Жарақаттық шок белгілері

«Бекітемін»

_____________
Мектеп директоры

1. Сабақтың тақырыбы: Бас және ми жараланған кезде жәбірленушіге алғашқы
дәргерлік көмек көрсету,көкірек қуысының жарақаттану сипаты,көкірек қуысы
және құрсақ жараланған кезде көрсетілетін әлғашқы дәргерлік көмек.
2. Сабақтың мақсаты:
3. Уақыты: 45 минут.
4. Өткізілетін орны: 10 сынып
5. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы.
6. Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 минут.
Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді,
амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 7 минут.

б) Негізгі бөлім – 25 минут.

Шоктың пайда болу себептері жөне оныц ауырлық кезеңдері
Шок—ағзаньщ жаракатқа жауап ретіндегі күрделі реакциясы. Ол ауырсыну жөне
рефлекторлык тітіркен-діргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталык
нерв жүйесінін жұмысы тежеледі, жүрек-кан айналым жөне тыныс алу жүйесінің
қызметі бұзылады, артерия кысымы күрт төмендейді жөне зардап шегушінің
жалпы жағдайы ауыр болады.
Шок себептері әр алуан. Шок, көбінесе, жұмсак тіндердің аукымды
мылжалануы, кеуде жөне куьщ куысы мүшелері-нің немесе ірі нерв
тармақтарының зақымдануы, сүйек-терінің жарықшақтанып сынуы, уатылуы, аяқ-
колдын жұлынып кетуі, сонымен бірге ауқьшды күю, аралас зақымдану және т.б.
болған жарақаттар кезінде байкалады. Оның себептері: салкындау, едөуір
көлемде кан кету, сәуле ауруы, ашыну, шөлдеу, титықтау, зардап шегушіні
селкілдегіш көлікпен тасу, зақымдау орнын, (мысалы, сынықты) нашар орау,
жүйке бұзылуы болуы мүмкін.
Шоктың 2 фазасы (кезеңі) болады. Бірінші кезең (фаза) — козу: зақымданушы
мазасызданып, ыңырсиды, көп аунақшып, қозғалады, тамыры қарқынды соғады.
Бұл фаза (кезең) өте кысқа уакытқа созыльш, екінші фазаға ауысады —
самаркаулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық кан
кысымы төмендейді,

мелшиіп калу жағдайы туады. Зардап шегуші есінен танбауы да мүмкін, бірақ
еш нөрсеге назар аудармайды немесе реакциясы өте өлсіз болады.
Зардап шегушіні альш шыққанда және тасымалдағанда үнемі бакылау жасау
жөне пайда болатын асқынулар кезінде дер кезінде көмек көрсету кажет.
Есінен танған зардап шегушіні сау жағына (бүшріне) немесе етпетінен жатңызу
керек. Оны тасымалдау үшін жүк автомобилі еденіне матрац (сабан, бұта)
төсеніш салады, ал салқын (жаңбырлы) күні үстіне жамылғыш (брезент) жабады.
Жарақаттық шок белгілері:
1) қоршаған ортаға карым-катынасы мүлде самарқау
(есінен айырылмайды);
1) терінін жамылғыш қабаттарының бозаруы;
2) карашықтың үлкейіл, көздің шүвдрейіп кетуі;
3) өлсіз жөне жиі, кейде қылдай тамыр соғысы;

5) тыныс алудың тарылуы, жиілеуі, кейде дұрыс
болмауы;
6) дене температурасының (32—30°С-ка дейін) жөне
артериялык кан қысымының төмендеуі;
7) аурудың бет-өлпетінің қозғалыссыз калуы, кейде
шөлдеу, кұсу немесе жүрек айну белгілерінін болуы.
Шок кұбылысының даму мерзіміне сөйкес оньщ алғашқы немесе ерте
(жаракаттан соң бірден) жөне екінші немесе кеш (2—6 сағаттан кейін) шок
деген түрлері болады. Шок формалары: "таза" (ауыратын) жөне аскынған (кан
кететін, сәуле ауруымен бірге) болады. Алғашқы шоктың өтуін екі фазаға
белуге болады: қозу (кысқа мерзімді жөне түрақсыз) жөне сезімсіз
(организмнің бүкіл өмір сүру әрекетінің қажу белгілері).
Жарақаттық шок ауырлыгына қарай төртке бөліпеді:
жеңіл — аурудың жалпы жағдайы қанағаттанарлык,
бозарған, тамыр соғысы минутына—90—110. Жоғарғы
артериялық қысымы 90—100 мм сынап бағанасы;
орта — аурудың жалпы күйі ауыр, бозарған, кейде
мазасызданады, теріні суык тер басады, тамыр соғысы
минутына —110—130 рет. Артериялык кысымы 70—85 мм
сынап бағанасы;
ауыр — аурудың жалпы жағдайы өте ауыр, тамыр
соғысы минутына — 130—160 рет, санауга қиын, кейде өлсіз,
сезілмейді. Артериялық кысымы 60—70 мм сынап бағанасы
жөне одан төмен;
4) актық немесе жанталасу жағдайы — естен танады, тамыр соғысы өте
өлсіз, тіпті санауға келмейді. Артериялық қысымы төмен түсе береді (50 мм
сынап баганасынан темен немесе анықталмайды), тыныс алуы үстіртін жөне
жиілей түседі. Мұндай күйде көбіне өлуге душар етеді.

