Сабақта құзыреттілікті дамыту жолдары

Скачать

Шығыс Қазақстан облысы. Өскемен қаласы. “ Көпбейінді №3 мектеп-гимназиясы”

Математика пәні мұғалімі Сахариева Бальзам Мұхтарқызы

БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІ СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУДА ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ.

Математика білім сапасының көрсеткіші төмен пән екендігі белгілі жайт. «Неліктен білім сапасы төмен?» Бұл сұраққа жауап беру қиындық тудырмайды. «Ал білім сапасын қалай арттыруға болады?» - деген сауалға жауап беру күрделі, бұл сауалдың жауабын мұғалімдер жылдар бойғы қажырлы еңбектерінің нәтижесінде жинақтап келеді. Ендеше мен де бұл үдерістен қалыс қала алмадым. Білім сапасының төмен болуының себебін мен оқушылардың тақырыпты меңгеру сабақтарында көрсеткен білімін уақыт өте келе көрсете алмауында деп ойлаймын. Өйткені оқушылар көргені мен естігенін жылт еткізіп пайдалана қояды, ал тереңіне үңілмейді. Жаңа білімді меңгеру кезінде оқушылар жаттанды оқиды, күрделі ойлау, ой қорыту әрекеттерін жүзеге асырмайды, олар тек қана осы сабақта баға алуды көздей отырып мұғалімнің үйреткенін механикалық түрде қайталаумен ғана шектеледі. Сондықтан бұл ақпарат уақыт өте келе ұмытылып қалады. Бір тарауды аяқтағанда немесе тоқсан соңында, сондай-ақ бақылау жұмысына дайындалғанда оқушы қалай дайындалу керектігін білмейді немесе білсе де ондай іс-әрекетті жүзеге асыру дағдысы болмағандықтан көбі ешқандай дайындықсыз келеді. Осы және басқа да оқу үдерісі барысындағы туындаған біршама сауалдар төңірегінде ойлана келе «Математика пәнін оқытуда оқушы құзыреттілігін белсенді-әрекетті технологияларды қолдану арқылы дамыту» деген тақырыпты өзекті тақырып етіп алуға тоқталдым. Бұл тақырыпты таңдауымның екінші себебі де бар. Қазақстан 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында жеке тұлғаны қалыптастырудағы білім берудің мақсаты мен оның тәсілдерін жетілдіру міндеті айқын көрсетілген. Атап айтқанда, онда «орта білім берудің мақсаты - жылдам өзгеріп отырған дүние жағдайларында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі іске асыруға, өзін-өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру» делінген. Қоғамдық дамудың қазіргі үрдісі өзінің іс-әрекетін тиімді жоспарлай алатын, танымдық қызметінде алынған білімді орынды пайдалана білетін, түпкі нәтижеге жету үшін әр түрлі топтардағы адамдармен тиімді қарым-қатынас диалогіне түсе алатын білімді тұлғаны, яғни құзыретті тұлғаны тәрбиелеу болып отыр.

Өзекті тақырыпты жүзеге асыру мақсатында өзекті тақырып бойынша зерттеу жұмыстарын іске асыру жобасын жасадым.

Осы жоба бойынша іздену кезеңінде зерттеу жұмысының түп қазығы оқушының құзыреттілігі болғандықтан оқушы құзыреттілігіне не жататынын зерттеп талдау жасадым. Құзыреттілік ұғымы «білім», «білік» және «дағды» сияқты (ББД) ұғымдарды қамтиды. Бірақ бұл ББД жай ғана жиынтығы емес. Құзыреттілік оқыту нәтижесін (білім және білік) ғана емес, сонымен бірге ол оқушылардың шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі мен құндылық бағдарларының жүйесін де көрсетеді. Құзыреттілік - бұл алынған білім мен біліктерді іс жүзінде, күнделікті өмірде қандай да бір практикалық және теориялық мәселелерді шешуге қолдана алу қабілеттілігі. Ол, ең әуелі мектептегі оқыту үрдісінде қалыптасады. Оқытудағы құзіреттілік білім беру нәтижесі ретіндегі оқыту сапасын қамтамасыз етеді, ал ол өз кезегінде кешенді әдіс-тәсілдерді жүзеге асыруды, мектептегі оқу сапасын бағалаудың біртұтас жүйесін құруды талап етеді. Демек «құзырет» және «құзыреттілік» ұғымдарын мектептегі педагогикалық тәжірибеге енгізу білім берудің мазмұны мен әдістерін өзгертуді, іс-әрекет түрлерін нақтылауды талап етеді.

Құзырлылықты Джон Равен танымдық, пәндік-практикалық, тұлғалық тәжірибелерінің күрделі пайымдамасы, синтезі деп пайымдайды.

Бүгінгі білім жүйесінде оқушы тұлғасы орталыққа айналып, барлық педагогикалық әрекеттер оның айналасында шоғырлана жүргізіледі. Бұл жағдайда «оқушы дайын білімді игеруші емес оның орнына оқушы - шындықты танушы тұлға» түсінігі қалыптасады. Оқушының құзыреттілігінің көрсеткіштері төмендегідей алынды.

Оқушы шындықты танушы тұлға

Тұлғаның өзін-өзі дамыту құзыреттілігі: өзінің қалай оқу керектігін үйрену қызметін бағалай алуы және оны одан әрі жобалай білу қабілеті, ерекше жағдайға бейімделе білу қабілеті.

Әлеуметтік құзыреттілік: бірлескен (ұжыммын, топпен, жұппен) қызметпен айналысу қабілеті.

Ақпараттық құзыреттілік: ақпаратты қабылдау, өңдеу, жеткізу, ақпараттық деректерді өзгерту, компьютерлік сауаттылығы, ғаламтор және ақпараттық технологияларды меңгеруі.

Коммуникативтік құзыреттілік: қарым-қатынас мәдениеті, өз тілінде және пәндік тілде сөйлеу дамыту.

Оқу-танымдық құзыреттілік: математикалық құзыреттілігі, білімділігі мен білімін қолдана білуі.

Ендігі кезекте «Оқушы құзыреттілігін қалай дамытуға болады? Ол үшін нені өзгертуім керек? Қалай өзгертуім керек?» деген сауалдардың қойылуы орынды. Оқушы құзыреттілігін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуға көңіл бөлу қажеттігі туындады.

Сабақта құзыреттілікті дамыту жолдары:

Оқушының тұлғалық тәжірибесін білім мазмұнына кіріктіру (оқушының өмірлік тәжірибесі деңгейіне, даму деңгейіне қарай әртүрлі қабілеті ашылатындай ситуация, тапсырма бере отырып білім мазмұнын бала өмірімен ұштастыру) .

• Белсенді-әрекетті техналогияны қолданып топтық, жұптық жұмыс түрлерін ұйымдастыра отырып оқушының білімді өзі игеруіне жағдай жасау.
• Қосымша материялдар пайдалану арқылы қызығушылығын арттыру, оларды табуға нұсқау беру.
• Қарым-қатынасқа көңіл бөлу
• Акт-ны пайдалану.
• Берілген оқу мазмұнының өмірмен сабақтастығына көңіл бөлу, PISA тапсырмаларын пайдалану.
• Бағалауды оқушыны білім алуға жетелеуші нәтижеге жету жолдарын айқындаушы құрал диагностика арқылы жүргізу.

Сабақтан тыс уақытта құзіреттілікті дамыту жолдары:

• Оқушыны зерттеу жұмыстарымен айналыстыру;
• АКТ-ны дұрыс тиімді пайдалана білуге дағдылану;
• Портфолио жинақтау;
• Әр түрлі сайыстар мен олимпиадаларға қатыстыру.

Дәстүрлі білім беру жүйесінде «жан-жақты үйлесімді дамыған тұлға қалыптастыру» мақсаты жүзеге асырылды немесе бұл формуланың шешімі мынадай болды деп айту қиын. Дәстүрлі сабақ беру жағдайында оқушыдан жаңа ақпаратты есте сақтап, қайталап беруді есеп шығару алгаритмін үйрете отырып, осы алған білімін тағы бір рет есептің шығарылу жолы бойынша қайталауды талап етеміз. Дәстүрлі оқытуда мұғалім оқушыға дайын, дұрыс ақпаратты береді, оқушы тек тыңдап, ақпаратты қабылдап отырған. Бұл әрекеттер оқушылардың ойлануына мүмкіндік жасамай, керісінше іскерлік қабілеттерін шектейді.

