Биологиялық қару

«Бекітемін»

______________ ______________

мектеп директоры

1. Сабақтың тақырыбы: Бактериологиялық (биологиялық) қару және оның
зақымдау әсері мен қолдану белгілері, бактериялық құралдар, олардың
зақымдау әсері мен одан қорғану құралдарына қысқаша сипаттама беру,
бактериологиялық зақымдау ошағы және оның сипаттамасы,
бактериологиялық зақымдау ошағында жүргізілетін іс-шаралар, карантин
және обсервация

2. Сабақтың мақсаты: Оқушыларды биологиялық қарулардың түрлерімен және
негізгі қасиеттерімен таныстыру.

3. Уақыты: 45 мин.

4. Өткізілетін орны: 11 сынып, БӘД бөлмесі.

5. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы, плакаттар.

6. Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 мин.

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді,
амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.
ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 9 мин.

- Тұтқиылдыққа жетудің шарттары қандай?
- Химиялық соққылардың бүркемеленуі дегеніміз не?
- Химиялық қаруды мақсатына сай жеткізудің қандай тәсілдері бар?
- Қорғаныштықтың қанша дәрежесін білесіңдер?

б) Негізгі бөлім – 23 мин.

Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері. Адамның жұқпалы
ауруларының ауруларының сипаттамасы.

Биологиялық қару.

Биологиялық қару (БҚ) – биологиялық заттармен жарақталған, жеткізу
құралдары бар арнайы оқ-дәрілер мен ұрыс аспаптары. Ол қарсыластың тірі
күшін, жан-жануарларды, ауыл шаруашылығы дақылдарын зақымдауға, кей
жағдайда қару-жарақты, әскери техника мен жабдықтау материалдарын бүлдіру
үшін қолданылады.

Биологиялық қаруды қолданып ұрыс әрекеттерін жүргізуді биологиялық соғыс
дейді.

Биологиялық қарудың зақымдау әрекеті бірнеше кезекте патогендік микробтар
мен олардың улы өнімдерінің ауру тудырғыш қасиетін қолдануға негізделген.
Адам (жануарлар) ағзасына аз түссе де, ауру тудырушы микробтар мен олардың
улы өнімдері өте ауыр жұқпалы аурулар таратады; оны дер кезінде емдемесе
өлім қаупін тудырады немесе зақымдалушыны ұзақ уақыт жарамсыз етеді.

БҚ ретінде мыналардың пайдаланылуы мүмкін:

Адамдарды зақымдау үшін: бактериялық ауруларды қоздырғыштар (оба,
тулермия, сарып, күйдіргі, тырысқақ); вирустық ауруларды қоздырғыштар
(шешек, қызба, венесуэлалық энцефоломиелит); риккетсиздарды қоздырғыштар
(бөртпе, сүзек, таңбалы қызба, Қу-қызба);

Жануарларды зақымдау үшін: аусылдың, ірі қара обасының, шошқа обасының,
күйдіргінің, маңқаның, жалған құтырудың және басқа аурулардың
қоздырғыштары;

өсімдіктерді құрту үшін: астық тұқымдастар таты, картоп фитофторозы, солу
қоздырғыштары, және т.б. химиялық заттар.

БҚ-дың зақымдаушы әрекеті бірден көрінбейді, ол ағзаға түскен микробтар
мен токсиндердің түрі мен санына, ағзаның күйіне байланысты. Инкубациялық
кезең бірнеше сағаттан 14 күнге дейін созылады, мысалы, тулермияда 6
тәулікке, ал бөртпе сүзекте 14 тәулікке дейін болады. Осы кезең бойында
жеке құрам ұрысқа қабілеттілігін сақтайды.

Тарихи анықтама. Патогенді микробтарды зақымдау өте ертеде туған. Мысалы,
1741 жылы Мексика мен Перудегі басқыншылық науқанға қатысушы 27 мың ағылшын
солдатының 20 мыңы сары безгектен өлді. 1802 жылы көтерілісті басу үшін
Гайти аралына Напалеон жіберген генерал Леклерктің 30 мыңдай армиясы
түгелге жуық қырылып қалды. Еуропадағы 1733 жылдан 1865 жылға дейінгі
соғыстарда 8 миллиондай адам өлді, оның ішінде шайқаста 1,5 млн адам шейіт
болса, 6,5 млн адам жұқпалы аурулардан өлген.