Күйік кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек

Алғашкы медициналык көмек жергілікті жөне жалпы іс-шараларынан тұрады.
Адамға оттың өсер етуі кезінде, ең алдымен, бықсып жатқан киім қалдыктарын
сөндіру қажет. Денеге жабысып қалған іш киімдерді кайшымен киып алып
тастайды. Киім жанған жағдайда зардап шегушінщ үстіне колда бар нөрсені
жауып немесе су құйып, қар лақтырып, жалынды өшіру кажет. Көмек көрсеткенде
— ауыру сезімін күшейтпей, ақьфын өрекет ету керек.
Жергілікті іс-шаралар — күйік бетіне жабысып қалған күйген тіндерді алмай-
ақ қүрғақ асептикалық макта-дөке салса, ол күлдіректер жарылуына соқтырьш,
оған инфекция түсуі жөне ауыру реакциясы күшеюі мүмкін. Сондыктан арнайы
стандартты күйікке қарсы танғыштар кол-данылады. Аяк-қолдың аукымды
күйіктерінде көліктік жақтау салу жөне ауруды жою үшін наркотик егу қажет.
Зардап шегуші денесішн едөуір бөлігі күйген кезде таза, мүмкін болса,
стерильді жаймаға орал, мұздаудың алдын алу үттгін денені жылы нөрсемен
кымтайды.
Қышкыл жөне сілтімен күйген кезде дереу суык судын қатты ағысымен
терідегі химиялық заттарды жуып тастау керек. Осыдан кейін қышқыл өсерін
сілтімен натрий гидрокарбонатынын 2%-дық ерітіндісі, бор ұнтағы, магний
тотығы, сабынды су, ал сілті өсерін қышқылмен (еіркесу жөне лимон
кышқылынын 1-2%-дык ерітіндісі) бейтарап-тандырылған дұрыс. Напалммен
закымданғанда, жанып жатқан киім дереу шешілуі тиіс. Жанған кшмнің қалған
бөліктерін ауа еніп кетпеуінің алдьш алу үшін, дереу кез келген матамен
немесе ылғал топыракпен жабу керек. Сөндірілген өртегіш қоспаның өзінен-өзі
жануынын алдын алу үшін күйген қабатқа ылғал таңғыш салу керек жөне оны
АМЖЖ немесе күйік ауруханасында қоспаны теріден толык кетірмейінше шешіп
алмайды. Өңеш пен асқазанның химиялық күйігі кезінде алғашқы сағаттарда
сақтықпен асқазанды жуу керек, зардап шегушіге кұстыру мақсатында көп су
ішкізу қажет.
Жалпы іс-шаралар ауқымды күйіктер кезінде күйіктік шоктан сақтандыру жөне
шок құбылыстарын азайту үшін қажет. Бұл үшін тыныштық, жылыту, наркотиктер
беру керек. Егер мүмкін болса, көп су ішкізу керек, мысалы, сода-тұз
ерітіндісін (натрий хлоридінің 1 шай қасығын жөне натрий гидрокарбонатының
1/2 шай қасығын 1 л суға еріту) төулігіне 4-5 литрге дейін беруге болады.
Алғашқы медициналық көмек көрсетілгеннен кейін, зардап шегуші АМЖЖ немесе
күйік ауруханасьша жіберіледі.
Сөулемен күю белгілері білінген кезде алғашкы медащинальщ көмек
көрсеткенде, күйген жерге асеіггикалық (құрғақ немесе жакпамайлы) таңғыш
салу керек.
Осылайша зардап шегушіге алғашқы медициналық көмек көрсетудің бірінші
міндеті — зақымдаушы агент өрекетін тоқтату. Ңайталап инфекция түсудің
алдын алу үшін күйген кабатка асептикалык таңғыш салады. Шоктан сақтанудың
жөне ауру синдромын азайту үшін шприц-тюбиктен промедол енгізеді, ал күйген
аяқ-қолды колда бар кұралдармен иммобилизациялайды. Осыдан кейін күйген
адамдарды көлікпен тасымалдайтын жерге жеткізеді, бұл жерде зардап
шегушінің жағдайына сөйкес ОПМ эвакуация кезектілігі анықталады.
Жоғарыда аталып өткендей, таңғыш салу үшін өмбебап таңу пакеттері
колданылады, олар мата емес материалдан жасалып, жоғары жабыспауын
камтамасыз ету үшін алюминий буында ұсталады. Аукымды жараларда үлкен
стерильді тавдыш пайдаланған жөн.

