Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту

Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту
Білім беру бағдарламасының басты мақсаты - әрбір оқушыға түбегейлі білім беру, дәстүрлі мәдениетттің негіздерін үйрете отырып, оларға қолайлы жағдай жасау.
Ұстаздың міндеті - оқушыны зерттеу, икемділігін анықтау, бағыт - бағдар беру, үйрету, қызықтыру және нәтижеге қол жеткізу, ынталандыру. Қажет кезінде ата - анамен тығыз байланыс орнатып, оқушының жұмыстарын көрсетіп, бағыт - бағдар беріп, ақылдасуға болады.
Қабілет дегеніміз не? Ол - адамның бір іс-әрекетті орындауда әрқилы деңгейде көрінетін жеке қасиеті. Оны данышпандар асыл мұраға да теңейді. Өйткені, кез келген адамда ерекше бір көзге түсетін қасиет болады. Егерде сол адам оны қастерлеп, өмірмен біте қайнасып жүруіне үнемі жағдай жасап отырса, иесінің қолынан келмейтін нәрсе жоқ. Мұндай жан бәрібір өзінің алдына қойған мақсатына жетіп, еңбегінің жемісін татады. Олардың өз отбасына да, туған-туысына, қоғамына да тигізетін пайдасы зор.
Яғни, адам неғұрлым қабілетті болса, ол соғұрлым қай істі де табысты орындап, сый-құрметке бөленеді. Иә, адамдар үшін өз қабілетін жақсы істерге, ел игілігіне жұмсағаннан артық бақыт жоқ. Тек есте болатын бір жағдай, кейбір адамдарда ерекше бір көзге түсетін бірнеше де қабілет кездеседі. Бұл - Жаратқан Иеміздің сол адамға берген несібесі. Бірақта біз оны күндемей, өз бойымыздағы қабілетті танып-біліп, оны бағалай, баптай білуге тиістіміз
Қабілет нышандарын дамыту барысында төмендегі міндеттер іске асқан кезде ғана нәтиже беріледі.
1. Оқушының жеке тұлғасының қалыптасуына жол беру.
2. Жеңілден ауырға қарай жеткізу, жоғарғы жетістіктерге апару.
3. Бала бойындағы қабілет нышандарының қай түрі байқалғанына қарай қабілетін тану, ортаға енгізу, жеке еңбектері мен жұмыстарын көтермелеу.
4. Балаға берілетін тапсырма толығымен, жаңадан өтетін тақырыппен байланысты берілуі керек. Бұл әдіс балаларда бағдарлау реакуляциясын, оринтация туғызады.
5. Сабақта өтілген бір тақырыпқа жаңаша, басқаша көзқараспен қарауға үйрету, жеке тапсырма беру.
6. Баланың өз бетімен жұмыс істеуіне ерік беру.
Балалық кезеңдегі бала бойындағы қабілеттің нышандарын анықтау және оны дұрыс тәрбиелеу мұғалімдер баланың оқуға ынтасын қалыптастыру арқылы, олардың бойындағы қабілеттерінің дамуына кең жол аша алады.
Осы тұста біз ең алдымен алдыңдағы оқушыларды зерттеуден бастадық. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты: оқу-тәрбие үрдісінде оқушылардың өзіндік қабілетін дамытудың түрлері мен маңызын анықтау.
Дамытушылық міндеті - оқушылардың жаңа тұрпаттағы тапсырмаларды орындай отырып, жаңа теориялық материалды, білімді өзектендіре білу, конструктивтік тапсырмаларды орындауда ғылыми және дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру.
Соған байланысты оқушыларды зерттеу жұмысында 3 <<ә>> сыныбының оқушыларымен жүйелі түрде ұйымдастырылған жұмыстарды сынып тәрбиешісімен бірлесе отырып жүргіздік.
3 <<Ә>> сыныбының тізімі.
№
Оқушының аты-жөні
Қызғушылығы мен бейімділігі, қабілеті
1
Азаматұлы Ерасыл
би үйірмесіне қатысады, би билеуге қабілетті
2
Ақыш Нұрәлі
математикаға қызығады, математикалық қабілеті жоғары. Көшбасшылық қабілеті жақсы дамыған
3
Алимханова Айым
актерлік қабілеті жақсы дамыған
4
Жақсылықбек Архат
вокал үйірмесіне қатысады, әншілік қабілеті жақсы дамыған
5
Жамантай Асылхан
би үйірмесіне қатысады, би билеуге қабілетті, спортқа да бейім
6
Ибрагимов Ақтілек
сурет үйірмесіне қатысады, суретші
7
Қасымжанова Сабина
сурет үйірмесіне қатысады, суретші. Би үйірмесіне қатысады, би билеуге қабілетті
8
Мұратхан Аслан
би үйірмесіне қатысады, би билеуге қабілетті, вокал үйірмесіне қатысады, әншілік қабілеті жақсы дамыған
9
Өмірбек Темірбек
математикаға қызығады, математикалық қабілеті жоғары, жүргізушілік қабілеті, мәнерлеп оқу
10
Рашатова Амина
вокал үйірмесіне қатысады, әншілік қабілеті жақсы дамыған
11
Сейфулла Дидар
мәнерлеп оқу қабілеті жақсы дамыған
12
Сержан Нұрғанат
би үйірмесіне қатысады, би билеуге қабілетті
13
Хасенов Ертілеу
актерлік қабілеті жақсы дамыған
14
Шакиров Ислам
актерлік қабілеті жақсы дамыған, спортқа бейім
Осылайша мұғалім шығармашылық тұрғыда өзіне қажетті әдістемелік құралдардың тізімін жасай отырып, преспективалық-тақырыптық жоспар құрады. Сапалы жасалған жоспар келешек атқарылатын жұмыстарға жеңілдік әкеледі, нәтижеге қол жеткізе алады.
Нақты жоспар бойынша жасалған жұмыстар қандайда болмасын еңбек түрін, жұмыс тәсілін үйретіп, оқушыларға терең меңгертіп қана қоймай, осы іске деген үлкен құрметпен қарауға да көмегін тигізеді. Сол себепті оқушылардың қабілеттерін анықтай отырып жылдық жоспар құрдық:
№
Іс-шаралар мазмұны
Түрі
Сағаты
Мерзімі

1.
Оқушылардың қызығушылығы мен бейімін анықтау
Сауалнама
1
Қыркүйек.
2.
Қабілеттеріне қарай ұйымдарға қатысуын ұйымдастыру.
Ата-анамен, ұйым жетекшілерімен кездесу
1
Қыркүйек
3.
Дарынды балалармен жүйелі қосымша сабақтар өткізуді жоспарлау
жоспар құру
1
Қыркүйек
4.
Шығармашылық жұмысқа тарту.
Сынып сағаттар, сыныптан тыс сабақтар, түрлі байқаулар, мектепішілік іс-шаралар
1
Жыл бойы
5.
<<Менің қоғамдағы алатын орным>>.
Эссе жазу.
1
Қазан
6.
<<Менің болашақ мамандығым>>
Шығарма жазу.

Қараша

7.
<<Менің тұңғыш президентім>>
Шығарма, мәнерлеп оқу байқаулары
1
желтоқсан
8.
Қызығушылықтарына қарай ақпарат жинау, күнделікте қысқаша конспектілеу
Картотека, күнделік
1
Үнемі
9.
Оқушыларды мектепшілік, аудандық, обылыстық пән олимпиадаларға қатыстыру.
Пән олипиядалары.
1
Кезеңінде
10.
<<Ақбота>>, <<Парасат>>, т.с.с. интеллектуалдық марафондарға қатыстыруды ұйымдастыру
Зияткерлік ойын сайыстары.
1
Кезеңінде
11.
Спорттық жарыстарға, фестивальдарға қатыстыру.
жарыстар
1
Жыл бойы
12.
<<Ата - баба дәстүрі әдептілік негізі>>
Ашық тәрбие сағаты
Тәрбие сағаты
1
Желтоқсан
13.
Тәуелсіздіктің 25 жылдығына
орай іс - шаралар
Мектепішілік концерт, сайыстар
1
Қараша, желтоқсан
14.
<<Жарқын болашақ>>
Байқау
1
Кезеңінде
15.
<<Алтын қақпа>>
Интеллектуалды сайыс
1
Ақпан
16.
<<Асылдың бірі адалдық>>
Дөңгелек үстел
1
Наурыз
17.
<<Экспо-2017>> - біздің визиттік картамыз
Мақала, очерк, альбом арқылы таұырыпты ашу
1
Сәуірде
18.
Брейн-ринг
Интеллектуалды
ойын
1
Сәуір
19.
Оқушылардың шығармашылық есебін ұйымдастыру
Кеш
1
Мамыр
20.
2016-2017 оқу жылындағы жұмысты қорытындылау
Марапаттау
1
Мамыр

Сабақта, тәрбие сағаттарында оқушылардың қабілеттерін қалыптастыруда мынадай инновациялық амалдармен жұмыс жүргіздік:
1) өзіндік пікірлерін дәлелдеу;
2) пікірталастар мен талқылауларға қатысу;
3) өзінің жолдасына, мұғалімдерге сұрақ қоюы;
4) жолдасының жауабына пікір айту;
5) сыныптасының жауабы мен жазбаша жұмысын бағалау;
6) үлгермеушілерге түсініксіз жерлерін түсіндіру;
7) өз бетімен күрделі тапсырмаларды таңдау;
8) танымдық тапсырма шешімдерін табуда бірнеше нұсқа көрсету;
9) өзіндік бағалауға жағдай туғызу, өзінің танымдық және практикалық әрекетін талдау;
10) танымдық тапсырмаларды шешуде бұрыннан білетін әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы орындау.
Сыныптан тыс жұмыс ретінде оқушыларға қосымша дәптерлер бастадық (<<Шаттық оқу>>). Ол дәптерге оқушылардың таным қызығушылықтарын арттыру бойынша шығармашылық жұмыстарын жазғызып отырдық.
Шығармашалық жұмыс дәптерінің үлгісі.
Күні, айы
Кітаптың аты
Оқыған шығарманың түрі, аты
Авторы
Шығармадағы кейіпкерлер
Қысқаша мазмұны
Сабақ кезінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін бағдарламаның жеті модулін ықпалдастыру арқылы түрлі әдіс - тәсілдерді қолдандым.
:: Сабақтың ұйымдастыру бөліміндегі аяқ-қол жаттығуларына ертегі кейіпкерлерінің жүрісі.
:: Сюжеттік суреттер арқылы шығарма кейіпкерлеріне мінездеме береді және <<Егер де мен ... >>стратегиясы арқылы соңын өз еркінше аяқтау баланы қиял әлеміне самғатып ойлануына мүмкіндік береді, шығармашылыққа жетелейді.
:: Жағымды немесе жағымсыз кейіпкерлердің образына еніп сомдау.
:: Мүсіндеу арқылы ермексаздан ертегі кейіпкерлерін жапсырмалау арқылы театрландырылған көрініс дайындайды
:: Музыка іс-әрекетінде шығармадағы кейіпкерлерінің көңіл-күйін, қимыл-қозғалысын ноталық дыбысталу арқылы қайталатады.
Шығармашылық -- бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшін нығайтып, өмірден өз орнын табуға көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес жаратушыда. Адам бойындағы дарындылықты табиғи талантпен шектеліп қалмай, табандылықпен еңбектенуге баулу. Оқушыларды шығармашылыққа баулу үшін тағы бір қажеттілік - оларды психологиялық дайындықтан өткізу, яғни шабытын оятып, құлшындырып, еліктіріп отырып, <<сенің қолыңнан бәрі келеді екен ғой>>, <<өзің де бәрін біліп, үйреніп аласың>> деп олардың кішкентай жетістіктерін мадақтап, көтермелеп отыру керек.
Сабақтан тыс іс шара кезінде әр баланың өз орындары бар бүгінгі күнде. Мысалы, қандай да бір іс шара болмасын Өмірбек Т. - жүгізуші, Рашатова А., Мұратхан А., Жақсылықбек А. - әнші, Сейфулла Д., Ақыш Н. - мәнерлеп оқу, Алимханова А., Хасенов Е. - актерлер, сонымен қатар біздің сыныпта бишілер мен суретшілер де бар. Осы қабілеттерін әрі қарай дамыту үшін күнделікті жұмыстар жүргізіледі.
Жұмысымызды қорытындылай келгенде атам қазақ айтқандай: <<Алуан, алуан жүйрік бар, әліне қарай шабатын>>, - дегендей әр адамның өзінің қабілетінің салаларына қарай дара айырмашылығы да алуан болып келетінін жоғарыдан білдік. Өйткені, әрбір адамның физиологиялық ерекшелігі де әртүрлі, соған қарай кейбіреулеріне тумысынан ұрпақтан - ұрпаққа берілетін қабілеті болса, кейбіреулерінде жүре пайда болатын жеке дара қабілеті болады.
Біздің байқағанымыздай қабілетті адамның бірі - зеректілігімен, екінші біреуі байқағыштығымен, үшіншісі ақылдылығымен, ал төртіншісі іскерлігімен байқалады. Бұл әр адам бойындағы қабілет нышандарының физиологиялық және биологиялық ерекшелігіне байланысты екенін білдік. Адамның белгілі бір іске деген айрықша қабілеттілігі, өмірдің қандайда бір саласында өзін ерекше қырынан көрсетуі. Мұны мынадан айқынырақ түсінуге болады: әншілік қабілетімен танылған Жақсылықбек А.,Мұратхан А., Рашатова А., мәрелеп оқудан Сейфулла Д., Өмірбек Т. т.с.с.
Жалпы алғанда, болашақ жас ұрпаққа сапалы да саналы білім беру мен тәрбиелеу барысында, әр баланың жеке дара ерекшелігін ескеріп, әр баланың қабілет нышанын анықтап, оны жетілдіру, олардың бойында қалыптастыру мен ары қарай дамыту жолдарын табу қажет.
Сол үшін барлық істерімізді осы балалалардың бойындағы өзіндік қабілеттің барлық нышандарынан балалық шақтан бастап анықтау, жетілдіру, жас ұрпаққа жан - жақты білім берумен тәрбиелеу және оқыту әрбір ұстаздың басты міндеті.
Қабілеттіліктің өлшемі - белгілі бір істің нәтижелі болып орындалуында. Қабілет адамнық іс-әрекетінің белгілі бір түріне, өнер саласының біріне жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке қасиеттерінің қиысып келуін, яғни адам қасиеттерінің синтезін қабілет деп атайды.
Өзіндік қабілеттің дамуы оны қажет ететін қызымет саласында және әрекетпен үйрену үстінде көрініп отырады.
Қабілетке қатысты мәселелерді қорыта айтсақ, қабілет - адамның даралық психологиялық қасиеті. Мұндай өзіндік қасиеттер жеке адамның тұлғасын, кісілік сипатын, іс-әрекетінің нәтижелерін жалпы қауымның игілігіне айналдырады. Психология ғалымында соңғы 1-1,5 ғасыр бойында адам қабілетінің даму деңгейі және оның қалыптасу тәжірибесі зерттеулер арқылы анықтала бастады.