Ғасырларды жылмен көрсет

Қызылорда облысы, Қазалы ауданы

Тарих пәні сабақтарында

сандық көрсеткіштермен жұмыс

(мұғалімдерге арналған көмекші құрал)

Тұрғанбаева Зибаш

№93 орта мектептің тарих пәні мұғалімі

2010 жыл

-36-

§ 30. Қола дәуірі тайпаларының шаруашылығы

Кестені толтыр:

Р/с

Жылқының сипаты

Шоқтығының биіктігі

Р/с: 1

Жылқының сипаты:

Шоқтығының биіктігі:

Р/с: 2

Жылқының сипаты:

Шоқтығының биіктігі:

Р/с: 3

Жылқының сипаты:

Шоқтығының биіктігі:

Кен бұдан 5 мың жылдай бұрын өндіріле бастаған. Ал қола дәуірінде кенді өндіріп, балқыту кең көлемде жүргізілген. Қола дәуірі нешінші мыңжылдықтар аралығын қамтығанын уақыт сызығына салып көрсет. Кенді өндіріп балқытуға дейін қанша уақыт өткенін есепте.

5 м. ж ІІІ м. ж ІІ м. ж 1 1 2010

Б. з. б Б. з

Есеп: 5 м. ж - ІІ м. ж = ІІІ м. ж

Жауабы: ІІІ мыңжылдық өткен.

Ежелгі заманда Жезқазған өңірінде шамамен 100 мың т.

мыс қорытылған. Успен руднигінде 200 мың т кен

өндірілген. Қай рудникте көп өндірілді және қанша т

артық (кем) өндірілген?

Жезқазған - 100 мың т Успен - 200 мың т

Есеп: 200 000 - 100 000 = 100 000

Жауабы: Успен руднигінде көп өндірілген. 100 мың т артық.

Жезқазғанда 100 000 т кем өндірілген.

-1-

Кіріспе

Қазақ елінің азаматтары әлем елдерімен, әсіресе экономикалық жағынан дамыған елдердің азаматтарымен тығыз байланыста болады. Осы жағдайда біздің жеткіншек ұрпақтың қай саладан болмасын, білім денгейлерінің олардан төмен болуы бүгінгі ұрпақ үшін кешірілмес күнә.

5 сынып оқушыларының тарих пәніне деген энтузиазмы жоғары. Демек оқушыларға тарих пәнін қызықтырып оқыту үшін барды дұрыс пайдалана алсақ, біздің ұрпақ өзгелерден кем білім алмайды.

Дамыта оқыту - педагогиканың мәңгі проблемаларының бірі. Ол педагогика ғылымымен бірге жасасып келе жатқан іргелі мәселелердің бірі.

Дамыта оқыту идеяларына мазмұндық-логикалық есептер мен тапсырмалар жүйесін құрастырдым және оларды оқушы зейінін, қабылдауын, қиялын, есте сақтауын, логикалық ойлау элементерін дамытуға бағыттадым. Оқушылардың білім, білік және дағдысын тексеру мен білімді пысықтау сабақтарынан басқа кейде сабақта да қолдануға болатын тапсырмалар жасадым. Кейбірі бағдарламадан тыс немесе өтілген материалдарға байланысты болмауы да мүмкін. Оның негізгі мақсаты - оқушыларды психологиялық тұрғыдан дамыту және олардың тарихқа деген қызығушылығын арттыру. Тарих пәніне бөлінген сағат саны аз болғанымен қажетті материалдарды тиімді пайдаланудың негізінде және материалдарды оқытудың әдістемесін жетілдіру арқасында жағдайдан шығуға болады.

Пән мұғалім ретінде үнемі бір келкі сабақ өткізу оқушыларды жалықтыратынын білдім. Мектепте тарих пәнін оқытуда қосымша материалдарды, деректерді, әсіресе

-2-

баспасөз материалдарын пайдалану оқушылардың ұғымдарының терең, жүйелі болуына әсер етеді.

Оқушы тың тарихи мәліметті жақсы меңгереді, есінде ұзақ сақтайды, өз тарапынан материалдар іздестіруге деген ынтасы артады.

Оқу пәнінің мазмұны сандық көрсеткіштермен құрылымдау, біріншіден-оқылып отырған саланы оқушылардың қабылдауын оңайлатса, екіншіден-қабылдау мен меңгеруді, зердені дұрыс бағыттауға мүмкіндік береді. Тарих пәні сабағында есептер шығаруға болатынын, график, диаграмма, қима, кесте сызу оқушыларды таң қалдырып, пәнге деген қызығушылығын арттырады. Егер оқушылар оқылатын материал бойынша құрылымдық сызбаны өздері жасай алса, жаңа мағлұматты меңгеру дәрежесі жоғары болады. Сандық көрсеткіштермен жұмыс оқушылардың ойлау жүйесін дамытып, дарындылық қасиетін күшейтеді. Осы кітапшаны тарих пәні мұғалімдеріне әдістеме ретінде ұсынамын.

-35-

§ 28. Адамдар қауымындағы өзгерістер

Төбенің биіктігі 10 м. Оның шығыс беткейі - тік, ал батыс беткейі - жайдақ. Төбенің схемасын сыз.

10 м = 1 см

С Төбе

Б Ш

§ 29. Қола дәуірі тайпаларының мекендері мен мәдени

ескерткіштері

Обаның биіктігі - 2 м. Диаметрі - 30 м

Сызбасын сал.

30 м

2 м

-34-

Шартты белгілер:

шалғын

Б Ш

өзен, көпір

ОБ

Үңгір

аралас орман

тау

-3-

§ 1. Тарих ұғымы

Ғасыр мен мыңжылдықтар

Ғасыр деп - күнтізбе есебімен санағанда жүз жылды айтады. Мың жылды жүзге бөлсеңіз 10 ғасыр шығады. Ғасыр демей, мыңжылдық деп үш нөл қойып жазғаннан гөрі 10 ғасыр десеңіз әрі қысқа, әрі нұсқа. Әлем елдерінде тарихи уақытты ғасырмен санаудың жаңа есебі мықтап орнықққан.

Ғасырды есептегенде оның басы, ортасы, аяғы деген ұғымдар қолданылады. Мысалы, жаңа ғана аяқталған XX ғасырды алсақ, оның басы - 1901 жылдың 1-қаңтары,

ортасы 1950 жылдың 31-желтоқсаны мен 1951 жылдың

1- қаңтарының түйіскен жері. Ал ғасырдың аяғы 2000 жылдың 31- желтоқсаны. 2001 жылдың 1- қаңтары жаңа XXI ғасырдың басы. Енді бұны әрі қарай түсіну үшін тақта бетіне мына төмендегідей сызықты сызып көрсетемін.

01. 01. 1901. 1950. 31. 12. -1. 01. 1951. 1. 12. 2000.

ғасыр басы ғасыр ортасы ғасыр аяғы

ғасырдың жартысы - 50 жыл

Ғасырдың І жартысы - 1901 ж. Мен 1950 ж. Аралығы

Ғасырдың алғашқы ширегі - 25 жыл.

Ғасырдың соңғы ширегі - 1975 ж. Мен 2000 ж. Аралығы

Қазақстан тарихы пәнін алғаш өткен күні оқушыларды өздері туып- өскен атамекені - Қазақстан Республикасымен таныстырамын.

Тапсырма: Сандық көрсеткіштердің түрлерін ата: Қазақстанның табиғи кешендерінің ерекшелігі - Азия құрлығының ортасында орналасуы. Ол солтүстіктен

-4-

оңтүстікке 1600 шақырымға, батыстан шығысқа 1925 шақырымға созылып, 2717, 3 мың шаршы шақырым немесе құрлық бетінің 1, 8% пайызын алып жатыр.

Территориясы үлкен ауданды қамтитындықтан табиғи жағдайы алуан түрлі. Қыратты жазықтар (теңіз деңгейінен 500-600 м. ) мен ұсақ шоқылар Қазақстан ауданының 50 % алып жатыр. Ойпатты жазықтарының (100-250м. ) үлесіне

30%, ал тауларға (1000-4000 м. ) -20% тиеді. Территориясының теңіз деңгейінен ең төмен және ең жоғары нүктелерінің көрсеткіштері 132 м-ден (Қарақия ойысы),

6695 м-ге (Хантәңірі) дейін орналасқан. 2004 жылдың

1-наурызындағы халық саны туралы деректер бойынша 14970, 8 мың адамды құрады.

Жауабы: шақырым, пайыз, метр, жыл, сандар.

І. Ғасырды рим сандары түрінде жаз:

1-ғасыр - . . . 6-ғасыр - . . .

2-ғасыр - . . . 7-ғасыр - . . .

3-ғасыр - . . . 8-ғасыр - . . .

4-ғасыр - . . . 9-ғасыр - . . .

5-ғасыр - . . . 10-ғасыр - . . .

ІІ. Рим сандарымен берілген ғасырларды араб сандарымен жаз:

Х - . . . XIV - . . . XV - . . .

XI - . . . III - . . . XX - . . .

VI - . . . XVII - . . . V - . . . XXI- . . . XXX - . . . IX - . . .

-33-

§ 26. Қазба жұмыстарының нәтижелері

Атасу қонысы. Өзімен аттас өзен жағасындағы дөңеске салынған қоныс. Сызбасын сал.

