Мұнай және газ өнеркәсібі

Жаңашаруа қазақ орта мектебі

Мұнай және газ өнеркәсібі

(Ашық сабақ)

Дайындаған: Қабдол Гүлшарида Аманғалиқызы
І-санатты география пәнінің мұғалімі

2012 жыл

9-сынып, Атырау облыс, Қызылқоға ауданы, Қоныстану селосы (аудан, қала,
ауыл), Жаңашаруа қазақ орта мектебі, ашық сабақ(9-сыныбы) Қабдол Гулшарида
Аманғалиқызы.

Пәні:География
Сабақтың тақырыбы: Мұнай және газ өнеркәсібі
Сабақтың мақсаттары:
|Білімділік: |Отын-энергетика кешенінің шаруашылықтағы рөлін |
| |көрсету. Отын-энергетика кешенінің құрамымен және |
| |оның негізгі салаларымен таныстыру. |
|Тәрбиелік: |Жаңа сабақты меңгертуде пәнаралық байланысты қолдана |
| |отырып ізденуге, шығармашылықпен жұмыс жасауға дағды |
| |қалыптастыру. Отын өнеркәсібіндегі экологиялық |
| |проблемаларды шешуге тәрбиелеу. |
|Дамытушылық: |Оқушыларды оқулық пен тақырыптық карталарды, |
| |статистикалық материалдарды талдау, диаграмма, кесте,|
| |карта-сызбанұсқа құру және ақпарат құралдарымен жұмыс|
| |істей алу біліктіліктерін қалыптастыру. Жаңа |
| |технологияны меңгерту және қосымша тапсырмалар беру |
| |негізінде, логикалық ой-өрісті қамту; |
|Сабақтың типі: |Жаңа материалды меңгеру сабағы: |
|Сабақтың түрі: |Ашық сабақ |
|Сабақ әдісі: |Түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап |
|Көрнекілігі: |Оқулық, Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік |
| |картасы, атлас, сызбалар, интерактивті тақта |
|Пәнаралық байланыс: |әдебиет, химия, география, экология, эстетика т.б. |

Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Жаңа білімді меңгерту.
IІІ. Оқушылар білімін бекіту.
ІV. Үй тапсырмасы туралы хабар беру.
V. Жаңа сабақты қорытындылау
VI. Бағалау
І. Ұйымдастыру кезеңі
А) Оқушылардың сабаққа даярлығын тексеру;
Ә) Оқушыларды түгендеу, топқа бөлу; Б)Оқушылар назарын сабақ барысында
білім алуға бағыттап, бірыңғайлап қою.
І-топ-«Мұнай»
ІІ-топ-«Газ»

II.Жаңа сабақ материалын түсіндіруге дайындық
Еліміздегі салааралық кешендердің қайсысы жетекші рөл атқаратынын естеріңе
түсіріңдер. Оның негізгі міндеті қандай?
Оқушыларға жеке және жаппай сұрақтар қою арқылы отын түрлері, олардың
орналасқан аудандары туралы 8- сыныпта алған білімдерін нақтылау
ІІІ. Жаңа сабақ материалын түсіндіру кезеңі.
Мұғалімнің кіріспе сөзі.
Отын-энергетикалық кешен (ОЭК). Ол екі саладан тұрады. Отын өнеркәсібі мен
элект энергетикасы. Оның негізгі міндеті-халықты, шаруашылықтың барлық
салаларын отынмен және энергия қуатымен қамтамасыз ету. Отын және электр
энергиясы шаруашылықтың барлық салаларына өте қажет. Еліміздегі отын
өнеркәсібінің салаларын естеріңе түсіріңдер.
Отын-энергетика кешені

