Ауданның экологиялық мәселелерінің қазіргі жағдайына талдау

Скачать

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі

Батыс Қазақстан облысы білім басқармасы

Қаратөбе аудандық білім беру бөлімі

Қаратөбе балалар мен жасөспірімдер саяхаты және экология орталығы

Жұмыстың тақырыбы:

«Экология - ұлтқа ортақ проблема»

(Қазіргі қоғамдағы қалыптасқан экологиялық проблемалардың пайда болу себептері және оны шешу жолдары)

Орындаған: Жұмабаев Нұрсұлтан

Сыныбы: 10 ^б

Мектебі:Қаратөбе мектеп гимназиясы

Секциясы: «Экология»

Жетекшісі: Габдушева Гульнур

2011 оқу жылы

Мазмұны.

І. Кіріспе бөлімі . . . 5-6

Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,

Мұны айтатын табиғаттың тілі жоқ

ІІ. Негізгі бөлімі

1. 1. Экологияның бұзылуының қоғам мен адамға кері әсері . . . 7-11

1. 2 Пайдасы мен зияны көп темір тұлпар . . . 12-16

1. 3. Қаратөбе биосферасының экологиясы . . . 17-21

1. 4. Ауданның экологиялық мәселелерінің қазіргі

жағдайына талдау . . . 22

ІІІ. Қорытынды бөлімі

Экологиялық проблемаларды құқықтық жолмен

шешу жолдары . . . 23-25

Қолданылған әдебиеттер . . . 26

2

Қаратөбе мектеп-гимназиясының 10 ^б сынып оқушысы Жұмабаев Нұрсұлтан. Облыстық “Балалар Даму Академиясы” оқушылардың ізденіс-зерттеу конференциясына “Экология - ұлтқа ортақ проблема” атты тақырыбына дайындаған ғылыми шығармашылық жұмысына

Р Е Ц Е Н З И Я

Зерттеу жұмысында оқушы қоғамда қалыптасқан экологиялық жағдайды адамға және қоршаған ортаға кері әсерін жан-жақты зерттей отырып, оның шешу жолдарын айқын ашуға назар аударады. Оқушы өз білімін зерттеу тәжірибелерімен ұштастыра білген. Еңбегі ғылыми және публистикалық стильде жазылған. Пікірі жүйелі, ойы анық.

Жайық Каспий экологиялық департаментінің

Батыс Қазақстан облысының филиалы

Қаратөбе ауданы бойынша мемлекеттік

экологиялық инспекторы: М. Кариев

3

Жұмыс мақсаты: Қазіргі таңдағы ғаламдық проблемалардың бірі және бірегейі болып отырған экология тақырыбын барынша кең ауқымда аша отырып, жас жеткіншектерге бүгінгі күннің экологиялық жағдайларын жеткізе отырып, оларды табиғатты қорғауға насихаттау.

Ғылыми жаңалығы: Экология апаттары туралы барлық материалдардың жүйелеп, саралау арқылы жас жеткіншектерге табиғи таза күйінде сақтауға үгіт жүргізе отырып, экологиялық поблемалардың алдын алу жөнінде өз ұсыныстарымды қосу.

Зерттеу әдісі:

- Адамдардың экологиялық сауаттылығын арттыру экологиялық апаттарды болдырмаудың алдын алуы болып табылады.

- Экологиялық сананы қалыптастыру, табиғатпен қарым- қатыныста қалыптар мен ережелерді бұзбауға үйрету.

- Мектепте жас ұрпақтарға экологиялық білім беруде қорық қызметкерлерімен бірігіп қоғамдық пайдалы еңбек, экологиялық апталық, саяхат, практикалық жұмыс жасау.