§ 27. Қола дәуірі адамдарының әдет- ғұрпы, діни түсініктері мен өнері.

Топографиялық диктант.

Ежелгі адамдардың жүрген жолын, шартты белгімен көрсетіп сызбасын сыз.

Неондерталь адамдар үңгірден шығып, оңтүстік- батысқа қарай жүріп, өзеннен өтті. Өзеннің арғы бетіндегі шалғындықты кесіп өтіп, аралас орманға келді. Алғашқы кездескен аңды найзамен ұрып алып кейін қарай қайтпақ болды. Оңтүстік- шығысқа қарай бұрылыс жасап, таудың етегін жағалай отырып өзенге жетті. Өзеннен өтіп үңгірге олжалы оралды.

-32-

§ 24. Қола дәуірінің негізгі сипаты

Қазақстанда көшпелі мал шаруашылығының қалыптасуына барлық жағдай жасалған уақытты уақыт сызығына салып көрсет.

ІІ м. ж ІІжар І м. ж. бас 1 1 2010ж__

Б. з. б б. з

Жауабы : б. з. б ІІ мыңжылдықтың ІІ жартысы мен І

мыңжылдықтың бас кезі

1941-1945 жылдары болған Ұлы Отан соғысы туралы не білесің?

§ 25. Андронов мәдениеті

Алматы қаласының солтүстік - батыс жағында 170 шақырымдай жерде Тамғалы тау шатқалы созылып жатыр. Сызба арқылы көрсет. 170 шқ = 17 см

С Тамғалы

Б Ш

170 шқ

Алматы

-5-

ІІІ. Төмендегі жылдардың қай ғасырға жататынын анықта:

1812 ж - . . . ғ. 799 ж - . . . ғ. 1221 ж. - . . . ғ.

312 ж. - . . . ғ. ж. - . . . ғ. 4 ж. - . . . ғ.

1941 ж. - . . . ғ. 1761 ж. - . . . ғ. 605 ж. - . . . ғ.

2003 ж. - . . . ғ. 1672 ж - . . . ғ. 968 ж - . . . ғ.

Мысалы: 1791 ж. - XVIII ғ. аяғы.

§ 2. Тарихи уақыт өлшемдері

Б. з. б. 519-518 жылдары сақтар І Дариймен. соғысты, содан бері қанша жыл өтті?

519-518 1 1 2010

Б. з. б. б. з

Есеп: 2010+519 = 2529

Жауабы : 2529 жыл өтті.

1219 ж. Монғолдар Отырар қаласын құлатты. Бұл қай ғасыр?

Жауабы: 1219 ж. - ХІІІ ғасырдың І жартысы немесе

алғашқы ширегі

-6-

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев 1845 жылы туған. Биыл ұлы Абайдың туғанына қанша жыл?

1 1 1845 2010

Б. З. б б. з

Есеп: 2010 - 1845 = 165 ж.

Жауабы : 165 жыл

1991 жылы Қазақ елі өз тәуелсіздігін алды. Тәуелсіздік алғанымызға биыл неше жыл?

Есеп: 2010-1991 = 19 ж.

Жауабы: 19 жыл

І Петр патша 1700 жылы жаңа жыл санауын енгізді. Бұл нешінші мыңжылдық?

1 1 1000 1700 2000

Б. з. б І мыңж. ІІ мыңж. ІІІ мж.

Жауабы: 1700 ж. - ІІ мыңжылдық

Мұсылмандардың жыл санауының басы VII ғ. болып саналады. Содан бері қанша уақыт өтті?

Есеп : Қазір ХХІ ғ. XXI ғ. - VII ғ. = XIV ғ.

Жауабы: XIV ғасыр өтті.

-31-

§ 23. Мыстытас ғасырының (энеолит) археологиялық ескерткіштері

Ботай мәдениеті 15 гектардай жерді алып жатыр. 158 тұрғын үйдің жұрты табылған. 1-ші үйдің ауданы 20 шаршы метр 4 бұрышты және 2-ші үйдің ауданы 70 шаршы метр 8 бұрышты болып келеді. Сызып көрсет.

Есеп: 20 м 1 см = 10 м 20 м = 2 см

70 м 1 см = 10 м 70 м = 7 см

Есеп: 1 га = 100 м² тең болса, 15 га жер қанша м² ?

Жауабы: 15 га = 1500 м² Есеп: S = a*b 20 = 5*4

Бұл қандай бұрыш деп аталады?

70 шаршы метр үйдің сызбасы:

10 м

7 м 7 м

10 м 10 м

7 м 7 м

9 см

10 м

Жауабы: Көпбұрышты үй. Осыдан келіп киіз үй шығуы

мүмкін.

