Жапырақтектес көбелек

Тақырыбы:Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты. №10 зертханалық жұмыс
Организмдердің бейімделгіштігі

Биология оқулығы 9сынып
М.Қ.Гильманова,А.Р.Соловьева,Л.Ү.Әбішева
Алматы <<Атамұра>> 2009ж Электрондық оқулық-9сп
Интерактивті тақта,видио ролик.Интернет материалдары.
Әдістемелік нұсқаулық 9сынып.Флипчарт,маркерлер
Жалпы мақсаттар
Өсімдіктер мен жануарлардағы бейімделушіліктің түрлерінен мысалдар келтіріп,бейімделушіліктің табиғи сұрыпталу әрекетінің нәтижесі екенін түсіндіру,бейімділікті ерекшеліктерімен танысу арқылы дүние танымдық көзқарас қалыптастыру.Қоршаған ортаны қорғауға үйрену
Оқыту нәтижелері
Қорғаушы ,сақтандырушы ,еліктеуші реңдер тіршілік ету үшін ортаға бейімделудің
формасы,қолайсыз жағдайда қорғаныш болуын нақтылайды
Топта жұмыс жасауға қалыптасады.
Негізгі идеясы
Жеке немесе бірлесіп жұмыс жасауға,ортақ ой-пікір туғызуға,өзінің және жолдастарының іс-әрекеттеріне баға беруге,мақсат қоюға,талдауға қортынды шығаруға үйренеді.
Сабақтың көрініктілігі
Интерактивті тақта,ресурс. Флипчарт,маркерлер Электрондық оқулық-9сп
Сабақтың түрі
қолданылатын тәсіл
Пәнаралық байланыс
Жаңа сабақ
СТО техн
Биология-экология

Сабақ кезеңдері
Мұғалімнің іс-әрекеті
Оқушының іс-әрекеті
уақыт
Әдіс тәсілдер

Ұйымдастыру

Сәлемдесу. сергіту сәті
Сабаққа сәттілік тілеу түгендеу.бағалау парағын тарату
Сабаққа бір-біріне сәттілік тілейді, топтарға түстер бойынша бөлініп отыру

1мин

Ой сергіту
Топқа бөлу
Бірлік,бірегейлік сезім қалыптастыру,бірлескен жұмыста жоғары нәтижеге жету.

1кезең;
Қызығушылығын ояту
-тақырып бойынша бұрынғы білімді еске түсіріледі
-белсенді әрекетке жұмылдырады;
-ойлау жұмысына ынталандыру

Топқа бөлінуін бақылау,топ ережесімен таныстыру.

Үй тапсырмасын сұрақтар арқылы тексеріледі.
1.Гендер дрейфі термині сипаты
2.Гендік толқындар
3.Оқшаулану не білеміз?Неге?

Тақтадағы суреттер арқылы-сабақтың тақырыбын,мақсатын ашады:Слайд Бейімділік. Қорғаушы рең. Жасырушы рең. Мимикрия (еліктеуші рең). Сақтандырушы рең. Бейімділіктің жетілдірілуі және оның салыстырмалы сипаты. №10 зертханалық жұмысОрганизмдердің бейімделгіштіг
Түстер бойынша өз топтарына отырады,топ жетекшісі тағайындалады
Интерактивті тақтадағы сұрақ(3) жауап береді

5мин

Түсті қағаздар қиындылары

Ой қозғау
Диолог

ББК кестесі

2-кезең:Мағнаны тану
-оқушылар өз тәжірибелері арқылы жаңа білім туралы өзіндік түсінік пен зертханалық жұмыс жасайды

Сергіту сәті. Жаңбыр
4)1 топ-Бейімделгіштік түрлері
2топ-Гүлді өсімдік
бейімделгіштік
3 топ- Бейімделгіштік салыстырмалығы
Берілген тапсырма негізінде негізгі идеяны постермен қорғау
5)№10 зертханалық жұмысОрганизмдердің бейімделгіштігі: әр топқа ресурстар таратып беру
Берілген тапсырма б-ша оқып ,топта талдап постер құрып бүсіндіру

Топ жетекшісі бағалап отырады
Ресурстармен жұмыс

10мин

10 мин

Жеке топтық

Көшбасшылық
Ойтолғаныс кезеңі:
-Өз ойларымен түсініктерін өздері игерген мәләметтер арқылы жеткізеді

Қорытындылау

6, Электронды оқулықтан Қорғаныш реңдер
7. Электронды оқулықтан
тапсырма
Оқушылар пікірлеседі сыни ойлап өз көзқарастарын жеткізеді
18мин
Жуан және жіңішке сұрақтар

Топ жетекшілері бағалауы.қорытынды бағаны мұғалім қояды

3мин
көшбасшылық

Оқыту үшін бағалау,оқуды бағалау
Үйге тапсырма

Мәтінді оқу
.реферат
Күнделіке берілген тапсырманы жазу
1 мин

1. Организмдердің тіршілік ортасына түрліше бейімделуіне негізгі себепші - сұрыпталу.
2. Бүркеніш рең - ашық жерде тіршілік ететін организмдердің жауынан қорғануы үшін қажетті бейімделушілік.
3. Сақтандырғыш рең - улы, шағатын, күйдіретін жәндіктерге тән бүркеніш реңнің түрі.
4. Қызықтырушы рең - организмдердің көбею кезіндегі бүркеніш реңнің түрі.
5. Қауіп төндіруші рең - жауынан қорғану үшін айбар шегіп құтылу тәсілі.
6. Табиғаттың өлі заттарына және тірі организмдеріне еліктеу - өздігінен қорғана алмайтын, баяу қозғалатын дәрменсіз организмдердің бейімделушілігі.
ІҮ.Бекіту кезеңі.А)Әңгімелеу
В)Негізгі мағлұматтарды талдау,анализдеу,анықтаманы жазу
С)Тақырып соңындағы сұрақ пен тапсырмаларды орындау
Келтірілген мысалдар бүркеніш реңнің қай түріне жататынын әрқайсысының тұсындағы торкөзге бас әріппен белгілеңдер.
<<СҚ>> - сақтандырғыш; <<ҚЗ>> - қызықтырғыш; <<ҚТ>> - қауіп төндіруші; <<ЕК>> - еліктеуші.
1. Ханқыз қоңызы 
2. Орденді көбелек 
3. Қарақоңыз (жағымсыз иісті) 
4. Атбас балық
5. Непентес (жәндікқоректі өсімдік) 
6. Оқпан
7. Қырғауылдың қоразы
8. Дәуіт
Байқатпайтын реңдер дегеніміз не?
Байқатпайтын реңдер қандай жануарларда болады?
Ал жәндіктермен кімдер қоректенеді?
Байқатпайтын реңдердің жәндіктер үшін маңызы қандай?
Байқатпайтын реңді басқаша қалай атайды? (бүркеніш рең)
Көбелектер жауларынан қалай қорғанады?
Ал шегірткелер ше?
Көкшегіртке неліктен көк шөп тектес болады?
Сонымен бүркеніш реңнің жәндіктер үшін маңызы қандай?