Зерттеуге негіз болған материалдар: архив материалдары, туризм орталығы мен экология орталығының материалдары, бұқаралық ақпарат құралдары, кітаптар, газет - журналдар зерттеу күнделігі, аудандық экология орталығ

4

І. Кіріспе

Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,

Мұны айтатын табиғаттың тілі жоқ

Табиғат! Осы бір жүрекке жылы, көңілге көтеріңкі көңіл сыйлайтын салиқалы сөзде қаншама терең тұжырым, ұлағаты мол ұғым, мағыналы да мазмұны ауқымды ой жатыр десеңізші. Табиғат - барлық тіршілік атаулының құтты қоныс - мекені, алтын ұя бесігі, бар байлықтың бастауы. Ал, адамзат үшін табиғат ең қасиетті де қастерлі ұғым.

Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы адамзат өмірін жақсартуға тікелей игі ықпал етумен қатар, қоршаған орта-табиғатқа орны толмас орасан зор зиян тигізіп отыр. Соған орай бұл күнде атмосфераның гидросфераның, литосфераның үздіксіз ластануын тежеп тоқтату мүмкін болмай жатқандығы да шындық. Осыған байланысты қоршаған ортаны қорғау және табиғи қалпында сақтау мәселелері бүкіл дүниежүзі елдерінің алдында тұрған ең маңызды міндеттердің біріне айналып отыр.

Қоршаған табиғи орта негізінде екі жолмен ластанады. Оның бірі табиғи жол, екіншісі антропогендік, яғни адамның іс-әрекетінің нәтижесінде ластануы.

Ауаның табиғи жолмен ластануына жанар таудың атқылауы, ( жерде бірнеше мың жанартау бар, олардың 500-ден астамы активті түрде) тау жыныстарының үгітілуіне, шаңды дауылдардың тұруына, орман өрттеріне, теңіз тұздарының желмен аспанға көтерілуі мен ауадағы сулы ертінді тамшыларының құрғауына, тірі организмдердінің іріп-шіру процестеріне байланысты.

Атмосфераның табиғи ластайындарға аэроплантондар, яғни әртүрлі ауру қоздыратын бактериялар, саңырауқұлақ споралары, кейбір өсімдіктердің тозаңдары жатады. . Сонымен қатар атмосфераны ластайтындарға қатарына космос шаң-тозаның жатқызуға болады.

Негізінде қоршаған табиғи ортаның сапасына, яғни құрамы мен қасиеттеріне зиянды әсер тигізетін қауіпті химиялық және биологиялық заттар, шу тербеліс, магнитті өрістер және басқа да физикалық ықпалдар болып саналады.

Қоршаған ортаның антропогендік жолмен ластануына себеп болатын көздерге қара және түсті металлургия, транспорт, электр энергетикасы, ауыл шаруашылығы, мұнай-газ, түсті металллургия, тұрғын -коммуналдық шаруашылық, мұнай-газ, көмір, химия өндірістері, ауыл шаруашылық салалары жатады.

Экологиялық жүйелерге күн сайын өсіп жатқан антропогендік әсер жағдайында Жер биосферасын сақтау-қазіргі замнның ең негізгі ғаламдық проблемаларының бірі. Экологиялық қауіпсіздік және қалыпты даму көптеген елдердің негізгі проблемасы болып отыр. Қазақстанда туып отырған кризисті экологиялық жағдай, жалпы қолайсыз әлеуметтік-экологиялық жағдай мен елдегі табиғатпайдалану саясатының нәтижесі.

5

Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей, табиғат ортасын бұзып және табиғат ресурстарын сарқу есебінен, қоғамның экономикалық тұрақты дамуын қамтамасыз ету мүмкін емес. Сонымен қатар, күшті экономикамыз қоршаған ортаның қажетті сапасын сақтау мүмкін емес.

Экология-бүкіл адамзат баласының шалыс басқан әрбір-іс-әрекетіне келешекте шек қоятын, оның тыныс-тіршілігіне тікелей ат салысатын ғылымның жаңа саласы. Ол қоршаған ортаны кесапат жағдайлардан, кейбір көлденең оқиғалардан сақтауға, табиғат пен арадағы тепе-теңдікті қалпына келтіруге бағытталған маңызды мемлекеттік және әлеуметтік шара.

