Тармақталу алгоритмдері

№1 орта жалпы білім беретін мектеп

Тақырыбы:
«Алгоритм типтері»

Сынып: 8 «Б»
Информатика пәнінің мұғалімі:
Маужигитова Акрыс Габитовна

2014 – 2015 оқу жылы

Сыныбы: 8
Уақыты: 18.10.14ж
Сабақтың тақырыбы: Алгоритм типтері
(сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер)
Сабақтың мақсаты: Алгоритм типтері (сызықтық, тармақталу және циклдік
алгоритмдер) тақырыбын түсіндіре отырып, оқушыларды күнделікті өмірдегі
әрбір іс-әрекеттерінің алгоритімін құра білуге үйрету.
Сабақтың міндеті:
Білімділік: Оқушыларға алгоритм типтері, яғни сызықтық, тармақталу және
циклдік алгоритмдер туралы түсініктеме беру
Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа және жауапкершілікке тәрбиелеу.
Дамытушылық: Оқушылардың ой-өрісін қалыптастыру, алгоритм жайлы білімдерін
толықтыру
Сабақтың типі: жаңа сабақ
Сабақтың түрі: аралас сабақ (топтық жұмыс, жеке жұмыс, есеп шығару, сұрақ-
жауап, АКТ)
Сабақтың әдісі: интерактивті тақта көмегімен түсіндіру
Сабақта қолданылатын көрнекі құралдар: Компьютер, оқулық, интерактивті
тақта
Күтілетін нәтиже: Оқушылар алгоритм типтерін үйреніп,оларды ажырата біледі.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру кезеңі: (3-мин)1. Сәлемдесу, түгелдеу.
2. Оқушылардың құрал-жабдығын
тексеру.
3. Оқушыларды топқа бөліп,,
назарын сабаққа аудару.
Геометриялық фигуралар арқылы топқа бөлу. Әр топтан өздері таңдаған
фигураны неге таңдағаны туралы сұралады. Оқушылардың ойын білгеннен кейін
мұғалім өзі тестің мақсатын түсіндіреді.
Үшбұрыш - жігерлі, өзіне сенімді, тез шешім қабылдайды, қажырлы тұлға,
лидер. Шыдымды, тәуекелшіл.
Төртбұрыш - батыл, барлық құбылыстарға қызығушылық білдіреді. Әуесқой. суық
тиіп ауруға және жарақаттануға деген беталыстары басым.
Шеңбер- тұлғааралық қатынастарда үйлесімділікке талпынушы, байланысқа
түсуші, мейірімді, жанашырлыққа қабілетті, жомарт;
- танымал емес шешім қабылдауға тырысады, басшылықта демократиялы басшылық
стилін ұстанушы;
- күн тәртібі майыспалы, қоғамдық жұмыстарға бейім;
- тума психолог.
Мотивация кезеңі: (2 минут). Қызығушылықты ояту
- Балалар, бүгін аптаның қай күні?
- Бүгін – сенбі.
- Сенбі күнін барлығымыз асыға күтеміз солай емес пе?
- Апта бойы оқып-тоқығамызды қорытындылап,ертеңгі жексенбі күнін
қуанышпен қарсы аламыз.
- Ендеше, мен сендерге жалпы бүгінгі күндерің сәттілікпен өтсін,
сабағымыз да сәттілікпен басталып , тек қана сәттілікпен аяқталсын
демекпін.

II. Үй тапсырмасын тексеру (10 мин)
Үй тапсырмасы- алгоритмнің 4 тәсіліне берілген есептерін тексеру
Миға шабуыл (сұрақ-жауап)
Сыныптағы әр оқушы бір сұрақ таңдап жауап береді. Топ басшысы бағалау
парағын толтырып отырады.
1.Алгоритм дегеніміз не?
2. «Алгоритм» термині қай ғұламаның есімімен байланысты?
3.Алгоритмге мысал келтір
4.Алгоритмнің атқарушылары
5.Алгоритмнің неше қасиеті бар,ата.
6.Алгоритмнің дәл,айқындылық қасиетін қалай түсіндіресін?
7.Алгоритмнің берілу(жазылу) түрлері
8. Алг есептеу
Арг х
Нәт у
Басы
y:= 5*х*х-4
Соңы
Алгоритм қай түрде берілген?

9.

Қандай қызмет атқарады?

10.
Қандай қызмет атқарады?

11.
Қандай қызмет атқарады?

12.

Қандай қызмет атқарады?

13.Робот алгоритмнің атқарушысы ма?

14. Program №1;
Var x: integer;
Begin
Writeln(‘х енгіз’);
Readln (a, x);
y:=2*x -(x+8);
Writeln(‘y=’, y);
End.
Алгоритм қандай түрде берілген?

15. Алгоритм қандай түрде берілген?
1. Гулге су құятын ыдысты аламын.
2. Ыдысқа су құямын.
3. Гүлдің жанына барамын.
4. Гүлге суды құямын.
5. Су құйып болдым.
6. Ыдысты орнына апарып қоямын.

III. Жаңа сабақты түсіндіру: (Слайд) (10 мин)
Алгоритм блоктардың өзара байланысуына қарай үш құрылымға – сызықтық
тармақталу және циклдік түрлерге бөлінеді
.

Сызықтық алгоритм тізбектеле орналасқан командалардан, ал блок-
схемалар бір сызық бойына орналасқан тізбекті блоктардан тұрады.
Әрекеттердің тізбектей орындалуын сипаттайтын алгоритм – сызықтық алгоритм
деп аталады.
Сызықтық алгоритм командалары осында көрсетілген рет бойынша
орындалатын тізбектеле орналасқан командалардан (блоктардан) тұрады.
Мысалы, «Үй салу алгоритмі».
1. Қолыңа қара, сары, қызыл, көк, жасыл түсті қарындаштар ал;
2. Үйдің суретін сал;
3. Шатырын қызыл түске боя;
4. Қабырғасын сары түске боя;
5.Терезесін көк түске боя;
6. Есігін жасыл түске боя.

Амалдардың бұлай бірінен соң бірі реттеліп орындалу тәртібін
табиғи атқарылу дейді. Мысалы, төменде көрсетілген Z функциясының сандық
мәнін есептеп шығару алгоритмін жасау керек болсын.
Z = ax + 2b + cos (ax2 + b) – tg (ax2 + b)
Бұл функцияның мәнін табу үшін алдымен жақшада тұрған ax 2 + b
көпмүшелігін жеке есептеп алу қажет, себебі ол тізбек бойында үш рет
есептеліп, орындаушы машина оған уақытты көп кетіреді. Есептеліп болған Z
функциясының мәні
қағазға не экранға басылып шығуы тиіс. Жалпы компьютер
жадына a,
b, x мәндері алдын – ала енгізілуі керек.
алг Z функциясын есептеу
(нақ a, b, x, z )
арг a, b, x
нәт z
басы
a, b, x енгізу

t : = ax 2 + b

z : = t + cost + tgt
x, z шығару

соңы

Сонымен қарастырылған алгоритм қарапайым сызықтық алгоритмнің мысалы
болып табылады. Мұндағы 2-блок - a, b, x мәндерін пернелерден программаға
енгізу блогы, 3-блок t - ның, ал 4-блок Z функциясының мәндерін есептейді.
5-блок х
айнымаласының және Z функциясының нәтижесін қағазға басып шығарады.
2. Тармақталу алгоритмдері. Тармақталу алгоритмінде көбінесе
арифметикалық теңсіздік түрінде берілген логикалық шарт тексеріледі. Егер
орындалса, онда алгоритм бір тармақпен жүзеге асырылады да, соңында екі
тармақ қайта бірігеді. Мұндай алгоритмдер шартты тексеру немесе тармақталу
командасы деп аталады. Оны алгоритмдік тілде өрнектегенде егер, онда,
әйтпесе, бітті түйінді сөздері пайдаланылады. Орындау тәсіліне байланысты
тармақталу командасы «таңдау»(толымды) және «аттап өту» (толымсыз) болып
екі түрге бөлінеді.
Егер көшеде жаңбыр жауып тұрса, онда етік киеміз, әйтпесе туфли киеміз.

3. Циклдік алгоритмдер. Көптеген алгоритмдерде белгілі бір әрекеттер
тізбегі бірнеше рет қайталанып орындалып отырады. Математикада есеп шығару
кезінде бір теңдеуді пайдаланып, ондағы айнымалы мәнінің өзгеруіне
байланысты оны бірнеше рет қайталап есептеуге тура келеді. Осындай есептеу
процесі бөліктерінің қайталап орындалуын цикл деп атайды, ал қайталанатын
бөлігі бар алгоритмдер тобы циклдік алгоритмдерге жатады. Қайталану
командасын алгоритмдік тілде жазу үшін әзірше (әзір), цикл басы (цб), және
цикл соңы (цс) түйінді сөздер қолданылады.
Мысалы: Үстелдің үстінде бірнеше дәптер жатыр, саған тек математика
дәптері ғана қажет. Егер дәптерді бірден таба алмасаң осы әрекетерді
бірнеше рет дәптеріңді тапқанша орында. Осылайша алгоритмнің құрылымына
байланысты алгоритм орындалады

Практикалық тапсырма (топтық жұмыс) (3-мин)
Графикалық тілде жазылған алгоритм бойынша формула құрыңдар.
|№ |Алгоритм |Формуласы |
|1-топ| | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |- + | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
|2-топ| | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
|3-топ| | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |- + | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |

ІҮ. Жаңа түсінікті тексеру: (3 мин) Құзырлылық тапсырма
|Р/с |Сұрақ |Жауап |
|1 |Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді. |Иә/Жоқ |
|2 |Орындау тәсіліне байланысты тармақталу |Иә/Жоқ |
| |командасы толымды және толымсыз болып екі | |
| |түрге бөлінеді. | |
|3 |Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде |Иә/Жоқ |
| |өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы | |
| |деген түйінді сөздер қолданылады | |
|4 |Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып |Иә/Жоқ |
| |орындалуын цикл деп атайды | |
|5 |Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу |Иә/Жоқ |
| |үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді| |
| |сөздер қолданылады | |

Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді
түсіндіріңдер):......................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
.........
V. Жаңа тақырыпты бекіту: (4мин) Кеңейтілген тапсырма (жеке жұмыс-деңгейлік
тапсырма)
А-кесте
|Р/с|Сұрақтар |Дұрыс |Жауаптар |
| | |жауап | |
|1 |Сызықтық алгоритм дегеніміз | |А) Қандай ба бір шартқа тәуелді|
| |не? | |болатын алгоритм |
|2 |Тармақталу алгоритмі | |В) Қайталанатын бөлігі бар |
| |дегеніміз не? | |алгоритмдер |
|3 |Циклдік алгоритмі дегеніміз | |С) Әрекеттердің тізбектей |
| |не? | |орындалуын сипаттайтын алгоритм|

В-деңгей
|Р/с |Сұрақтар |Жауаптар |
|1 |Сызықтық алгоритм дегеніміз не?| |
|2 |Тармақталу алгоритмі дегеніміз | |
| |не? | |
|3 |Қайталану алгоритмі дегеніміз | |
| |не? | |

С-деңгей
|Р/с |Алгоритм түрлері |Ережелері |Мысал келтір |
|1 | | | |
|2 | | | |
|3 | | | |

VІ. Қорытындылау (5 мин) әр топ өздеріне берілген алгоритм бойынша
түсінгенін баяндайды.
1-топ сызықтық алгоритм
2-топ тармақталу алгоритмі
3-топ циклдік алгоритм
Рефлексия. Сабақ бойынша өз пікірін бағалау парағына түсіру

ҮІІ. Үйге тапсырма: (2 мин) 1. Алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және
циклдік алгоритмдер)
VІІІ. Оқушылар еңбегін бағалау: (3мин) Бағалау парағы арқылы оқушылар
өздерін бағалайды

|№ |Аты-жөні |Сұрақ-ж|Есеп |Ия/жоқ |Жеке |Бекіту |Рефлексия |
| | |ауап |шығару | |тапсырма |(топтық)|Қорытынды |
| | | |(топтық)| | | |баға |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |

|№ |Аты-жөні |Сұрақ-жауа|Есеп |Ия/жоқ |Жеке |Бекіту |Рефлексия |
| | |п |шығару | |тапсырма |(топтық)|Қорытынды |
| | | |(топтық) | | | |баға |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |

|№ |Аты-жөні |Сұрақ-жауа|Есеп |Ия/жоқ |Жеке |Бекіту |Рефлексия |
| | |п |шығару | |тапсырма |(топтық)|Қорытынды |
| | | |(топтық) | | | |баға |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | | | |

Құзырлылық тапсырма
|Р/с |Сұрақ |Жауап |
|1 |Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді. |Иә/Жоқ |
|2 |Орындау тәсіліне байланысты тармақталу |Иә/Жоқ |
| |командасы толымды және толымсыз болып екі | |
| |түрге бөлінеді. | |
|3 |Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде |Иә/Жоқ |
| |өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы | |
| |деген түйінді сөздер қолданылады | |
|4 |Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып |Иә/Жоқ |
| |орындалуын цикл деп атайды | |
|5 |Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу |Иә/Жоқ |
| |үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді| |
| |сөздер қолданылады | |

Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді
түсіндіріңдер):......................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
...............

Құзырлылық тапсырма
|Р/с |Сұрақ |Жауап |
|1 |Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді. |Иә/Жоқ |
|2 |Орындау тәсіліне байланысты тармақталу |Иә/Жоқ |
| |командасы толымды және толымсыз болып екі | |
| |түрге бөлінеді. | |
|3 |Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде |Иә/Жоқ |
| |өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы | |
| |деген түйінді сөздер қолданылады | |
|4 |Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып |Иә/Жоқ |
| |орындалуын цикл деп атайды | |
|5 |Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу |Иә/Жоқ |
| |үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді| |
| |сөздер қолданылады | |

Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді
түсіндіріңдер):......................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
...............

Құзырлылық тапсырма
|Р/с |Сұрақ |Жауап |
|1 |Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді. |Иә/Жоқ |
|2 |Орындау тәсіліне байланысты тармақталу |Иә/Жоқ |
| |командасы толымды және толымсыз болып екі | |
| |түрге бөлінеді. | |
|3 |Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде |Иә/Жоқ |
| |өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы | |
| |деген түйінді сөздер қолданылады | |
|4 |Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып |Иә/Жоқ |
| |орындалуын цикл деп атайды | |
|5 |Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу |Иә/Жоқ |
| |үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді| |
| |сөздер қолданылады | |

Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді
түсіндіріңдер):......................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
...............
Құзырлылық тапсырма
|Р/с |Сұрақ |Жауап |
|1 |Алгоритм типтері 4-ке бөлінеді. |Иә/Жоқ |
|2 |Орындау тәсіліне байланысты тармақталу |Иә/Жоқ |
| |командасы толымды және толымсыз болып екі | |
| |түрге бөлінеді. | |
|3 |Тармақталу алгоритмін алгоритмдік тілде |Иә/Жоқ |
| |өрнектегенде егер, мұнда, өйткені, соңы | |
| |деген түйінді сөздер қолданылады | |
|4 |Есептеу процесі бөліктерінің қайталанып |Иә/Жоқ |
| |орындалуын цикл деп атайды | |
|5 |Қайталану командасын алгоритмдік тілде жазу |Иә/Жоқ |
| |үшін әзірше, цикл, цикл түйіні деген түйінді| |
| |сөздер қолданылады | |

Ескерту: (неге иә, неге жоқ деп жауап бергендеріңді
түсіндіріңдер):......................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
...............

Кеңейтілген тапсырма (жеке жұмыс)
А-деңгей
|Р/с|Сұрақтар |Дұрыс |Жауаптар |
| | |жауап | |
|1 |Сызықтық алгоритм дегеніміз | |А) Қандай ба бір шартқа тәуелді|
| |не? | |болатын алгоритм |
|2 |Тармақталу алгоритмі | |В) Қайталанатын бөлігі бар |
| |дегеніміз не? | |алгоритмдер |
|3 |Циклдік алгоритмі дегеніміз | |С) Әрекеттердің тізбектей |
| |не? | |орындалуын сипаттайтын алгоритм|

В-деңгей
|Р/с |Сұрақтар |Жауаптар |
|1 |Сызықтық алгоритм дегеніміз не?| |
|2 |Тармақталу алгоритмі дегеніміз | |
| |не? | |
|3 |Қайталану алгоритмі дегеніміз | |
| |не? | |

С-деңгей
|Р/с |Алгоритм түрлері |Ережелері |Мысал келтір |
|1 | | | |
|2 | | | |
|3 | | | |

-----------------------

Алгоритм типтері

Циклдік алгоритмдер

Тармақталу алгоритмдері

Сызықты немесе тізбекті алгоритм

басы

жоқ

иә

Жаңбыр жауып тұрса

Туфли киеміз

Етік киеміз

соңы

Басы

Енгізу х

Х<0

y:=x+5

Шығару у

Соңы

Басы

Енгізу х

y:=x*х*х+5*х*х-3,5

Шығару у

Соңы

Басы

Енгізу х

Х<0

y:=4*x

y:=x*х+1

Шығару у

Соңы