Білім мазмұнын таңдаудың принциптері

Скачать

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ ӘКІМДІГІ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ «АРҚАЛЫҚ ПОЛИТЕХНИКАЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ» КМҚК

Тақырыбы: «12 жылдық білім беру әдіснамасы»

Орындаған : Тарих пәнінің оқытушысы Айтмаганбетова Б. С

Арқалық қаласы 2015жыл

«Қазақстан - 2050» жолдауында Президентіміз ел белгісі барысты сипаттай келе «Ол жаңа асулар мен шыңдарды бағындырудың мақсатында жетелейтін елеусіз, бірақ сенімді соқпақтарды іздестіруде табанды да бірбеткей болуы тиіс» деген екен.

Сондай елеусіз, бірақ сенімді жолдың бірі жас ұрпақты болашаққа жетелейтін білім мен тәрбие жолы.

2004 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Бұл бағдарламада тұңғыш рет еліміздің білім беру саласында күрделі реформа жүргізу, 11 жылдық орта білімнен 12 жылдық орта білімге көшу білім беруге бағдарланған оқыту жүйесінен дүниежүзілік үрдіске сәйкес білім беру жүйесіне көшу керектігі негізделген.

Бүгінгі таңда болашақ ұрпаққа білім беруде жас өркеннің болмыс бітімі, талғам таразысы, талап деңгейін айқындай отырып, оларға нені оқыту керек, қандай білім беру керек деген мәселені нақтылап алу қажет. Ол үшін білім мазмұнын қалыптастырудың теориялық негіздерін анықтау қажеттілігі туындап отыр. Білім мазмұны тарихи сипатқа ие. Олай дейтін себебіміз, ол қоғам дамуының қай кезеңінде болмасын білім берудің мақсаты мен міндеттерін айқындайды. Білім мазмұны әртүрлі әлеуметтік жүйеде бірдей болған емес. Ол өмір талаптарының ықпалымен, өндірістің және ғылыми білім деңгейінің дамуына байланысты үнемі өзгеріп отырады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың әр жылдардағы халыққа жолдауы-әр адамның жан-жақты дамуына мол мүмкіндік жасайтын мемелекеттік құжаттың бірі. Бұл жолдаудың негізіне түрлі реформалармен қатар білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеру, әлемдік білім кеңестігіне толығымен кірігу және қоғамымыздың басты байлығы-жас ұрпақты дамыту үшін қажетті жағдай жасау жолымен оның ой-өрісін кеңейтіп, жан-дүниесін байыту, жалпы және кәсіптік білім алуы үшін мүмкіндіктер жасау туралы мәселелер қойылып отыр.

2007 ж 15 тамызда жарияланған Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңының» Білім беру мазмұны - деп аталатын 4 тарауының 13 бабында: «Білім беру мазмұны-жеке адамның біліктілігі мен жан-жақты дамуын қалыптастыру үшін негіз болып табылатын білім берудің әрбір деңгейі бойынша білімдер жүйесі» (кешені) -деп атап көрсетілген.

Республика көлемiнде бiлiм беру саласындағы түбiрлi өзгерiстерге сәйкес «Бiлiм туралы» заңды жүзеге асыруда бiрқатар шаралар ұйымдастырылуда. Олар: мектепалды даярлық тұжырымдамасы, мектепалды сыныптарының және мектепке дейiнгi ұйымдардың базистiк оқу жопары, мiндеттi мектепалды даярлығын ұйымдастыру жөнiндегi нұсқаулар, мектеп жанында 6-7 жастағы балаларды мектепалды даярлаудың бағдарламасының әзiрленуi. Аталған құжаттарды мiндеттi түрде пайдалануды жүктейтiн бiлiм және ғылым министрлiгiнiң № 96, 97 бұйрықтарында жарияланды.

11 жылдық орта білімнен 12 жылдық орта білімге көшудің басты мақсаттары мыналар: бәсекеге қабілетті, дамыған қоғамда өмір сүруге биім, құзіретті, білімді, жеке тұлғаны дамыту және қалыптастыру, шығармашыл, өзін көрсете білетін тұлға қалыптастыру.

Білім беруді жаңарту жолдары

• білім беру мазмұнын қоғамның қазіргі әлеуметтік -экономикалық сұранысына әйкестендіру
• білім беру мазмұнын ізгілендіруді, оның вариативтілігін қамтамасыз ету,
• өз бетімен білім алуға, оны практикада қолдана білуге және қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі құзырлылық қалыптастыруға ықпал ететін білім беру мазмұнымен
• қамтамасыз ету
• білім беру мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен ізденуіне мақсатты және жүйелі таратуға бағдарлау
• білім мазмұнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени бастамаларға бас болуға
• тәрбиелеуге бағдарлау

12 жылдық мектептің құрылымы:

І саты - Бастауыш білім 1-5 сыныптар. Оқуды бастау жасы - 6 жас, оқу мерзімі - 5 жыл.

Негізгі міндеті - баланың жеке басының қарқынды қалыптасуын қамтамасыз етіп, оның өз бетінше білім алуы және оларды танымдық есептерді шығаруда пайдалану қабілеттері, коммуникативтік іскерліктері дамытылады, оқуға құштарлық, оқу іскерліктері мен мақамдары қалыптастырылады.

ІІ саты - Негізгі жалпы білім. Негізгі мектеп, 6-10 сыныптар. Оқу мерзімі - 5 жыл

Негізгі міндеті - адамдар арасындағы және этносаралық қатынастар мәдениетін, тұлғаның біртұтас көзқарасын, өзін-өзі анықтауын қалыптастыру, теориялық ойлау тәсілдері мен ғылыми таным әдістерін игеруіне ықпал ететін оқу әрекетін ұйымдастыру. Бейіналды оқыту енгізіледі.

ІІІ саты - Жалпы орта білім беру. Бейінді мектеп, 11-12 сыныптар. Оқыту ұзақтығы - 2 жыл

Негізгі міндет - бейінді оқыту. Бейінді оқыту - жалпы орта білім берудің соңғы кезеңі болып табылатын, оқытудың саралануы мен даралануына, оқушылардың білімін жалғастыруға қатысты жеке және өмірлік өзін-өзі танытуына ықпал ететін талабымен, қызығушылық ниетімен сәйкес әлеуметтендіруге бағдарланған бейіндік оқытуды іске асыруға жағдай жасау.

12 жылдық мектептегі оқыту және тәрбие негіздері

• ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТӘСІЛ
• ТҰЛҒАЛЫҚ-БАҒДАРЛЫҚ ТӘСІЛ
• ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ КЕҢІСТІК ОРТАСЫ
• АҚПАРАТТАНДЫРУ
• БІЛІМ БЕРУ
• ҮРДІСІН ТЕХНОЛОГИЯЛАУ

Әлемдік тәжірибе XXI ғасырда білім беру жүйесін қарқынды дамытудың қажеттілігін көрсетіп отыр. Білім беру қоғам дамуының тұжырымдамасын анықтайды. Сонымен қатар білім беру жүйесінің миссиясын, мақсаттары мен міндеттерін, құрылымы мен мазмұнын айқындауға қоғам талабы негіз болып табылады. Қазақстанның қазіргі кездегі геосаяси жағдайы, елдің әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялану саясаты, қоғамның әлеуметтік-экономикалық және мәдени прогресінің мақсаты жаңа принциптер мен тәсілдер негізінде отандық мектептегі білім беру жүйесін жаңартуды талап етеді. Бұл мектептің жас жеткіншектерді әлеуметтендіруге тиімді дайындауды, оның өмір бойы оқуға қабілеттілігін анықтайтын білім беру жүйесінің негізгі деңгейі болуымен байланысты.

Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» (2010 ж. ) жолдауында 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық оқыту моделі табысты жұмыс істеуі үшін қажетті шаралар қабылдануы туралы Үкіметке тапсырма берген болатын.

Қазақстан Республикасы 12 жылдық орта білім берудің осы Тұжырымдамасы (әрі қарай Тұжырымдама) елдегі орта білім беру жүйесі дамуының негізгі бағыттарын айқындайтын құжат болып табылады. Тұжырымдама Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасының жобасына (2011-2020 жж. ), Қазақстан Республикасында Техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2008-2012 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес дайындалды.

Ұлттық негіздегі білім беру ұйымдарының мәнi өз шәкiрттерiне халқының мәдениетiн терең де жан-жақты үйрету, олардың санасына ұлтына деген құрмет пен мақтаныш сезiмiн сiңiре бiлудi басқа ұлттардың мәдениетiн қадiрлей бiлумен ұштастыру болып табылады. Осы орайда, өз заманымыздағы ғылым салаларынан түгелдей хабардар болған аты әйгiлi ақын, философ, қоғам қайраткерлерi түркi халықтарының мәдени рухани мұраларымен таныстыруды жөн көрген, қасиетті қағидалар мен өсер ұрпаққа өсиет қалдырған Әл-Фараби, Ж. Баласағұни, Науаи, Қожа-Ахмет Яссауи, М. Қашқари, М. Х. Дулати сынды т. б

ойшылдардың педагогикалық ой тұжырымдарынан нәр аламыз. Өткеннiң тәжiрибесiн бүгiнмен жалғастыра озық өнегелi рухани дәстүрдi ұрпақтан-ұрпаққа жеткiзу үдерiсi үнемі жүрiп отырады. Бұл үдерiссiз қоғамның өркениеттi елдер деңгейiне жету мүмкiн емес. Ұлт мәдениетiнiң маңызы және оның жеке тұлғаның рухани дамуына тигiзер әсерi, білім беру туралы ой-пiкiрлердiң қалыптасуына Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, Ш. Құдайбердиев, Ж. Аймауытов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Т. Шонанов, Ә. Бөкейханов сынды халқымыздың ағартушылары мен өнер қайраткерлерiнiң қосқан үлесi зор болдыжәне өз еңбектерiнде жас ұрпақ тәрбиесiнiң өзектi мәселелерiне байланысты айтқан құнды пiкiрлері әр кезеңдердегі білім мазмұнын жаңартуға негіз болмақ. Педагогикалық теория негіздерінің қалыптасуында Ежелгі Грецияның аса көрнекті философтары Платон мен Аристотель көзқарастарының ерекше маңызы болды. Платон тәрбие мен оқытудың мәні, қоғамдық құрылым мен тәрбиенің қатынасы сияқты аса маңызды педагогикалық ұғымдардың анықтамасын берген. Ол балаларды ерте бастан тәрбиелеудің мемлекеттік жүйесі туралы идеяны ұсынды. Аристотель жеке адамның дене, ақыл-ой және адамгершілік тәрбиесін қамтитын үйлесімді даму идеясын тұжырымдады. Ол тәрбиенің табиғи дарындылығына үлкен мән берді. Ол мектепке дейінгі кезеңді жеке адамның қалыптасуындағы ерекше және маңызды деп бөліп қарады. Бұл кезеңде оның пікірі бойынша, алуан түрлі ойындармен қатар ақыл ойды дамытатын әңгімелер пайдалануға тиіс, ал балаларды бес жасынан бастап мақсатты түрде мектепке даярлау керек-деп тұжырым жасаған болатын.