ІІІ. Жаңа сабақ дайындық
Бүркеніш реңді көкшегіртке мен көбелектердің жауынан қорғанғанда пайдаланады. Мысалы, көкшегірткенің түсі шөптен айнымайды, сондықтан ол шөптің арасында тығылып қалғанда көрінбейді, көбелек те жапырақтан айнымай қалады. Яғни олар бүркеніп алып, жауына байқалмай, осылайша тірі қалады.
Ызылдақ қарашыбын қауіпті сезген кезде, кенеттен түрленіп, үсті түкті болып, кәдімгі арадан аумай торсиып шыға келеді. Құс оны ара екен деп, шағып алар деген қауіппен жоламайды. Ызылдақ қарашыбынның бұл қасиеті - қорғаныш рең деп аталады. Олар осы қасиеті арқасында өздерін жауларынан қорғап қалады. Ал қанқыздың бейімділігі - сақтандырғыш рең деп аталады. Қанқыз өзі қып - қызыл. Бірақ ол жауынан жасырынбайды. Себебі қанқыздың денесінде тиген кезде күйдіретін сұйық зат болады. Ол оны қауіп төнген кезде ғана шығарады. Аузын күйдіргендіктен құстар қанқыздан аулақ жүреді екен. Міне осылайша жәндіктер өз жауларынан қорғанады.
Дәптермен жұмыс
● Бейімділік
↓
♦ Бүркеніш реңі --> Жәндіктің түсінің топырақ, шөп, гүлге ұқсап, жасырынып қалу. Мысалы: шегіртке, көбелек.
♦ Сақтандырғыш рең --> Денесінен бір нәрсе бөлу арқылы жауынан сақтану. Мысалы: қанқыз
♦ Қорғаныш рең --> Басқа бір қауіпті жануарға електеу арқылы жауын қорқыту. Мысалы: қарашыбын

<<Биік шың>> ойыны
Ал енді балалар, бір ойын ойнайық. Бұл ойынның аты <<Биік шың>>. Бұлай аталуының себебі біз мына Асан деген балаға баспалдақтармен жоғары көтеріліп, ең биігіндегі үйіне баруына көмектесуіміз керек. Қәнекей көмектесеміз бе?
Ол үшін әр баспалдаққа көтерілген сайын сұрақтарға жауап береміз.
1) Жәндіктердің тірі қалуына не көмектеседі? (бейімділік)
2) Көбелектерде қандай бейімділік бар?
3) Ал шегірткелер неге бейімделген?
4) Шегіртке мен көбелектің бейімділігін не деп атаймыз? (бүркеніш реңі)
5) Қарашыбын жауынан қалай аман қалады?
6) Қарашыбынның бейімділігін не деп атайды? (қорғаныштық рең)
7) Сақтаңдырғыш рең дегеніміз не?

ІҮ. Жаңа сабақ
Сендер білесіңдер ме? Бұндай бейімділіктер аңға да, тіпті құсқа да қажет екен. Олар қоршаған ортасына бейімделу арқылы жауынан қорғанады үшін немесе жемін аулап жейді. Мысалы, жолбарысты білесіңдер ме? Ол қайда тіршілік етеді?
Ағаштардың жіңішке бұтақтарының көлеңкесі мен олардың арасынан түсетін күн сәулесімен орман іші жолақ, тарғыл түсті болып тұрады. Ал жолбарыстың түсі қандай болады? Ия, жолбарыстың түсі орман арасындағы түспен ұқсас, сондықтан оны байқау қиын. Ал жемтігі жақындағанда жолбарыс атып шығып оны ұстап алады. Сонда тарғыл рең - жолбарыстың орманды жерде жақсы тіршілік етуі үшін қажет бейімділік. Жолбарыстың бұл бейімділігі неліктен бүркенуші рең деп аталады?

<<Ойлан тап>> ойыны
Жақсы, енді тағы бір ойын ойнайық. <<ойлан тап>> деп аталатын бұл ойында сендер мына сандықшаның ішінен бір серетті таңдап аласыңдар да, ол суреттегі жануардың өз жауынан қалай қорғанатынын түсіндіресіңдер.
1) Ақ қоян;
2) Хамелион;
3) Жапырақтектес көбелек;
4) Бұтаққа ұқсас жәндік;
5) Әупілдек;
6) Кірпі.
Қызықты мәліметтер
Балалар, сендер білесіңдер ме?
1) Скунс деген жануар жауларын өзінің жағымсыз иісімен қорқытқан. Ол қауіп сезген кезде, жаман иіс шығарады екен. Оның иісінің сасықтығы сондай, егер адамға жұқса, оның кетіру өте қиын. Оны әрең хлормен жуып қана кетіреді екен.
2) Ал ұшардың алдыңғы және артқы аяқтарының арасында тері қатпарлары орналасқан. Егер ол осы қатпарларды жазып ұшса, ұшақ - кілемнен еш өзгешілігі болмайды. Ал құйрығын ол бұруға қолданады.
3) Шегірткеші деген құс басқа құстар сияқты ағашқа көлденең отырмайды. Ағаш ұзындығына қарай жабысып қонады. Оны ағаш түсінен айыру қиын.

