Ежелгі дәуір әдебиетінің дәуірлері

Тақырыбы: Ежелгі дәуір әдебиетін қорыту.
Сабақтың мақсаты:
1) білімділік: оқушылардың ежелгі дәуір әдебиеті туралы алған білімдерін
тексеру.
2) Дамытушылық: шығармалардың көркемдік ерекшелігін көрудегі әдеби
теориялық білімдерін дамыту.
3) Тәрбиелік: ұлтжандыллыққа, құндылықтарды сақтауға тәрбиелеу.
4) Танымдылық: оқушы ойын белгілі мәліметтер арқылы дәлелдеуге үйрету
және сөз мәнін түсінудегі танымдылығын байыту.
Типі: жүйелеу.
Пәнаралық байланыс. Қазақ тілі
Сабақтың барысы.
І Ұйымдастыру кезеңі
Блиц сұрақтар. (1 минут)
- «Әдебиет» сөзі қай тілден енген және қандай мағынаны білдіреді?
- Теңеу қандай жұрнақтар арқылы жасалады?
- Жүз жасаған жыр алыбы.
- Ертегі әдебиеттің қай түріне жатады?
- Ал ежелгі дәуір әдебиеті қай уақыт аралығын қамтиды?
- Ежелгі дәуір әдебиетінің дәуірлері.
«Миға шабуыл» әдісі. Фото-дерек. (1 минут)
(тақтада ежелгі дәуір әдебиетінің өкілдерінің портреттері)
- әл-Фарабидің туған жері және өмір сүрген жылдары. (870-950 ж.ж.
Отырарда туған.)
- Ахмет Йасауи (ХІІ ғ. Сайрамда туған)
- Жүсіп Баласағұни (1015-1016 ж.ж. Баласағұн қаласында туған.)
- Махмұт Қащқари (1029-1030 ж.ж. Барысханда туған.)
Сабақтың кезеңдерімен таныстыру.
І кезең- «Ғұламалар әлеміне шолу»
ІІ кезең – «Ғұламалардың тіл көркемдігі»
ІІІ кезең – «Қастерлеп – қадірлейтін қазына»
(Оқушылар өздерінің бағаларын жазып отырады, ортақ баға қойылады).
Ғұламалар әлеміне шолу жасайық (білім деңгейі тексеріледі). (2 минут)
1-нұсқа

|Реті| Авторы |әл – Фараби |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |Шығармалары | |
|1 |16 жасында оқу іздеп Бағдатқа барады. |әл -Фараби |
|2 | 63 жасында қылуетке түседі. |Ахмет Йасауи |
|3 |Кітабында төрт кейіпкер бар. |Ж.Баласағұни |
|4 |Түркі даласы мен қалаларын аралап, |М.Қашқари |
| |мақал-мәтел, жырларын жинаған. | |
|5 |Ол кісінің мазары Қармақшы стансасынан |Қорқыт ата |
| |18 шақырымдай жерде тұр. | |

2-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |Діндар, тақуа, адалдықты ұстанған |А.Йасауи |
| |қасиетті жан | |
|2 | Оның еңбегі сегіз тараудан тұрады. |С.Сараи |
|3 |Оның 72 қиссасы бар. Кітабы ежелгі |Рабғұзи |
| |шығыс мифтері мен аңыздары, | |
| |өлең-әңгімелерінің жинағы болып | |
| |табылады. | |
|4 |Оның Барысхан атты ұлы, Қаз есімді қызы|Алып ер –Тұңға |
| |болған. | |
|5 |Оның кеңесшісі – Ұлық Түрк |Оғыз қаған |

(Оқушылар өздерінің жауаптарын тексереді)
Бағалау критерийі.
Қате жоқ – «5», 1 қате – «4», 2 қате – «3» (неше- 5. неше- 4. неше- 3
сұрау)

Тест. (5 минут)
Толықтыруды қажет ететін тест.
1. Қорқыт __________ Сыр бойында өмір сүрген атақты күйші, жырау, аңыз
кейіпкері.
2. Оғыз батырдың жер қайысқан қолын жеңістен-жеңіске _________ бастап
жүреді.
Еске салушы тест.
1. Ахмет Йасауи Түркістанға қай жылдары оралды?
2. Күлтегін неше жасынан бастап жаумен шайқасты және қанша рет соғысты?
Балама жауаптары бар тест
1. «Қорқыт ата кітабы» Дрезден қаласында 12 жырдан тұратын қолжазба
күйінде, ал Италияда 6 жырдан тұратын қолжазба күйінде сақталған.
А) ИӘ Б) ЖОҚ
2. Күлтегін 684-731 жылдары өмір сүрген ежелгі түркі мемлекетінің әскери
қолбасшысы, белгілі қоғам қайраткері болған.
А) ИӘ Б) ЖОҚ
Таңдамалы тест
1. Ежелгі түркі дәуірінің қоғамдық, әдеби, мәдени өмірін жыр еткен
дастандар.
А) Алпамыс батыр Ә) Тоныкөк Б) Ер Тарғын
2. «Оғыз-нама» қанша хикаядан тұрады?
А) 70-тен аса Ә) 100-ден аса Б) 40-тан аса
Сәйкестік тест.
1. Трактат а) Алланың ақ
жолы туралы жинақ
2. Қаған ә) шағын
ғылыми еңбек
3. Диуани хикмет б) хан
Реттік бірізділікке берілген тест
1. Оғыз балаларын рет-ретімен орналастыр, (Ай, Көк, Жұлдыз, Тау, Күн,
Теңіз)
Тест жауаптары:
Толықтыруды қажет ететін тест.
1. ҮІІІ ғасырда
2. Көкжал Бөрі
Еске салушы тест.
1. 1119-1120
2. 16 жасынан 23 рет соғысты.
Балама жауаптары бар тест
1. А) ИӘ
2. Ә) ИӘ
Таңдамалы тест
1. Ә) Тоныкөк
2. Б) 40-тан аса
Сәйкестік тест
1 - Ә
2 – Б
3 – А
Реттік бірізділікке берілген тест
Күн, Ай, Жұлдыз, Көк, Тау, Теңіз.
Бағалау критерийі.
Қате жоқ – «5», 1 қате – «4», 2 қате – «3»
ІІ кезең – «Ғұламалардың тіл көркемдігі» (әдеби теориялық білімді дамыту)
(4 минут)
1-қатарға - Сағди Ширазидің шығармасын аударған кім? (Сайф Сараи 41-беттегі
әңгімелерінен антоним сөздерді табу) 2-әңгімеде – ұзын-аласа, ақылды-
ақымақ, 6-әңгімеде - әдепті -әдепсіз, дәулетті –дәулетсіз Жүсіп
Баласағұни мен Абай үндестігі
2-қатарға - «Хас Хажып» атағын кім алды? (32-беттегі «Ақыл, білім, тілмашы
- тіл» өлеңіне талдау жасау) Тақырыбы – тілдегі сөз құдіреті туралы.
Идеясы - әр сөздің мәнін түсіну. Шумақ – 3 шумақты. Тармақ – 4
тармақты. Бунақ – 3 бунақты. Буын – 11 буынды Ұйқас – егіз ұйқас
3-қатарға- (24-бет) «Аристотельден кейінгі екінші ұстаз атанған кім?» әл –
Фараби өлеңдерінен аллитерация, теңеу, эпитет, метафораны табу.
Теңеу – сызықтай, құрыштай. Эпитет – нұрлы бейнең, аққан жұлдыз,
тылсым түнге. Метафора – жанымды ой жарығы аймалаған.
ІІІ кезең – «Қастерлеп – қадірлейтін қазына» (толғандырған ойлар). (3
минут)
«Тәтті болмақ та тіл мен жүректен, ащы болмақ та тіл мен жүректен» Лұқман
Хакім (14 ғасыр)
«Сөзіңді бақ, басың кесіп алмасын,
Тіліңді бақ, тілің сынып қалмасын!» Ж.Баласағұни (11 ғасыр)
«Жанашыр ағайын-туған көрікті». Қорқыт ата (8-9 ғасыр)
«Жаттың майлы бөкпенінен
Жақынның жұдырығы жақсы» Махмұт Қашқари (11 ғасыр)
(бүгінгі күнмен байланыстыру)
Сабақты қорыту.
- Ежелгі дәуір әдебиетінде қозғалған тіл құдіреті де, туған жерге, елге
деген сүйіспеншілік, парасат, қанағат ұғымдары бүгінгі күнде де өз
құндылығын жоғалтқан емес.
Бағалау.
Бағалардың ортақ бағасын қою.
Үй тапсырмасы. Тест құрастыру 10-сұрақ.

