Инерция күшінің көздері

Жоспар.

Кіріспе . . . 2

-тарау. Инерция проблемасы . . . 4

§ 1. Инерция проблемасы . . . 12

§ 2. Инерция күшінің көздері . . . 15

§ 3. Инерцияның индукция заңы . . . 21

§ 4. Эквиваленттік принципі . . . 27

-тарау. Гравитациялық қызыл ығысу . . . 27

§ 1. Күндегі гравитациялық қызыл ығысу . . . 29

§ 2. Эйнштейннің өріс теңдеуі . . . 33

§ 3. Жарықтың планетаның және Күннің тартылыс

өрісіне таралуы . . . 39

§ 4. Кеңістік пен уақыт қисықтығы . . . 53

§ 5. Тартылыс өрісіндегі меншікті уақыт . . . 60

III -тарау. Тартылыс теориясын тексеру бойынша эксперименттік

есептер . . . 66

- тарау. Жалпы салыстырмалық теорияның физикалық негіздерін

компьютерлік модельдеу.

Меркурий орбитасының ауытқуы.
Күннің тартылыс өрісінде жарық бағытының өзгеруі.

Қорытынды.

Кіріспе. Зерттеу тақырыбының өзектілігі.

Оқытудың барлық деңгейлеріне қажет болатын іргелі теорияның ішінде салыстырмалық териясы маңызды орын алады. Қазіргі заманда кез-келген жоғарғы сынып оқушысы салыстырмалық теориясы және оның салдары туралы біледі. Бірақта мектеп оқулықтарының көлемінің шектеулігіне байланысты оқушы бұл білімнің қызықты және маңызды аймақтарының ең тапшы мәліметтерін қанағат тұтады. Мысалы: дененің массаларының жылдамдықтары жарық жылдамдығына жеткен сайын өсетіндігі туралы мәлімет. Шынымен ешкім де білімін толықтырушы жас физикке өз білімін жетілдіру барысында салыстырмалық теория бойынша кеңінен тараған кітаптарды қолдануға кедегі жасай алмайды.

Эйнштейннің жалпы салыстырмалық теориясы қазіргі физиканың негізгі бөлімінің бірі. Табиғаттағы көптеген белгісіз құбылыстарды түсіндіруде жалпы салыстырмалық теориясын қолдану маңызды жаңалықтарды ашуға мүмкіндік береді. Салыcтырмалық теорияның дұрыстығын дәлелдейтін эксперименттер, құбылыстарды мектеп физикасында қарастыру мектеп оқушыларының білім деңгейін тереңдетуге эффективтік тәсіл. Күні бүгінге дейін жалпы салыстырмалық теориядан шығатын қорытындылар физиканың әр түрлі саласында өзекті мәселелерге жатады. Сонымен қатар, теорияның дамуы үшін оның тәжірибелік негіздері де әер етеді. Сондықтан, жалпы салыстырмалық теорияның оқу процесінде жан-жақты қарастыру маңызды өзекті мәселе болып табылады.

Зерттеу жұмысымның мақсаты. Диплом жұмсымда Эйнштейннің салыстымалы теориясын оқу процесінде қолдануға қажетті физикалық негізіне шолу жасау мақсаты қойылды. Жұмыстың мақсатына сәйкесті диплом жұмысында мынадай есептер қойылды.

Жалпы салыстырмалық теориясының физикалық негіздері болатын құбылыстарына түсіндірме шолу жазу.
Негізгі физикалық негізі болатын құбылыстарды компьютерлік модельдеу арқылы көрсету.
Қорытынды жазу.

Есептер бойынша диплом жұмысында жалпы салыстырмалық теориясы жөнінде теориялық мәліметтер және эксперименттік негіздердің мазмұны жазылды. Компьютерлік модельдеу бағдарламасы құрастырылып, сынақтан өткізіледі.

Зерттеу жұмысымның ғылыми-болжамы.

Физиканы оқыту процесінде әрбір оқушының қабілетін байқау үшін, біздің зерттеуде келесі болжамдар ұсынылады.

Есептер бойынша диплом жұмысымда жалпы салыстырмалық теориясы жөнінде ториялық мәліметтер мен эксперименттің негізінің мазмұны жазылды.

Компьютерлік модельдеу бағдарламасы құрастырылып, сынақтан өткізіледі.

Зерттеу жұмысымның нысанасы.

Жалпы салыстырмалық теориясының физикалық негіздері.

І тарау. Инерция проблемасы .

§1. Инерция проблемасы.

Инерция проблемасы Ньютон заңдарымен тағайындалған болғандықтан Ньютонның 2-ші заңын келтіретін Ньютонның 1-ші заңы бойынша денеге күштер әсерлеспейтін болса, дене өзінің тыныштық күйін немесе қозғалыс пен тұрақты күйін сақтайды. Ньютонның 2-ші заңы бойынша дененің үдеуі оған әсер еткен күшке пропорционал. Ал 3-ші заң бойынша әсер және қарсы әсер күштері тең және қарама-қарсы бағытталған. Осы заңдармен байланысты пайда болатын сұрақ мынадай: қандай жалпы денеге осы заңдарды қолданбай күштердің әсер етіп тұрғанын анықтауға болады? Бұл сұрақтың шығу себебі: Ньютонның 1-ші заңы орындалмауы мүмкін. Шынында да дененің жылдамдығын өлшеу үшін бізге қозғалмайтын санақ денесін таңдап алу керек. Сонымен қатар, бір-біріне қатысты үдемелі қозғалатын денелерге қатысты жылдамдықпен өлшеуге ешқандай қарсылық жоқ.

Сондықтан, денеге ешқандай күш әсер етпегеннің өзінде барлық жағдайда дене тұрақты жылдамдықпен қозғалады деп айтуға болады. Сондықтан Ньютонның I және II - заңдарын мынадай ұйғарыммен толықтыру керек болады. Ньютон заңдары орындалатын санақ денесі болу керек. Егер осындай бір дене болса, онда оған қатысты бірқалыпты түзусызықты қозғалыстағы дененің бәрі Ньютон заңдарын қанағаттандырады., Тек үдемелі қозғалатын денелер ғана бұл заңға қайшы келеді. Осындай Ньютон заңдарына қайшы келетін санақ жүйесі инерциал санақ жүйесі деп айтуға болады. Динамика заңдары барлық инерциалдық санақ жүйелерде бірдей болады. Бұдан әр түрлі бақылаушылар бірдей құбылыстар тобын бірдей заңдармен өрнектей алады. Бір бақылаушыдан екінші бақылаушыға көшу физикалық заңдарды өзгертпейді. Бұл тұжырым салыстырмалық шарты деп аталады. Бұдан салыстырмалық принципі біріншіден, құбылыстарды және бақылаушыларды қарастырады. Сондықтан, салыстырмалық принципін екі бағытта құбылыстарды жалпылау немесе бақылаушыларды жалпылау бағытында болады. Салыстырмалдық принципінде құбылыстарды жалпылауды 1905 жылы Эйнштейн келтіреді. Эйнштейннің арнаулы салыстырмалық теориясында барлық құбылыстар барлық инерциал санақ жүйелерінде бірдей заңдарға бағынатындығы көрсетілген. Салыстырмалық принципін барлық бақылаушылар үшін жалпылауды Эйнштейн тағайындаған. Оның теориясын жалпы салыстырмалық теориясы деп аталады. Салыстырмалық шартының мағынасын түсіну үшін үдеуін физикалық жүйелерді басқаратын заңдарды мен жүйелерінің күйлерін анықтайтын параметрлерінің арасындағы айырмашылықты анықтау керек. Екі бір-біріне қатысты қозғалатын инерциал жүйелер жылдамдықтары әр түрлі мән алады. Бірақ ол бақылаушылар жүйелерінің параметрлері арасындағы қатынас өзгермейтінін байқайды. Бұл қатыстар физикалық заңдарды өрнектейді. Егер физикалық заң белгілі - бір бақылаушылар үшін салыстырмалық принципін қанағаттандырса, онда жылдамдықты анықтауға болады. Айталық, біз жабық жәшіктің ішінде болалық. Жәшік Жердің бетімен бірқалыпты қозғлатындықтан, онда қандай болмасын жәшіктің ішінде жүргізілетін физикалық эксперимент арқылы жәшіктің Жерге қатысты қозғалысын анықтай алмаймыз. Осыдан мынадай қорытындыға келеміз. Физикалық заңдар арқылы жылдамдықты анықтауға болады. Айталық, қозғалыстағы жәшікте Жердің магнит өрісінің компоненттері мен электр өрісінің компоненттері пайда болады. Осы электр өрісінің компоненттері бойынша жәшіктің жылдамдығын анықтауға болады. Олай болса, міндетті түрде нені заң, нені параметр екенін анықтап алу керек.

1. 1. Инерциялы емес санақ жүйесі.

Ньютон заңдары тек қана инерциал бақылаушылар үшін, яғни инерциал жүйелер үшін орындалатыны тағайындалған. Олай болса, Ньютон заңдарынан ауытқу дәрежесін біле отырып, әрбір бақылаушы өзінің үдеуін инерциал санақ жүйеге қатысты анықтай алады. Мысалы: Жердің өз осінен айналысын біле отырып, Жердің формасының полюстері жағынан сығылыңқы, ал экватор бойынша созылыңқы болатынын тағайындауға болады. Мұндай сфераның формасынан ауытқуы Ньютон заңдарымен сәйкес келмейді. Егер санақ жүйесін сол дененің өзімен сәйкестендірсе, дене өзінің өрісінде айналады. Осыдан Ньютон заңдарының сәйкессіздігінен айналыстағы Жер инерциал емес жүйесі болатындығы шығады. Сонымен қатар, инерциал емес жүйенің параметрлерін анықтауға болады. Мысалы: Жердің формасының сфералық формадан өзгешелігінен, оның бұрыштық жылдамдығын анықтауға болады. Ньютон Жердің айналысын демонстрациялау үшін мынадай тәсілді ұсынады. Денені өте үлкен биіктіктен тастап жіберсе, дене вертикаль құламай, аздап шығысқа қарай ауытқи құлайтынын бақылаған. Осы Жердегі сызықтық жылдамдық неғұрлым артық болса, соғұрлым үлкен қашықтыққа ауытқу керек.

Сурет 1. Солтүстік полюсте айналып жүрген Фуко маятнигі.

Осыдан Жер бетіндегі дененің қозғалысы Ньютонның 2-ші заңына бағынбайтын, ал оның ауытқуы және шамасы Жердің айналу осін және бұрыштық жылдамдығын көрсете алады. Фуко маятнигі осы принципке негізделген. Фуко маятнигі өте ұзын жіпке ілінген жүктен тұрады. Ол қандай болмасын вертикаль жазықтық бойында еркін тербеле алады. Маятник тербелісі кезінде оның тербеліс жазықтығы абсолют кеңістікте өзгермейді. Ал оның астындағы Жер айналады. Сондықтан, Жердегі бақылаушы үшін тербеліс жазықтығы 24 сағатта бір толық айналыс жасайды. Осы маятник жазықтығының айналысы Жердің айналысын білдіреді.

Сурет-2. Маятниктің айналу жазықтығы Жердегі бақылаушы үшін суреттегідей болады.

Сонымен негізгі қорытындылар мынадай болады. Ньютон заңдарынан ауытқуды бақылай отырып, біздер жылдамдық емес, үдеуді анықтаймыз.

1. 2. Инерция күштері

Практикада көп жағдайда инерциал емес санақ жүйелерін қлдануға тура келеді. Мысалы: айналыстағы Жер. Бұл жағайда Ньютон заңдары орынды болмайды, бірақ Ньютон заңдарын қолдану үшін ең қарапайым тәсіл бар. Ол үшін белгілі күштерден басқа денеге әсер ететін қосымша күшті енгізу керек. Ол күштің мәнін Ньютонның 2-ші заңы бойынша (1) түрінде жазылады. Бұл күш үдеуге порпорционал. Пропорционалддық коэффициенті инерттік масса деп аталады. Бұл заң кез-келген инерциал емес жүйеде орындалады. Ал, дене ретінде сол күшке әсер ететін дене алынады. (2) .

Алгебралық тұрғыдан (1) формуладан (2) формулаға көшірудің айырмашылығы жоқ. Ал физикалық тұрғыдан бұл екі формуланың мәні бар. Себебі: (2) формуланы инерциал емес жүйедегі Ньютонның 2-ші заңы деп қарастырады. Онда шамасын біз денеге әсер етуші бір күш деп қабылдауымыз керек. Бірақ ол күштердің көзін, яғни қандай дененің әсер ететінін көрсете алмаймыз. Сонымен, ешқандай тікелей әсермен көрінбейді. Бұл күш тек қана жүйенің инерциал еместігінен пайда болатындықтан инерция күші деп атайды.

Инерция күшінің белгілі мысалдары болып, айналмалы санақ жүйесінде пайда болатын центрден тепкіш күштерді жатқызуға болады.

Сурет-3, а - Жер экваторының жазықтығын 24 сағат периодпен айналған спутник. б - бұл жасанды серіктің белгісіз күш арқылы ілінуі экваторда өзгеріссіз көрініп тұр.

Инерция күшін енгізудің қажеттігін (3) суреттегі Жердің жасанды серігіндегі қозғалысынан байқауға болады. Жер серігі өне бойы Жердің бір нүктесінің үстінде тұр. Жерге қатысты Жер серігі тыныштықты, ал оған Жерден тартылыс күші әсер еткенде және Жердегі бақылаушылар Жер серігін ешқандай тіреусіз, ұстаусыз ілініп тұрғанын көреді. Олай болса, көрінбейтін күш болғаны. Ол күш Жердің өрісіне қарама-қарсы бағытталады. Ол центрден тепкіш күш және ол Жердің өзіне де әсер етеді. Жердің полюстерін сызып, экватор бойынша созып, күшті есептеу қажет. Ол үшін Жер серігінің сызықтық жылдамдығы қозғалысын және Жер серігінің бұрыштық жылдамдығын ескеріп, (3) формула инерциал емес жүйеде Жер серігі тыныштықта болғандықтан (4) шығады.

Осыған сәйкесті центрден тепкіш күш және айналу өрісінен тысқары бағытталған. Сонымен қатар, егер дене айналысын санақ жүйесіне қатысты қосымша қозғалса, екінші инерция күшін енгізу керек.

4-сурет. а - тұрақты жылдамдықпен түзу сызықты қозғалатын еркін дене. Дене уақыт ішінде арақашықтығын жүріп А нүктесіне жетеді. б - бұрыштық жылдамдықпен айналатын санақ жүйесі. уақыт аралығында бұрышпен А үктесінен А ¹ нүктесіне орын ауыстырады. в - айналыстағы санақ жүйесіне қатысты А ¹ нүктесі өзгермейтін жағдайд аболады және дене А нүктесіне дәл түсу үшін түзу бойымен ауытқуы тиіс. Осындай түзу бойымен ауытқу Кориолис күшін туғызады. г, д, е - егер дене қарама-қарсы бағытқа қозғалса, онда дене түзу бойынан қарама-қарсы жаққа ауытқиды.

(4а) -суретте инерциал санақ жүйесіне қатысты тұрақты жылдамдықпен қозғалатын дене көрсетілген.

