Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары

Сабақтың тақырыбы: Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары
Сабақтастың мақсаты: 1.Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдарын
түсіндіру.
2. Қарсылықты бағыныңқы сабақтас туралы білімдерін дамыту.
3. Сабақтастың түрлерін, қарсылықты бағыныңқы сабақтасты
ажыратуға баулу.
Түрі: жаңа сабақ
Әдісі: түсіндіру,сұрақ-жауап
Көрнекілігі: кесте-сызбалар, оқулық, тест, сөзжұмбақ.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру бөлімі:
-Амандасу,түгендеу
-Сабаққа дайындық
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау
128-жаттығу(жазбаша)
Сұрақ-жауап:
-Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
-Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлерін кім атайды?
-Шартты бағыныңқы сабақтас дегеніміз не?
-Мысалдар: Бір елді бір елжақсы білсе, жақсы өнегесін де алар еді.
-Жасалу жолдары: Шартты рай, көсемше, есімше.
-Шартты рай:-са,-се. Қайтсе? не етсе? деген сұрақтарға жауап береді.
-Көсемшенің -май,-мей,-майынша,-мейінше жұрнақтары арқылы жаслып, қайтпей? не етпей? деген сұрақтарға жауап береді.
-есімшенің - ғанда?-генде? Деген жұрнақтары арқылы жасалып,қайткенде?, не еткенде? деген сұрақтарына жауап береді.
-Бағыныңқы сыңарының баяндауышы тиянақсыз болып келеді.
-Шартты бағыныңқы сабақтас сөйлем сыңарларының арасына үтір қойылады.

ІІІ. Жаңа сабақ
Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары.
Басыңқыдағы іске бағыныңқыда айтылған іс немесе бағыныңқыдағы іске басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған сабақтасты қарсылықты бағыныңқы сабақтас дейміз.
Қарсылықты бағыныңқылар: қайтсе де?, не етсе де?, қайткенмен?, не еткенмен ?деген сұрауларға жауап береді.
Қарсылықты бағыныңқының баяндауыштары мынадай жолдармен жасалады.
а) Шартты райлы етістікке да, де жалғасып келуі арқылы.
ә) шартты райдың болымсыз түрінен: са,-се.
б)есімшеге көмектес септік (мен) Есімшенің бұл да,де шылауы қосылып та қарсылықты сабақтас құрмалас сөйлем жасалады.
в) есімшеге - ша,-ше жұрнағы жалғану арқылы.
г) а,-е,-й көсемше түрінен болады.
ғ) келер шақ есімшенің болымсыз түрінен шығыс септік жалғану арқылы ( тан,-тен )жалғану арқылы жасалады.
Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары
Бағыныңқының баяндауышы
Тұлғалық белгісі
сұрауы
сызбасы
1.Шартты рай
-са,-се
-да,-де
Қайтсе де?
Не етсе де?
/....../ шаршаса да,
/......./.
2.Көсемше
-ған,-ген, -ғаны,
гені,-ғанына,-геніне
болмаса,қарамастан қарамай
қайткенмен?, не еткенмен?, қайткенше?, не еткенше?, қайтпей? (не етпей? болмаса?)
/......../шаршағаны болмаса, /........../.
шаршағанына қарамастан,қарамай, /............/.
3.Есімше
-а,-е,-й, тұра
қайте?
не ете тұра?
/........./ көре тұра, /............../.

-Оқулықпен жұмыс:
129-жаттығу (ауызша)
Қарсылықты бағыныңқының жасалу жолдарын түсіндіріңдер.
130-жаттығу
Төмендегі сабақтаса байланысқан сөйлемдердің тыныс белгілерін қойып жазып, мағыналық түрлеріне ажыратыңдар.
Мұстафа одан жаман кектене түскенмен,мен енді ол үйден кетуге бел байладым. Сексен сұлу сылаңдап тұрса дағы, Ғалияның алмаймын кірпігіне! Бұл күнде Құнанбай өлсе де, құнанбайлық құрымапты. Өзеннің суы тайыз болғанмен, жағасы тік. Жұмыс қанша қиын болғанмен , маңдай алдым қанша бұлдыр болғанмен, менің сол кездегі өмірім қуанышты өмір болды.

Тест.
1.Сабақтас құрмаластың баяндауыштары қалай жасалады?
а) тиянақты
ә) тиянақсыз
б) екеуі дұрыс
2.Көп бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
а) 2
ә) 3
б) 4
3.Сабақтас құрмалас сөйлем мағыналық қарым-қатынасына қарай неше түрге бөлінеді?
а) 3
ә) 5
б) 6
4.Шартты бағыныңқы сабақтас дегеніміз?
а) себебін білдіретін сабақтас
ә) істің жүзеге асу аспауын білдіреді
б) істің қарама-қайшылығын білдіреді
5.Оның өскен ортасын білмейінше, жұмбақ қасиетін де түсінуге болмайды. Қалай жасалған?
а) - са
ә) - майынша
б)- мейінше
6.Қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлем дегеніміз не?
а) істің жүзеге асу, я аспау шартын білдіреді.
ә) бағыныңқыдағы іс басыңқыдағы іске қарсы қойылады
б) істің мезгілін білдіреді
7.Бір сөзді қайталай бергенше, менің комбайынды жүргізгенімді айтсаңшы. Қалай жасалған?
а) - да,-де
ә) -са,-се
б) ше жұрнағы
8. Шартты райдың болымсыз түрінің жұрнвғы?
а) - ша,-ше
ә) - да,-де
б) - са,-се
9.а,-е,-й, тұра ненің жұрнағы?
а) шартты рай
ә) көсемше
б) есімше
10.Қарсылықты бағыныңқы сабақтас сөйлем қандай тыныс белгісі арқылы ажыратылады?
а) нүкте
ә) үтір
б) үтір,нүкте

ІV.Бегіту.
Сөзжұмбақ

1.Баяндауыштары тиянақты болып өзара тең дәрежеде байланысқан қандай құрмалас сөйлем?
(салалас)
2.Салалас құрмалас сөйлем мағыналық қарым - қатынасына қарай неше түрге бөлінеді?
(алты)
3.Құрамындағы жай сөйлемдердің алдыңғысы соңғысының, соңғысы алдыңғысын білдіретін қандай салалас?
(себеп-салдар)
4. Не, не болмаса, я, яки,я болмаса, немесе қандай салаластың түрі?
( талғаулы)
5. Бағыныңқыдағы іс басыңқыдағы іс қарсы қойыла айтылған қандай сабақтастың түрі?
(қарсылықты)
6.Сабақтас құрмалас сөйлем мағыналық қарым-қатынасына қарай нешеге бөлінеді?
( алты)
7.Істің жүзеге асу, я аспауын білдіретін қандай сабақтастың түрі?
(шартты)
8.Баяндауыштары тиянақсыз болып келіп, соңғысына бағына байланысқан қандай құрмаластың түрі?
(сабақтас)

V.Үй тапсырмасы
1.Ереже (130б)
2.131-жаттығу (жазбаша) 132б.
VІ.Бағалау.

Дөң орта мектебі

Тақырыбы: Қарсылықты бағыныңқы сабақтастың жасалу жолдары

Мұғалімі: Нуржанова А.К.

2014 оқу жылы