Барлық құрлықтағы елдер экономикасына ауылшаруашылық малдары
(эпизоотияда) мен ауыл шаруашылығы өсімдіктердің (эпифитотия) жаппай ауруы
едәуір шығындар әкелді. Мысалы, 1950-1951жылдары Оңтүстік Африкадағы Рифт
алқабында эпизоотиядан 100мыңнан астам бас қой мен ірі мүйізді қара шығын
болып, адамдар арасында ірі көлемді індет тараған, ал әр түрлі
дәнді–дақылдар мен картоптың аурулары мен таттың, түбірдің шіруі
эпифитотиясынан АҚШ-тың өзінде 20 млн адамды асырауға жететін астық өнімі
шығын болады.1925 жылдың 17 маусымында Женевада «Соғыста тұншықтырғыш,
улағыш және сол сияқты басқа газдар мен бактериялогиялық заттарды қолдануға
тыйым салу хаттамасына» қол қойылды.1940-1944 жылдары жапон армиясы қытай
әскері мен бейбіт тұрғындарға қарсы БҚ-дың әр түрін 11 рет қолданды,
нәтижесінде Қытай қалалары мен аудандарында індет тарап, мыңдаған адам
госпитальға түсіп, 700-ге жуық адам бір ғана оба қоздырғышын қолданудан
қаза болды.

Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері.

БҚ-дың зақымдаушы әрекетінің негізін биологиялық құралдар құрайды.

Оларға жататындар:

Патогендік микроорганизмдер жұқпалы ауруларды қоздырушылар – көлемі өте
кішкентай, түсі, дәмі, йісі жоқ, сондықтан адамның сезу мүшесі арқылы
анықталмайды. Көлемі, құрылысы және биологиялық қасиеттеріне байланысты
олар вирустардан басқа бактерия, риккетсия мен саңырауқұлақтар класына
бөлінеді.

Бактериялар – формалары мен мөлшерлері әр түрлі дара шаршылы
микроорганизмдер. Олардың мөлшері 0,5-тен 8-10мкм-ға дейін болуы мүмкін.
Бактериялар дара көлденең бөліктермен тұқым береді, 28-30мин сайын екі
дербес клетка шығарады. Тікелей күн сәулесі, дезинфекциялау және жоғары
температура (+60град) әсерінен олар тез өліп қалады; төмен температураға
төзімді, -25град-ты еркін көтереді. Кейбір бактерия түрлері қолайсыз
жағдайларда тірі қалу үшін қорғаныш капсуламен жабылуға немесе сыртқы орта
әсеріне жоғары тұрақтылығы бар ұрыққа айналуға қабілетті.

Риккетсиялар - көлемі үлкен емес 0,4 – 1мкм-ға дейінгі таяқша клеткалар,
олар тек тірі тіндер клеткаларының ішінде ғана тұқым көбейтеді. Олар ұрық
жасамайды, бірақ кебуге, мұздауға, жоғары температура әсеріне төзімді.
Риккетсиялар адамның мынандай ауруларының: бөртпе сүзек, құзды таулар
теңбіл безгегі, қу безгек және т.б. аурулардың себебі болып табылады.

Саңырауқұлақтар - дара немесе көп клеткалы өсімдіктен пайда болатын
микроорганизмдер, олар бактериядан мейлінше күрделі құрылысы және тұқымын
көбейту тәсілімен ерекшеленеді.

Вирустар - биологиялық агенттердің ең үлкен тобы. Вирустар натуралды
шешек, тропикалық геморройлы безгек, аусыл, Рифт алқабының безгегі және
басқа да аурулардың себебі болып табылады.

Жануарларды зақымдау үшін БҚ ретінде жануарлар мен адамдарға тең дәрежеде
қауіпті аурулар: түйнеме, аусыл, Рифт алқабының безгегі және басқалар
немесе жануарларды ғана зақымдайтын: ірі тұяқты мал обасы, шошқалар обасы
және басқа эпизоотикалық ауру қоздырғыштары пайдалануы мүмкін.

Ауылшаруашылық дақылдарды зақымдау үшін бидайдың сызықтық сабақ таты,
күріштің пирикуляриозасы, картоптың фитофторозасы және басқа мәдени
өсімдіктердің бактериялық, вирустық және саңырауқұлақ ауру қоздырғыштары
қолданылады.