Әр сабақта оқушыға білім алудың жолдары мен әдіс-тәсілдерін үйрететін болсақ қана өз бетімен жұмыс істеу іскерлігіне үйренеді, яғни қалай оқу керектігін ой елегінен өткізе отырып белсенді әрекетті технология ұсынған жұмыс түрлерін орындау барысында оқушы өзіндік іс-әрекет жасайды, ой қалыптастырады, шешім қабылдауға дағдыланады, танымдық қызметтің түрлерін жүзеге асыра алады. Сондықтан мен өз сабақтарымда оқушы белсенділігінің әсерін арттыру үшін интерактивті әдісті қолданамын, өйткені оқушының құзыреттілігін дамыту оқушының өзін белсенді жағдайға қоятын жеке тұлғаға бағытталған оқыту технологияларын тиімді пайдаланумен тікелей байланысты. Қазіргі білім беру жүйесінде оқытудың озық технологияларын меңгермейінше табысты оқушы тәрбиелеу мүмкін емес. Білім сапасын көтеру үшін мұғалім шеберлігі жоғары, білімді әрі шығармашыл болуы қажет. Ал жаңа технологияларды меңгеру мұғалімнің интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық жағынан өсуіне игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамыта отырып оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі білім беру саласында қолданылатын Интерактивті үдерісті ұйымдастырудың жетекші қағидалары:

• ойлау қызметін ұйымдастыру;
• мазмұн шығарушылық қызметті ұйымдастыру;
• таңдау еркі;
• рефлексияны ұйымдастыру.

Оқыту мен оқудағы интерактивті әдіс, бұл сабақ барысындағы оқушы-оқушы, оқушы-мұғалім арасындағы жоғары деңгейдегі өзара әрекеттер. Мұндай өзара әрекеттер ұсынылған шешімнің қаншалықты қажеттілігіне байланысты мәселелердің қандай жолдармен шешілетін нұсқаларын талқылау формасында жүзеге асырылады. Интерактивті әдістің мақсаты тек қана ақпарат беру емес, оқушылардың өз бетімен жауапты табу дағдыларын қалыптастырумен байланысты және педагогикалық өзара ықпалдастық әрекетіне қатысатын оқушылардың мінез-құлық, қызмет үлгілерін өзгерту және жақсарту болып табылады. Өз әрекеті мен серіктестерінің әрекетін талдай келе, әр оқушы өз мінез-құлқының үлгісін өзгертеді және оны саналы түрде меңгереді. Бұл әдістерді қолдану бір қарағанда өте жеңіл болып көрінеді, бірақ мақсатты дұрыс қоя отырып оқушы әрекетін нақты нәтижелерге бағыттаған жағдайда бұл өте күрделі үрдіс екенін көреміз. Білім саласындағы мақсатта, соның ішінде күнделікті оқу үдерісіндегі мақсаттың мәнмәтінінде 45 минутқа қатысушы субъектілердің іс-әрекет нәтижесі, оған жету жолдары мен құралдары қарастырылады. Жалпы мақсат ол қандай да бір етістік арқылы берілетін іс-әрекет. Сондықтан да күнделікті мақсатты қоюдағы талап оқушылардың ойлау деңгейлеріне сай жасалатын іс-әрекетті сөздік формаға келтіру. Сабақты жоспарлау кезеңінде мақсаттарды нақтылау үшін мен Б. С. Блум ұсынған танымдық аймақтағы алты мақсаттар категорияларын пайдаланамын, себебі олар барлық интелектуалдық үрдісті қамти алады. Блум таксономиясы ұғымы «мақсаттың белгілі бір заңдылықпен орналасуы» дегенді білдіреді. Бұл таксономияның құндылығы:

• мақсаттардың нақтылануында;
• мақсат категорияларына сай логикалық ойдың алгоритмделуінде;
• білім мазмұнының мақсатқа сай жіктелуінде;
• оқушы іс-әрекетінің мақсатқа сай дамуында;
• әр мақсатқа сай тапсырманың саралануында;
• оқушы білімінің әр мақсат негізінде бағалануында;
• мұғалім мен оқушының бірлескен қызметіндегі нақтылық пен жариялылыққа қол жеткізілуінде;
• қойылатын бағаның соңғы нәтижені ғана емес, бүкіл үрдісті қамтуында.

Сабақты жоспарлау барысында оқыту мақсаттарының категориялары бойынша білім мазмұнын жіктеймін және әр категория бойынша төмендегі кестелер көмегімен міндетті талаптар мен нақты амалдарды анықтап аламын. Келесі кезекте осы мақсаттарға жету үшін тұлға бойындағы қасиет қатесіз сараланып, басқа қасиеттерден оңай ажыратылып, анықталуы қажет. Яғни кім үшін, не үшін қандай әрекет жасайтынымды ойланамын. Келесі кезекте бағаланатын қасиеттерді бақылау критерийлерін нақтылаймын. Критерилердің негізінде бағаланатын нәтижелерге сүйенетін бағалау дескрипторларын құрамын. Критерийлер мен дескрипторлар оқушының әрбір ойлау деңгейлеріндегі әрекеттері мен әрекет барысындағы мінез құлқының сандық баламасын бірнеше өлшем бірліктеріне жіктеу әдісі.

1-кесте. Мақсатты айқындау талаптары.

2 кесте. Педагогикалық өлшемдер арасындағы байланыс.

Менің сабақ жоспарларымдағы негігі мәселе ойлау деңгейлерінің мақсатқа жіктелуі, мақсатқа жетуге қойылған талап (критерий), мақсатқа жетуге әсер етуші түрткі, қойылған мақсатқа жеткендігін сипаттаушы белгі немесе зерттеліп отырған объектінің мінез-құлқымен байланысты атрибуты (дескриптор) болып табылады. Мен оқушылардың танымдық қабілеттерін кестеде көрсетілген интелектуалдық дағдылардың талаптарына сәйкес топтастыра отырып тиімді интерактивті әдісті таңдап қолданамын. Егер маған нақты фактілерді меңгерту қажет болса төменгі интерактивті әдістерді, ал білік пен дағдысын қалыптастыру керек болса, онда жоғары интерактивті әдісті қолдана аламын. Мысалы, туыдыны табу формулалары тақырын өткізуді жоспарлайын.

Енді жоғарыда айтылған мәселелердің сабақты жоспарлау және жүргізу барысында қалай жүзеге асырылатынын көру үшін сіздерге 6 сынып математика пәні бойынша «Сызықтық функция және оның графигі» тақырыбына сабақты жоспарлауды және оның нәтижесін талдауды ұсынамын. Сабақтың жоғары деңгейде өткізілуі оны жоспарлауға байланысты болғандықтан мен сабақты жоспарлауға үлкен мән беремін. Сабақтың тақырыбы: Сызықтық функция және оның графигі.

I кезең: сабаққа дейін

Мотивация (қозғаушы куші) :

Бұл тақырып Функция тарауы бойынша оқытылатын соңғы тақырып, ұ-шы сағат. функциялардың жеке түрлерімен танысу осы тақырыптағы ең қарапайым түрі сызықтық функциядан басталатындықтан оның графигін салуды, берілген нуктенің графикке тиістілігін анықтауды, нуктенің координатасы арқылы формуласын жазуды жетік меңгеруі қажет.

1. Сыни ойлауды дамытуға қандай алғы шарттар бар:

Функция және оның берілу тәсілдерін оқып үйренгендіктен жаңа тақырыпты оқып және оқу барысында логикалық талдау жасауға, өзгелермен ой бөлісіп ойын тиянақтауға, қорытып нақты айтып беруге, есептерді шығаруды талдап, орындауға мүмкіндіктері бар. Топпен жұмыс жасау барысында қажетті икемділіктер мен машықтар оқушы бойында қалыптасқан.

2. Мақсаттар:

а) мазмұн бойынша: бұл сабақтың негізгі 3 мақсаты;

ә) сыни ойлауды дамытуға байланысты: өзіндік ой қалыптастыру;

б) бірлесе оқуға байланысты: өз ойы мен өзгелердің ойын қарама-қарсы қойып салыстыру;

1. Бағалау.

Оқушылардың танымдық қабілетінің даму деңгейін анықтау кестесі арқылы жүргізіледі.

2. Қажетті материялдар және уақытты меңгеру.

Тақырып бойынша әзірленген кесте.

Қызықты ояту кезеңіне - 9 минут

Мағынаны ажырату кезеңіне - 15 минут

Ой толғаныс кезеңіне - 20 минут

Бағалау - 1 минут

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс