Қазақтың бүкіл тарихы - бірігу тарихы, тұтастану тарихы

А. А. Джалитова
Подстепный қазақ жалпы орта білім беретін
мектебінің тарих пәні мұғалімі
<<Қазақстан халқы мәңгілік ел мұратының бастауы, ұлт мұрасы>>.
<<Қазақтың бүкіл тарихы - бірігу тарихы, тұтастану тарихы.
Қазақ тек бірігу, бірлесу жолында келе жатқан халық>>
Н.Ә. Назарбаев
Сарыарқаның кең даласын жайлаған қазақ халқы, аяулы алаш жұрты тарихы терең батыр халық. Басынан сан қилы заман өткерген, осынау жұрт не көрмеді десеңізші?!
Сонда да әлсіздік танытып, тарих сахнасынан жойылып кеткен емес. Тәуелсіздіктің арайлы ақ таңы атты, жұртымыз аман, еліміз тыныш. Бірақ, осынау, <<Тәуелсіздік>> деген алып құс біздің басымызға қалай қонды? Қанша азап пен төгілген тердің өтемі болды? Міне, осы сұрақтарға бейбіт елдің ұрпақтары жауап бере ала ма? Бүгінде, елім деп еңіреген, жұртым деп жұдырық алып жүгірген ерлердің еңбегеі ақталып жатыр ма? Иа, қазіргі бейбіт заманның кілтін қолымызға ұстатқан ата - бабамыздың сан мың еңбегі үлкен мәртебе мен зор құрметке лайық. Елбасымыз Н.Ә Назарбаев бір сөзінде <<Қазақстанның тәуелсіздігі бейбіт жолмен келді. Бұл- азаттық үшін алысқан мың - мыңдаған азаматтардың қанының өтеуі. Бұл- бүкіл тарихында өзгелерге қиянат жасау дегенді білмеген халықтың пейлінің қайтарымы >> деген еді. Бұл риясыз шандық. Жапан далада мал соңынан көшіп, көшпелі тірлік кешкен, қойдай момын, жайдары халықтың басына, маңдайы жарқыраған, дана, дара хандар біткен еді. Қазақ хандарының бес ғасырға созылған шерлі шежірелерінде жиырмадан астам хан билік құрған екен. Ел билігін қолға ұстаған бұл тарихи тұлғалардың талайының тағдырлары да сан қилы, билік құрудағы қабілеттері де әр деңгейде болды. Мемлекет іргесін нығайтып, туған халқының мәңгілік сүйіспеншілігіне бөленгендері де, елін тоздырып, дұшпанға таба қылғандары да жоқ емес. Кешегі өткен заманда, Қозыбасыға алаш туын тіккен - Керей мен Жәнібек, ескі жолды саралаған - Есім, адамзаттың данасы атанған - Тәуке, қазақ даласын кеңейткен - Қасым, сыртқы күресте жан аямай күрескен - Хақназар, <<Алтын ғасырдың>> иесі - Абылай, үш жүздің басын біріктірген - Кенесары хан. Бұлардың барлығы қазақ хандығы үшін есімдері алтын әріптермен жазылатын тұлғалар. Осы хандардың арасында қазақ хандығының көркеюіне үлес қосқан немесе еңбегі еленбей, ұрпақтарына аты аталмай, құпияда қалған хандар да бар. Олардың ішіне : Тахир, Бұйдаш, Мамаш, Қожа Махмұт, Тоғым, Ахмет, Наурыз - Ахмет сынды хандар кіреді. Бүгінде, олардың есімдерін кітап түгілі, мұрағаттан да әрең табасың. Тіпті, оларға арналған ескерткіш, не көше атауының да жоқтың қасы. Биыл қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл. Бес ғасыр бойы қиын қыстау заманда басынан өткерген халықтың нағыз шарықтайтын жері, міне, осы!
Түбі бір түрік баласының ежелден атқа қонып, ел үшін, жер үшін күрес жүргізгені белгілі. Сол сияқты III - IV ғасырлардағы әлем империясы Римді құлатқан Аттеладан бастап, - Түрік қағанаты, Шыңғыс хан, Әмір - Темір, ең соңғы құлаған түрік империясы, Осман патшалығын санамағанда, жер бетіндегі ең жоғарғы билікті қолдан бермеген. Алайда тарихта <<Араб тілі - ғылым тілі, парсы тілі - поэзия тілі, түрік тілі - әскер тілі>> деген сөз бар. Біздің аталар жаугершілікпен қай халықтың жоғары билігін өзіне қаратпаған? Себебі, Еуразия даласын мыңдаған жылдар бойы еркін жайлаған Түрік халқына тең келетін, онымен бәсекеге түсетін жау болмағандықтан өзді - өзі қырқысып, бөлшектеніп, бас - басына хандық құрып, атақты аңыз - Абылай түсіндегідей әуелі арыстан, бірте - бірте жолбарысқа, одан аюға, одан түлкіге... құрт - құмырсқаға айналып, ақыр соңында бөлшектеніп - бөлшектеніп, келегі құл - құлтанның тілімен мәдениетіне бас ұрып отырған жағдайға қалай түскенін байқамай қалды. Нәтижесінде қазаққа - өзбек емес, айдаладағы орыс жақын болып көрінетін заманға жеттік. Ал егер түбі бір түрік ұландары бірігер болса, АҚШ пен Қытай болмаса да, орысты орнына қоярымыз анық. Тілі мен діні, салт - санасы ұштасатын, осынау, дархан ұлт кемелі тасыған шақта, бар мәдениетімен, даналығымен, батыр ата - бабаларымен мақтануға құқылы. Қазақтың маңдайына біткен шоқ жұлдызы басшымыз Н.Ә.Назарбаев жүргізген кемел саясат <<Мәңгілік ел>> мұратын ел санасына қайта жаңғырта отырып, асқақ мұраттың << XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры>> екенін дәлелдеді. Нұрсұлтанның <<Нұрлы жолы>> да қазақ елін көшбасшылыққа бастайтын даңғыл жол, жарқын бастама. Нұрлы да, шұғылалы келешегіміздің үкілі үміті. Халқымыздың ертеңіне деген зор құрметі, сенімі, жастарымыздың отаншыл азамат болып жетілуіне жасалған мемлекеттік қадам болып табылады.
2015 жыл қазақ халқы үшін мерейлі жыл болмақ. Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында мемлекет тарапынан көптеген іс - шаралар өткізу көзделуде. Соның бірегейі қыркүйек айында өткізілетін Қозыбасы жерінде өтетін мерей той болмақ. Бұл тойға алыс - жақын шет елдерден қонақтар шақырылып, қазақ халқының салт - дәстүрлерінің қасиеті, сана - сезімнің биіктігі қонақ жайлылығы көрсетіледі. Осындай игі шаралардан біздің мектепте тыс қалған жоқ. Атап айтар болсақ: мектебімізде қазақ хандығының 550 жылдығына арнайы стенд ұйымдастырылды және осы мерекеге орай <<Менің елім - мәңгілік ел>> атты патриоттық әндер байқауы өтті осы тақырыпта көрме ұйымдастырылып, 7 - 9 сыныптар аралығында конференция оздырылды. Осы іш - шаралардың ішінде 7 а сыныбына << Хақназар хан тұсындағы қазақ хандығы>> атты ашық сабақ өткіздім. Бұл іс - шаралар өсіп келе жаттқан ұландардың ұлтымызға, тарихымызға деген құрметін арттыра түседі деп ойлаймын.
Бұл іс-шараны өткізудің қажеттілігіне және оның маңызына келсек, 550 жыл, әрине, бір кідіріп, алды-артымызға зер салатындай уақыт екен. Егер 1822 жылдан бастап есептесек, аталған 550 жылдың 170 жылға жақын уақыты біз үшін бодандықта өткен уақыт екен. 1465 жылдан 1758 жылға дейінгі 290 жылдық кезең <<құба қалмақ заманында>> ел қорғаумен өтіпті. 1758-1822 жылдар аралығы қайтсек аман қаламыз деген жанталаспен өтіпті. Ескі жаудың орнына одан да айлалы, одан да тегеурінді жаңа қарсыластар пайда болыпты. Сол қарсаңда ғой, Абылайдың Әмірсананы өз дәргейінде паналатып жүргені. Демек, бұл кез екеуінің басына да уайым түскен еді. Қос бүйірден қысқан айдаһар мен аюдың алдында олар бұрынғы араздықты ұмытып, бірігіп кетуге дайын тұрды. Бірақ сырттағылардың аяқ алысы тез еді. Осы орайда, біз қит етсе, монғолдарды жау етіп көрсетуден сақтануымыз керек. Тарихта біздің одан да бетер жауларымыз болған. Қазақ даласы неліктен отарлық кепке түсті? Қалай түсті? Және алдыңғы буын оған қарсы қалай күресті? Мұны жас ұрпақ білуі керек. Тарих алдында біз жас ұрпақтан ештеңені жасырмағанымыз жөн. Өйтпесек, олар тек монғол туралы ғана ойлайды, қиялында тек монғолмен ғана соғысады. Яғни, монғолдар ғана біздің қарымды қарсыласымыз деп ойлауы мүмкін.
Өз басым, егер ұтқыр идеялар мен іскерлік шебер үйлесім тапқан жағдайда, бұл іс-шараның былайғы жұртқа берері мол деп ойлаймын. Ол біздің жастардың патриоттық рухын оятып, тарихи танымын тереңдетуге қызмет етеді.
Өмір - күрес. Өмір - тартыс. Өмір - бәсеке. Бұл - тіршіліктің заңы. Күрес, тартыс, бәсеке тоқтаған жерде өмір тоқтайды. Алаш көсемі Ә. Бөкейхановша айтсақ <<Таласып, тартыспаған кісіге де, халыққа да тәмам қасқырдың арасында бәйге жоқ>>. Ия, қазір еліміз дамыған 30 елдің қатарына кіру үшін кеменгер саясат жолын ұстанып, алға жылжып келеді.
Айта берсем қазақтың қасиетін,
Дастан болар дұшпаны бас иетін,
Бес жүз елу жыл толып хандығыңа,
Бес ғасырдан жалғапты өсиетін, - дегендей қазақ хандығының 550 жылдығымен тұспа - тұс келіп тұрған, Ұлы Жеңістің 70 жылдығы, Конститутцияның 20 жылдығы, Қазақстан халық Ассамблеясының 20 жылдығы құтты болсын. Болашақта дамыған елдермен терезесі тең дәрежелі ел болып <<Мәңгілік ел>> атанып, көк туымыз мәңгі биікте желбіресін!!!