Жұкпа таратпау жөне жою үшін карантин жөне обсервация деп аталатын
арнайы изоляциялык-шектеулік іс-шаралар кешені жүргізіледі. Ошак ішінде,
сонымен бірге оның шектерінде жұқпа таралуының алдын алуға жөне пайда
болған зақым ошағын жоюға бағытталған індетке қарсы, санитарлык-гигиеналық,
емдеу жөне өкімшілік-шаруашылыктық іс-шаралар кешені карантиндеп аталады.
Қарсыластың бактериологиялык кару қолданғалы отырғаны туралы болжам болған
кезде дереу карантин жасалады да, қоздырғыш түрі аныкталғанша созылады, ал
егер АҚЖ (аса қауіпті жұкпа) туындаса, онда карантин жалғаса береді.
Карантин төмендегідей режімдік іс-шаралардың жүргізілуін талап етеді:
закым ошағын қоршау (күзету), алдын ала дезинфекция жасамай мүлікті тасуға,
адамдарды кіргізіп-шығаруға тыйым салу. Ошақтарда мектеп, клуб,
кинотеатрлар жөне тұрмыстық қызмет көрсетудің ұсақ мекемелері уақытша
жұмысын тоқтатады. Жұмыстарын тоқтатуға болмайтын көсілорындар мен
мекемелерде ауруларды дер кезінде анықтап, оларды окпіаулау, зауыт, цех
аумағын залалсыздандыру, санитариялык өңдеу, шұғыл (профилактика)
сактандыру жөне т.б. жүргізуді қамтитын жұмыстың індетке карсы режімі
белгіленеді.
Егер қарсыластың АҚЖ коздырғыштарын қолдан-бағаны дөлелденсе, онда сыртқы
ортаны дезинфек-циялағаннан кейін, карантин обсервациямен ауыс-тырылады.
Обсервация карантин зонасына іргелес жаткан аудан-дарда, сондай-ақ
карантин зонасынан шығуға мұқтаж адамдарға бакылау жасау мақсатында
ұйымдастырылады.
Обсервация кезінде режімдік іс-шаралар катаң жүргізіл-мейді; емдік-
сақтандыру жөне қоғамдык тамақтану мекемелерінен басқа барлык көсіпорындар
дезинфекция мен санитариялық өңдеуден кейін қалыпты қызметтеріне кіріседі.
Белгілі бір жұкпаға тән көбею кезеңі біткеннен кейін ғана карантин немесе
обсервация токтатылады, ол соңғы ауруды оқшалау жөне ошакты дезинфекциялык
өңдеуді аяқтау уакытынан бастап есептеледі.
Ошакка кірер алдында командир міндетті түрде санитариялык пост
мүшелерінде жеке корғаныш күрал-дары, табельдік мүліктін болуы мен
дүрыстығын тексереді.
СП негізгі міндеттері — биологиялык барлауға қатысу және халыкка
эпидемиялық бақылау жасау. Жеке құрам нақты бір үйлерге, цехтарға
бекітіледі және объектінің санитариялық жағдайына түрақты бақылау жасауға
катысады. СП мүшелері аулалар мен пөтерлерге тексеру жасау арқылы ауруларды
анықтап, ол туралы медицина кызметкерлеріне хабарлайды. Жергілікті халықтың
шұғыл сақтандыру (дөрігер белгіленген емдік препараттар) және арнайы
сақтандыру жүргізуін бақылау дезинфекция, су, азық-түлікті залалсыздандыру
және санитариялык өңдеу жүргізу бойынша нұсқаулар береді, сактандыру байқау
жөне егу жүмыстарын жүргізуге көмектеседі. СП мүше-лерінде шешпей-ак
дезинфекция жасауға болатын қорғаныштык киім (жеке қорғаныштың табельдік
күрал-дары немесе обаға карсы костюм) болуы керек.
СП мүшелері қорытынды дезинфекция жүргізетін дезинфекция бригадасы
күрамында, көшіру тобында көмекші қызметші ретінде жүмыс жасайды; олар
обаға қарсы немесе химияға қарсы костюмдер киюі тиіс. Ауруды көшіру үшін
санитариялык көлік арнайы бөлінеді. Пөтерден алып шығар алдында ауруда
жөтел белгілері болса, оған макта-дөке таңғышын кигізеді, зембілге
жатқызады жөне жаймамен жабады, аяқкиімді лизолдың 5 пайыздық ерітіндісімен
сүртеді. Бір машинада диагноз-дары бірдей ауруларды тасуға рұксат етіледі.
Диагноз анықталған аурулар мен ауруы күдікті адамдарды бөлек тасиды. Ауруды
алып шыкканнан соң СП мүшелері аяккиім мен қолғап киген қолдарын
дезинфекциялайды, бүркеме мен халаттарын ауыстырады жөне ауысым
аякталғаннан кейін толық санитариялық өңдеуден өтеді. Түсіру-тиеу жұмыс-
тарына жүргізуші қатыспайды, ол есік-терезелері жабылған кабинада отырады,
ауруды жеткізіп тастағаннан кейін автомобиль арнайы алаңқайда
залалсыздандырылады.
СП мүшелері инфекциялық стационарлардағы жұмыс кезінде кіттті
медициналык персонал ретінде пайдаланылады. Қабылдау-сұрыптау бөлімінде
олар ауруларды тіркейді, шешіндіреді, ішінара санитариялық өңдеу жүргізеді.
Міндеттерді орындау барысында СП мүшелері үлкен санитариялық ағарту
жұмыстарын жүргізеді (жұқпа ауруханаларынан сақтандыру шараларын түсіндіру,
жеке гигиена ережелерін насихаттау).
Санитарлық дружиналар (постылар) жұщіа ауруларын анықтауға, шұғыл және
арнайы алдын алу жұмыстарын жүргізуге, ауруларды ауруханаға жатқызуға жөне
орын ауыстыру, дезинфекциялау іс-шараларына катысады.
Жұқпалы аурулар ошағында ауруларды дер кезінде анықтау жөне окшаулау,
сондай-ақ барлық жергілдікті халықты тольщ қамти отырып сақтандыру
шараларын шұғыл қолдану жұқпаның таралуын шектейді. Осы мақсатта ошақта
түратын жөне өндірісте жұмыс істемейтін адамдарға аулалық тексеру
жүргізіледі.
Ошақта СД жұмыс істеуі үшін санитариялық семкенің табельдік мүлкі
кұрамында: термометр — 5 дана; макта-дөке таңғыштары, шұғыл профилактика
үшін таблеткалар жөне есеп карточкалары — бекітілген халык санына сөйкес;
бір төулікке; мақта дөке тампоны — 10 дана; ауру туралы хабарлама 20 дана,
құрғақ дезинфекциялаушы ерітінділер: өлшенетін хлораліш — 30 г-нан, лизол —
50 г-нан, қағаз, кнопкалар, қарындаштар, бор, жабысқақ пластырь.
Көп қабатты үйлерде әр буын пөтерлерді подъезд бойынша тексереді. Буын
командирі пәтерлерді бөліл береді де, өзі кірер есіғінде калады, оның
жанында 5%-дьщ лизол ерітіндісі бар канистра, гидропульт немесе автомакс,
70%-дык спирті бар ыдыс, қорғаныш бүркемелері үшін клеенка қабы болады. СД-
ның алғашқы және кайта тексеруі учаскідегі негізгі кірер есіктері мен
өтпелерді дезин-фекцияланған соң жүргізіледі. Тексеру кезінде жеке
құралдарын не обаға қарсы костюм киеді.
Тексеру кезінде СД мүшелері жергілікті тұрғындардың накты кұрамын
анықтайды, ата-анасыз қалған балалардың
барлығын біледі, температураны өлшеу мен ауызша сұрау арқылы ауруларды
аныктайды, тұрғындарды шұғыл сактандыру есеп карточкасын, температура
қағазын толтыруға, ағымдаіы дезинфекция жөне ауру болған кезде күту
ережелеріне, ауру пайда болған кезде жөне көшеде, үйде өзін ұстау режіміне
үйретеді.
Қайта тексеру белгіленген шаралардын орындалуын тексеру жөне ауырғавдарды
аныктау мақсатында жүргізі-леді. Ауырғандығы анықталған жағдайда СД жүкпа
ауруларының негізгі белгі беруші — сұрыптау белгілеріне: бас ауыруы,