Сабаққа өзіндік талдау
І. Сабақтың жалпы көрінісі.
1. Сабақтың тақырыбы: Ежелгі дәуір әдебиетін қорыту.
Пәні: Әдебиет
Сынып: 8 «А»
2. Сабақтың дидактикалық мақсаттары:
Сабақ – мұғалімнің шығармашылық еңбегі болғандықтан, кез келген ұстаз өз
сабағында дидактикалық (білімділік, тәрбиелік, дамытушылық, танымдық)
мақсаттардың нақтылығына баса назар аударады. Білімділік: оқушылардың
е.д.әдебиетінен алған білімдерін тексеру, е.д.ә. поэзиясының өміршеңдігін
таныту, көркемдік тілін ашу. Дамытушылық: шығармалардың көркемдік
ерекшелігін, әдеби теориялық білімдерін дамыту. Танымдық -: оқушы ойын
белгілі мәліметтер арқылы дәлелдеуге үйрету және сөз мәнін түсінудегі
танымдылығын байыту.
Сабақтың тәрбиелік мәні: ғұламаларды құрметтеуге, қасиетті құндылықтарды
қадір тұтуға тәрбиелеу.
1.3. Негізгі кезең. Сабақ – күрделі процесс. Сол себепті тақырыптың
меңгерілу дәрежесін тексеру үшін сабақты үш кезеңге бөлдім. 1-кезеңнің
мақсаты-оқушылардың е.д.ә. туралы білімдерін тексеру. Оған мынадай
әдістерді пайдаландым.
А) сұрақ-жауап
ә) топтастыру
б) шығармаларға қатысты 2-нұсқалы тапсырма
в) өмір-дерегіне байланысты 2-нұсқалы тапсырма
г) тесттің 6 түрі берілді : толықтыруды қажет ететін тест, еске салушы
тест, балама жауаптары бар тест, таңдамалы тест, сәйкестік тест, реттік
бірізділікке берілген тест
2-кезеңде – шығармалардың тіл көркемдігін меңгертуде әр қатарға әртүрлі
тапсырма берілді. Оның мақсаты – оқушылардың қазақ тілінен теориялық
білімін тексеру (антонимдерді табу), өлең құрылысына талдау, көркемдік сөз
айшықтарын табудағы білімдерін тексеру.
3-кезең – оқушылардың е.д.әд-гі тіл құдіреті туралы айтылған ғұлама
ойларының бүгінгі таңда да өз мағынасын жоғалтпайтындығын жеткізу.
Негізінен, 1-кезең – білімділік мақсатты, 2-кезең – дамытушылық, 3-кезең –
тәрбиелік әрі танымдылық мақсатты көздеді.

ІІ. Құрылымдық көрінісі.
1. Қойылған мақсат пен міндеттің сәйкестігі. Сабақтың мақсаты мен
оқушы білуге тиіс икемділік дағдылары сабақ үрдісі кезінде толық
түрде жүзеге асырылып отырылады. Тілдік талдаулар, ауызша және
жазбаша жұмыс түрлері, мәтінмен жұмыс. Сабақ жоспар бойынша
жүргізіліп көзделген мақсатқа жеттім деп ойлаймын.
2. Сабақтың типі, әдістерінің өзара байланыстылығы., Сабақтың типі –
жүйелеу болғадықтан, жас ерекшеліктерін ескере отырып, әдістердің
жеңілінен ауырына ұластырып отырдым. Әдістер берілген білімді
тексеру, оны меңгерту мақсатында алынды.
3. Уақыт тиімділігі. Ежелгі дәуір әдебиеті әдебиеттің күрделі
тақырыптарының бірі екені ескеріле отырып, берілген білім мазмұнын
тексерудегі тапсырмалар ықшамдалынып алынды.
ІІІ. Мазмұндық көрінісі.
1. Типтік бағдарлама мен стандарттың орындалуы. Сабақ тақырыбы типтік
бағдарлама және стандартқа сәйкес жоспарланып, ұйымдастырылды.
Себебі, тақырыптардың мерзімі мен өткізілуі және оқушылардың
сыныптар бойынша білуге тиіс міндеттерді орындауларына
тапсырмалардың құрылуы.
2. Пәнаралық байланыс. Сабақ барысында 2-кезеңде қазақ тілімен
байланыс болды.
3. Тапсырмалар күрделілігі мен өзара байланыстылығы. Тілдік талдаулар
(көркемдегіш тәсілдер), шығармалар туралы нақты деректі білу, оны
салыстыру, олар жайлы материалдарды зерттеу, өз ойын нақты жеткізу,
т.б. тапсырмалар шығармашылық қабілетті дамытуды көздегендіктен
алынды.
ІҮ. Сабақтың нәтижелілігі.
4.1. Оқушы іс-әрекеті. Оқушылардың өзіндік білім алуларына және өз білім-
білік дәрежелерін тексеруіне үлкен көңіл бөлінді. Оқушылар тапсырмаларды
шапшаң әрі дұрыс орындауға икемделеді.
4.2. Мұғалімнің іс-әрекеті. Мұғалім сабақтағы басты әрекеті – бағыт
нұсқаушы, бағыттаушы.
4.3. Сабақтың түйіні. Сабақ көздеген мақсатына жетті. Сабақ барысындағы
әдістер байланысып жатты.

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

|О-ң аты-жөні: |
|Реті |Тапсырмалар |Баға |
|1-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
| |Тапсырма | |
| |Тест | |
|2-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|3-кезе|Тапсырма | |
|ң | | |
|Ортақ баға | |

1-нұсқа
2-нұсқа
|Реті| Авторы |әл – Фараби |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| |Шығармалары | |
|1 |16 жасында оқу іздеп Бағдатқа барады. | |
|2 | 63 жасында қылуетке түседі. | |
|3 |Кітабында төрт кейіпкер бар. | |
|4 |Түркі даласы мен қалаларын аралап, | |
| |мақал-мәтел, жырларын жинаған. | |
|5 |Ол кісінің мазары Қармақшы стансасынан | |
| |18 шақырымдай жерде тұр. | |

2-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |Діндар, тақуа, адалдықты ұстанған | |
| |қасиетті жан | |
|2 | Оның еңбегі сегіз тараудан тұрады. | |
|3 |Оның 72 қиссасы бар. Кітабы ежелгі | |
| |шығыс мифтері мен аңыздары, | |
| |өлең-әңгімелерінің жинағы болып | |
| |табылады. | |
|4 |Оның Барысхан атты ұлы, Қаз есімді қызы| |
| |болған. | |
|5 |Оның кеңесшісі – Ұлық Түрк | |

1-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |16 жасында оқу іздеп Бағдатқа барады. | |
|2 | 63 жасында қылуетке түседі. | |
|3 |Кітабында төрт кейіпкер бар. | |
|4 |Түркі даласы мен қалаларын аралап, | |
| |мақал-мәтел, жырларын жинаған. | |
|5 |Ол кісінің мазары Қармақшы стансасынан | |
| |18 шақырымдай жерде тұр. | |

2-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |Діндар, тақуа, адалдықты ұстанған | |
| |қасиетті жан | |
|2 | Оның еңбегі сегіз тараудан тұрады. | |
|3 |Оның 72 қиссасы бар. Кітабы ежелгі | |
| |шығыс мифтері мен аңыздары, | |
| |өлең-әңгімелерінің жинағы болып | |
| |табылады. | |
|4 |Оның Барысхан атты ұлы, Қаз есімді қызы| |
| |болған. | |
|5 |Оның кеңесшісі – Ұлық Түрк | |

1-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |16 жасында оқу іздеп Бағдатқа барады. | |
|2 | 63 жасында қылуетке түседі. | |
|3 |Кітабында төрт кейіпкер бар. | |
|4 |Түркі даласы мен қалаларын аралап, | |
| |мақал-мәтел, жырларын жинаған. | |
|5 |Ол кісінің мазары Қармақшы стансасынан | |
| |18 шақырымдай жерде тұр. | |

2-нұсқа
|Реті|Елеулі оқиғалар |Кімнің өміріне қатысты? |
|1 |Діндар, тақуа, адалдықты ұстанған | |
| |қасиетті жан | |
|2 | Оның еңбегі сегіз тараудан тұрады. | |
|3 |Оның 72 қиссасы бар. Кітабы ежелгі | |
| |шығыс мифтері мен аңыздары, | |
| |өлең-әңгімелерінің жинағы болып | |
| |табылады. | |
|4 |Оның Барысхан атты ұлы, Қаз есімді қызы| |
| |болған. | |
|5 |Оның кеңесшісі – Ұлық Түрк | |