-30-

2. Неондертальдар алғаш рет өлген адамды жерлеген. Бұл

қанша мың жыл бұрын болған?

300 мың 100 мың 1 1 2010 ж

Б. з. б. б. з.

Жауабы: 300-100 мың жыл бұрын болған.

§ 21-22. Жаңа тас ғасырының (неолит) археологиялық ескерткіштері

Тас өңдеудегі жаңа әдістердің көмегімен жетілдірілген құралдардың астын 2 сызықпен, сүйек пен малдың мүйізінен жасалған заттарды 1 сызықпен сызыңдар:

Найзаның ұшы, балта, сүймен, түрен, ине, дәнүккіш,

тиек, шанышқы, тескіш біз.

Қараүңгір тұрағына сипаттама бер:

Табылған жері . . .
Табылған заттар . . .
Тас пен сүйектен жасалған заттары . . .
Қолға үйретілген малдары . . .
Аулаған аңдары . . .
Ыдыстары . . .

-7-

Мұхаммед пайғамбар бұдан 1348 жыл бұрын Меккеден Мәдинеге қоныс аударған. Сонда пайғамбар қай жылы қоныс аударған?

Есеп: 2010 - 1348 = 662 ж.

Жауабы : 662 жылы Мәдинеге қоныс аударған.

Б. з. б 70 жылы жол бойына балбалтас қойылған. Өткен жылы оны музейге әкеліп қойды. Балбал тас жол бойында қанша жыл тұрған. ?

70 1 1 2009 2010

Б. з. б б. з

Есеп: Өткен жыл - 2009 жыл. 2009 + 70 = 2079 ж.

Жауабы: 2079 жыл жол бойында тұрған.

Қайсы жыл бұрын және қанша жыл бұрын болды?

Б. з. б 60 жыл ма, әлде б. з. 60 жыл ма?

60 1 1 __60

Б. з. б б. з.

Есеп: б. з. б 60 жыл + б. з. 60 жыл = 120 жыл

Жауабы: б. з. б 60 жыл және 120 жыл бұрын болған.

-8-

Спартактың басшылығымен өткен көтеріліс б. з. б.

74 жылы басталды. Сонда ол бұдан қанша жыл бұрын болған? Көтеріліс б. з. б. 71 жылы аяқталды. Сонда ол бұдан қанша жыл бұрын аяқталған?

100 74 71 1 1 100 2010

Б. з. б б. з.

Есеп: 2010 + 74 = 2084 ж. 2010 + 71 = 2081 ж.

Жауабы: 2084 ж. бұрын басталған

2081 ж. бұрын аяқталған

1962 жылы жер астында 2681 жыл жатқан қойма табылған. Сонда ол қойма қай жылы көмілген?

719 700 1 1 1962

Б. з. б б. . з.

Есеп : 2681 - 1962 = 719

Жауабы: Қойма жерге б. з. б 719 жылы көмілген.

Күрделі рим сандарымен таныстыру:

I - 1 VI - 6 XX - 20 D - 500

II - 2 VII - 7 XXX - 30 M - 1000

III - 3 VIII - 8 - 40

IV - 4 IX - 9 L - 50

V - 5 X - 10 C - 100

-29-

§ 19. Қазақстанның табиғат жағдайлары

Номенклатура

Картадан көрсет:

р/с

І топ

ІІ топ

р/с: 1

І топ: Батыс Қазақстан облысы

ІІ топ: Маңғыстау түбегі

р/с: 2

І топ: Тәңірқазған тұрағы

ІІ топ: Ақтөбе облысы

р/с: 3

І топ: Мұғалжар таулары

ІІ топ: Каспий теңізі

р/с: 4

І топ: Шақпақата тұрағы

ІІ топ: Орталық Қазақстан

р/с: 5

І топ:

Балқаш көлінің

солтүстік жағалауы

ІІ топ: Батпақ тұрағы

р/с: 6

І топ: Бұқтарма су қоймасы

ІІ топ: Шүлбі тұрағы

р/с: 7

І топ: Шығыс Қазақстан

ІІ топ: Жетісу аймағы

р/с: 8

І топ: Ертіс өзені

ІІ топ: Бөріқазған тұрағы

р/с: 9

І топ: Алматы қаласы

ІІ топ: Қошқорған тұрағы

р/с: 10

І топ: Қызылтау тұрағы

ІІ топ: Зайсан көлі

§ 20. Алғашқы адамдардың тұрмыс- тіршілігі мен кәсібі, қоныстары

Ұқсас жұмыстар

Біздің заманымыздың ғасырлары

Күлше қыздың сауық кешіне баруы. жаңа жылдық ертеңгілік. даярлық тобы

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz