Абайдың Жиырма тоғызыншы қарасөзі

Сыныбы
7-сынып
8-сынып
Сабақтың тақырыбы:
Абайдың << Жиырма тоғызыншы қарасөзі>>
Абайдың <<Он жетінші қарасөзі>>
Сабақтың мақсаты:

Дамытушылық:

Тәрбиелік:

1. Оқушыларға Абай Құнанбайұлының өмірі, шығармашылығы туралы тереңірек ұғындыру; Абайдың қарасөздерін оқыту арқылы оқушыларға ақыл, қайрат, жүрек, ғылымның адам өміріндегі алатын орнын түсінуге, адамның ішкі жан дүниесін түсінуге, өз бойларында осы асыл қасиеттер болуы үшін күресе білуге, ақынның қарасөздерінің мәнін, ғылыми-философиялық ойларының мағынасын ұғындыру.
2.
Мәтіннің танымдық сипатын, құрылымдық бөліктерін өздері байқап алатын, түсіне алатын нәтижеге жеткізу, көркем мәтінмен жұмыс істей білу дағдысын жетілдіру , оқып-түйгендері жайлы ой қорытындысын айтқызып жаттықтыру, шығармашылық жұмыс істеуге дағдыландыру.

Абай ғақлияларынан ғибрат алуға, адамдық асыл қасиеттерге ұмтылуға, ізгілікке, имандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі:
Абайдың портреті, үлестірмелі тапсырмалар, қанатты сөздер, топқа арналған тапсырмалар.
Сабақтың түрі:
Жаңа білімді меңгеру сабағы
Оқыту әдістері:
Сын-тұғысынан ойлау стратегиясының элементтері, түсіндіру, рольге бөліп оқу, талдау әдісі

Сабақтың барысы:
І.КІРІКТІРІЛГЕН-КІРІСПЕ БӨЛІМ
1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй тапсырмасын сұрау.
1.Мұғалім сөзі: Бүгінгі сабағымызды:
Қара сөзі, қара өлеңі қарымды,
Толғайды Абай мұңым менен зарымды.
Абай сынды дана туған халықтың,
Ұл-қызы да болу керек дарынды, - деген өлең жолдары арқылы бастағым келіп отыр.
Жаңа сабағымызды бастамас бұрын, біз тек қазақ елі ғана емес, бүкіл дүние жүзі таныған Абай атамыз туралы не білеміз?
- Абайдың қандай өлеңдерімен таныстық?
( <<Ғылым таппай мақтанба>>, <<Әсемпаз болма әрнеге>>, <<Қансонарда бүркітші шығады аңға>>, <<Жасымда ғылым бар деп ескермедім>>, <<Жаз>>, <<Күз>>, <<Қараша, желтоқсанмен сол бір екі ай>>, <<Жазғытұры>>, <<Адамның кейбір кездері>>, <<Құлақтан кіріп бойды алар>>т.б.
- Абайдың қанадай күйлерін білесіңдер?
( <<Желдірме>>, <<Май түні>>, <<Торы жорға>>)
- Абайдың әндері: <<Көзімнің қарасы>>, <<Желсіз түнде жарық ай>>, <<Сегіз аяқ>>, <<Айттым сәлем, Қаламқас>>, <<Бойы бұлғаң>>, <<Татьянаның хаты>>, <<Қор болды жаным>>
Әлихан Бөкейханов - қоғам қайраткері, әдебиетші, публицист, экономист, аудармашы. Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағының басылып шығуына атсалысқан кісі. Абайдың өмірі мен шығармашылығы жөнінде алғаш зерттеу мақаласын жазған.
- Абай-ұлы ақын, аудармашы, философ дейсіңдер, қане кім дәлелдеп береді?
2.<<Ой қозғау>>
1.Абай-ақын. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)
2.Абай-аудармашы. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)
1.Абай-мысалшы. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)
2. Абай-композитор. (Оқушы өз ойын дәлелдейді)
3.ЖАҢА САБАҚ
- Ендеше, бүгінгі сабағымызда Абай шығармаларымен таныстығымызды ары қарай жалғастырамыз, соның ішінде Абайдың философиялық ойлары берілген қарасөздерімен танысамыз. <<Абай - қазақ поэзиясының асқар биігі>>, ақынның қай туындысы болмасын, оның алтын арқауы - Адам, адамға деген махаббаты. Ақын шығармаларында толық адамның бейнесі тұрады. Өзінің қарасөзді жазуды қолға алғандағы мақсатын Абай бірінші қарасөзінде атап көрсетеді: <<Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ>>. Абайдың қарасөздерінің саны - 46 бөлек шығарма. Жалпы қарасөздерден мазмұн, тақырып жағынан өзгешерек тұратын-қырық алтыншы сөз. Ол тарихи мақала-очерк тәрізді. Қазақ халқының қайдан шыққандығына арналған дәлелді, деректі қысқа зерттеу сияқты. Бүгінгі сабағымыздың мақсаты-ұлы ақынның философиялық ойларын, қарасөздерінің идеясын түсіну арқылы жұмыс жасай отырып Жиырма тоғызыншы қарасөзі мен Он жетінші қарасөзін меңгерту.
Қарасөз- арабтың <<ғаклия>> деген сөзімен мәндес. Ғаклия көркем сөз, дана сөз, асыл сөз дегенді білдіреді.
Абайдың қарасөздері гуманистік, ағартушылық, әлеуметтік ойлары, дін туралы пікрімен бірігіп, тұтас қазақ халқының философиялық концепциясын құрайды, көркемдік сана мен философиялық сананы ұштастырған. Абайдың қарасөздері адамзат баласына ортақ сөз. Қарасөздері алғаш рет Семей қаласында 1948 жылы <<Абай>> журналында жарық көрді. Абайдың қарасөздері орыс, қытай, фрацуз т.б. көптеген әлем тілдеріне аударылды. <<Жиырма тоғызыншы>> сөзінде ақын қазақтың мақал-мәтелдерінің ішіндегі оң-теріс дегендерінің, жақсылыққа емес, жамандыққа тәрбиелейтіндерінің астарлы сырын сынға алады. <<Он жетінші>> қарасөзде ақыл, қайрат, жүрек, ғылым жайлы айтылатынын оқушыларға түсіндіру.
Барлығымыз назарымызды салып, тыңдайық. (Мәтін жайлы айтылады)

ІІ. Сараланған-негізгі бөлім
1. Жиырма тоғызыншы қарасөзін оқушыларға оқытып, мақал-мәтелдердің мәнін ашу.
1.Он жетінші қарасөзін рольге бөліп оқыту.

2. Жинақтау кестесі
7-сынып <<Жиырма тоғызыншы қарасөз>>
8-сынып <<Он жетінші қарасөз>>
Қазақ мақалдары
Абайдың көзқарасы
Менің ойым
Жарлы болсаң, арлы болма.

Қалауын тапса, қар жанар.

Алтын көрсе, періште жолдан таяды.

Ата-анадан мал тәтті,
Алтын үйден мал тәтті

Менің ойым
Қайрат

Ақыл

Жүрек

Ғылым

3.Сөздікпен жұмыс
7-сынып 8-сынып
Диуана-
Михнат-
Періште-

Мәдмәлат - мақсат , мұрат .
Ғақлия - көркем сөз , дана сөз , асыл сөз .
Нәфсі - құмар
Ахирет - бақиға аттанар кездегі пенде киетін киім
Ғибадат-

4.Асыл сөздің жалғасын тап.

7-сынып 8-сынып
1. Жұмысы жоқтық, тамағы тоқтық ... (Аздырар адам баласын)
2. Тағы сене бастаймын, Күнде алдағыш қуларға ... (Есім шығып қашпаймын, Мен ішпеген у бар ма?!)
3. Талап, еңбек, терең ой ... ( Қанағат,рахым, ойлап қой,Бес асыл іс,көнсеңіз)
4. Толғауы тоқсан қызыл тіл ...(Сөйлеймін десең өзің біл)

1.Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті ... (Ыстық қайрат,нұрлы ақыл,жылы жүрек)
2. Баламды медресеге біл деп бердім ... (Қызмет қылсын,шен алсын деп бермедім)
3. Білімдіден шыққан сөз...............(талаптыға болсын кез)
4. Басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың,
(Басыңды бұлт алса, іздеп таба алмайсың.)

5.Семаникалық карта

үзінді

қарасөз

Ер азығы мен бөрі азығы жол- да
<<Ырыс ал- ды-тірлік>> дейді
Қалауын тапса-қар жанады
Қой асы-ғын қолы- ңа ал.....
Жиырма тоғызыншы

+

Бесінші
+

Алтыншы

+

Отыз тоғызыншы

+

үзінді

қарасөз
Адам ата-анадан туған- даесті бол-майды
..бірақ мені таза сақтай алмайды..
Ой кесел-дері:
уайым сыз,
салғырттық
Біреу - болыс, біреу-би.
Он тоғызыншы
+

Отыз бірінші

+

Он жетінші

+

Сегізінші

+

6. ВЕНН диаграммасы арқылы Абайдың қарасөздерін салыстыру


<<Жиырма тоғызыншы қарасөз>>
ұқсастығы
<<Он жетінші қарасөз>>

ІІІ. КІРІКТІРІЛГЕН-ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
1. <<Ой толғау>>
<<Пікірі жоқ адамнан қорық>> дейді шығыс даналығы. Әрбір адамның өзіндік мені, өз пікірі болуы керек. Сендер қазір өзінтану сабағынан да үйреніп жүрсіңдер.
Біз <<Жиырма тоғызыншы>> сөз арқылы Абайдың қазақ мақалдарының кейбіріне берген бағасымен, сынымен таныстық, өз ойымызды білдірдік. Абай тек мақалдарды сынап қана қоймаған, кей қара сөздеріндегі ойлары қанатты сөздерге айналып кеткен. Әсіресе <<Отыз жетінші>> қара сөздері осындай сөздерге бай. Енді біз де Абайша осы Абайдың өз сөздеріне ой толғап көрелік: <<Абай қара сөзін оқығаннан кейінгі түйген ойым>> немесе Абай атаға хат деген тақырыпта дәптерімізге ой толғау жазып көрейік.
2. Қорытынды:
Абай - ұлы ақын, ғалым, философ, көркем әдебиеттің темірқазығы.
Абай насихаты - ынтымақшыл, арлы, адал, еңбекқор, иманды, талапты, үлкен жүректі кісі болу. Абай өз қара сөздері арқылы кез-келген нәрсені сол қалпында қабылдай бермей, сын көзбен қарауға, өзіңе керекті нәрсені танып, талғап ала білуге шақырады.
Абайдың өз сөзімен айтсақ:
Терең ойдың түбінде теңізі бар,
Тесіле көп қараса, көңіл ұғар деген екен. Олай болса бәріміз осындай ғибратты сөздерден көп өнеге-үлгі алайық.
3. Оқушылар білімін белсенділігіне қарай бағалау.
4. Үйге тапсырма:
7-сынып . Жиырма тоғызыншы қарасөзді жаттау
8-сынып. Он жетінші қарасөзді жаттау
Сыртолғау <<Абай-дана>>
Жыртолғау <<Абай-дара>>