ҮІ. Бекіту.
Сонымен Жәндіктердің тірі қалуына не көмектеседі? (бейімділік)
Бейімделу дегеніміз не?
Бейімделудің қандай түрлері бар?
Сақтаңдырғыш рең дегеніміз не?
Қорғаныш реңі дегеніміз не?
Бүркеніш реңі дегеніміз не?
Қандай жануарлар сақтандырғыш реңін қолданады?
Бүркеніш реңін қандай аңдар пайдаланады?
Оқушыларды бағалау

ҮІІ. Бағалау.
ҮІІ. Үй тапсырмасы.
Балалар, үйге <<сақтандырғыш реңді>> оқып келу және үш қатар бойынша
1 - қатар: скунс
2 - қатар: ұшар
3 - қатар: шегірткеші туралы қосымша мәлімет энциклопедиядан іздестіріп, жазып алып келесіңдер.

Келтірілген мысалдар бүркеніш реңнің қай түріне жататынын әрқайсысының тұсындағы торкөзге бас әріппен белгілеңдер.
<<СҚ>> - сақтандырғыш; <<ҚЗ>> - қызықтырғыш; <<ҚТ>> - қауіп төндіруші; <<ЕК>> - еліктеуші.
1. Ханқыз қоңызы 
2. Орденді көбелек 
3. Қарақоңыз (жағымсыз иісті) 
4. Атбас балық
5. Непентес (жәндікқоректі өсімдік) 
6. Оқпан
7. Қырғауылдың қоразы
8. Дәуіт
Байқатпайтын реңдер дегеніміз не?
Байқатпайтын реңдер қандай жануарларда болады?
Ал жәндіктермен кімдер қоректенеді?
Байқатпайтын реңдердің жәндіктер үшін маңызы қандай?
Байқатпайтын реңді басқаша қалай атайды? (бүркеніш рең)
Көбелектер жауларынан қалай қорғанады?
Ал шегірткелер ше?
Көкшегіртке неліктен көк шөп тектес болады?
Сонымен бүркеніш реңнің жәндіктер үшін маңызы қандай?

Келтірілген мысалдар бүркеніш реңнің қай түріне жататынын әрқайсысының тұсындағы торкөзге бас әріппен белгілеңдер.
<<СҚ>> - сақтандырғыш; <<ҚЗ>> - қызықтырғыш; <<ҚТ>> - қауіп төндіруші; <<ЕК>> - еліктеуші.
1. Ханқыз қоңызы 
2. Орденді көбелек 
3. Қарақоңыз (жағымсыз иісті) 
4. Атбас балық
5. Непентес (жәндікқоректі өсімдік) 
6. Оқпан
7. Қырғауылдың қоразы
8. Дәуіт
Байқатпайтын реңдер дегеніміз не?
Байқатпайтын реңдер қандай жануарларда болады?
Ал жәндіктермен кімдер қоректенеді?
Байқатпайтын реңдердің жәндіктер үшін маңызы қандай?
Байқатпайтын реңді басқаша қалай атайды? (бүркеніш рең)
Көбелектер жауларынан қалай қорғанады?
Ал шегірткелер ше?
Көкшегіртке неліктен көк шөп тектес болады?
Сонымен бүркеніш реңнің жәндіктер үшін маңызы қандай?