Балалар, біздер енді отынның түрлерімен жақынырақ таныс болу үшін екі
топқа бөлініп әр-түрлі тапсырмалар орындаймыз. Әрбір топ оқушылары берілген
тапсырмаларды орындайды.
1-кезең. Танысу
1-топ. Мұнай-қошқыл қоңыр, қара көк, қоймалжың сұйық зат. Мұнайды еш
уақытта шикі күйінде пайдаланылмайды. Оны өңдеп 300 түрлі өнім алады: ең,
қажетті өнімдерінің бірі машиналарға арналған отын (бензин, керосин) және
химия өнеркәсібіндегі шикізаттар, оның ең соңғы қалатын қалдығы гудрон жол
құрылысында пайдаланылады. 350 градус температурада қайнаған мұнайдан мазут
бөлінеді, оны электор станцияларынды, металлургия пештерінде отын ретінде
пайдаланады.
2-топ. Газ-толық қалдықсыз жанатын, ауаны ластамайтын, құбыр арқылы
тасымалданатын газ пропан «СзН », метанды «СН » кейбір автокөлікті
жүргізуге пайдалынады
Электронды оқулық арқылы түсінік беру.
Қазақстанның қандай аймақтарында мұнай қоры шоғырланғанын естеріңе
түсіріңдер. Қазақстанда алғашқы мұнайдың 1-т-сы қай жылы және қай жерден
алынды? (Батыс Қазақстанда шоғырланған, 1899 жылы Орал-Ембі алабындағы
Қарашүңгілден игерілді)
2-кезең. Кім жылдам?
Картаданы пайдаланып, мұнай мен газ кен орындарын табыңыздарда, мына
кестеге толтырыңыздар.
|Мұнай |Газ |
| | |

1970 жылдары республикамыздағы барлық мұнайды үш облыс (Маңғыстау,
Атырау, Ақтөбе) өндіретін, қазір 6 облыс өндіріп отыр. Көш бастаушы Атырау
облысы. Олар қай облыстар екенін анықтап, кескін картаға белгіле.
Көш бастаушы Атырау облысы. Мұнай қоры жағынан (4,8 млрд т) Қашаған дүние
жүзінде бесінші орында.

Қазақстандағы минералдық отын қоры, 2008
|Минералдық отын |Қоры |Әлемдегі орны |Әлемдегі қордағы |
| | | |үлесі, % |
|Мұнай, млрд т |5,3 |8 |3,2 |
|Табиғи газ, млрд м3 |3 |10 |1,6 |

Оның көлемі жөнінен дүние жүзінде жоғарғы орындардың бірін алады

|Оқушы |Мұғалім |
|Оқушылар бір-бірден мұнай мен газ |«Ой қозғау» стратегиясы. 57-суретке қарай|
|туралы не білетіндерін айтып шығады. |отырып, елімізде мұнайды шаруашылыққа |
|І-топ |қалай қолданатынына мән беріңдер. Мұнай |
|Мұнайдың ерекшеліктерін, пайдалану |өндіретін жерді қалай атайды? Оны |
|жолдарын |тасымалдауда қандай көлік түрлері |
|ІІ-топ |қолданылады? Мұнайды қайда өңдейді Қандай|
|Газдың ерекшеліктерін, пайдалану |өнімдер алынады? Оны қайда қолданылады? |
|жолдарын |Қазақстан Мұнайды қандай елдерге |
| |экспортқа шығарады? |

(Өндіріс ауданынан тұтынушыға темір жол аркылы цистернада және Каспий
теңізі арқылы танкермен тасымалданады. Бірақ негізгі бөлігі құбыр арқылы
тасымалданады. Мұнай тасымалдауда кұбырдың рөлі тиімді болғандықтан жыл
өткен сайын оның үлесі артуда.

3-кезең. Қайда, кіммен, қалай? (Кестемен жұмыс)
|Отынның |Кен орындары |Шартты белгісі|Игерілген |Орналасқан |
|түрлері | | |жылдары |жері |
|Мұнай |Қарашүңгіл | |1899 |Атырау, |
| |Доссор | |1911 |Маңғыстау, |
| |Мақат | |1915 |Қызылорда |
| |Өзен, Жетібай | |1965 | |
| |Қаражамбас | |1975 | |
| |Теңіз | |1979 | |
| |Құмкөл | |1980 | |
| |Қашаған | |2000 | |
|Газ |Қарашығанақ | |1980 |Атырау, |
| |Қаламқас | |1979 |Ақтөбе, |
| |Кеңқияқ | | |БҚО |
| |Теңіз,Имаш, | | | |
| |Батыс Прорва | |1961 | |

1-тапсырма.
58-суреттен мұнай-газ алаптарын, негізгі мұнай, газ құбырларын, мұнай
өңдейтін орталықтарды, олар қай жердің мұнайын өңдейді?
(Мұнайды мұнай өңдейтін зауыттарда (МӨЗ) өңдейді. Мұнай өңдейтін зауыт
көбінесе тұтынушыға негізделген. Қазақстанда 3 ірі мұнай өңдейтін зауыт
(Атырау, Павлодар, Шымкент) және кішігірім отын жанар-жағармай зауыты
Қарашығанақта жұмыс істейді. Құбырдың мұнайды өткізу мүмкіншілігі жоғары.
Диаметрі 83 см болатын құбыр жылына 10 млн тонна өткізе алады. Сонымен
бірге өрт шығу қаупі құбырларда сирек болады. Қазақстандағы магистральді
мұнай құбырының ұзындығы 7000 км-ден артық. Ең ірілері Атырау-Новороссийск,
Атырау-Самара, Атасу- Алашаңкоу және Омск-Павлодар-Шымкент.
Атырау мұнай өңдей зауыты-Атырау-Ембі және Маңғыстау алабы мұнайын
өңдейді. Павлодар, Шымкент мұнай өңдеу зауыттары Омбы-Павлодар-Шымкент
мұнай құбырымен келетін Батыс Сібір және Құмкөл мұнайымен жұмыс істейді.)

2-тапсырма.
Кескін картаға мұнай және табиғи газ өңдейтін зауыттарды белгілеңдер. Мұнай
(қызыл), табиғи газ (көк).

3-тапсырма. «Шартты белгілермен бақылау жұмысы» Керекті белгілермен
сәйкестендіре отырып белгіле:

Доссор

Қаламқас

Теңіз
Қаражамбас

Мақат Қарашығанақ

Жетібай
Құмкөл

Құлсары Өзен

Қаратон
Қосшағыл

Амангелді Шұбарқұдық

VI. Сабақты бекіту. Миға шабуыл стратегиясы
Сәйкестерін тауып қой. “Сандық диктант”
|Орал-Ембі |Маңғыстау |Оңтүстік-Торға|Солтүстік |Шу-Сарысу |
|алабы |алабы |й алабы |Каспий |(газды)алабы |

7 |8 |5 |1 |5 | |9 | | | | | |6 | | | |1.Солтүстік Бозащы; 2. Қашаған; 3.
Қарашығанақ; 4.Прорва; 5. Кеңқияқ; 6.Амангелді; 7.Доссор; 8.Теңіз;
9.Құмкөл.
Географиялық диктант
1-топ. Мұнай
Айыру жолмен мұнайдан __________________________________алынады. Қайта
өңделген мұнайдың қалдығынан__________отын ретінде қолданылады. Мұнайдың
қатты қалдығы-________жол құрылысында пайдаланылады. Қазақстандағы мұнай
қоры газ конденсатымен бірге ______, газ қоры_________құрайды. Қазақстанда
мұнай ________жылдан бастап өндірілді. 1911 жылы_________кен орны, 1915
жылы _________кен орыны игерілді. 1979 жылы ашылған _______________кен орны-
әлемдегі ірі мұнай кен орындарының бірі болып табылады. Каспий
қайраңында___________________________________ірі кен орындары ашылды.
Жетібай мен Өзен кен орындары_____________түбегінде, Қаламқас пен
Қаражанбас _________________түбегінде орналасқан.
_____________________қалаларында мұнайды қайта өңдеу зауыттары жұмыс
істейді.
2-топ. Газ
Газдың қоры жағынан Қазақстан әлемде Каспий қайраңын қоса
есептегенде____орынға ие. Газ өндіру көлемі
жағынан____________________млрд.текше м Қазақстан______________орынға ие.
Қазақстандағы барлық газ қорының 70 %-ы__________________________газ-
конденсатында. Газ өңдеу зауыттары
_________________және_________________жұмыс істейді.
Қазақстан төмендегі берілген мемлекеттердің қайсысынан газ алады
(қажеттісінің астын сыз):
Ресей Өзбекстан
Украйна Түрікменстан
Қырғыстан Тәжікстан
“Семантикалық карта”
Атауы |Мұнай-газ алабы |Дүние жүзінде бесінші орында |Ең ірі ұлттық мұнай
компания |Кен орны |Көлік түрі |Өнім |Магистральді мұнай құбыры
|1899 ж игерілді | |Қарашығанақ | | | |х | | | | | |Қарашүңгіл | | | | | |
| |х | |Атырау-Самара | | | | | | |х | | |Орал-Ембі |х | | | | | | | |
|Қазмұнайгаз | | |х | | | | | | |Қашаған | |х | | | | | | | |Танкер | | | |
|х | | | | |Бензин | | | | | |х | | | |Бағандардағы тапсырмаларға сәйкес
орналасуын Х белгісімен белгілеңдер.

V.Сабақты қорытындылау: Өзін-өзі тексеру кезеңі.
Тест жұмысы:
1.Отын-энергетика балансын (тепе-теңдік) анықтау үшін барлық отын түрлерін
неге ауыстырады?
А) отынның барлық түрлеріне; ә)шартты отынға;+ б)газға;
в) электр қуатына; в)минералды шикізатқа.
2.Энергия қуатының «көгілдір» ресурсы:
А) өзен;+ Ә)күн көзі; Б) жел; В)жердің ішкі жылуы; Г)
барлығы.
3.Қазақстандағы ірі мұнай-газ алабы;
А) Оңтүстік Торғай; Ә)Маңғыстау; Б)Шу-Сарысу; В)Зайсан;
Г)Орал-Ембі.+
4. Мұнайды өңдегенде қандай зат алынады?
А)бензин; Ә)сұйытылған газ; Б)аталғанның бәрі;+
В)керосин; Г)майлайтын май.
5.Қазақстанның ірі газ кен орындары:
А) Теңіз; Ә) Қашаған; Б) Жаңажол; В) Имашев;
Г)Қарашығанақ.+
6.Қазақстанның оңтүстік облыстарын газбен қамтамасыз ететін:
А)Бұхара-Орал;+ Ә)Бұхара-Алматы; Б)Орта-Азия-Орталық;
В)Атырау-Самара; Г)Атырау-Новосибирск.
7.Мұнайды тұтынушыға құбырдан басқа қандай жолмен жеткізеді?
А)әуе; Ә)Автокөлік; Б)танкер;+ В)күш көлігі; Г)дұрыс
жауап жоқ.
8.Қазақстанда мұнай өңдеу зауыттары орналасқан қалалар
А) Қостанайда, Петропавлда, Көкшетауда
Ә) Семейде, Өскеменде,Алматыда
Б) Атырауда, Шымкентте, Павлодарда
В) Таразда, Қарағандыда, Ақтөбеде
Г) Қызылордада, Талдықорғанда, Астанада
Дұрыс жауап: Б
9.Қазақстандағы ең алғашқы игерілген мұнай кен орны
А) Қаламқас Ә) Теңіз Б) Қашаған В) Өзен Г)
Доссор
Дұрыс жауап: Г
10.Отын-энергетика кешенінің салалары
А) Көмір, металлургия Ә) Көлік және ауыр өнеркәсіп
Б) Отын, энергетика В) Энергетика, химия Г) Металлургия,
көлік
Дұрыс жауап: Б
11.Қазақстанда 1911 жылы игерілген мұнай кен орны:
A) Құлсары Ә) Мақат Б) Доссор В) Қосшағыл Г) Жаңа өзен
Дұрыс жауап: Б
12.Қазақстанның негізгі табиғи газ қоры шоғырланған жер:
A) Ақтөбе Ә) Шымкент Б) Павлодар В) Қарағанды Г) Маңғыстау түбегі
Дұрыс жауап: Г
13.Мұнай кен орындары
А) Доссор, Теңіз Ә) Майкүбі, Кемпірсай Б) Өзен, Екібастұз
В) Торғай, Қоңырат Г) Құмкөл, Саяқ
Дұрыс жауап: А
14.Қайсы кен орындары ең ірілердің қатарына жатады?
А)Доссор; Ә)Мақат; Б)Қаражамбас; В)Теңіз; Г)Қаламқас.
VI. Үйге тапсырма: тақырып соңындағы сұрақтар мен тапсырмаларға жауап
беріп келеміз
VII. Бағалау: Сабаққа жақсы араласып, белсенген оқушыларды бағалаймын
-----------------------

Отын өнеркәсібі

Электр энергетикасы

- Мұнай

- Газ

- Көмір

-ЖЭС
-СЭС
-АЭС
-Жел ЭС
-Күн ЭС

Отын өндіру

-мұнай

-табиғи газ