6

1. 1. Экологияның бұзылуының қоғам мен адамға кері әсері.

Еліміздің экологиялық жағдайын қалыпты ұстап, табиғат байлығын сақтау және оны молайту тек бүгінгі күннің қажеттілігінен туындамайды, ол ертеңгі күннің проблемаларына да жауап береді. Сондықтан бұл мәселе Қазақстанның 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді дамуына арналған бағдарламада басым міндеттердің бірі ретінде көрсетілген.
Қоршаған ортаның қазіргідей ауыр жағдайында еліміздің келешек иелерінің экологиялық сауатын көтеру бүгінгі күннің кезек күттірмейтін мәселелерінің бірі болып отыр. Республика қалаларында атмосфераның ластануының көбейе түсуі туған табиғат тепе-теңдігінің бұзылуына әкеліп соғуы, адам денсаулығына айтарлықтай зиянын тигізуде және қоршаған ортаның ластануына байланысты әр түрлі аурулардың пайда болуы, т. б. жағдайлардың айта берсек соның ішінде республика халқының өміріне кез-келген сыртқы қатермен бірге экологиялық қауіп-қатердің тигізер әсері өзекті мәселеге айналып отыр. Қоғамның тұрақты дамуына деген беталыс экологиялық проблемаларды шешуден бастау алады. Еліміздегі осындай ірі экологиялық ластанудың ошақтарын есепке алып, оны жою бойынша тиісті бағдарламалар жүргізілсе, орындалатын негізгі міндеттердің бірі болып саналады. Мұнда қарастырылатын мәселелер ішінде экология және табиғи ресурстардың қоғамда қалай пайдаланылып жатқандығы сөз болады, табиғат пен адам арасындағы кейбір елеулі қайшылықтар салыстырмалы түрде көрсетіледі. Сонымен қатар, еліміздегі экологиялық дағдарыстың орын алуы.
Бүгінде экология ең бір өзекті мәселелердің қатарына шығып отыр.

Ғаламдық жылыну себептерінің толық ашылмауы жер шары тұрғындарын, мамандар мен ғалымдарды барынша алаңдатып отыр.

Сол себепті, ядролық сынақтарды болдырмау, жаппай қырып-жою қаруларын түп тамырымен жою бағытында Қазақстан тарапынан жүргізіліп жатқан барлық бастамаларға әлемдік қоғамдастық әлі де қолдау-көмек көрсеткені қажет. Бұл өз кезегінде ғаламдық қауіпсіздікке де өз ықпалын тигізер еді.

Адамдардың ластанған суларды пайдалануының аймақта онкологиялық аурулардың артуына әсері бар.

Онкологиялық аурулардың көрсеткіші бойынша Қызылорда облысының республикада алдыңғы орын алуын да сонымен байланыстырады

ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың басталған шағында адамзат қоғамының даму мәселесі адам мен табиғаттағы қарым - қатынасының дұрыс жүргізілмеуінің арқасында мүлдем шиеленісіп кетті. Осы жағдайды саналы азаматтың барлығы түсіну қажеттігін және әрбір азаматтың өмір сүру барысында табиғат пен табиғат қорларын пайдалану үрдісінде оны таза, мол қазыналы көркем қалпында мәңгілікке сақтау ешбір кезек күттірмейтін мәселе екенін мемлекет деңгейінде түсінудің қажеттігін Президентіміз Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан - 2030» бүкіл халыққа Жолдауында бірнеше рет айтып өтті.

7

Қазіргі кезде Семей полигоны, Арал қасіреті, Байкоңыр ғарыш аймағында және тағы басқа. жерлердегі экологиялық апаттар орын алуда.

Табиғат-адам-қоғам-өндіріс; «қоршаған орта мен қоғам» арасындағы ара - қатынас табиғатын сақтауға бағытталған адамдардың қызметі бірлікте болуы тиіс.

Қазіргі кезең - экологиялық жағдайдың шиеленген сәті. Қазақстан жерінің экологиялық жағдайын тәуір деп айтарлықтай емес. Солардың ішінде экологиялық шырғалаңға түскен Арал өңірі бәрінен ерекше тұр. Арал теңізінің кепкен табанынан үздіксіз көтеріліп миллиондаған тонна тұз аралас шаң-тозаңды, әр түрлі химиялық заттармен қаныққан, суы ішуге жарамсыз Сырдариясын, аппақ соры бұрқыраған егістік, шабындық, жайылымдық жерлерін айтсақ та жеткілікті. Айнала қоршаған ортаны ластаушы "Байқоңыр" ғарыш айлағының өзі не тұрады?

Қазіргі өркениетті даму барысында адамзат ғаламдық деп аталатын бірқатар проблемаға кездесті. Қазіргі кезеңнің ғаламдық проблемаларының мәні неде және олардың қандай түрлері бар? Ғаламдық проблемалар деп бір елдің немесе мемлекеттер тобының ғана емес бүкіл адамзат бірлестігінің өмірлік мүдделерін қамтитын және олардың теріс салдары бүкіл өркениетке қауіп төндіретін бірқатар жалпы дүниежүзілік құбылыстар мен процестерді айтады. Олар адамзат қоғамының тіршілік әрекетінің әр алуан жақтарын әсер етеді - дүниежүзілік саясат пен экономикаға, мемлекет аралық және ұлтаралық қатынастарға, бұқаралық салаға адамдардың тіршілік ету жағдайына тікелей байланысты. Дүниежүзілік ғаламдық проблемаларға мыналар жатады:

8

Ғаламдық проблеманың пайда болу себептері

1-кесте

9

Экологтардың есебі бойынша ауаны ластайтын ластағыш заттегінің саны 2000-ға жуық. Барлық ластағыш заттектер агрегаттық күйіне байланысты қатты, сұйық және газ тәрізді болып бөлінеді. Газ тәрізді заттектер атмосфераға шығарылатын ластағыштардың шамамен 90%-ің құрайды. Ғалымдардың есептеуі бойынша әлемде жыфл сайын адамның іс-әрекеті салдарынан атмосфераға 25, 5 млрд тонна көміртек оксиді, 100 млн тонна күкірт оксиді, 65 млн тонна, азот оксиді 1, 4 млн тонна қорғасынның органикалық қосылыстары, көмірсутектер соның ішінде канцерогенді ауру туғызатын көмірсутектер таралады. Батыс Қазақстан облысында қазіргі кезде іс-әрекеті атмосфераның күйіне тікелей әсер ететін 200-ден астам бірлестіктер мен кәсіпорындар бар. Оның ішінде жылына 100 тонна лас бөлетін ірі кәсіпорындар: Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг -12900 тонна, Конденсат Ақ-491 тонна, Орал мұнай құбыр басқармасы, Казтрансойл -Ақ-1520 тонна, АқЖайықжылуэнерго-646, 3 тонна. Ластанған аймақтарда адамдардың әсіресе балалардың ауруы оның ішінде тыныс алу жолдары мен қан аурулары, аллергия, бронх демікпесі аурулары.

Қазақстанда экономиканың дамуының негізі болып минералды-шикізат комплексі болып саналады. Яғни бұнда тау-кен, энергетика, металлургия және химия өндірісі үстем болады. Осы аталған өндірістер табиғат ортасының негізгі ластағыштары. Қазіргі бар технологиямен минералдық ресурстарды өндірген, тасымалдаған және өндеген кезде олардың тозына және экологиялық жағдайына әсер етеді. Көмір, мұнай, газ, металл және тағы басқа табиғат ресурстарының кен орындарын игерген кезде жер қабаттарында белгілі бөлігі қалып қойяды. Әдетте мұнайдың35-40% қоры алынады, ал алдынғы қатарлы технологияны қолданғанда 80%-ке жеткізуге мүмкіндік туады.

Интинсивті мұнай өндіру аймақтарында биогеохимиялық провинция түзілетін процес жүруде, онда токсикалық заттар құрамының барлық нормалары жоғары болады. Жыл сайын Республикада 50 мың тонна мұнай шламы және мазутталған топырақ пайда болады. Мысалы каспий маңы аумағында мазутталған жердің жалпы ауданы 200 мың гектар, алтөгілген мұнай көлемі миллиондаған тонна.

2015 жылға дейін Республикада Каспий мұнайын өндіру жылына 150 млн тоннаға жеткізу жоспарлануда, бірақ осы кезге дейін Каспий және оған жақын аудандарға зиянының есебімен оптимальды өндіру деңгейі анықталмаған. Қоршаған ортаның ластануы проблемасы және болуы мүмкін техногенді апат осы аймақ үшін қауіптілік деңгейі бойынша алдыңғы жоспарға шығып отыр.

Республикада ядролық отынды өндіру, тасымалдау, игеруге ерекше орын берілген.

10

Казатомпром әкімшілігі берілгені бойынша жыл сайын 2, 5 мың тоннадай уран өндіріледі, бұл дүниежүзілік өндірістің 5%-ің құрайды және 2005 жылда 7%-ке жетеді. Дүниежүзілік тәжірибеден белгілі жерден уран өндіргенге қарағанда, қалдықты көму 10 есеге қымбат. Біздің елде осы кезге дейін экологиялық талаптарға жауап беретін ұлттық радиомагильник жоқ, ядролық қалдықты жоюдың сенімді технологиясы жоқ. Сондықтанда күрделі проблема болып ядролық қалдықтарды экологиялық қауіпсіз сақтау және оларды өңдеу саналады.

Республикада 20 миллиардттан астам қатты өнеркәсіп және тұрмыс қалдықтары, соның ішінде 237 миллион тоннасы радиоактивті және6, 7 миллион тоннасы токсикалық қалдықтар. Еліміздің 1 тұрғынына 16 тонна радиоактивті және 0, 5 тонна токсикалық қалдықтан келеді.

Қалдықтардың негізгі массасы Қарағанды, Алматы, Өскемен қалаларында жинақталған. Ақтөбе облысында құрамында өте қауіпті токсикалық алтывалентті хром, ал Жамбыл облысында-фтор, фосфор және Шығыс Қазақстан облысында-ауыр металдар тұздары қалдықтары жинақталған.

Батыс Қазақстан облысына келер болсақ Капустин Яр полигонының ядролық ракеталар сынағын жүргізу аумағының жалпы көлемі 6, 5 гектар болса, Орда және Жаңақала аудандарында зиян шеккен жердің аумағы 1, 5 млн гектар болды. Полигонға іргелес жатқан Бөкейорда ауданында қалыптасып отырған экологиялық жағдай химиялық жағынан кешенді зерттеді. 60 жыл астам Капустин Яр полигонның, 10 жылдан астам Азғыр полигонының қармағында болған бұл жерде 177 түрлі ракеталық әскери техникалар сыналды. Ресейдің әскери сынақтары әлі күнге дейін жалғасып отыр. Нәтижесінде, радиациялар залалдың деңгейі 11о микроген болып белгіленді. Ең сұмдығы жарты ғасырдан астам уақыт ішінде зардап шеккен халық денсаулығын қорғауға ешқандай көңіл бөлінбеген.

Мұндағы сәби өлімі көрсеткіші тіпті Семей атом полигоны маңындағы елдегіден де жоғары. Ауданда қатерлі ауру көп. Зерттеу нәтижесі ауыз судың жарамсыздығын көрсетті:нитраттар мен ауыр металдың мөлшері нормативтен әлде қайда жоғары.

11

1. 2. Пайдасы мен зияны көп темір тұлпар

Атмосфералық ауа үшін ең қауіптісі - адам қызметінің нәтижесімен ластау. Ластайтын заттар өндіріс, автокөлік және тұрмыс қалдықтары. Осы ластаушы заттар атмосфералық ауаның төменгі қабатына күнде қосылып отырады. Ауаны ластауда автокөліктердің де үлесі орасан зор. Соңғы жылдары көлік түрлерінің тез дамуына байланысты жүк және жеңіл автокөліктердің, тракторлардың, тепловоздардың және ұшақтардың бөліп шығарған улы заттарынан атмосфераға түсетін қалдықтардың үлесі біршама арта түсті. Ал Соңғы жылдары автокөліктердің санының артуы да ауаның ластануына үлесін қосуда. Өкінішке орай, бұл өсу түтін шығаратын (выхлопной) газдармен және облысқа әкелініп жатқан бензин сапасын қатты бақылау жолы әлі де қамтылмаған. 2010 жылы 49 бензин партияларын тексергенде 12 партиясы норматив талаптарына сай шықпағандығы анықталды. Бұның өзі кәсіпкерлердің адал, таза еместігін, бір күнгі түскен табысы- өзінің балалары мен жақындарынан қымбат екендігін байқаталы. Мұнда бізге тұрғындардың экологиялық мәдениетімен сауаттылығы жолында жұмыс жасауымыз керек.

Ауданда тек жеңіл автокөлік қана жүріп қоймай, жүк тасушы автокөліктер, тепловоздар, тракторлар да жүреді. Олардың бір бензинмен жүретін болса, екінші біреуі дизельді отынмен жүреді. Қазіргі кезде автокөліктер пайдаланатын жанармайлардың сапасы да әр түрлі. Сапасы төмен жанармайдың арзандығына қызығып пайдаланатын автокөлік иелері қоршаған ортаға қаншама зиян келтіріп жатқанын біле бермейді. Атмосфералық ауаның ластануы адам денсаулығы мен қоршаған табиғи ортаға әртүрлі жолмен тіке және жедел қауіптен бастап организім өмірімен қамтамасыз ететін жүйесін жәймен және кезекпен бұзуға дейін бара

12

Автомобиль шығатын газдардың адам денсаулығына әсері

2-кесте

Ауаның ластануының негізгі себебі, жанармайдың толық және біркелкі жанбауынан болады. Жанармайдың бар болғаны 15%-ы ғана автомобильді қозғауға жұмсалса, ал қалған 85 %-ы ауаға шығарылады. Соның нәтижесінде адам организіміне кері әсерін тигізеді.

Автокөліктер табиғи газбен жүрсе, тиімді болар еді. Газды пайдалану саны 1985 жылы - 512 болса, 1995 жылы - 1838 - ге жетті. Сондай-ақ автомобильдің қозғағышының жану камерасы бұл улы заттарды синтездеп, оларды атмосфераға шығаратын өзгеше бір химиялық реактор. Тіптен ауадағы зиянсыз азоттың өзі жану камерасына түскенде, азоттың улы тотығына айналады.

Іштен жану қозғағышының (ІЖҚ - ДВС) жанармайдан шыққан газдарында 170-тен астам зиянды компоненттер бар, олардың 160-қа жуығы қозғағышта жанармайдың толық жанбауынан пайда болған көмірсутектердің туындылары болып табылады. Жанармайдан шыққан газдарда зиянды заттардың болуы жанармайдың түрлері мен жану жағдайына тікелей байланысты. Жанармайдан шыққан газдар, автомобильдің механикалық бөлшектері мен покрышкаларының, сондай- ақ жол жабындары антропагендік тектегі атмосфералық ластағыш заттардың жартысына жуығын құрайды. Автомобильдің қозғағышы мен картерінің шығарған ластағыш заттары жақсы зерттелген заттар болып табылады. Осы шығарылған заттардың құрамына азот, оттегі, көмірқышқыл газ бен судан басқа, көміртегінің тотығы, көмірсутектер, азот пен күкірт тотықтары, қатты бөлшектер сияқты зиянды заттар да кіреді.

13

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс