Денелердің жүзу шарты

Сыныбы: 7 «а»
Тақырыбы: Денелердің жүзу шарты

Мақсаты:
білімділік: денелердің жүзу шартын түсіндіру

дамытушылық: денелердің жүзу шарттарының өмірдегі көрініс тапқан
жерлері туралы мысалдар келтіру арқылы оқушылардың
тақырыпқа, пәнге қызығушылығын арттыру

тәрбиелік: логикалық ойлау қабілетін артыруға, тиянақтылыққа,
белсенділікке, жылдамдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : дәстүрлі

Сабақтың әдісі-тәсілдері : проблемалық сұрақтар қою арқылы ой қозғау ,
тәжірибе арқылы мәліметтер
алып, есептер шығару

Қолданылатын құралдар мен жабдықтар:
инетрактивті тақта, флипчарттар, Xplorer GLX тіркеуіші,
күш сенсоры, Архимед шелегі, тестілуші құрылғы Activote.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеру, құралдары тарату

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
а) «Суреттер сөйлейді» (сурет бойынша түсінік айту)
б) «Тарихқа көз жүгіртсек». ( ғалымдар мен олардың ашқан жаңалықтар мен
тәжірибелері туралы әңгімелеу
с) «Тәжірибе жасап үйренеміз». (Xplorer GLX тіркеуіші күш сенсоры,
Архимед шелегімен тәжірибе жасап, Архимед заңының дұрыстығын тексеру,
алынған мәліметтер бойынша заттың тығыздығын анықтау)
д) «Жалғасын тап» (қорытынды сұрақтар)

ІІІ. Жаңа сабақ
Суда қалқып, батып, жүзіп жүрген үш денені көрсету.
- Осы денелердің сұйық ішіндегі орналасу себептерін қалай түсіндірер
едіңдер ?
(оқушылар ойлары тыңдалып, олардың айтқандарынан қорытынды жасалады.)
Оқушылар осы құбылыстарды түсіндіру үшін бізге әуелі денелерге әсер етіп
тұрған күштерді салуымыз керек.
. Әр түрлі материалдардан жасалған денелерді сұйық ішінде батырайық.
Денелерге екі күш : жоғарыдан төмен қарай ауырлық күші Fа=mg төменнен
тік жоғары FА=ρcgVы.с күштер әсер етеді.
Дененің жүзу шарттары
1. Fа= FА Егер дене сұйыққа толық батып оның ішінде жүзіп жүрсе, онда
денеге әрекет ауырлық күші Архимед күшіне тең болады. Жүзу кезеңінде денені
вертикаль бойымен орын ауыстыру жылдамдығы өзгермейді.
mg=ρcgVы.с ; m=ρдVд екенін ескерсек, онда ρд=ρc болады. Ендеше дене
сұйық еішінде бірқалыпты жүзіп жүрсе онда дене тығыздығы мен сұйық
тығыздығы тең болғаны.
2. Fа> FА болса егер денеге әрекет ететін ауырлық күші Архимед күшінен
артық болса онда дене сұйыққа батады. ρд>ρc болған
3. Fа< FА Егер ауырлық күші Архимед күшінен кем болса, дене сұйықтықтың
бетінен көтеріледі.
Дене сұйық бетінде жүзу үшін ығыстырылған сұйықтықтың көлемі дененің
сұйыққа батқан бөлігінің көлеміне тең болады. Дененің батқан
бөлігінің көлемі. Vб.б =(ρд/ρc )Vд

Сонымен егер дене сұйық бетінде жүзіп жүрсе, дененің сұйыққа батқан
бөлігінің көлемі сұйықпен дене материалы тығыздықтарының арақатынасына
байланысты болады.
Дененің тығыздығы сұйықтық тығыздығына байланысты қарағанда
неғұрлым аз болса, онда сұйыққа соғұрлым аз бөлігі батады.
Дене материалының тығыздығы сұйық тығыздығына жақын болса дененің
көберік бөлігі су ішінде батады. Мысалы: мұздың тығыздығы
900 кг/м ал судың тығыздығы Рс =1000 кг/м
бұдан Vбб =9000 V д = 09 мұз 9 бөлігі су ішінде
болады.
1000 10
Сонымен дененің сұйық ішінде жүзіп жүруі, доп сияқты оның бетіне
қалқып шығуы,батып кетуі сұйық пен дене материалы тығыздықтарының
арақатнасына байланысты болады.
Енде ісуда жүзуге тоқталайық. Адам денесінің орташа ρ=1036 кг/м3
тұщы судың тығыздығына сәл суда көп. Адам малти білсе, оның жүзуіне
себептесіп ауырлық күші Архимед күшіне теңгереді. Мысалы: адам массасы
50 кг болса, онда адамға, әрекет ауырлық күші Fa = mg =50 кг * 9,8 н
= 490 Н.
кг
Адам денесінің көлемі V = m = 50 = 0,048 м
ρ 1036
Тұщы судағы адам денесіне әрекет етітін Архимед күші:
Fa = ρ gV=1000 кг * 9,8 н * 0,048 м = 470 Н
м кг
Жауабы: ауырлық күшінен 20Н аз.
Сондықтан теңіз суының тығыздығы адам денесінің орташа тығыздығына
жақындау, сондықтан тұщы суына қарағанда, теңізде жүзу оңайырақ.
Мысалы: балықтың торсылдағы өзінің көлемін оңай өзгерте алады. Балық
бұлшық ерттерінің көмегімен аса тереңге түскенде, судың түсіретін
қысымы артады да торсылдығы сығылады, денесінің көлемі кішірейеді.
Сондықтан жоғары итерілмей судың тереңінде жүзіп жүзе береді.
Ал жоғары көтерілген балық торсылдығы және денесінің көлемі ұлғаяды
да, ол судың бетін ала жүзетін болады. Балықтар өздерінің суда жүзу
тереңдігін реттей алады.
Киттер өзінің жүзу тереңдігін, өкпесін кішірейтіп және үлкейтіп
реттей алады.

IV. Жаңа материалды бекіту.
А)Ақпарат жинақтау
Кестеге формуларлар мен тұжырымдарды дұрыс жинақтай білу.
Б) Есеп шығару
30 жаттығу.
№1. Суы бар лабораториялық ыдыста мұздың үлкен кесегі жүзіп жүр. Мұз
ери бастағанда ыдыстағы судың деңгейі өзгере ме? Түсіндір.
Жауабы: Өзгермейді Себебі суға мұзды салғанда мұздің көлемінде сұйық
жоғары ығыстырылған болатын, енді мұз ерігенде сол көлемді алады.
№3. Массасы 100 кг, көлемі 0,2м3 дене суат бетінде жүзіп жүре ме, әлде
батып кете ме?
Бер: Шешуі
m = 100 кг Fа=mg 100*10 =1000 H
V= 0.2 м3 FА=ρcgVы.с = 0.2*1000*100= 2000H
ρ = 1000 кг/ м3 Fа< FА
Т/к: Fа - ? Жауабы: дене суат бетінде жүзіп
жүреді.
FА -?

С) № 4 әр қатарға өз орынында орындату
Д) Тест
(Activote тестілеуші құралы арқылы тест сұрақтарын жауап беру)

V. Оқушыларды бағалау
Сабаққа жақсы қатысқан оқушыларды бағалау

VI. Үйге тапсырма: «Денелердің жүзу шарты» тақырыбын оқу.
30- жаттығудың №2,5 сұрақтарын жауап
беру.