Жарақаттық шоктың пайда болуының алдын алу
Өр түрлі зақымдану кездерінде шоктан сақтандыру аса маңызды. Бұл жерде
жоғарыда айтылған шоктьщ дамуына жағдай жасайтьш барлык факторларды
ескерген жөн. Кез келген жаракат (өсіресе ауыр) кезінде ауруды жене кан
кетуді азайту үшін барльщ мүмкіндікті пайдалану қажет. Сондай-ақ, шоктың
туындауына жағдай жасайтын тоңу, аштық, шөлдеу, ерекпу, козу, толку сияқты
факторларды жою өте маңызды. Шоктан сақтандырудың маңызды іс-шаралары
қатарына сынықты дер кезінде жөне жаксылап таңып тастау, кан кетуді
тоқтату, сондай-ақ дұрыс тасымалдау жатады.
АМЖЖ көлеміндегі іс-шараларға мыналар енеді: 1) дененін: зақымданған
бөлігін таңып тастау (жара немесе күйік бар болса, ең өуелі стерильді
таңғыш, ал қатты қан кетсе, қан токтататьш жгут салу керек);

2) зардап шегушіні жылыту (ыстық сусынды іш куысы
органдары зақымданған кезде беруге болмайды, көрпеге
орау, жылтқы қою);
3) тері астына промедол (2% ерітіндінің 1 мг) немесе
морфин (1% ерітіндінщ 1 мл), кофеин (10 % ерітіндінщ 1—
2 мл), лобелин (1 % ерітіндінің 1 мл жіберу керек);
2) барынша тыныштық сақтау керек.
Жараға таңғыш не жақтау кою кезінде, аддымен, шок жағдайында жатқан
аурудың сыну бөлігіндегі киімін қию керек. Содан соң жапа шегушіні тез
арада АМЖЖ-ға немесе таяу ауруханаға жібереді. Мұндай шүғыл тасымалдаудың
алдында 20—30 минут бұрын ауруға тері астынан 1—2 мл 1 %-дық морфин
ерітіндісін немесе басқа наркотик енгізу керек.
Закымданған жерге (аяк-колға) алдын ала койылған қан тоқтатқыш жгут
дөрігерлік көмек керсетілгенше алынбайды, өйткені жгутты алу кезінде қанға
зақымданған тін бөлінісшщ улы өнімдер (токсемин) түсуі нөтижесінде шок
құбылысы өршиді. Шок жағдайындағы ауру медкыз-метшінің үнемі бакылап тұруын
қажет етеді жөне оны мүмкіндігінше дөрігердің бақылауына өткізген дұрыс.

Асептика және антисептика туралы түсінік
Жараға жұқпаның түсуі кез келген жараның жиі кездесетін жөне кауіпті
асқынуларының бірі болып табылады. Міне, сондықтан да барлық хирургиялык
жұмыстардың негізгі жара жұкпасынын алдын алу (сактандыру) қағидасына
тіреледі. Жараның беткі кабатына тиетін нөрсенін барлығында ауру туғызатын
микробтар болмау керек, (стерильдену кажет), сондай-ақ жарага түскен
микробтарды барышпа өлсірету кажет. Жара жүқпасының алдын алу жөне онымен
күресу үшін қазіргі заманда хирургияда жұқпадан сақтандырудың біртұтас
жүйесін кұрайтын асептика мен антисептиканың өр алуан төсілдері
қолданылады.
Микробтарды жараға түскенге дейін жоюға бағытталған, сөйтіп, оны жұкпаға
ұшыраудан сақтайтын іс-шаралардың (жара жұкпасынан сақтандыру өдістері)
жиынтығы асептика деп аталады. Асептиканың негізгі заңы: жараға тиетін
нөрсенің бөрі микробсыз, яғни стерильді болуы тиіс. Асептикаға қол жеткізу
үшін, негізінен, микробтар үшін қатерлі жоғарғы температура (бумен, қайнату
аркылы стерильдеу) және кейде өр түрлі химиялық заттар (спирт, йод),
сонымен бірге ультрадыбыс, газдар, иондаушы сөулелену пайдаланылады.
Жарадағы микробтар санын азайтуға немесе оларды жоюға бағытталған іс-
шаралар жүйесі антисептика деп аталды.
Антисептиканың төмендегідей түрлері бар:
* механикалық (жұқпа түскен жараны алғашкы хирургиялық өндеуден өткізу,
яғни микробтар мен өлітіндердіалып тастау мақсатында жараның түбімен
шеттерін ойьш кесу):
* физикалық (жараға ылғал тартқыш макта-дөке таңғышын салу, кептіргіш
ұнтақ, тампон, білте, дөкенің ұзын жолағы түріндегі тампон немесе резина
немесе пластмасса түтік түріндегі білтені пайдаланау, сондай-ақ жараны ауа
көмегімен емдеудің ашык өдісімен кептіру).
Осылайша микробтардың өмір сүруі мен көбеюіне кедергі келтіретін қолайсыз
жөне тіндердің ыдырау енімдерімен улы заттар токсиндерінің сіңуін азайтатын
жағдайлар жасалады.
химиялық (бактериологиялық әрекеті микробтардың дамуы мен кебеюін
басып тастайтын жөне бактерицидті өрекеті — олардың елуін қамтамасыз ететін
антисеп-тикалық заттар колдану).

в) Қорытынды бөлім – 10 минут.

Сұрақтар мен тапсырмалар:

Бастапқы әскери даярлық пәнінің ұйымдастырушы оқытушысы: _____________