Қалқанша безі

Тақырыбы:Ұйқы безінің инсулин гормонының қандағы глюкоза мөлшерін
реттеудегі ролі. Қантты диабет. Бүйрек үсті бездері, гипофиз, қалқанша без
және жыныс бездері гормондарының жыныстық жетілуді реттеудегі ролі.

Мақсаты:Ұйқы безі туралы мағлұмат беру.
Міндеттері:-Ұйқы және жыныс бездерінің функцияларын ажырата білуге үйрету;
-Қантты диабет және ішкі секреция бездерінің жыныстық жетілуді реттеуде
алатын орны жайлы түсінік беру;
-Топтарда өзара бағалауға тәрбиелеу;
Қолданылған модульдер:Оқытудағы жаңа тәсілдер, сыни тұрғыдан ойлауға
үйрету, оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау, оқыту мен оқуда АКТ-ны
пайдалану, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу, талантты
және дарынды оқушыларды оқыту, оқытуды басқару және көшбасшылық.
Сабақтың әдіс-тәсілдері:«Шаңырақ» шаттық шеңбері, Топтастыру әдісі, «Бір
қадам артқа», Ой қозғау, Диалогтік оқыту, «INSERT» картасы.
Формативті бағалау оның ішінде бағалау кестесі, мадақтау.

