері мұз басқан ауданның аймағы өте үлкен.
Климаты мен табиғат зонасы: материкте экваторлық климаттық белдеу
кездеспейді.

ІІІ. Пысықтау бөлімі. Венн диаграммасы

ІҮ.Сабақты қорытындылау.
Еуразия және Солтүстік Америка материктері жайлы алған білімдерін жинақтап
қорыту.
Ү. Үйге тапсырма беру.
ҮІ. Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Еуразия материгінің географиялық орнының ерекшелігі.
Материктердің қоныстану тарихы.
Мақсаты:
1. Оқушыларды Еуразия материгінің физикалық-географиялық орналасу
жағдайымен таныстыру. Материктің географиялық орнының ерекшеліктерін
көрсету.
2. Материктертің ашылуы мен зерттелуіне, адамдарының қоныстану тарихына
қатысты деректер негізінде тарих пен география арасындағы пәнаралық
байланысты жүзеге асыру.
3. Оқушылардың білімі мен икемділігін, танымдық мүмкіндіктерін одан әрі
дамыту арқылы оларды таныс емес жағдайда да пайдалана білуге үйрету.
Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, кескін картамен жұмыс.
Сабақтың көрнекіліктері: Дүние жүзінің физикалық картасы
Сабақ түрі: жаңа сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Жаңа білімді игеру кезеңі
А. Материктің физикалық-географиялық орнын анықтағанда:
1. материктің экваторға;
2. бастапқы меридианға;
3. тропиктерге;
4. басқа материктерге;
5. мұхиттар мен теңіздерге қатысты орнын;
6. қандай белдеуде орналасқандығын.
Б. Дүниежүзінің жартышарлар картасын пайдалана отырып, Еуразияның
географиялық орнын анықтау.
В. дәптерге материктің координаттарын жазу. Кескін картаға шеткі нүктелерін
салу.
Солтүстік – Челюскин мүйісі 770 43І, с. е.
Оңтүстік – Пиай мүйісі 10 16І, с. е.
Шығыс – Дежнев мүйісі 1690 40І, б.б.
Батыс – Рока мүйісі 90 34І, б. б.
Г.Карта бойынша материкті қандай мұхиттар мен теңіздер шайып жатқандығын
анықтау
Ғ. Еуразия материгі мынадай ерекшеліктерімен көзге түседі:
- Дүние жүзіндегі ең биік тау шыңы – Джомо 8848 м
- Жер шарының теңіз деңгейінен ең төмен жатқан жер - Өлі теңіз – 403 м
- Жер шарындағы ең үлкен түбек – Арабия, ауданы 3 млн. шаршы км, т.б.
Д. Еуропа мен Азияның шартты шекарасын кескін картаға түсіру.
ІІІ. Пысықтау бөлімі.
Еуразия материгінде ғылым мен мәдениеттің қандай ежелгі орталықтары болған?

Орталық Азия неге кеш зерттелді? т. б.
ІҮ.Сабақты қорытындылау.
Ү. Үйге тапсырма беру. Кескін картаға Еуразия материкт
ҮІ. Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Еуразия жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер
Мақсаты:
1. Құрлықтың жер бедері туралы бұрынғы алған теориялық білімдері
негізінде Еуразияның жер бедерінің мұхитттар мен теңіздерге ықпалын
түсіндіру
2. Материкті шайып жатқан төрт мұхиттың табиғат байлықтары және
шаруашылық қажетіне пайдалану жолдарымен таныстыру арқылы экономикалық
білім беруге негіз салу.
3. Түсіндіру барысында суды ластамауынан , табиғатты аялап, қорғау
қажеттігін көздейтін экологиялық тәрбие беру.
Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, түсіндіру, кестемен, картамен
жұмыс.
Сабақтың көрнекіліктері: Дүние жүзінің жарты шарлар, мұхиттар картасы.
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Еуразия материктерінің географиялық орнының ерекшелігі. Материкті қоныстану
тарихы.
«Топтастыру» стратегиясы бойынша үй тапсырмасын сұрақтар арқылы тексеру.
1-топ: Географиялық орны. (карта бойынша түсіндіру)
2-топ: негізгі ерекшелігі (толық )
3-топ: зерттеген ғалымдар, қоныстану тарихы.

ІІ. Жаңа білімді игеру кезеңі
А. Материктің батысы мен оңтүстік-батыс жағалауын шайып жатқан Атлант
мұхиты.
теңіздері: Балтық, Жерорта. Солтүстік, т.б.
Материктің солтүстік жағаларын Солтүстік Мұзды мұхит шаяды.
теңіздері: Норвегия, Ақ теңіз, Баренц, т.б.
Еуразияның шығыс жағалауларын Тынық мұхитын шайып жатыр.
теңіздері: Беринг, Охот, Жапон, т.б.
Материктің оңтүстік жағасын Үнді мұхиты шайып жатыр.
теңіздері: Қызыл теңіз, Арабия теңізі
Б. Шаруашылық жағдайлары (мұхит, теңіздегі)
ІІІ. Пысықтау бөлімі.
Физикалық карта бойынша Еуразия жағалауларын қандай мұхиттың сулары шайып
жатқанын және олардың басты белгісі анықта.
Кесте толтыру
|Шайып жатқан мұхит |теңіздер |Шаруашылығы, маңызы |
|Тынық мұхиты |Охот, Жапон, Беринг |Балық шаруашылығы |
| | |Су жолы қатысы, т.б. |

ІҮ.Сабақты қорытындылау.
Ү. Үйге тапсырма беру. Оқулық артындағы жоспар бойынша сипаттама жазу.
ҮІ. Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Қазіргі жер бедері. Пайдалы қазбалары
Мақсаты:
1. Материктің жер бедері туралы бұрынғы алған теориялық білімдері
негізінде Еуразияның жер бедерінің ерекшеліктерін ашу, материктің
пайдалы қазбалары мен олардың орналасу заңдылықтарымен таныстыру.
2. Материктегі табиғаттың, жер бедерінің қайталанбас әсем көріністері мен
туристік-рекрациялық мүмкіндіктеріне сүйене отырып, оқушыларды
әсемдікті сезіну мен сүюге баулу.
Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, картамен жұмыс, кесте толтыру.
Сабақтың көрнекіліктері: Еуразияның физикалық және жер қыртысы құрылысы
картасы
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Еуразия жағалауындағы мұхиттар мен теңіздер.
Оқушыларды екі топқа бөліп сұрақтар беру.
1. Еуразия жағалауын шайып жатқан мұхиттарға толық сипаттама беру.
2. Еуразия материгіне қатысты теңіздерді сипаттау (ішкі, шеткі, тереңдігі,
тұздылығы, органикалық дүниесі)
ІІІ. Жаңа сабақ
А. Еуразия жер бедерінің дамуы мен ерекшеліктері.
Материктің теңіз деңгейінен 840 м, аса биік тау жүйелері орналасқан, 14 шың
бар, биіктігі 8000 м, Джомолунгма – 8848 м.
Ең ежелгі платформалар – Шығыс Еуропа, Сібір, Қытай- Корей, Оңтүстік Қытай
Литосфералық тақталардың соқтығысуынан күшті жасалу жүреді. Олар: Кавказ,
Армян, Иран қыраттары, Памир, Тибет, Гималай таулары.
Б. Жер сілкіну мен жанартаулық айақтар. Материк арқылы дүние жүзінде екі
сейсмикалық белдеу өтеді. Альпі-Гималай және Тынық мұхиттық белдеу.
Сөнбейтін жанартау - Ключи шоқысы (4750 м).
В. Жер бедерінің негізгі түрлері.
Еуропаның негізгі бөлігін – Шығыс Еуропа жазығы, Орта Еуропа, Дунай бойы
ойпаттары алып жатыр.
Азияның төрттен үш бөлігін таулы үстірттер, таулы қыраттар, тау жоталары
алып жатыр.
Жазықтар: Тұран, Батыс-Сібір, Яна-Индигарка, Колыма ойпаты. Жазықтардың
оңтүстігінде Алтай, Саян, Байқал маңы таулары. Жазықтары шығу тегіне қарай
әр түрлі.
Г. Материк пайдалы қазбаларға өте бай. Пайдалы қазбалар түзілуіне қарай
магмалық, шөгінді болып бөлінеді.

ІҮ. Пысықтау бөлімі.
|Платформа және жаңа қатпарлы белдеулер |Жер бедері |
| | |

Физикалық карталары пайдалана отырып, пайдалы қазбалардың алуан түрлеріне
қорытынды жасау.
Ү.Сабақты қорытындылау.
ҮІ. Үйге тапсырма беру.
ҮІІ. Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Климаты
Мақсаты:
1. Ең үлкен материктің климат жағдайларының ерекшеліктері жөніндегі білімді
қалыптастыру
2. Еуразия климатына қатысты әрбір климат қалыптастырушы факторлардың
әсерін қадағалау және жалпы климат ұғымдары білімдерін тереңдету

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, картамен жұмыс, тест.
Сабақтың көрнекіліктері: Еуразияның физикалық картасы
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Жер бедері. Пайдалы қазбалары.
1. Еуразияның жер бедерінің негізгі белгілерін анықтау.
2. Жер бедерінің алуан түрлі болу себебін түсіндіру.
3. Шөгінді пайдалы қазбалар қалай пайда болады және ола қайда таралған?
4. Венн диаграммасы
Жер
бедері

ІІІ. Жаңа сабақ
Климаты.
А) климат қалыптастырушы факторлар. Материктің географиялық орны мен әр
түрлі ендіктерде орналасуына байланысты күн сәулесі поляр шеңберінен
солтүстікке қарай орналасқан бөлігіне аз түссе, оңтүстікке қарай біртіндеп
артады.
Б) Материктегі климаттық белдеулер.
1. Арктикалық белдеуге – Арктикалық аралдар мен Солтүстік Мұзды мұхит
суымен шайылып жатқан шығыс бөлігі кіреді.
2.Субарктикалық белдеу – Исландия аралдарынан бастап, жіңішке жолақ түрінде
өтеді.
3. Қоңыржай климаттық белдеу – Еуразиядағы ең аумақты климаттық белдеу.
4. Субтропиктік климаттық белдеу – батыстан шығысқа кесіп өтеді
5. Тропиктік климаттық белдеу – материктің тек батыс бөлігін қамтиды
6. Субэкваторлық белдеу – Үндістан, Үндіқытай түбегімен жалғас жатқан
арадарды қамтиды.
7. Экваторлық белдеу – Еуразияның оңтүстік шығысы аралдарын қамтиды.
ІҮ. Пысықтау бөлімі. Тест
1. Жыл бойы экваторлық ауа массалары қай белдеуде болады?
А). тропиктік ә) арктикалық б) экваторлық
2. Қай климаттық белдеуде континенттік сипат алады?
А) тропиктік ә) субэкваторлық в)
қоңыржай
3. Қыста үнемі ауа температурасы 400С-500С болатын белдеу
А) экваторлық ә) арктикалық б)
тропиктік
4. Бір жерге тән көпжылдық режим:
А) климат ә) ауа райы
б) циклон

Ү.Сабақты қорытындылау. Климат туралы алған білімдерін жүйелеу
ҮІ. Үйге тапсырма беру. Климаттық диаграммаларды жоспар бойынша талдау
жасау
ҮІІ. Оқушыларды бағалау

Сабақтың тақырыбы: Ірі өзен жүйелері. Көлдер
Мақсаты:
1. Ең үлкен материктің климат жағдайларының ерекшеліктері жөніндегі білімді
қалыптастыру
2. Еуразия климатына қатысты әрбір климат қалыптастырушы факторлардың
әсерін қадағалау және жалпы климат ұғымдары білімдерін тереңдету

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, сұрақ-жауап, картамен жұмыс, тест.
Сабақтың көрнекіліктері: Еуразияның физикалық картасы
Сабақ түрі: аралас сабақ.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі.
Оқушылармен амандасу.
Сабаққа дайындау.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.
Жер бедері. Пайдалы қазбалары.
1. Еуразияның жер бедерінің негізгі белгілерін анықтау.
2. Жер бедерінің алуан түрлі болу себебін түсіндіру.
3. Шөгінді пайдалы қазбалар қалай пайда болады және ола қайда таралған?
4. Венн диаграммасы
Жер
бедері

ІІІ. Жаңа сабақ
Климаты.
А) климат қалыптастырушы факторлар. Материктің географиялық орны мен әр
түрлі ендіктерде орналасуына байланысты күн сәулесі поляр шеңберінен
солтүстікке қарай орналасқан бөлігіне аз түссе, оңтүстікке қарай біртіндеп
артады.
Б) Материктегі климаттық белдеулер.
1. Арктикалық белдеуге – Арктикалық аралдар мен Солтүстік Мұзды мұхит
суымен шайылып жатқан шығыс бөлігі кіреді.
2.Субарктикалық белдеу – Исландия аралдарынан бастап, жіңішке жолақ түрінде
өтеді.
3. Қоңыржай климаттық белдеу – Еуразиядағы ең аумақты климаттық белдеу.
4. Субтропиктік климаттық белдеу – батыстан шығысқа кесіп өтеді
5. Тропиктік климаттық белдеу – материктің тек батыс бөлігін қамтиды
6. Субэкваторлық белдеу – Үндістан, Үндіқытай түбегімен жалғас жатқан
арадарды қамтиды.
7. Экваторлық белдеу – Еуразияның оңтүстік шығысы аралдарын қамтиды.
ІҮ. Пысықтау бөлімі. Тест
1. Жыл бойы экваторлық ауа массалары қай белдеуде болады?
А). тропиктік ә) арктикалық б) экваторлық
2. Қай климаттық белдеуде континенттік сипат алады?
А) тропиктік ә) субэкваторлық в)
қоңыржай
3. Қыста үнемі ауа температурасы 400С-500С болатын белдеу
А) экваторлық ә) арктикалық б)
тропиктік
4. Бір жерге тән көпжылдық режим:
А) климат ә) ауа райы
б) циклон

Ү.Сабақты қорытындылау. Климат туралы алған білімдерін жүйелеу
ҮІ. Үйге тапсырма беру. Климаттық диаграммаларды жоспар бойынша талдау
жасау
ҮІІ. Оқушыларды бағалау

-----------------------
Еуразияда

Бірнеше платформа бар.
Шығысында биік таулы
мұз басқан аудан үлкен емес

Ұқсастығы
Экваторлық белдеуге дейін созылып жатуы күрделеніп ерекшеленеді.
Таулар материктің шеткі бөлігінде қоңыржай белдеудің солтүстігіндегі
белдеуде климаты ұқсас

Солтүстік Америка

1 платформа құр
Шығысында аласа таулы
мұз басқан
аудан аумағы үлкен

Ұқсастығы

Еуропа

Азия

Азия

Ұқсастығы

Еуропа