Ұлттық өнері және қол өнердің бір саламсы құрақ құрау

Баяндама
Тақырыбы : Ою-өрнек шыкты ұлы халқымнын жүрегінен.

Жунусова Айнагуль Халеловна

Қостанай қаласы , № 10 орта мектебінің

Технологя пәнінің мұғалімі
Жеткіншек ұрпақты ұлттық сезім мен рухта тәрбиелеуде ұлттық ою-өрнек тердең
алатын орны бөлек.Қазақ халқының қол- інерінің арналы кең тұрі сан алуан.
Адамдар ертеден –ақ өздерін қаршаған айнала дүніені тасқа бейнелеген,
және киімге ыдыс-аяққа қарапайым сурет ретінде салған, осылай бірте-бірте
ою-өрнек пайда болған.Біздін келе-жатқан тұрмыс-тіршілігінде ою-өрнектің
алар орны зор,ол ұрпақтан –ұрпаққа жалғасып келе жатқан бірден-бірге
өнер.Әр шебер бұл өнерді өз үлгісінде дамытып , оюға өзі атау беріп терең
ұғым беріп, сондықтан ою-өрнектің сырын , тарихын , сол шеберлерден ешкім
артық білмейді.
«Ою -өрнекті қайдан , кімнен үйрендін» сақалға атақты суретші былай
депті:
«Таудын бұлағынан
Қойдын күлағынане
Анамның клізнен
Ешкініңн мүйізінен»
Гұлама ғалым Әлкей Марлулан қазақтар ою-өрнек әлемінде өмір сүреді .
Жасалған ою-өрнек әсемдік пен сәнділіктін нышаны .Әрбір ою-өрнектін-сан
алуан, тағыналы тарих , акппарат жатыр.
Мысалы : «еліміздін туындағы ирек су оюы,донгелек такүн оюы жарық өмір
қошқармүйіз оюы-молшылықты, тоқтылықты , байлықты меңзейді , ал көк түс –
ашық аспан , бейбітшілікті білдіреді; құсқанат оюы-еркіндікті . Біздің
елеміз тәуелсіздікті нық ұстап жүрсін, елімізде молшылық , баршылық ,
бейбітшілік , бақытты өмір болсын » деген арман , тілек бар .
Бұгінге дейін қазақ ою-өрнектерінің бес жүзге жуық түрі анықталған.
Ою- өрнек – сән және қосалды өнер туындыларында , архитектурада , кітап
қөркемдеу ісінде пайдаланды.Қазақтын өю-өрнек үлгілері байырғы сақ , гұн,
ұлгісін тайпаларынан келе жатыр .
Халық арасында қөп торалған мүйіз , түйе табан , қас-алка, кұс-қанат, қаз
табаны.
Қазақ халқының ою- өрнегі.
1. Қошқармүйіз өрнегінің элементері
А) Қос-мұйіз және төрт құлақ мұйіз
Б) Розетка, ұш гүл
В) Қосмүйіз , қошқармүйіз,сынармүйіз ( тұйемойын,
өмыртқа,жіліншік,түяк,білек,күлақ)
Қазақ халқының ою- өрнектерінің атаулары
А) Малдың мұшелеріне байланысты
Б) Құстарға байланысты
В) Аңнын мүшеріне ( тырна, кус- мойын)
Г) Жер, су, өсімдіктерге ( Тармақ, Раушангүл) байланысты болған.
Д) Геометриялық фигуралар тектес (Тортлоз)
Е) Ай, жұлдыздар тенеуатаулары
Ё) Қару-құралдарға байланысты (айбалта , айшық)
Ою-өрнектердің атаулары халықтың күска, аңдарға, үй- жануарларына мол
адамгершілігін махаббаты білдіреді.
Ою-өрнектерді қолдану:
Қаз мойын – кілемдерге, сырмақтын шетіне салынады.
Қошқар мүйіз –текемет , сырмақтарға салынады
Толқын- алашаға салынады.
Жауқазым- көйлектерге салынады
Төрт мүйіз – жастық тыстарына салынады
Бота қөз- кілем, төсек жапқыш тарына
Ою- өрнектерге байланысты мақал- мәтелдер:
А) Талаппен бастап, талғаммен аяқта
Б) Ою ойғанның ойы ұшқыр
В) Ою ойған – сызу да сызады.
Г) Үлгісі көптін, өрнегі көп
Д) Ойсыздан оюша шықтайды
Е) Оюды оя алмаған ойланбаған
Құрақ құрау да - өнер.
Бұл өнердің тәрбилік мақсаты мол.
1. Барды далаға тастамай –ұқсату . Ұлттық өнері және қол өнердің бір
саламсы құрақ құрау.Құрақ мата қиыдыларына жасалатын ерекше бұйым:құрақ
құрау асқан жеберлікті, түс үйлесімділігін, қайталанып келіп отыратын
элементтерді дәлдікпен үйлестіруді талап етеді.
Құрақ құраудың – екі мақсаты бар.
1. Мата қалдықтарын іске жарату.
2. Сәндік бұйымдарды жасау( қоржын, көрпе,аяқ-кап, қоржын жасау )
Абай атамыз айтқан : Бес дұшпанның бірі- ысырапшылық , қол өнердін бұл
сапасы ысырапшылыққа жол бермейді.Ұлы Абай халық өнеріне жоғары баға берген
.Шеберлердін шығармашылығына, шеберлігіне байланысты құрақты сан түрін
жасауға болады; Олар : «Сегізжапырақ», «жауқазын», «қызғалдақ»,
«қошқармүйіз», «ботағоз», «аққу», «шаршы».
Бала тәрбиесіне мән беріп , ес білік, ер –жеткенге дейінгі салт- дәстүр,
әдетгұрыпты жасағандардын бір—Қазақ халқы осыған орай оқушыларға
эстетикалық тәрбие беру мақсатында оларды ізденіске жетелейміз,есту
қабілетін арттырамыз. «Бұлақ көрсен –көзін аш»- депті халық . Халық
педагогикасы балаларды тең қана өнерге , еңбекке , Отан сүйгіштікке
тәрбиелейді.Қазақ халқының осы құрақ құру саласы ұрпақтан ұрпаққа мұра
болып , ұнемі халықтын қолданыста болып, дамып келе жатқан өнер түрі.
Құрақтардын түрлерін құрап келем
Жас ұрпаққа ұйретім, үлгі берем.
Өнері асқан , ежелгі , өнегелі
Өсіп шықсын біздерден
Қазақтың отан сүйгіли азаматтары.