калтырау, ысу, өлсіздік, көрудің бұзылуы, іш өту, құсу, сондай-ак тексеру
кезінде байкалған бет түсінің өзгеруі, денедегі бөртпе, тамыр соғысының
жиілеуі, тілдегі өңездер жөне т. б. сүйенеді.
СД анықталған ауруды пөтер мүмкіншілігімен пайда-лана отырып, уақытша
оқшаулау үшін шаралар жүргізеді (бөлек бөлме немесе перде немесе жаймамен
окшауланған бұрыш). Ауруға жеке төсек, сүлгі, ыдыс-аяк беріп, оларды жиі-
жиі залалсыздандырып отырады.
Аурулармен катынаста болған адамдардың ауыз шырышты қуысын екі пайыз сода
ерітіндісімен 1 пайыз сутегі аскын тотығымен немесе калий перманганатының
өлсізерітшдасіменемдейді. Бөлмедегі шыбындар мен баска да жөндіктерді
жояды. Аурудьщ бөлінісін (қакырығын) аузы тығыз жабылатын ыдысқа жинайды,
үстіне хлораминнің 3 пайыз ерітіндісі немесе хлорлы ізбестің 20 пайыздық
ерітіндісін құяды. Дезішфекциялау кұралдарын қолдана отырьт, бөлме ішіне
ылғалды тазалық жұмысын жүргізеді. Аурумен карым-қатынасқа түскен бір
пөтерде тұрушы адамдарға жұмысқа шығуға, баска пөтерлерге баруға тыйым
салынады, пөтердің есігіне "Кіруге тыйым салынады, жұкпалы ауру!" деп
жазылады.
Тексеру кезіндеСД жұмысыньщ індетке карсы режімін катаң сактауы тиіс.
Егер жұқпалы ауру анықталса немесе ауьфу күдігі туса, онда сандружина
мүшесіарнайы киімді ауыстырып немесе оны дезинфекциялап, басқа Іютерге
кіруіне болады. Сандружина мүшесінің баяндауы бойынша, буын командирі ауру
туралы хабарламаны толтырады, ал оны содан кейін СД командиріне жөне
диспетчер пунктіне, ал аурудын пөтеріне учаскелік бригада дөрігерін
жібереді. Тұрғындардьщ індетке қарсы режім ережелерін орындауынбақылауды
КСК белгіленген санитариялық өкілетті адамдар жүзеге асырады, қайталап
тексеруді СД төулігіне 2 рет жүргізеді.
Ауруды ауруханаға орналастырғаннан кейін онымен қатынаста болған барлық
адамды дереу толык санитария-лық өңдеуге жібереді, осыдан кейін олар үй
обсервация-сында немесе арнайы оқшаулауда болады, оларды бақылау медбикеге
немесе СД мүшесіне жүктеледі. Пөтерлердін кірер есіктерінде тұрғындардын
аты-жөні, тегі жазылған температура парактары ілінеді, оған күніне 2 рет
температура өзгерісінің нөтижелері жазылады.
Шаруашылық объектілерінде ауруларды анықтауды СП жеке құрамы жұмысшылар
мен қызметкерлердің денсаулығы туралы ауызша сұрау жөне жүмыс күшнің
(ауысымының) басы мен аяғында 3 рет дене температура-сын өлшеу жолымен жөне
нашар көңіл күйге шағымдану болған кезде жүргізеді. Нөтижелер арнайы
журналға жазылады.
Биологиялық зақым ошактарында жүргізілетін бірінші кезектегі іс-шаралар
катарына дезинфекция, дератизация жұмыстарын ұйымдастьфу жатады.
Дезинфекция дегеніміз — сыртқы ортаның өр түрлі субстраттары мен өр
түрлі объектілерінде жұқпалы ауру қоздырғыштарын жою қүралдары мен
төсілдері. "Дезин-фекция" түсінігі үш бөлімді біріктіреді; дезинфекция —
залалсыздандыру, дезинсекция — жұқпалы ауруларды тасушы, буынаяқтыларды
(жөндіктерді) жою жөне дератизация—бірқатар аурулардың коздырғыш көздері—
кеміргіштерді жою.
Залалсыздандыру мақсатына байланысты: алдын алу, ағымдағы, корытынды
(ағымдағы жөне корытынды дезинфекция эпидемиялық ошақта жүргізіледі) болып
бөлінеді. Алдьш алу дезинфекциясы қоғамдык орындарда: асхана, монша, кір
жуу, вокзал, шаштаразда жөне т.б жерлерді жүйелі түрде залалсыздандыру
жолымен жергілікті жерлерді сауыктыру жөне жүқпалы ауру-лардың пайда болу
немесе таралуының, олардың бар-жоқтьиына карамай, алдын алу мақсатында
жүргізіледі.
Бүған бөлмені желдету, ылғалды тазалау, су тарткыш станциясындағы су
күбырларының суын тазалау жөне хлорлау, сүтті пастеризациялау жөне қайнату,
дөрет-ханаларды залалсыздандыру, жеке гигиена ережелерін сақтауға жағдайлар
жасау жөне т.б. кіреді.
Жатақхана, пөтерлерде, бапалар мекемелерінде аурудьщ барльны аныкталса,
онда ошактық дезинфекция жасалады. Қай кезеңде жүргізілуіне байланысты ол:
ағымдағы жөне корытынды болып бөлінеді. Ағымдағы дезинфекцияны жұкпа
ошағында, емдеу мекемелерінде немесе үйде ауру коздырғыштарын ауру
ағзасынан бөлінгеннен кейін дереу жою үшін жүргізіледі, ол үшін ауру
бөліністерін, төсек-жаймасын, ыдыс-аяктарын, колданған заттарын залал-
сыздандырады, еден, кабырға, кереует, тумба, ойын-шыктарды жиі-жиі
дезинфекциялаушы ерітіндшен жуады. Ағымдағы дезинфекцияның мақсаты —
жұкпаның таралуы-ның алдын алу. Дезинфекцияны ауруды күтетін адамдар
жасайды.
Қорытынды дезинфекция ауруды көшірген, ауруханаға орналастырған сон,
айықканнан немесе өлгеннен кейін жүргізіледі. Оның мақсаты — ауру кол
тигізген жиһаздар, тесек, бөлме заттарындағы жұкпалы ауру қоздырғыштарьш
толық жою.
Дезинфекциялаушы кұралдар: механикалык, физика-лық жөне химиялык больш
бөлінеді. Механикалык кұрал-дар — бұл бөлмені ылғалды тазалау, желдету,
шаңын кағу, іш кшмдерді жуу, колды, денені жуу. Ол тек қосымша мөнге ие,
өйткені жиналған кірмен бірге ауру қоздырғыштары ішнара ғана жойылады жөне
толың залалсыздандыру қамтамасыз етілмейді.
Залалсыздандырудың физикалық күралдарынан: от, ыстьщ ауа, кайнаған су,
сумен канықтырғыш бу, ультра-күлгін сөулелер колданылады.
Дезинфекцияның химиялық қүралдары өр түрлі объектілер мен қоршаған орта
заттарының беткі қабаты мен ішіндегі, сондай-ақ өр түрлі субстрат (нәжіс,
ірің, қақырық және т.б.) қоздырғыштарды жойып жіберетін (қатерлі) әр түрлі
химиялық заттарды қолданудан тұрады. Кебіне хлорлы ізбес, хлорамин, лизол,
спирт, әр түрлі сілтілер мен қьшщылдар, құрамында оттек бар препараттар,
сутек асқьш тотығы (0,5—6 пайыздық ерітінді түріндегі); пластмасса мен
әйнектен жасалған бұйымдарды стерилизациялау үшін 0,05—0,1 пайызға дезоксон
1 ерітіндісі колданылады.
Дератизация және дезинсекция алдын алу іс-шаралар мен жою жұмыстары
негізінде жүргізіледі.

в) Қорытынды бөлім – 10 мин.

Сұрақтар мен тапсырмалар:
- Биологиялық қаруға анықтама беріңіздер.
- Биологиялық қарудың зақымдаушы әрекеті неге негізделген?
- Биологиялық қарудың тарихы туралы не білесіңдер? Биологиялық
құралдарды қару ретінде қолдану қашан басталған?
- Биологиялық құралдардың түрлері мен негізгі қасиеттері туралы не
білесіңдер?
- Жануарларды, ауылшаруашылық дақылдарын зақымдау үшін қандай
қоздырушылар қолданылады?

Бастапқы әскери даярлық пәнінің

ұйымдастырушы оқытушысы: _____________ ______________