|Уақыты |Жоспар мазмұны|Мұғалімнің |Оқушылардың |Бағалау |Ресурстар |
| | |іс-әрекеті |іс-әрекеті | | |
|5 минут |Сәлемдесу. |-Оқушылармен |Амандасады; |Формативті |Бағалау |
|Кіріспе | |амандасады. | |бағалау |парақшалары|
|бөлімі |Шаттық шеңбері|-« Шаңырақ» |-дөңгеленіп, қол |-Тамаша; | |
| |«Шаңырақ». |шатық шеңберін |ұстасып тұрады, |-Бәрекелді;| |
| | |құрып, |өлеңді бірге |-Өте жақсы.| |
| | |тақтадағы |оқиды; | | |
| | |өлеңді оқиды. |-Сабаққа даяр | | |
| |Топқа бөлу. |Оқушыларға |екендіктерін | |Топтық |
| | |түрлі 1-ден |көрсетеді. | |ереже |
| | |4-ке дейін анау|- Оқушылардың | | |
| | |арқылы |назарын сабаққа | | |
| | |біріктіріп, 4 |аударады. | | |
| | |топқа бөледі. |- әр оқушы өз | | |
| | |-Бағалау |саны бойынша бір| | |
| | |парақшасын |топқа бірігіп, 4 | | |
| | |таратады. |топқа бөлінеді; | | |
| | |-Топ басшыларын|Топтық ережемен | | |
| | |сайлайды. |танысады; | | |
|5 минут |Үй тапсырмасын|10 сұрақтан |-Оқушылар |Формативті |-Таратпа |
|«Бір қадам|сұрау |тұратын тест |берілген |бағалау |қағаздар; |
|артқа» |Мақсаты: |-Оқушыларға 10 |сұрақтарға жауап |-Тамаша; |-Бағалау |
| |Оқушылардың |сұрақтан |береді. |-Бәрекелді;|парақшасы. |
| |өткен |тұратын тест | |-Өте жақсы |Интербелсен|
| |материалдар |таратып береді;|А |- |ді тақта |
| |бойынша алған |1. Ішкі |Ә | | |
| |білімдерін |секреция |Б | | |
| |тексеру. |бездеріне |Б | | |
| | |жатады |А | | |
| | |А. Гипофиз, |Б | | |
| | |эпифиз |А | | |
| | |Ә. Тер, жас, |Ә | | |
| | |сүт бездері |А | | |
| | |Б. Жыныс |Ә | | |
| | |бездері, ұйқы | | | |
| | |безі |Бағалау | | |
| | |2. Гипофиздің |9-10 балл - “5” | | |
| | |массасы |7-8 балл – “4” | | |
| | |А. 15-20 г |1-6 балл – “3” | | |
| | |Ә. 0,5-0,7 г |1-3 балл – “2” | | |
| | |Б. 0,20-0,25 г |Бағалау парағына | | |
| | |3. Аралас |үй тапсырмасы | | |
| | |бездерге жатады|бойынша топ | | |
| | |А. Гипофиз, |басшысы тест | | |
| | |эпифиз |қорытындысын | | |
| | |Ә. Тер, жас, |қояды | | |
| | |сүт бездері | | | |
| | |Б. Жыныс | | | |
| | |бездері, ұйқы | | | |
| | |безі | | | |
| | |4. Инсулин | | | |
| | |гармонын | | | |
| | |бөлетін без | | | |
| | |А. Гипофиз | | | |
| | |Ә. Қалқанша без| | | |
| | |Б. ұйқы безі | | | |
| | |5. Микседема | | | |
| | |ауруы | | | |
| | |туындайды, | | | |
| | |егер: | | | |
| | |А. Қалқанша | | | |
| | |бездің гармоны | | | |
| | |аз бөлінсе | | | |
| | |Ә. Қалқанша | | | |
| | |бездің гармоны | | | |
| | |көп бөлінсе | | | |
| | |Б. Йод | | | |
| | |жетіспесе | | | |
| | |6. Кеуде | | | |
| | |қуысында | | | |
| | |орналасқан без | | | |
| | |А. Ұйқы безі | | | |
| | |Ә. Жыныс безі | | | |
| | |Б. Айырша | | | |
| | |(тимус) безі | | | |
| | |7. Өсу гармонын| | | |
| | |бөлетін без | | | |
| | |А. Гипофиз | | | |
| | |Ә. Қалқанша без| | | |
| | |Б. ұйқы безі | | | |
| | |8. Бүйрек үсті | | | |
| | |безі бөлетін | | | |
| | |гармон | | | |
| | |А. Инсулин | | | |
| | |Ә. Адреналин | | | |
| | |Б. Эстероген | | | |
| | |9. Мида | | | |
| | |орналасқан | | | |
| | |бездер | | | |
| | |А. Гипофиз, | | | |
| | |эпифиз | | | |
| | |Ә. Тер, жас, | | | |
| | |сүт бездері | | | |
| | |Б. Жыныс | | | |
| | |бездері, ұйқы | | | |
| | |безі | | | |
| | |10. Жамбас | | | |
| | |қуысында | | | |
| | |орналасқан | | | |
| | |бездер | | | |
| | |А. Ұйқы безі | | | |
| | |Ә. Жыныс безі | | | |
| | |Б. Айырша без | | | |
|Тұсаукесер|«Ой қозғау» |-Адам ағзасында|Оқушылар жауап |Мадақтау |«POWER |
|3 минут |Мақсаты: |бездер қандай |береді. |арқылы |POINT» |
| |Оқушылардың |топтарға |-Сырқы, ішкі, |ынталандыру|таныстырылы|
| |сабаққа деген |бөлінеді? |аралас бездер; |. |мы |
| |қызығушылықтар|-Қандай |-ұйқы безі, жыныс|-Бүгін сен | |
| |ын ояту. |бездердің |безі, қалқанша |сұрақтарға | |
| |«Диалогтік |түрлерін |безі, қалқанша |өте жақсы | |
| |оқыту/ БЖӘ, |білесіңдер? |маңы безіт.б; |жауап | |
| |түрткі |-Аралас |-ұйқы безі және |бердің! | |
| |сұрақтар, |бездерге қандай|жыныс безі; |-Өте жақсы!| |
| |қайта |бездер жатады? |-адреналин |-Керемет! | |
| |бағыттау» |-Бүйрекүсті |гормонын бөледі; |-Бәрекелді!| |
| |Мақсаты:ойды |безі қандай |-инсулин гормонын| | |
| |дамытып, |гормон бөледі? |бөледі. | | |
| |жинақтау. |-Ұйқы безі | | | |
| | |қандай гормон | | | |
| | |бөледі? | | | |
| | |- Қантты диабет| | | |
| | |туралы және | | | |
| | |ауруының пайда | | | |
| | |болу себебін | | | |
| | |естігендерің | | | |
| | |бар ма? | | | |
|Негізгі |Мәтінмен |Жекелей оқу, |Жекелей оқиды, |Мадақтау. |Постер |
|бөлім |жұмыс. |Жұппен талдау, |Жұптасып |-Өте |Маркер |
|20 минут | |Топпен талдау, |талдайды, |тамаша; | |
| | |Постерге түсіру|Топпен талдайды, |-Бәрекелді;| |
| | | |Постерге түсіреді|-Керемет. | |
|Қорытынды |«INSERT»картас|-слайдтық |-слайдты көре | |Интербелсен|
|бөлім |ымен жұмыс |көрсетілім; |отырып, | |ді тақта, |
|3 минут |Мақсаты: |-интербелсенді |«INSERT»картасыме| |Слайд |
| |оқығанын |тақтадан ұйқы |н жұмыс жасайды; | |маркер, |
| |түсінуге, өз |безі туралы |V + ? | |стикерлер |
| |ойына басшылық|видео |V-білемін; | | |
| |етуге, ойын |көрсетеді. |+ -мен үшін | | |
| |білдіруге | |жаңалық; | | |
| |үйрету. | |?-сұрақ тудырады | | |
|Үйге |§12. «Ұйқы |Үйге тапсырма- |Топ басшылары топ|Топ |Бағалау |
|тапсырма |безі және |береді. |мүшелерін бағалап|басшылар |парағы. |
|Бағалау |жыныс |-Топ |береді. |мен мұғалім| |
|2 минут |бездеріне» |басшыларынан | |оқушыларды | |
| |Венн |бағалап беруін | |бағалайды. | |
| |диаграммасын |сұрайды. | | | |
| |сызу. | | | | |
|Сергіту | «Көңілді күн»|Оқушылардың |Оқушылар |Мадақтау. |Интербелсен|
|сәті |Мақсаты: |шаршағанын |белсенділік |-Өте |ді тақта |
|5 минут |Оқушылардың |басу, би арқылы|танытып, бойлары |тамаша; | |
| |сабаққа деген |бойларын |сергиді. |-Бәрекелді;| |
| |қызығушылығын |сергіту. | |-Керемет. | |
| |арттыру. | | | | |

Биология пән мұғалімі: Садибекова Л.К.

1. Ішкі секреция бездеріне жатады
А. Гипофиз, эпифиз
Ә. Тер, жас, сүт бездері
Б. Жыныс бездері, ұйқы безі
2. Гипофиздің массасы
А. 15-20 г
Ә. 0,5-0,7 г
Б. 0,20-0,25 г
3. Аралас бездерге жатады
А. Гипофиз, эпифиз
Ә. Тер, жас, сүт бездері
Б. Жыныс бездері, ұйқы безі
4. Инсулин гармонын бөлетін без
А. Гипофиз
Ә. Қалқанша без
Б. ұйқы безі
5. Микседема ауруы туындайды, егер:
А. Қалқанша бездің гармоны аз бөлінсе
Ә. Қалқанша бездің гармоны көп бөлінсе
Б. Йод жетіспесе
6. Кеуде қуысында орналасқан без
А. Ұйқы безі
Ә. Жыныс безі
Б. Айырша (тимус) безі
7. Өсу гармонын бөлетін без
А. Гипофиз
Ә. Қалқанша без
Б. ұйқы безі
8. Бүйрек үсті безі бөлетін гармон
А. Инсулин
Ә. Адреналин
Б. Эстероген
9. Мида орналасқан бездер
А. Гипофиз, эпифиз
Ә. Тер, жас, сүт бездері
Б. Жыныс бездері, ұйқы безі
10. Жамбас қуысында орналасқан бездер
А. Ұйқы безі
Ә. Жыныс безі
Б. Айырша (тимус) без

|Бездер |Қызметі |Жыныстық жетілуді |
| | |реттеудегі ролі |
|Гипофиз | | |
|Қалқанша безі | | |
|Бүйрекүсті бездері | | |
|Жыныс бездері | | |

1.Омыртқалы жануарларда болатын ішкі секреция бездеріні ішіндегі ең ірісі:
А.Айырша без; В.Бүйрекүсті безі; С.Ұйқы безі;Д.Жыныс безі; Е.Қалқанша безі.
2.Ересек адамдағы қалқанша безінің салмағы:
А.30-60 гр; В.30-50гр; С.30-40гр;Д.30-20гр;Е.30-10гр.
3.Қалқанша безден бөлінетін грмондар жетіспесе адам қандай ауруға ұшырайды:
А.Микседема;В.Базедов ауруы;С.Эндемиялық зоб;д.Кретинизм; Е.Акромегалия.
-тапсырманың орындалуын қадағалайды;
-жауап парағына бағаларын түсіртеді.

INSERT»картасы - V + ?

|V-білемін; |+ - мен үшін жаңалық; |?- сұрақ тудырады |
| | | |

Сабақтың тақырыбы Аралас бездер
Дамытушылық мақсаты:  ұйқы безі мен жыныс бездерінің маңызы ағзаның жұмыс
қызметі үшін ерекше  екендігі мысалдар арқылы айта отыра  оқушылардың
білімдерін дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру арқылы  олардың
құзырлығын қалыптастыру. 
Тәрбиелік мақсаты:  Отансүйгіштікке, елбасын қүрметтеуге, қоршаған 
                               орта мен табиғатты аялауға, салауатты өмір 
                               салтын ұстануға, өздерінің жеке гигиеналарын
                               дұрыс қалыптастыруға, денсаулықтарын күтіп 
                               ұстауға тәрбиелеу.
 Міндеттер: 
Ұйқы  безінің гормоны маңызы, жыныс  гормоны жетіспеуінен туындайтын
аурулар жайлы жалпы мәлімет алу
Мұғалімдер үшін оқу нәтижелері 1.Оқушылардың бірін-бірі оқытуы арқылы
аталған тақырыпты меңгеріп шығу;
2.Мұғалім оқуға бағыттап отыру;
3.Оқушылардың өзін және достарын бағалау мүмкіндіктерін жасау;
4. жыныс және ұйқы бездерінің денеде орналасуын білу
Сабақта туындаған негізгі идеялар 1.Оқушының  өмірдегі біліміне, білетініне
сүйену;
2.Жаңа  теориялық ақпаратты  беру арқылы оқушыға жаңа ойлау дағдысын,
мәнерін, амалдарын қалыптастыруға ықпал жасау.
Тапсырмалар ( Ойланып жауап беріңдер тапсырмасына хабарлама дайындау,
дәптерлеріне кестені толтыру
1 сабақ. тақырыбы: Аралас бездер
Бездердің бөлінуімен танысу
Сабақтың жүрілуі бойынша мұғалімнің жазбалары: Мұғалімдер мен оқушылар іс-
әрекеті.
Оқушыларды ұйымдастыру, сәлемдесу  /0,5 мин/
СТО сұрақтары Сабақ барысында жасаған мұғалім мен оқушының іс-әрекеті
Сабақтың маңыздылығы не?
-оқушылар не алады?
-бұрынғы білімін қалай пайдалана алады?
-өмірден алған тәжірибесінің әсері?
-сабақтың болашақта  оқушыға қандай пайдасы бар? Оқушылар өтілетін
тақырыпты келтіріп шығарады
Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды топқа бөлу. Бұл сабақта оқушыларды тұрғылықты жеріне байланысты
бөлгім келеді. Мысалы; Қымызынай; Наргиз, Әлішер, Қанатбек, Гүлдана,
Қайыргелді. Молбаза; Алмас, Диана, Шыңғыс, Дулат, Фабрика; Аяжан, Нариман,
Гүлбағдан, Мөлдір, Айдана/2 мин/
 
 
Сын тұрғысынан  ойлау үшін мүмкіндіктер
-еркін ойлауға қандай мүмкіндіктер жасалды?
-өздігінен ізденуге қандай мүмкіндіктер жасалады? І. Қызығушылығын
оятуСлайд1,2
Үй тапсырмасын сұрау. Оқушылар келіп дене мүшелерінен бір мүшені алады, сол
мүшенің артында эндокриндік жүйеге байланысты бір термин жазулы болады.
Оқушылар сол терминге төмендегідей етіп сипаттама беруі тиіс. 
А) қай безден шығады немесе қандай гормон бөлінеді?
В) дененің қай бөлігінде орналасқан
С) осыған байланысты қандай ауруларды білесің
Д) адам ағзасы үшін маңызы
Е) осыған байланысты қызықты 
Бүгінгі тақырыпты ашу мақсатында әр топқа кроссворд беріледі. Сұрақтары
төмендегідей:
1. Организмнің ішкі және сыртқы құрылысын зерттейтін пән? (Анатомия)
2. Биологиялық белсенді химиялық заттар (Гормон)
3. Тироксин гормонын бөлетін без. (Қалқанша)
4. Есту мүшесі (құлақ)
5. Осы гормон бүйрек үсті безінен бөлінеді. (адреналин)
6. Тірек – қимыл жүйесіне кіретін негізгі мүше. (сүйек)
7. Зәр шығару жүйесінің негізгі мүшесі (бүйрек)
8. Ол аурумен ауырған адамның бойы 60 см-ден 1 м-ге дейін болады.
9. Ішкі секреция безінің маңызды безі (эпифиз).
10. ...... зоб 
11. Бадырақ көз немесе ....
12. Ол без өзінен тимозин гормонын бөледі (айырша)
Мағынаны ажырату сатысы (жаңа ақпарат)
-оқушыларды белсене қатыстыру 
-стратегияларды жүйелі қолдану   арқылы оқушылардың жұмысын ұйымдастыру
(сауал қоя білу, талдау жа-сай білу, баяндау және қызу ой талқысын жасай
білу қабілеттерін жетілдіру жолдарын беру)
-оқушылармен бірлесіп жұмыс жасау, қарым-қатынас шеберлігін ұтымды
пайдалана білу
-оқулықтан басқа ақпараттар көзін ашу - оқушыларды белсенділігін арттыру
 
ІІ. Мағынаны тану
Ұйқы безі (поджелудочная железа) (лат. панцреас — үйқы безі) — сыртқы және
ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі ретінде ол ас қорыту ферменттеріне
бай үйқы безі сөлін бөледі. Сонымен қатар, үйқы безі аралшықтарының
жасушалары инсулин гормонын қанға бөледі. Сыртқы секреция без бөлігі
құрылысы жағы- нан көпіршікше-түтікше бездерге жатады.
Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік тәрізді болады. Олардан шығатын
шығару өзектері негізгі без өзегін түзеді. Ұйқы безінің өзегі он екі елі
ішекке ашылады. Ұйқы безінің эндокринді бөлігін панкреаттық (лангерганс)
аралшықтары құрайды. Олардың пішіні дөңгелек немесе сопақ¬ша болып, әр
түрлі без бөлікшелерінде орын тебеді. Аралшық жасушалары А, В, Д, Д және РР
болып бірнеше түрге бөлінеді. Ең көп кезіесетін В- жасушалар инсулин
гормонын түзіп, қандағы глюкозаның мөлшерін азайтып, оны гликогенге
айналдырады. А- жасушалар түзетін глюкагон гормоны, керісінше, гликогенді
глюкозаға айналдырып, оны қанға өткізеді. Д- жасушалар аз мөлшерде
кездеседі. Бұл жасушалардың гормоны А- жасушалар гормондарының түзілуін
тежейді. Д- жасушалар қан қысымын төмендететін, үйқы безі сөлінің бөлінуін
күшейтетін гормон бөледі. РР- жасушалар гормоны қарын сөлі мен ұйқы безі
сөлінің түзілуін реттейді.Ұйқы безінің жалпақтау болып келетін бас жағы
ұлтабарға жабысып кірігіп тұрады.
 
Толғаныс (рефлексия)
-сабақта үйренгендерін бекіту, қолдану жолдарын беру
-жаңадан үйренгенін пайдалана отырып, білімін жүйелеу
жауап шешімі осыған байланысты жұмыстар беру арқылы түсінік деңгейін
тексеру ІІІ. Ой қорытынды
Әр топтан өздері таңдаған бір оқушыға өтілген тақырыптар бойынша  слайд
арқылы қандай да бір термин немесе сурет көрсетіледі(топтың басқа мүшелері
суретке теріс қарап отырады),ал оқушы сол суретті өз тобына ыммен түсіндіру
керек
Ұйқы безі, гипофиз, қалқанша маңы безі, бүйрекүсті безі, инсулин,
адреналин, тестестерон
     Эссе жазу
1.«Егер де мен эндокринолог дәрігері
болсам.....................................»
 