Білім беру мазмұнын жаңартудың негізгі бағыттары мыналар:

• білім беру мазмұнын қоғамның қазіргі әлеуметтік-экономикалық сұранысына сәйкестендіру;
• білім беру мазмұнын ізгілендіруді, оның вариативтілігін қамтамасыз ету;
• өз бетімен білім алуға, оны практикада қолдана білуге және қажеттілікке тәрбиелеуге бағытталған, негізгі құзырлылық қалыптастыруға ықпал ететін білім беру мазмұнымен қамтамасыз ету;
• танымдық уәждемелерін қалыптастыруға бағытталған білім беру мазмұнын іріктеу;
• білім беру мазмұнын оқушының ғылыми тәсілмен тануына, өз бетімен ізденуіне мақсатты және жүйелі тартуға бағдарлау;
• білім мазмұнын ұлттық мәдениетті құрметтеуге, өзге мәдени бастамаларға ашық болуға тәрбиелеуге бағдарлау.

Отандық және халықаралық мектептердің орта білім беру мазмұнын ұйымдастырудағы тәжрибесін ескере отырып, Қазақстан Республикасының білім беру мазмұны құрамына 8 білім саласы енгізілді: “ Тіл және әдебиет”, “Математика”, “Жаратылыстану”, “Қоғамтану”, “Технология”, “Өнер”, “Дене шынықтыру”, “Адамтану”.

Білім беру саласының мазмұны Мемлекеттік базистік оқу жоспарында қарастырылған пәндер арқылы іске асырылады.

Білім мазмұнына инварианттық компонент (өзінің мазмұны мен жүйесі бойынша мемлекеттік базалық білім беру стандарттарының талаптарына жауап беретін оқу бағдарламасының жалпы міндетті бөлігі) және вариативтік компонент ( оқушылар мектеп ұсынған арнаулы курстардан өздерінің қалауы және таңдауы бойынша игерілетін оқу жоспарының вариативті бөлігі. Мұнда оқушының өзіндік зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруға арналған “Зерттеу мәдениетінің негіздері” атты арнаулы курсы беріледі), жоғары сатыға (11-12 сыныптар) бейіндік компонент (таңдауы бойынша тереңдетіліп оқытылатын, өзінің мазмұны мен жүйесі бойынша бейінді білім стандарттарына жауап беретін оқу пәндерінің, модулдердің, курстардың жиынтығы) қосылады.

Жоғарыдағы анықтамаларды және негізгі идеяларды басшылыққа ала отырып біз зерттеу мәселесіне сәйкес мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту ұғымының анықтамасын ұсынамыз.

Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңарту - балабақшада жас ерекшелігіне сәйкес тәрбиелеу мен оқыту үдерісінде балалар меңгеретін, іріктелген қарапайым ғылыми білім, білік, іскерлік, дағдылар жүйесі және сол

арқылы баланы мектепке дайындап, танымдық қызығушылығын, ақыл-ойын,

жан-жақты дамуын қамтамасыз ету» деп тұжырым жасадық. Аталған анықтамаларды басшылыққа ала отырып мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбиеші педагогтар жас ұрпаққа білім беруде оның мазмұнын таңдай білуге және ол арқылы баланың танымдық қабілетін дамытуға, алған білімді бойына өмірлік дағды ретінде сіңіруге баса назар аудару қажеттілігі ұсынылды. Мектепке дейінгі жаста баланың дамуы мен тәрбиесінің негізгі құралы білім мазмұны болып табылады. Білім мазмұны бүгінгі қоғамдағы өзгерістерге сәйкес жаңартылып отыруы шарт.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы (2012ж. 14. 12. ) . - Астана, 2012.
2. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық іс-қимыл жоспары /Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 ж. 25. 06 №832 қаулысымен бекітілген.
3. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы бағдарлы оқытудың тұжырымдамасы. - Астана, 2010. - Б. 12-15.
4. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы // Егемен Қазақстан. - 26 тамыз 1994. Б. 2-4.

5. Қоғамдық-гуманитарлық бағытта бейіндік оқытудың әдістемелік ерекшеліктері. Әдістемелік құрал. - Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2013. - Б. 3, 25, 32 - 42.

Кесте - 1 - Мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңартудағы қарама -

қайшылықтар

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс