Галогендер және олардың қосылыстары

Сабақ тақырыбы: «Галогендер және олардың қосылыстары» тақырыбын
қорытындылау сабағы

Сабақтың мақсаты:
Білімділік : Оқушыларға галогендер және олардың қосылыстары тақырыбын
жете меңгерту.
Дамытушылық : Оқушылардың галогендер топшасы және олардың қосылыстары
туралы білімдерін дамыту.
Тәрбиелік : Оқушыларды басқа бейметалдарға қарағанда галогендердің басты
ерекшелігін ажырата алуға тәрбиелеу.

Сабақ әдісі : Баяндау, сұрақ- жауап.

Сабақ жоспары: 1. Ұйымдастыру.
2. Өткен тақырыпқа пысықтау сұрақтары.
3. Ойын барысы.

4. Бекіту.
6. Бағалау .
5. Үй тапсырмасын сұрау.
Өткен тақырыпқа пысықтау сұрақтары:
1. Натрийдің ең маңызды қосылыстарын атап беріңдер. Бұл заттар қайда
қолданылады?
2. Натрий хлоридін калий хлоридінен қалай айыруға болады?
3. NaCl қайда қолданылады? Маңызы неде?

Сабақтың барысы:
I. Кезең
Өткен тақырыпқа қайталау сұрақтары қойылғаннан кейін,
сынып оқушылары үш топқа бөлінеді. Әрбір топқа жетекші сайланады,
жетекшілер тақтаға шығып, жасырын тұрған топ аттарын таңдайды, соған
сәйкес әрбір топ өздерінің атаулары бойынша түсініктеме беріп,
таныстыруы тиіс (ашылуы, қолданылуы, маңызды қосылыстары).

Мысалы:

Йод. Мені 1811 жылы француз фабриканты химик-технолог Бернер

Куртуа ашты. Атым грекше иодус- күлгін, қара көк деген мағына береді.
Минералдарым лаутарит (СаІО3) және дицеит 7Са(ІО3)2·8СаСrO4,

тұздарым иодидтер аз мөлшерде гидросферада- теңіз суында,
скважиналанған мұнай суларында кездесемін. Теңіз орман- жапырағы деп
аталатын ламинария балдырының құрамында 0,1-0,6 %-мын.
Организмдеріңізге йод жетіспесе бақшаңкөз ауруына шалдығасыздар,
сондықтан құрамында йоды бар асты пайдаланыңыздар.
Менен медицинада дәрілер даярлайды, тамақ өнеркәсібінде, фото, кино
ісінде, лабораториялық реактив ретінде де қолданыламын.

Фтор. Мен бүлдіргіш элементпін, қ.ж. солғын сары түсті бейметалмын. Өткір
иісті улы газбын. Қосылыстарымда бір валенттімін, өте белсендімін, қалыпты
температурада көптеген элементтермен әрекеттесемін. Менімен жанасқан кезде
натрий, кальций, кремний, күкірт, фосфор мына тұрған галогендер: бром мен
йод та жанады, ал су айырылады. Мені органикалық қосылыстар синтездеуде,
шыны өңдеуде, ағашты шіруден сақтауда, т.б. мақсаттарда да қолданылады.
Өсімдіктер мен жануарлар, адам өмірінде де елеулі рөл атқарамын. Ауыз суда
мен жетіспесем тістеріңіз ауыратын болады. Мен адамзатқа қажетті
элементпін.

Бром. Мені 1826 жылы француз ғалымы Ж.Балар ашқан. Иісім сасық
болғандықтан менен бәрі қашады. Мен қалыпты жағдайда өткір иісті қызыл-
қоңыр түсті ауыр сұйықтықпын, ауада тез буланып, сары қоңыр бу түземін.
Судағы ерітіндім бром суы деп аталады. Менің қосылыстарым өнеркәсіпте
сурет, кино материалдарын жасауда, медицинада дәрі-дәрмектер алуда, іштен
жанатын двигательдердің (автокөлік, авиация) бензин сапасын жақсартып,
этилдеуде қолданыламын.

II. Кезең
Үш топқа «Ойлан,тап» атты 3 сұрақ беріледі:
1. Жеңіл 1 ұпайлық ( );
2. Орташа 2 ұпайлық( );
3. Қиынырақ 3 ұпайлық ( ).

| | |VII топтың негізгі тошасындағы элементтерге сипаттама |
|І топ | |беріңіз. |
| | |Cl2 молекуласының түзілу сызбасын жазыңыз, қандай байланыс |
| | |тән? |
| | |Галогендердің бірін-бірі ығыстыруына, сәйкес реакция теңдеуін|
| | |жазыңыз. |
| | | |
|ІІ топ | |Хлор атомының тотығу дәрежесі +3, +5, +7 болып өзгеретінін |
| | |түсіндіріңіз? |
| | |Тотықтырғыш сөзіне түсініктеме беріңіз. |
| | |Хлорсутектің физикалық қасиеттерін сипаттап айтып беріңіз? |
| | | |
|ІІІ топ | |Галогендердің сутекті қосылыстарының тұрақтылығы қалай |
| | |өзгереді? |
| | |F, Br, I жалпы физикалық қасиеттеріне сәйкес сипаттамасын |
| | |айтып беріңіз? |
| | |Галогендердің ішіндегі ең белсендісі қайсысы? Себебін |
| | |түсіндіріңіз? |

III. Кезең
Әрбір топқа галогендер тақырыбы бойынша
сөзжұмбақтар беріледі. Тез шешкен топқа жоғары ұпай берілсе, ал кейін
шешкен топтарға тиісті ұпай сандары беріледі.

Сөзжұмбақ «Химиктер»

| |1 |Х | | | | | | | | | | | | | | |2 | |И | | | | | | | | | | | | | |3 |
| |М | | | | | | | | | | |4 | | | | | |И | | | | | | | | | | | | |5 | | |
|К | | | | | | | | | | | |6 | | | | |Т | | | | | | | | | |7 | | | | | | |Е
| | | | | | | | | | |8 | | | | | |Р | | | | | |
1. Заттар және олардың бір – біріне айналуы туралы ғылым.
2. Орыс химиясының атасы.
3. Тізбекті реакцияны шығарған химик.
4. Әрі, композитор, әрі химик – ғалым.
5. Тұзды көлдердің тұзын өнеркәсіп мүдделеріне пайдалану
мүмкіндіктерін зеттеген ғалым.
6. Гипстен күкірт өндірген химик.
7. Химия ғылымының тарихында ұлы алтын заң ашқан ғалым.
8. Химияның құрылыс теориясын ашқан органик – химик.

Шешуі:
1. Химия. 2. Зинин. 3. Семенов. 4. Бародин. 5. Морковников.
6. Бекетов. 7. Менделеев. 8. Бутлеров

Сөзжұмбақ «Металдар»

1 |м | | | | | | | | | 2 | |е | | | | | | | | | | |3 |т | | | | | | |
| | |4 | |а | | | | | | | | | | 5 | |л | | | | | | | | | 6 | | |д | | | | |
| | | |7 | |а | | | | | | | | | | |8 | | |р | | | | | | |
1. Күмістей ақшыл, женіл металл.
2. Мемлекет атымен аталатын элемент.
3. Магнитті қасиеті бар металл.
4. Сілтілік металл.
5. Бағалы металл.
6. Радоиактивті металл.
7. Ең ауыр металл
8. Оқтың құрамына кіретін металл.

Шешуі:
1. Магний. 2. Германий. 3. Темір. 4. Натрий. 5. Алтын. 6. Радий.
7. Қалайы. 8. Қорғасын.

Сөзжұмбақ «Галогендер»

Г | | | | | | | | | | | | | |А | | | | | | | | | | | | | |Л | | | | | | | |
| | | | | |О | | | | | | | | | | | | | |Г | | | | | | | | | | | | | |Е | |
| | | | | | | | | | | |Н | | | | | | | | | | | | | |Д | | | | | | | | | | |
| | |Е | | | | | | | | | | | | | |Р | | | |

1. Бірінші дүниежүзілік соғыста хлорды тұншықтырғыш улы зат ретінде
қолданған мемлекет.
2. Тез ыдырап кететін тұрақсыз радиоактивті элемент.
3. 1774 жылы швед оқымыстысы К. Шееле алған элемент (сарғылт жасыл
түсті, тұншықтырғыш , улы газ).
4. Тоңазытқыш сұйықтар фреондар алуға жұмсалатын элемент.
5. Металдармен тікелей әректтесіп тұз түзетін элементтер.
6. Йодты 1811 жылы қай ғалым ашты.
7. 1886 жылы фторды ашқан химик.
8. Алғашқы көмекке пайдаланылатын бейметалл.
9. Ауада түтінденетін концентрлі ерітінді.
10. Жүйкені жайландыратын, дәрі- дәрмек құрамына кіретін элемент.

Шешуі:

1. Германия
2. Астат
3. Хлор
4. Фтор
5. галоген
6. Бернер
7. Муассан
8. Йод
9. Хлорсутек
10. Бром

IV. Кезең
Келесі кезеңде 3 топ зертханалық жұмыстарда қауіпсіздік
ережесін сақтауға
байланысты сөйлемді құрастыру керек. Әрбір топ тиісті ұпайларын
алады.
Жасырын сөйлем:

C |
Ұ |
Й |
Б |
И |
З |
І |
Ң |
А |
Т |
Ы |
Л |
М | |
Р |
А |
Ы |
О |
Р |
Ө |
Ж |
Е |
Р |
А |
П |
О |
А | |
Д |
Т |
Қ |
Р |
Қ |
Ы |
Ә |
Н |
А |
Қ |
Ұ |
Б |
Й | |
Ы |
Қ |
Ы |
П |
А |
Н |
Ж |
Е |
Ң |
Ы |
С |
А |
Д | |
Ы |
Д |
З |
Н |
А |
Қ |
О |
А |
С |
Р |
Т |
Ғ |
Ы | |
Р |
Ы |
П |
Ж |
А |
Т |
Л |
Д |
Т |
А |
А |
У | | |

Жауабы: Сұйықтарды қыздырып жатқан пробирканы өзіне және жолдастарына
қаратып ұстауға болмайды.

Жасырын сөйлем:
Х |Р |М |Ж |Ұ |Ш |К |А |Ф | |Л |О |Е |Н |М |А |П |А |Т | |Т |С |І |С |Ы |Р
|Т |Ж |А | |Е |Г |Ж |І |Т |А |У |А |С | |Н |Е |Ә |Р |І |Н |Қ |Е |Т | |Д |Е
|Т |И |Б |Е |А |Ж | | |

Жауабы: Хлормен жұмыс істегенде тәжірибені тартпа шкафта жасау қажет

Жасырын сөйлем
Б
|е |Н |п |А |п |С |т |Ы |е |Н | | |Р |М |Т |Т |Ш |Ы |а |Қ |қ |П |Ж | | |о
|М |А |Р |к |н |а |л |Ы |м |ұ | | |Р |А |т |Ф |а |т |Ы |А |С |у |Қ | | |е
|ң |К |о |Л |П |П |Д |І |Е |А |т | |з |Е |е |Қ |ғ |А |а |Й |с |Т |ж |Е | |

Жауабы: Броммен тартпа шкафта, резеңке қолғап пайдаланып, сақтықпен жұмыс
істеу қажет.

Сабақты бекіту: Әрбір оқушыға «Галогендер және олардың қосылыстары»
бойынша тест жұмыстары беріледі.
І – нұсқа
1. Галогендер тобына жататындар:
а) Si, Ca, Mg, Ba, In
б) F, C1, Br, I, At
в) C1, I, K, At, Na
г) C1, F, Ne, Xe, Cu
2. Галогендердің сытрқы энергетикалық деңгейі мына электронды

формуламен сипатталады:
а) 1s2 2s2
б) 1s2 2s2 2p3
в) 1s2 2s2 2p5
г) 1s2 2s2 2p4
3. Галогендер атомының белсенділігі мына қатарда артады:
а) F, C1, Br, I, At
б) C1, Br, I, F, At
в) At, I, Br, C1, F
г) I, At, C1, Br, F
4. 20˚c температурада 1 көлем хлордың неше көлемі ериді:
а) 3,5
б) 1,7
в) 2,9
г) 2,5
5. Галоген тобына жатпайтын элемент :
а) I
б) Br
в) Cr
г) Cl
6. Мүмкін болатын химиялық әрекеттесу:
а) NaF + Cl2
б) NaI + F2
в) NaCl + Br2
г) NaCl + F2
7. Тұз қышқылы мына заттармен әрекеттеседі:
а) Cu, CuO, Cu(OH)2
б) АgNO3, Ca, NaOH
в) Zn, ZnO, Zn(OH)2
г) NaOH, Na2O, метилоранж
8. Бөлме температурасында қатты күйде болатын элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
9. Хлордың судағы ерітіндісі:
а) хлорсутек
б) тұз қышқылы
в) хлор қышқылы
г) хлорсуы
10. Хлор темірмен әрекеттескенде түзілетін өнім:
а) темір хлориді (ІІ)
б) темір оксиді (ІІІ)
в) темір хлориді (ІІІ)
г) темір бромиді (ІІІ)
11. Галогендердің ішіндегі күшті тотықтырғышы:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
12. 1826 жылы француз оқымыстысымен ашылған элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2

13. Фтор бос күйінде:
а) сұйық улы зат
б) қатты улы зат
в) улы газ
г) қара сұр түсті улы газ
14. Теңіз балдырларында кездесетін элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
15. Хлор газы ауадан неше есе ауыр:
а) 2 есе
б) 1,5 есе
в) 2,5 есе
г) 3 есе

ІІ – нұсқа
1.1774 жылы швед оқымыстысы К. Шееле күшті тотықтырғыштарға концентрлі тұз
қышқылын әсер ету арқылы алынған элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
2. Галогендердің ішіндегі ең әлсіз тотықтырғыш элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
3. Тоңазытқыш сұйықтар фреондар алуға жұмсалатын элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
4. Тұз қышқылының тұздары:
а) хлоридтер
б) хлорсутек
в) хлорсуы
г) хлор қышқылы
5. Хлорсутектің 1 л массасы нешеге тең:
а) 1,55
б) 1,64
в) 2,22
г) 2,64
6. Бірінші дүниежүзілік соғыста 1915 жылы Германия қай элементті
тұншықтырғыш улы зат ретінде қолданды:
а) F2
б) Br2
в) Cl2
г) I2
7. 1886 жылы француз химигі Г. Муассанмен ашылған элемент:
а) F2
б) Br2
в) Cl2
г) I2
8. Бөлме температурасында қатты күйде болатын элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
9. Галогендердің сытрқы энергетикалық деңгейі мына электронды формуламен

сипатталады:
а) 1s2 2s2
б) 1s2 2s2 2p3
в) 1s2 2s2 2p5
г) 1s2 2s2 2p4

10. Галогендердің ішіндегі күшті тотықтырғышы:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
11. Хлор газы ауадан неше есе ауыр:
а) 2 есе
б) 1,5 есе
в) 2,5 есе
г) 3 есе
12. Фтор бос күйінде:
а) сұйық улы зат
б) қатты улы зат
в) улы газ
г) қара сұр түсті улы газ
13. Хлор темірмен әрекеттескенде түзілетін өнім:
а) темір хлориді (ІІ)
б) темір оксиді (ІІІ)
в) темір бромиді (ІІІ)
г) темір хлориді (ІІІ)
14. Теңіз балдырларында кездесетін элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
15. Тұз қышқылы мына заттармен әрекеттеседі:
а) Cu, CuO, Cu(OH)2
б) АgNO3, Ca, NaOH
в) Zn, ZnO, Zn(OH)2
г) NaOH, Na2O, метилоранж
ІІІ – нұсқа

1. Галоген тобына жатпайтын элемент :
а) I
б) Br
в) Cr
г) Cl
2. Хлор электрондық құрылымына сай неше валентті бола алады:
а) І, ІІ, ІІІ
б) І, V, VI
в) II, IV, VI
г) I, III, V, VII
3. Хлордың салыстырмалы атомдық массасы нешеге тең:
а) 35,5
б) 34,7
в) 40,5
г) 45,5
4. 1886 жылы француз химигі Г. Муассанмен ашылған элемент:
а) F2
б) Br2
в) Cl2
г) I2
5. 1774 жылы швед оқымыстысы К. Шееле күшті тотықтырғыштарға концентрлі тұз
қышқылын әсер ету арқылы алынған элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
6. Тұз қышқылы мына заттармен әрекеттеседі:
а) Cu, CuO, Cu(OH)2
б) АgNO3, Ca, NaOH
в) Zn, ZnO, Zn(OH)2
г) NaOH, Na2O, метилоранж

7. Хлорсутектің 1 л массасы нешеге тең:
а) 1,55
б) 2,22
в) 2,64
г) 1,64
8. Галогендердің сытрқы энергетикалық деңгейі мына электронды формуламен

сипатталады:
а) 1s2 2s2
б) 1s2 2s2 2p3
в) 1s2 2s2 2p5
г) 1s2 2s2 2p4
9. Хлор газы ауадан неше есе ауыр:
а) 2,5 есе
б) 1,5 есе
в) 2 есе
г) 3 есе
10. Теңіз балдырларында кездесетін элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
11. Галогендер тобына жататындар:
а) Si, Ca, Mg, Ba, In
б) F, C1, Br, I, At
в) C1, I, K, At, Na
г) C1, F, Ne, Xe, Cu
12. Галогендердің ішіндегі күшті тотықтырғышы:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2
13. Хлордың судағы ерітіндісі:
а) хлорсутек
б) тұз қышқылы
в) хлор қышқылы
г) хлорсуы
14. 20˚c температурада 1 көлем хлордың неше көлемі ериді:
а) 3,5
б) 1,7
в) 2,9
г) 2,5
15. Тоңазытқыш сұйықтар фреондар алуға жұмсалатын элемент:
а) F2
б) Cl2
в) Br2
г) I2

Үйге тапсырма: «Галогендер және олардың қосылыстары» тақырыбын
қайталау, берілген есептерді шығару.

Бағалау. 18-20 балл «5»
17-15 балл «4»
14-12 балл «3» деген бағалармен бағаланады.