Дарынды балалармен жұмыс 
2.«Артығын тап» ойыны
Асқазан,тік ішек,өңеш, жыныс безі
Қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, сүт безі
Сүт безі, май безі, тері безі,гипофиз
Тироксин, паратгормон, инсулин, тері
 
 
Бағалау түрлері
- оқушының өзін-өзі бағалауы;
- топтық өзін-өзі бағалауы;
- мұғалімнің бағалауы;
- жалпы бағалау;
- критерийлер арқылы бағалау
Бағалау: /4мин/ Өзін-өзі және достарын бағалау парағы
Оқушының аты-жөні____________________________________
№ Оқушының аты-жөні Сыныптасыңды бағалау Мұғалімнің бағалауы 
-сабақты қалай аяқтауды жоспарлау Тапсырмалар орындау арқылы аяқтау
Сабақты аяқтау түрлері
-бір пікірге келу...
-өз пікірін дәлелдеу...
-үйде жалғастыру... Үй тапсырмасы:
/1,5 мин/                     45 мин. Сабақтың соңы
Сабақ барысын ұйымдастырудағы қосымша іс-әрекеттер немесе сабақ бойынша
өзгертулер
-оқушы алған білімінің  деңгейін  қандай дәлел арқылы білуге болады?
- оқушының білмегенін жеткізе аламыз ба?
-мүкіндіктер мен уақыт жеткілікті болды ма?   оқушының белсенділігі, оған
деген сенім, бірігіп жұмыс жасау ынтымақтастық арқылы  дәлелдей аламын.
Мысалы: топтардың суреттерді талқылап, салыстыра алуы, жұмбақтар шешу,
мәтіндегі анықтамаларды түсініп нәтижесін флипчартта салу, жазу арқылы ғана
түсіндіруге болады. Мұнда  оқушылар ынтымақтаса отырып білім беру үдерісіне
белсенді араласуы, жеке тұлға ретінде өз-өзіне сеніммен қарап жұмыс
жасауы(өзін-өзі бағалауы), білім берудегі жаңа мүмкіндіктерді (достарымен
бірге жұмыс жасау) пайдана алды. Бұл жердегі ең негізгі принцип сенім
білдіру мен ынтымақтастық болды. 
 
-қандай әдіспен олардан топ құрамын? (білім деңгейі, өз қалаулары, өзара
үйрету топтары) 1.Топтарды құрастыру кезінде алдын ала іріктеу және саралау
жүргізілген жоқ. Топтар сол сабақ үстінде ойындар арқылы топқа бөлінді.
2. Барлық оқушылар үшін тапсырмалар бірдей деңгейлі қиындықтары бар. 
3. Бұл арада мұғалім балаларға сеніп, олардың білімін арттыру, кеңейту
жайлы ғана іс-әрекеттер жасады. Мұғалімнің мақсаты мен міндеті әр бала- ның
өзінің қабілет  қарымын аша түсуге күш салдым.
 
Кері байланыс парағы.
Оқушының аты-жөні_________________________________________
 
Сабақта ұнағаны Сабақта ұнамағаны Сабақта нені өзгерткің келеді
     
Эссе жазу
1. Егер де мен эндокринолог дәрігері
болсам.....................................
 
Эссе жазу
1. Егер де мен эндокринолог дәрігері
болсам.....................................
 
Эссе жазу
1. Егер де мен эндокринолог дәрігері
болсам.....................................
 
1.«Артығын тап» ойыны
 
Асқазан,тік ішек,өңеш, жыныс безі
Қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, сүт безі
Сүт безі, май безі, тері безі,гипофиз
Тироксин, паратгормон, инсулин, тері
 
1.«Артығын тап» ойыны
 
Асқазан,тік ішек,өңеш, жыныс безі
Қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, сүт безі
Сүт безі, май безі, тері безі,гипофиз
Тироксин, паратгормон, инсулин, тері
 
1.«Артығын тап» ойыны
 
Асқазан,тік ішек,өңеш, жыныс безі
Қалқанша безі, гипофиз, эпифиз, сүт безі
Сүт безі, май безі, тері безі,гипофиз
Тироксин, паратгормон, инсулин, тері
 
Жүктеу үшін астындағы жарнаманы басыңыз