Абайдың Жиырма тоғызыншы қарасөзі

1. Оқушыларға Абай Құнанбайұлының өмірі, шығармашылығы туралы тереңірек ұғындыру; Абайдың қарасөздерін оқыту арқылы оқушыларға ақыл, қайрат, жүрек, ғылымның адам өміріндегі алатын орнын түсінуге, адамның ішкі жан дүниесін түсінуге, өз бойларында осы асыл қасиеттер болуы үшін күресе білуге, ақынның қарасөздерінің мәнін, ғылыми-философиялық ойларының мағынасын ұғындыру.

Мәтіннің танымдық сипатын, құрылымдық бөліктерін өздері байқап алатын, түсіне алатын нәтижеге жеткізу, көркем мәтінмен жұмыс істей білу дағдысын жетілдіру, оқып-түйгендері жайлы ой қорытындысын айтқызып жаттықтыру, шығармашылық жұмыс істеуге дағдыландыру.

Абай ғақлияларынан ғибрат алуға, адамдық асыл қасиеттерге ұмтылуға, ізгілікке, имандылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың барысы:

І. КІРІКТІРІЛГЕН-КІРІСПЕ БӨЛІМ

1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй тапсырмасын сұрау.

1. Абай-ақын. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)

2. Абай-аудармашы. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)

1. Абай-мысалшы. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)

2. Абай-композитор. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)

- Ендеше, бүгінгі сабағымызда Абай шығармаларымен таныстығымызды ары қарай жалғастырамыз, соның ішінде Абайдың философиялық ойлары берілген қарасөздерімен танысамыз. «Абай - қазақ поэзиясының асқар биігі», ақынның қай туындысы болмасын, оның алтын арқауы - Адам, адамға деген махаббаты. Ақын шығармаларында толық адамның бейнесі тұрады. Өзінің қарасөзді жазуды қолға алғандағы мақсатын Абай бірінші қарасөзінде атап көрсетеді: «Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ». Абайдың қарасөздерінің саны - 46 бөлек шығарма. Жалпы қарасөздерден мазмұн, тақырып жағынан өзгешерек тұратын- қырық алтыншы сөз. Ол тарихи мақала-очерк тәрізді. Қазақ халқының қайдан шыққандығына арналған дәлелді, деректі қысқа зерттеу сияқты. Бүгінгі сабағымыздың мақсаты-ұлы ақынның философиялық ойларын, қарасөздерінің идеясын түсіну арқылы жұмыс жасай отырып Жиырма тоғызыншы қарасөзі мен Он жетінші қарасөзін меңгерту.

Қарасөз- арабтың «ғаклия» деген сөзімен мәндес. Ғаклия көркем сөз, дана сөз, асыл сөз дегенді білдіреді.

Абайдың қарасөздері гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары, дін туралы пікрімен бірігіп, тұтас қазақ халқының философиялық концепциясын құрайды, көркемдік сана мен философиялық сананы ұштастырған. Абайдың қарасөздері адамзат баласына ортақ сөз. Қарасөздері алғаш рет Семей қаласында 1948 жылы «Абай» журналында жарық көрді. Абайдың қарасөздері орыс, қытай, фрацуз т. б. көптеген әлем тілдеріне аударылды. «Жиырма тоғызыншы» сөзінде ақын қазақтың мақал-мәтелдерінің ішіндегі оң-теріс дегендерінің, жақсылыққа емес, жамандыққа тәрбиелейтіндерінің астарлы сырын сынға алады. «Он жетінші» қарасөзде ақыл, қайрат, жүрек, ғылым жайлы айтылатынын оқушыларға түсіндіру.
Барлығымыз назарымызды салып, тыңдайық. (Мәтін жайлы айтылады)

1. Жиырма тоғызыншы қарасөзіноқушыларға оқытып, мақал-мәтелдердің мәнін ашу.

1. Он жетінші қарасөзін рольге бөліп оқыту.

2. Жинақтау кестесі

3. Сөздікпен жұмыс

7-сынып 8-сынып

Диуана-

Михнат-

Періште-

Мәдмәлат - мақсат, мұрат .
Ғақлия - көркем сөз, дана сөз, асыл сөз .
Нәфсі - құмар
Ахирет - бақиға аттанар кездегі пенде киетін киім

Ғибадат -

1 . Жұмысы жоқтық, тамағы тоқтық . . . (Аздырар адам баласын)

2. Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға . . . (Есім шығып қашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!)

3. Талап, еңбек, терең ой . . . ( Қанағат, рахым, ойлап қой, Бес асыл іс, көнсеңіз)
4. Толғауы тоқсан қызыл тіл . . . (Сөйлеймін десең өзің біл)

1 . Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті . . . (Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек)

2. Баламды медресеге біл деп бердім . . . (Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім)

3. Білімдіден шыққан сөз . . . (талаптыға болсын кез)

4. Басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың,

(Басыңды бұлт алса, іздеп таба алмайсың. )