Мағжан жұмабаев “түркістан” өлеңі

Сабақ тақырыбы

Мағжан Жұмабаев
“Түркістан” өлеңі

Мақсаты:

1. Білімділік.

М. Жұмабаевтың шығармашылығы жайлы алған теориялық білімдерін оқушы есінде
қайта жаңғыртып, тереңдете түсу.

2. Дамытушылық.

«Түркістан» өлеңі жайлы алған білімдерін әр түрлі тапсырмалар арқылы
жүйелеу, балаларды тез ойланып, жауаптарын тиянақты айта білуге
дағдыландыру.

3. Тәрбиелік.

Оқушының тіл байлығын жетілдіру, М. Жұмабаев секілді өз тілін, елін, жерін
сүйе білуге тәрбиелеу

• Сабақтың түрі: қалыпты, аралас сабақ.

• Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, мәнерлеп оқу, жаңа технология
элементтері арқылы түрлендіріп өткізу.

• Сабақтың көрнекілігі: М. Жұмабаев жайлы кітаптар, өлеңдер жинағы,
интерактивті тақта. Теледидар, видеомагнитафон, қазақстан картасы,
тест, семантикалық карта.

• Пәнаралық байланыс: Тарих, саз. География

І. Ұйымдастыру

1. Амандасу

2. Сынып оқушыларының сабаққа қатысы

3. Сынып оқушыларының сабаққа дайындығы

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

• М. Жұмабаев өмірін ғұмырнамалық кесте арқылы еске түсіру

•

|Жылдар |Болған оқиға |
|1893. | Солтүстік Қазақстан облысы, бұрынғы "Молодежный" |
|25 маусым |кеңшарының аумағы, қазіргі Мағжан Жұмабаев ауданы, |
| |Сасықкөл жағасында дүниеге келді |
|1905-1910 ж | Қызылжардағы (Петропавл) №1 мешіт жанында белгілі |
| |татар зиялысы, мұсылман халықтарының азаттығы жолында |
| |күрескен М.Бегішевтің ұйымдастыруымен ашылған |
| |медреседе оқыды. |
|1909 ж |Баспадан шыққан Абай өлеңдерін оқып, «Атақты ақын, |
| |сөзі алтын хакім Абайға» деген өлең жазды.. |
|1910-1913 ж. |Уфа қаласындағы "Ғалия" медресесінде білім алды. |
|1913-1916 ж |Омбы мұғалімдер семинариясында оқыды. |
|1923-1926 |Мәскеудің әдеби көркем институтында оқыды |
|1913ж. |Қазан қаласында “шолпан” атты тұңғыш өлеңдер жинағы |
| |жарық көрді. |
|1927 ж |Елінде оқытушылық қызметпен айналысады |
|1925ж |“Алқа” әдеби үйірме ұйымдастырады |
|1936ж |Концлагерьден босанып шығады |
|1937 ж |Озбыр топтың қолына түседі |
|1938 ж 19.03 |“халық жауы деп жала жауып, атып тастайды. |
|50 жылдан |Ақын аты елімен, жерімен, ұрпақтарымен қайта қауышты |
|кейін | |

Мағжанның барлық өмірі – поэзиясында

➢ Мағжан – ұлы ақын

➢ Мағжан – лирик, сыршыл ақын

➢ Мағжан – эпик ақын

Мағжан шығармашылығы

|Ақын |Зерттеуші |Аудармашы |Жазушы |
|Өлең |Поэма | | | |
|“Анама” |“Батыр Баян” |“Педагогика” |“Ақ боз ат” |Шолпан ның|
| | | | | |
| | | | |күнәсі |
|“Толқын” |“Түркістан” |“Бернияз |“Большевик балсы” | |
| | |Күлеев” | | |
|“Сүйе мін” |“Қойлы байдың |«Бастауыш |И.Гете, Г.Гейне, | |
| |қобызы” |мектепте ана |Әбу Фирас, А.В. | |
| | |тілін оқыту |Кольцов, | |
| | |жөні» |М.Ю.Лермонтов, | |
| | | |А.А.Фет, | |
| | | |И.И.Дмитриев, | |
| | | |А.А.Блок | |
| | | |өлеңдерін, | |
| | | |А.М.Горький, | |
| | | |В.В.Иванов, | |
| | | |Д.Н.Мамин-Сибиряк | |
| | | |әңгімелерін қазақ | |
| | | |тіліне аударған | |
| |«Қорқыт», | | | |
| | | | | |
|“Сағын-дым”| | | | |
| |«Жүсіп хан» | | | |
| | |"Сауатты бол" | | |
| |«Оқжетпестің | | | |
| |қиясында» | | | |
| |«Өтірік ертек» | | | |
| | | | | |
| |«Тоқсанның | | | |
| |тобы», | | | |

Кездесу мен оқиғалар

Міржақып Дулатов

1911 жылы Қызылжарда көрнекті ақын-жазушы, журналист М. Дулатовтан
бір қыс орыс тілінен дәріс алады.

Мұхтар Әуезов

Мағжанның ақындығын аса жоғары бағалап, таңырқанған М. Әуезов былай
деген: «...Мағжанды сүйемін! Қазақ жазушыларынан әрине Абайды сүйемін,
менің бала күнімнен ішкен асым, алған нәрімнің барлығы да Абайдан... Бұдан
соң Мағжанды сүйемін, Европалығын, жарқыраған әшекейін сүйемін. Мағжан
культурасы зор ақын.»

1913 жылы ол Ахмет, Міржақыптардың жөн сілтеуімен Омбыдағы оқытушылар
семинариясына оқуға түседі, сонда болашақ ұлы ақын, жазушы Сәкен
Сейфуллинмен танысып, бірге білім алады. 1917 жылы ол семинарияны алтын
медальмен тәмамдаған.

«Педагогика»

1922 жылы Орынборда жарияланған ең үлкен ғылыми еңбегі –
«Педегогика» Бұл еңбекті ақын балаларды, жастарды тәрбиелеу ісіне аса қатты
мән беріп жазған.

Осип Мандельштам

Осип Мандельштам ағайынды республикалардың әдебиетшілеріне паңдана
қараған... Бірақ, бір қызығы Мандельштам Мағжаннан екі жас үлкен болғанына
қарамастан, олар ұстаз бен шәкірттей жылы қарым-қатынаста болған.

Мағжан мен Мандельштам Тверскідегі «Стойле Пегас» және «Домино» деп
аталатын ақындар кафесінде жиі кездесіп тұрған…

Мәскеу 20-30 ж.ж.

1923 жылы Мағжан А. Луначарскийдің өтінішімен Мәскеуге көшіп келіп,
Коммунистік университетінде шығыс тілдерінен дәріс оқиды. «Шығыс»
баспасында орта, орталау қазақ мектептерінің оқулықтары мен оқу құралдарын
шығарысады. Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жолы, «Педагогика», «Бала
тәрбиелеу жолдары», «Сауатты бол» тәрізді мектепке арналған оқулықтар
жазып, бастырады. Мұнда кешкісін жоғары әдебиет институтынан дәріс алып
жүрген, орыстың ұлы ақыны Сергей Есенинмен сабақтас болады. Мәскеуде тұрған
жылдары ол саяси

әдебиеттерді, көркем шығармаларды аударады. Аудара жүріп, өзінің идеялық-
эстетикалық арнасы кеңіп, еуропалық зор мәдениетті жазушыға айналады.

Қызылжар

1905-1910 ж.ж. Мағжан Қызылжардағы мұсылман медресесінде оқиды. Білімге
құныққан Мағжан Бегішев медресесін бітіргеннен кейін, Уфа қаласындағы
«Медресе-Ғалияға» келеді. Қызылжарда тағдыр жазып, көрнекті ақын-жазушы,
журналист Міржақып Дулатовтан бір қыс орыс тілінен дәріс алады, ұстазының
көмегімен классикалық әдебиет үлгілерінен сусындайды. А.С. Пушкин, М.Ю.
Лермонтовтың өзіне ұнаған жекелеген өлеңдерін аударып, ақындық қуатын
шамалап көреді. 1917 жылы Шоқанның інісі Жақып төренің қызы – сұлу Зейнепке

үйленеді. 1919 жылы Зейнеп балаға босану кезінде қаза болады. Азамат есімді
ұлы бір жасында шетінеп кетеді. 1921 жылы Ақмола Губерниялық «Бостандық
туы» газетіне редактор болып тағайындалады. 1927 жылы кеңес партиялық
мектебінде және қазақ-орыс педагогикалық техникумда ұстаздық етеді. 1929
жылы шілде айының бас кезінде Қызылжардағы өз үйінде тұтқындалады. 1936
жылдың қыркүйегінен бастап Пушкин атындағы № 7 орыс орталау мектебінде орыс
тілі мен әдебиетінен сабақ береді. Педтехникумда да уақытша сабақ береді.
1937 жылы қаңтар айының соңынан бастап ұстаздық қызметінен айырады. 1937
жылдың наурызында Мағжан Сәкен Сейфуллиннің шақыруымен Алматыға жүріп
кетеді.

М.Горький

М.Жұмабаев М.Горькийді аса жоғары бағалап, ең алғашқы болып қазақ
тілінде «Сұңқар жыры» атты кітабын басып шығарады. (Москва, 1924 ж.)

Валерий Брюсов

Мағжан В. Брюсов атындағы жоғары әдебиет институтында білім алады.
Мағжанның ақындығына В. Брюсовтың өзі тәнті болып, оны «Қазақтың Пушкині»
деген екен.

Михаил Аркадьевич Светлов

М. Светлов 20-30 жылдары Қазақстанда есімдері атауға тыйым салынған
қазақ жазушыларын білген. Ол М. Жұмабаев достарының бірі болған. М.А.
Светлов жиырмасыншы жылдардың ортасында Брюсов атындағы институтында білім
алған.

Ұлжан Жұмабаева

Ұлжан Жұмабаева ақын Мағжан Жұмабаевтың немересі. Ол Мағжанның қара
шаңырағында өсіп, тәрбиеленді. Ақынның адал жары болған Зылиха Мағжанның
басына түскен барлық ауыртпалықты оқып жүрген кезінде де, 30-шы жылдардағы
қуғын-сүргінге ұшыраған тұста да, лагерьде айдауда болған жылдары да онымен
бірге бөлісіп өтті. Ол Мағжанның ағасының немересін Ұлжанды асырап алған
болатын.

• Ой шақыруНе елестейді?

• “Түркістан” сөзін естігенде көз алдыңа не елестейді?

ІІІ. Жаңа сабақАбзал ақынның сырлы дүниесіне үңілу мақсатында бүгінгі
өтетін сабағымыз – ақынның «Түркістан» өлеңі.

«Әлемдегі ел өмірі ақ қағаздай байқасаң, -

Депті бір қарт ақиқаттың құдіретіне бас иген, -

Сол қағазда нақыл сөз бен аты қалған жақсының,

Тауып айтқан сөздеріне адам түгіл тас иген», - деп

Шығыс жұлдызы Әбдірахман Жәми жырлағандай, М.Жұмабаев өлеңдерінің
құдіретіне табынбасқа болмайды. Қазақ поэзиясының жарық жұлдызы Мағжан
Жұмабаевтың қай өлеңін алсақ та, адамның сезімін селт еткізіп, ойлағаныңды
дөп басып айтады.

«Түркістан» деген өлеңі – елім, жерім, ерім деп соққан ақын жүрегінің
қайнарынан төгілген отаншылдық жырдың шынайы да шебер үлгісі.

Тұран – көне мәдениет бесігі, сәулет өнерінің кең сарай көрінісі. Нелер ұлы
ақындар ордасы. Қазақ халқының өткендегі тарихы, тағдыры, мәдениеті
Тұранмен ұштасып жатыр.

М.Жұмабаев - өз тілін, ел дінін, мәдениетін, тарихын, жер – суын жетік
білетін ақын.

Картамен жұмыс

[pic]

Ақын «Түркістан» өлеңінде Орта Азия алабының табиғи ерекшеліктерін жер – су
қасиеттерін ерекше тебіреніспен суреттейді.

Ертеде Оқыс, Яқсарт – Жейхун, Сейхун,

Түріктер бұл екеуін дария дейтін.

Жейхун, Сейхун екі өзеннің Сырдария, Амудария екеніне сурет арқылы түсінік
беру.

Ақын тарих қойнауына терең үңіледі. Елім деп еміренген ер азаматтарын, ел
зиялыларын асқан сүйіспеншілікпен жыр етеді. Осы жерде Алаштың абзал
азаматтары Шыңғыс хан, Асқақ Темір, Ұлықбек, Ибн Сина Әбуғали, Әл – Фараби,
Қасым хан, Есім хан, Тәуке, Абылай секілді даналарын сүйсіне еске алып,
ұрпағына үлгі етеді.

[pic]

Әдеби-тарихи деректерді талдау
Венн диаграммасы арқылы салыстыру

І топ

Әл - Фараби

Ибн-Сина Әбуғали

Ұлықбек

ІІ топ

Ақсақ Темір

Ескендір

Зұлхарнайын

Шыңғыс хан

ІІІ топ

Қасым хан,

есім хан,

Тәуке хан

«Түркістан» өлеңін 4 оқушыға мәнерлетіп оқыту, 1 шумақтың өлең құрылысына
талдау жасау

• 3 4 4

• Шер батса// кім іздемес//туған елін,

• 3 4 4

• Тұлпар да // көксемей ме // туған жерін?

• 3 4 4

• Арқаның // ардагері – // қалың алаш,

• 3 4 4

• Тұран да // біле білсең, // сенің жерің!

•  

• Өлеңде 1 шумақ, 4 тармақ, 12 бунақ бар.Өлең 11 буынды қара өлең
ұйқасымен жазылған.

Дәптермен жұмыс

|Көркем тіл |Мысалдар |
|Қайталаудың түрлері: |  |
|1.Жай қайталау | |
|2. Анафора |  |
|3. Эпифора |  |

Семантикалық карта

|Сөздер |Эпитет |Теңеу |Метафора |
|Ер түрік | | | |
|Арқаның ардагері – қалың алаш, | | | |
|нажағайдай | | | |
|кең ақыл, | | | |
|отқа ұқсап | | | |
|отты қайрат | | | |
|Алаштың арыстаны. | | | |
|жүйрік қиял. | | | |
|Түркістан – екі дүние есігі ғой, | | | |
|Түркістан – ер түріктің бесігі | | | |
|ғой. | | | |

Бейнефильм

• Түркістан – екі дүние есігі ғой,

• Түркістан – ер түріктің бесігі ғой.

Сұрақ – жауап

[pic]

Ү. Қорытынды

[pic]

VІ. Үйге тапсырма

• «Түркістан» өлеңін мәнерлеп оқу,

8 шумағын жаттау.

• «Мағжан – сыршыл ақын» тақырыбына шығарма жазу.

VІІ. Балаларды бағалау