(4б) -суретте айналыстағы санақ жүйелері дене қозғалысының түрі көрсетілген. Мұндай санақ жүйесінде дененің траекторясы түзу сызықтан ауытқиды. Оған ешқандай күш әсер етпегннің өзінде (4в) суреттеауытқиды. Егер дене қарама-қарсы бағытта қозғалса, онда дене басқа жағына ауытқиды (4г) . Сонда біз тағы бір инерция күшін енгізуіміз керек. Ол айналу осіне және қозғалу жылдамдығына перпендикуляр бағытталған. Бұл инерция күшін кориолис күші деп атайды. Ол немесе түрінде жазылады.

Кориолис күші Ньютон экспериментіндегі құлаған денені шығысқа қарай ауытқытатын күш және осы күш Фуко маятнигіндегі тербеліс жазықтығына перпендикуляр бағытта әсер етеді.

Сурет-5. S Күннің Е Жерден айналысының көрінетін тәуліктік қозғалысы Күннен үдемелі Жерге бағытталған. Бұл жағдайда Жерге бағытталған Кориолис күші, Жерден бағытталған центрден тепкіш күштен екі есе артық.

Тек осы кориолис күші арқылы Күннің Жерге қатысты қозғалысын көзге көрінетін тәуліктік қозғалыспен түсіндіруге болады. Сонымен Ньютон заңдарын инерциал емес санақ жүйесінде сақтап қалу үшін физикалық объектінің көзі болып табылмайтын қосымша күштер енгізуіміз керек.

1. 4. Абсолют кеңістік.

Нютон теориясында бұл жағдай, яғни механикалық құбылыстарды өрнектеу үшін барлық санақ жүйелерінің бірдей еместігі қынжылтқан болатын. Нақты жағдайда қарастырсақ, айталық әр түрлі көп сфералар бір-біріне қатысты ортақ оспен айналсын, бастапқы қарағанда әр сферада бақылаушы үшін барлық сфералар бір-бірімен тең құқықты деуге болады. Басқа да сфералар әр түрлі бұрыштық жылдамдықпен айналып тұрады деп санайды. Бірақ сфераның барлығы бір-бірімен сығылған және полюстерде созылған. Бұл сфера өзінің формасын сақтауы мүмкін. Басқа сфралардың ішінен бұл сфераны не бөліп тұрады және неге өзгеше деген сұрақ туады. Басқаша айтқанда табиғат қандай денелері бойынша бөлінеді. Осы сұраққа жауап беру үшін Ньютон кеңістігінің өзіндік бір физикалық қасиеті болады деп санайды. Сондықтан кеңістікке қатысты үдеудің белгілі-бір физикалық мағынасы жоқ. Осы көзқарас тұрғысынан инерциал санақ жүйесі үдеусіз қозғалады. Ал, формасы өзгермей қалған сфера бұл - абсолют сфера болып табылады.

Нютон өзінің 1688 жылы «Бастама» деген кітабыннда салыстырмалық және абсолт қозғалыстың шешілмейтін қозғалысын көрсетеді. Абсолют және салыстырмалы қозғалыстың айырмашылығының пайда болуы таза салыстырмалы айналмалы қозғалыста бұл күштер нолге тең. Мысалы; егер ұзын жіпке ыдыс іліп, оны айналдырсақ, бастапқыда ыдысты суменен тыныштыққы келтіреміз. Содан кейін кенет күштің әсерінен айналдырамыз. Жіп айналып, өзі тоқтағанша жіпті еркін жіберсек, ыдыс кері айналады. Ыдыстағы судың беті бастапқыджа жазық болады. Кейіннен ыдыс өзімен бірге ішіндегі суды да айналысқа келтіреді. Айналу жылдамдығы артқан сайын ыдыстың беті өзгеріп, ортасы ойық, ал шет жағы көтеріле бастайды. Судың шетке қарай көтерілуі, оның бөлшектің айналу осінен қашықтауға тырысатынын көрсетеді. Осы бойынша судың шын және айналмалы қозғалысы байқалады.

Бастапқыда судың салыстырмалы қозғалысы аз болғанда, оның бөлшектері алшақтауға тырыспайды. Сондықтан судың бет жазық болып қалады. Онда айналмалы қозғалыс басталған жоқ. Қорытындысында Ньютон былай деген тұжырымға келеді. Бөлшектің алшақтауға тырысуынан судың айналадағы денеге қатысты қозғалысын анықтау мүмкін емес. Абсолют айналыс бақыланатын салыстырмалы айналысқа қатысы жоқ, дегенмен дененің абсолют айналысының өлшемін эксперименттік түрде анықтауға болады. Солай болғанның өзінде дененің абсолют шамасын анықтауға болады. Ол үшін су бетінің жазық қисықтығын өлшеу керек. Басқаша айтқанда, центрге тартқыш күштер әсер ететінін тағайындау керек. Сонымен Ньютон көзқаррасы бойынша абсолют кеңістік болу қажет. Абсолют кеңістікті толықтырып тұратын ерекше зат түрі бар. Егер осындай зат болса, онда абсолют жылдамдық және абсолют үдеу жөнінде айтудың мағынасы болар еді. Инерциалды бақылаушылар теңдігі болар еді. Абсолют кеңістіктегі бірқалыпты қозғалыс бақыланатын эффектілер бермейді. Абсолют кеңістікті енгізу инерциал санақ жүйесінің ерекшелігін тағайындауға мүмкіндік бермейді. Физикалық негізделген теорияны тұрғызу үшін екі бағытта дамыту керек. Егер кеңістікті инерциал күштердің көздері деп санайтын болсақ, онда оған белгілі-бір физикалық қасиеттер беру керек. Ол жағдайда абсолют болмайды. Сондықтан өзгеріп отыратын қасиет беру қажет. Себебі: дененің салдарынан бұл көзқарас физикалық әсерлесудің өріс теориясында талқыланады. Бұл теория бойынша екі электр заряды өріс арқылы әсерлеседі. Зарядқа әсер етуші электр күштері тек қана сол зарядтың қасындағы электр өрісімен анықталады. Екіншіден, бұл өріс өзінен кішкене алшақ нүктедегі өріске тәуелді. Осыған ұқсас инерция күштері де дененің тікелей жанындағы кеңістіктің физикалық қасиетіне байланысты болу керек. Осы көзқарасты Эйнштейн ұстады. Бірақ, ол тарихи сабақтастықты бұзбас үшін және айқындау үшін басқа қарама-қарсы көзқарас тұрғысынан бастайды. Мұндай жуықтауда ол дененің тікелей әсерлесуіне көңіл аударады . Электр зарядтарының әсерлесуінің типтік үлгісі ретінде Кулон заңы орындалады. Ал инерция күш жағдайында олардың әсерлесуі кеңістікпен емес басқа денемен әсерлесуге байланысты деуге мәжбүрміз. Олай болса, инерция күші фиктив күш емес, басқа физикалық күш болу керек. Ньютон заңдары барлық санақ жүйесінде орындалуы керек. Сонда инерциалды санақ жүйесі жөнінде сұрақ қалып қояды. Бұл жағдайда инерциал емес санақ жүйесінде инерциал күштері нолге тең болатын санақ жүйелері қажет. Егер кеңістікті инерция күштерінің көзі деп санайтын болсақ, онда кеңістікке біз физикалық қасиет беруіміз қажет және ол қасиет абсолют өзгермейтін болуы тиіс. Яғни ол дененің кері әсерінен өзгермейтін болуы керек. Мұндай көзқарас бойынша екі зарядтың әсерлесуі өріс арқылы беріледі.

§2. Тартылыс жөнінде берілетін көзқарас.

Ньютон өзінің суы бар шелекті айналдырып ждасаған экспериментінде сұйық бетінің формасы шелектің суға қатысты қозғалысына тәуелді емес деп қорытындылаған болатын. Центрден тепкіш күштің пайда болуына ешқандай сыртқы дененің әсері жоқ деп санап, айналыс абсолют кеңістікке қатысты деп түйіндейді Осыдан кейін басқа дененің әсерін қалай іздеуге болады? Деген сұрақ туады. Бұған бірінші жауапты Ньютонның «Бастамасынан» 20 жылдан кейін Ирландия епископы және философы Беркли жауап берді. Оның айтуынша бұл сұрақ сандық сипат алады. Шелек өте кішкене инерция күшін береді. Себебі:шелек суға жақын болғанның өзінде ондағы заттың мөлшері азғантай болады. Енді біз, басқа дене жоқ па? Деген сұраққа келіп тірелеміз. Сұраққа қатысты судың беттінің формасы қисаю керек және оған қатысты айналғанда сондай дене болып Берклидің ұйғаруынша жұлдыздар алынды. Себебі: жұлдыздар Жерге қатысты 24 сағатта бір айналыс жасайды. Ал бұл уақыт Жердің айналыс периодымен бірдей. Осыдан инерция күштері жұлдызға қатысты айналыс жасағанда пайда болады деп қорытындылайды. Берклидің ойы бойынша жұлдыздардың үлкен массасы шелектің затына қарағанда артық инерция күшін туғызады, яғни шелектің әсерін өте кішкентай жасайды. Беркли осылайша абсолют кеңістік жөнінде көзқарасты теріске шығарады. Егер әлемде тек қана бір дене болса, оған қатысты айналмалы қозғалыстың мағынасы болмас еді. Басқа деенелер қажет болады. Инерция күші пайда болады егер жұлдыздарға қатысты орны белгілі жағдайда. Соған қатысты айналмалы қозғалыс Берклидің айтуы бойынша жұлдыздар жауапты болу керек.

Беркли өзінің шығармасында былай деп жазады: егер әр орынның қалпы салыстырмалы болса, онда кез-келген қозғалыс салыстырмалы болады. Ал бағыттың өзі басқа денеге қатысты анықталады. Жоғары, төмен, оң және сол бағыттары тек белгілі-бір байланыста анықталады. Жалпылай айтқанда ешқандай байланысты тағайындауға болмайды. Егер байланыс орнататын денелер болмаса, басқасының барлығы жоғалса, онда осы шарттың қозғалысын көрсету мүмкін емес. Айталық, әлемде бар болғаны екі шар болса, онда осы шардың ортақ ауырлық центрінен айналысы байқалмаған болар еді. Ал, егер осы дененің төңірегінде қозғалмайтын жұлдыз болса, онда біз аспанның әр түрлі бөліктеріне қатысты орналасқан шарлардың қозғалыстағы күйін көре аламыз.

2. 1. Мах принципі.

Мах инерция проблемасына Беркли сияқты жуықтады. Ньютонның заңдарын Махтың сынауы Берклиге қарағанда тереңірек болды. Бірақ инерция күші жөнінде Мах пен Беркли кқөзқарастары сәйкес келеді. Мах 1872 жылы «Энергияның сақталу принципінің түбірі және тарихы» деп аталатын еңбегінде былай деп жазды: «Мен үшін тек қана салыстырмалы қозғалыс бар. Дене қозғалмайтын жұлдыздарға қатысты айналыс жасағанда центрден тепкіш күшке ие болады. Ал басқа денелерді айналғанда ешқандай центрден тепкіш күш болмайды».

Ұқсас жұмыстар

Инерциялық санақ жүйелері

Жарық энергиясы

Бүкіләлемдік тартылыс заңы. Сабақтың тақырыбы

Дененің салмағы. салмақсыздық

«ХХі ғасыр көшбасшысы» атты сайыс

Бірінші ойыншыға қойылатын сұрақтар

Сабаққа зейіндерін аудару

Денелердің потенциалдық және кинетикалық энергиялары

Денелердің өзара әрекеттесуі

Жұлдызды сағат ойыны

Пәндер