Мәдени орталық

Сабақтың тақырыбы: Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі.
Мақсаты: Селекционер-генетик Н.И.Вавилов ашқан мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын , жануарларды қолға үйрету аймақтарын және селекцияның генетикалық негіздерінің маңыздылығын білу.
Міндеттері: 1. Селекционер-генетик Н.И.Вавилов ашқан мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын , жануарларды қолға үйрету аймақтарын біледі .
2.Селекция ұғымын және адамның қолымен түзілген популяциясын біледі .
3. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын , жануарларды қолға үйрету аймақтарын айта алады.
Әдіс-тәсілдер: диалог,талқылау,қорытындылау.көрсету,түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі: Кесте, сурет, белсенді тақта , таратпа,
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі 2 минут
а) түгендеу ә) оқушылардың көңіл-күйін шапалақтан анықтау (өте жақсы болса 3 рет; жақсы болса 2рет ; орта болса 1рет шапалақтау)
ІІ Үй жұмысын тексеру ( жеке жұмыс, жұптық жұмыс ) 4мин
Әрбір оқущыға таратпаны тарату
Үй жұмысын тексеру І нұсқа
№
Сұрақтар
Жауабын жазу
Өзін тексеруі
Жұбы-ның тексеруі

Тақта-дан
тексеруі
1
Адам генетикасы нені зертейді ?
Тұқымқуалаушылық пен өзгергіштік

2
Адамның ататегіне шежірелік сызбанұсқа құрылып,оған талдау жасалатын қандай әдіс?

Генеалогиялық әдіс

3
Тұқым қуалайтын аурулар неше топқа бөлінеді? Атап жаз
2 топқа бөлінеді. Хромосомалық және гендік аурулар

4
Дене жасуша хромосомалары жалпы саны 47-ні құрайтын қандай ауру
Клайнфельтер ауруы

5
Резус фактор нәурызына жауапты гені және доминантты ,рецессивті
R, Rh+; Rh-

6

Тұқым қуалайтын аурулар
Альбинизм,қант диабеті, Гипертония, Патау синдром, Гемофилия

Үй жұмысын тексеру ІІ нұсқа
№
Сұрақтар
Жауабын жазу
Өзін тексеруі
Жұбы-ның тексеруі
Тақта-дан
тексеруі
1
Адамның белгілері тұқым қуалауды қандай заңдылық арқылы жүреді?
Мендель заңдылықтары

2
Гендік мутациялар нәтижесінде пайда болған гендік аурулардығяғни зат алмасу бұзылуының ауруларын анықтайтын қандай әдіс

Биохимиялық әдіс

3

Мутагендік факторлар
Физикалық, химиялық,
биологиялық

4
Жыныс хромосомасында Х хромосомасының біреуі болмайды
Шерешевский-Тернер ауруы

5
Қай уақытта резус факторлары қауіпті
Әкесі Rh+; әйелі Rh-

6
Қандай уақытта тұқым қуалайтын аурулар және кемтарлықтар пайда болады?
Туыстық некелерден

Тақтаданүй жұмысын тексереді нешеуі дұрыс екенін белгілейді 2 минут
6 дұрыс болса-5 5 дұрыс болса -4 4-3 дұрыс болса -3
ІІІ Жаңа сабақ . Мәтінді тану ал, оқушылар алдыңғы парта отырған оқушылармызбен бір топ боламыз . 6 топқа бөлемімін 4минут
Миға шабуыл 6 топқа қысқа мәтін беріледі, оқушылар сол мәтіннің мағынасын табады . 1 топ Бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір саласы. Ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі туралы ғылымды генетика деп атайды (грекше "genetіkos" -- шығу тегіне тән). Бұл атауды 1906 жылы ағылшын биологы У.Бэтсон ұсынды.
2 топ Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарын ашып, оларды қоғамды дамыту үшін пайдаланудың жолдарын шешуде генетика ғылымы зор үлес қосты. Сондықтан, биология ғылымының басқа салаларының арасында маңызды орын алады. Жер бетіндегі тірі материяның дамуы олардың үздіксіз ұрпақ алмастыруымен қатар жүріп отырады. Тіршілік организмдердің көбеюімен тікелей байланысты.
3 топ 1965 жылы чех ғалымы Г.Мендельдің "Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер" деген еңбегі жарық көрді. Ол тәжірибелері арқылы тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын қалыптастырады. Сөйтіп, Мендель генетиканың негізін қалады. ген (герекше "genos" -- шығу тегі), генотип және фенотип деген ұғымдарды қалыптастырды. Генетика тарихының бұл кезеңінде ағзалардың жекелеген белгілерінің ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне жауапты тұқым қуалаушылықтың материалдық бірлігі -- ген туралы ұғым қалыптасты.
4топ Селекция жануарлардың асыл тұқымын, өсімдіктердің сорттарын, микроорганизмдердің штампыларын шығарудың, жаңартудың әдістерін және биологиялық негізін зерттейтін ғылым. Селекция жұмысының ғылыми - теориялық негізгі тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым генетика болғанымен, селекция өз алдына дербес ғылым. Ол жаңа ағзалар шығаруға негіз болатын ерекше әдістерге сүйенеді.
5 топ "Селекция" -- сұрыптау деген мағынаны білдіреді. Генетика селекцияның ғылыми негізі болып есептелінеді. Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің негізгі заңдылықтары барлық организмге тән қасиет. Жануарлардың, өсімдіктердің жаңа тұқымы мен сорттарын шығаруда осы заңдылықтарды білудің маңызы зор. Себебі, ол тұқым қуалайтын өзгергіштікке негізделген. H.И.Вавилов селекцияның теориялық негізін қалады.
6 топ Селекция(латын тілінен аударғанда selection- сұрыптау немесе іріктеу) - жаңа сорттар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым.Алғашқы кезде жаңа сорттар шығаруда тек сұрыптау әдісі қолданылған.Қазіргі кезде селекцияда сұрыптаумен қатар, будандастыру, полиплодия, мутагенез, биотехнология сияқты басқада әдістер кеңінен қолданылуда. Селекционерлердің жоғары мамандануын қажет ететін генді инженерия, гаплоидты селекция сияқты әдістерді пайдалану қазіргі күні басты бағытқа айналуда.Сол арқылы жаңа тақырыпты оқушылардың өзі ашады. ІХ тарау генетика және селекция
Тақырыбы: Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі. 8 минут
1 топ Селекция ғылымы және орталықтардың авторы Н.И.Вавилов
2 топ Жануарларды қолға үйрету-селекцияның бастапқы кезеңдері.
3 топ Жануарларды қолға үйрету аймақтары мен олардың жабайы ататектері
4 топ Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары
5топ Мәдени өсімдіктердің Қазақстанның 3 аймақтар мен Солтүстік Қазақстанда(қосымша материалдар беріледі)
6 топ Жануарларды қолға үйрету Қазақстанның 3 аймақтар мен Солтүстік Қазақстанда (қосымша материалдар беріледі)
ІҮ постерді қорғау 18 минут
Бекіту тест 4 минут (жеке , жұптық жұмыс)
1) Дүние жүзіндегі мәдени өсімдіктердің шығу тегін зерттеп, мәдени орталықтарын ашқан ғалым
А) И.Мичурин ә) Н.Вавилов б) В.Ковалевский в) Г.Карпеченко
2) Қайсысы мәдени өсімдік
А) Жуа ә)Жусан б) Тары в) Ебелек
3) Сұрыптау жолымен қолдан шығарған бір түрдараларының жиынтығы
А) Іріктеме ә) Жинаушы кезең б)Қолтұқым в) Селекция
4) Жануарлардың қолдан шығарған түрі қалай атаады?
А) Іріктеме ә)Қолтұқым б) Селекция В) Жинаушы кезең
5) Жануарларды қолға үйрету нешінші мың жыл бұрын басталды?
А) 4000 жыл бұрын ә)Б.э.д.ҮІІІ-ҮІ мың жыл бұрын б) ІХ ғасыр бұрын В) Б.э.д.ҮІІ-ҮІ мың жыл бұрын
6) Вавилов еңбегінде неше орталықты ажыратты
А) Алты ә) Сегіз б) Жеті в)Тоғыз
7) Селекция
А) Мәдени орталық ә) Іріктеме б) Сұрыптау в) Штам
Жауабы: 1-ә, 2-б, 3-а, 4-в, 5-ә, 6-б, 7-а 7 жауап-5; 6 жауапқа -4; 5-4 жауапқа-3
Ү .Рефлексия 2 минут жеке жұмыс
ҮІ Бағалау 1 минут
ҮІІ үй жұмысы параграф 32 Өзіміздің жерде өсетін мәдени өсімдіктердің шыққан отанын жазу мәлімет

Үй жұмысын тексеру І нұсқа
№
Сұрақтар
Жауабын жазу
Өзін тексеруі
Жұбы-ның тексеруі

Тақта-дан
тексеруі
1
Адам генетикасы нені зертейді ?

2
Адамның ататегіне шежірелік сызбанұсқа құрылып,оған талдау жасалатын қандай әдіс?

3
Тұқым қуалайтын аурулар неше топқа бөлінеді? Атап жаз

4
Дене жасуша хромосомалары жалпы саны 47-ні құрайтын қандай ауру

5
Резус фактор нәурызына жауапты гені және доминантты ,рецессивті

6

Тұқым қуалайтын аурулар

Үй жұмысын тексеру ІІ нұсқа
№
Сұрақтар
Жауабын жазу
Өзін тексеруі
Жұбы-ның тексеруі
Тақта-дан
тексеруі
1
Адамның белгілері тұқым қуалауды қандай заңдылық арқылы жүреді?

2
Гендік мутациялар нәтижесінде пайда болған гендік аурулардығяғни зат алмасу бұзылуының ауруларын анықтайтын қандай әдіс

3

Мутагендік факторлар

4
Жыныс хромосомасында Х хромосомасының біреуі болмайды

5
Қай уақытта резус факторлары қауіпті

6
Қандай уақытта тұқым қуалайтын аурулар және кемтарлықтар пайда болады?

Үй жұмысын тексеру ІІ нұсқа
№
Сұрақтар
Жауабын жазу
Өзін тексеруі
Жұбы-ның тексеруі
Тақта-дан
тексеруі
1
Адамның белгілері тұқым қуалауды қандай заңдылық арқылы жүреді?

2
Гендік мутациялар нәтижесінде пайда болған гендік аурулардығяғни зат алмасу бұзылуының ауруларын анықтайтын қандай әдіс

3

Мутагендік факторлар

4
Жыныс хромосомасында Х хромосомасының біреуі болмайды

5
Қай уақытта резус факторлары қауіпті

6
Қандай уақытта тұқым қуалайтын аурулар және кемтарлықтар пайда болады?

1 топ Селекция ғылымы және орталықтардың авторы Н.И.Вавилов

2 топ Жануарларды қолға үйрету-селекцияның бастапқы кезеңдері.

3 топ Жануарларды қолға үйрету аймақтары мен олардың жабайы ататектері

4 топ Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары

5топ Мәдени өсімдіктердің Қазақстанның 3 аймақтар мен Солтүстік Қазақстанда(қосымша материалдар беріледі)

6 топ Жануарларды қолға үйрету Қазақстанның 3 аймақтар мен Солтүстік Қазақстанда (қосымша материалдар беріледі)

Бекіту тест 4 минут (жеке , жұптық жұмыс)
1) Дүние жүзіндегі мәдени өсімдіктердің шығу тегін зерттеп, мәдени орталықтарын ашқан ғалым
А) И.Мичурин ә) Н.Вавилов б) В.Ковалевский в) Г.Карпеченко
2) Қайсысы мәдени өсімдік
А) Жуа ә)Жусан б) Тары в) Ебелек
3) Сұрыптау жолымен қолдан шығарған бір түрдараларының жиынтығы
А) Іріктеме ә) Жинаушы кезең б)Қолтұқым в) Селекция
4) Жануарлардың қолдан шығарған түрі қалай атаады?
А) Іріктеме ә)Қолтұқым б) Селекция В) Жинаушы кезең
5) Жануарларды қолға үйрету нешінші мың жыл бұрын басталды?
А) 4000 жыл бұрын ә)Б.э.д.ҮІІІ-ҮІ мың жыл бұрын б) ІХ ғасыр бұрын В) Б.э.д.ҮІІ-ҮІ мың жыл бұрын
6) Вавилов еңбегінде неше орталықты ажыратты
А) Алты ә) Сегіз б) Жеті в)Тоғыз
7) Селекция
А) Мәдени орталық ә) Іріктеме б) Сұрыптау в) Штам

Бекіту тест 4 минут (жеке , жұптық жұмыс)
1) Дүние жүзіндегі мәдени өсімдіктердің шығу тегін зерттеп, мәдени орталықтарын ашқан ғалым
А) И.Мичурин ә) Н.Вавилов б) В.Ковалевский в) Г.Карпеченко
2) Қайсысы мәдени өсімдік
А) Жуа ә)Жусан б) Тары в) Ебелек
3) Сұрыптау жолымен қолдан шығарған бір түрдараларының жиынтығы
А) Іріктеме ә) Жинаушы кезең б)Қолтұқым в) Селекция
4) Жануарлардың қолдан шығарған түрі қалай атаады?
А) Іріктеме ә)Қолтұқым б) Селекция В) Жинаушы кезең
5) Жануарларды қолға үйрету нешінші мың жыл бұрын басталды?
А) 4000 жыл бұрын ә)Б.э.д.ҮІІІ-ҮІ мың жыл бұрын б) ІХ ғасыр бұрын В) Б.э.д.ҮІІ-ҮІ мың жыл бұрын
6) Вавилов еңбегінде неше орталықты ажыратты
А) Алты ә) Сегіз б) Жеті в)Тоғыз
7) Селекция
А) Мәдени орталық ә) Іріктеме б) Сұрыптау в) Штам

Сафуан шаймерденов атындағы қалалық классикалық гимназия

Ашық сабақ
9 <<Б>> сынып

Тақырыбы: Жануарларды қолға үйрету селекцияның бастапқы кезеңі екендігі. Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары. Жануарларды қолға үйрету аймақтары. Үй жануарларының шығу тегі.

Биология пән мұғалімі: Балабекова К.Т.

Петропавл қаласы