Топтарда өзара бағалау

Ақтөбе облысы, Темір ауданы, №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс орта мектебінің ІІ-деңгейлі сертификатталушы информатика пәнінің мұғалімі Бабаниязов Жанат Садуакасович
Іс-әрекетті зерттеу тақырыбы: <<Блумға негізделген түрткілер арқылы оқушылардың ойлау деңгейін арттыру>>.

Білімдіден не пайда, білгенін көпке айтпаса,
Үйреткеннен не пайда, қайырымы қайтпаса
А.Байтұрсынов.

Әлемде, елімізде, қоғамда болып жатқан өзгерістер Тәуелсіз Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға Мемлекеттік бағдарламасы талаптарының шеңберінде білім мазмұнын модернизациялау: жаңа перспективалар, жаңа мүмкіндіктер бағдарламасын іске асыру қазіргі заманғы мұғалімге жаңа талаптар қояды.
Қазіргі заман мұғалімі қандай болуы керек? Әлбетте, бұл сұраққа бірден жауап беру қиын. Бұл оқыту мен оқудың табыстылығы туралы заманауи түсініктерге сай, әріптестерінің кәсіби дамуына ықпал ететін, оқушылардың бойына еркіндік, өзіндік дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетіндей жағдай жасау, сыни пікір-көзқарастары жүйелі дамыған, сандық технологияларда құзырлылық танытатын, пәндерді зерделеуге түрткіні арттыратын, олардың жеке бейімдіктері мен дарын нышандарын ұштай алатын, ынталандыра алатын адам.
Жылдам өзеріп отырған заманда алынған білімнің, кәсіби дағдыларының негізінде еркін бағдарлай білетін, өзін өзі іске асыруға, өзін өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан жауапты шешім қабылдауға қабілетті жеке тұлға қалыптастыру мақсатында Кембридж бағдарламасын оқуға, жаңашыл әдістер меңгеруге толыққанды қызығушылығым оянды. Ол үшін не істеу керек және қалай істеймін деген өзіме сауалдардар қоя отырып, нәтижесінде екінші деңгей бағдарламасын меңгеру қажеттілігі және бағдарламаның негізінде болашаққа жоспар құруды көздедім.
Алматы қаласындағы <<Өрлеу>> біліктілікті арттырудың Ұлттық орталығы акционерлік қоғамының филиалы, білім беру жүйесінің басшы және ғылыми орталығына келіп екінші негізгі деңгейлі бағдарламаны меңгерту курсына оқыдым. Бір ай бірінші бетпе бет кезеңін аяқтап, өзім қызмет етіп жүрген мектебіме бес апталық мерзімде тәжірибеден өтуге келдім.
Алғашқы күні мектеп басшымен және мектеп әкімшілігімен кездесіп, өзім оқып келген, екінші деңгей бағдарламасы жөнінде мәлімдеме беріп, ең басты міндетім бір сыныпты зерттеуге алуым қажет екенін мектеп директорына сөз барысында айтып өттім.
Зерттеу сыныбын алмас бұрын, зерттелгелі отырған сыныптын бірнеше сабақтарына қатысып оқушылардың жай күйін, дәстүрлі сабақтағы ой толғанысын, сөз сөйлеу мәнерін сабақ барысында қадағалап, нәтижесінде сыныптағы оқушылардың дәстүрлі сабақтарда тақырыпты жеткізу деңгейінің төмендігі, ойлау деңгейінін белгілі бір сатыдан аспауы, сабақ бойы жиаған ақпараттарын сипаттап айту дағдылары төмен екенін анғардым, алдағы уақытта тәжіриебем барысында үлкен еңбек керек екенін түсіндім.
Қандайда бір жұмыстың нәтижелілігі, aлдымен жоспардың мазмұнды, жүйелі құрылуында деп eсептеуге болады. Өйткені жақсы oйланып құрылған жоспар - oл жартылай біткен іспен тең. Oсы келе жатқан жолдың тек қазіргі жеткен бөлігін ғана eмес, aлдағы бөлігінде , қайда aпаратынын да көре aлатындай болуы керек, - деген cөзді басшылыққа aла oтырып, курс мазмұнын тұтастай ой елегінен өткіздім. Oсы курстың қандай нәтижесі болады? Aлдыма келген oқушылар нені меңгереді? Yйренгендерін қалай қолдана aлуы мүмкін? деп болжамдар жасап, пәннің орта мерзімді жоспарын жасап, қысқа мерзімді сабақ жоспарымен сабақтарымды өткізуді бастадым.
Әр тақырыпты жоспарлағанда не үшін oқыту керек және нені білуі керек?
Қалай oқыту керек? Өз еркімен ойлануда не көмектесе алады? Hәтижесін қалай тексеруге болады? деген cұрақтарға жауап беруді басшылыққа aлдым.
Mектепте oқытуды ұйымдастыратын бірден - бір нысаны cабақ болса, cабақтың нәтижелі болуына ықпал eтетін нұсқа - cол мақсатқа жететін міндеттері. Бұлай болуы неліктен, бұны қалай өзгертуге болады?
Білімнің жаңашыл бағытын жүзеге aсыру үшін жеті модульді игердік. Cолардың ішіндегі менің жұмыс жасау тәсілім үшін маңыздысы сын тұрғысынан ойлауға үйрету, оқыту мен оқуда ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдалану модульдеріне жақын болды. Мектептегі тәжірибе кезеңінде орындалатын міндетті тапсырмалардың бірі іс-әрекетті зерттеу жүргізу жұмысы. Бұл зерттеудің нысаны сабақ беретін сынып оқушылары үшін, жалпы мектеп үшін, ортақ шешімін таба алмай жүрген проблема болуы тиіс. Мектептегі тәжіриебе барысында осы проблеманы шешу жолдары дұрыс таңдалынып жатыр ма деген ойлар мазалады. Бірінші бетпе-бет кезеңіндегі меңгерген теориялық білімім өзімнің проблемамды шешу жолдарына басқа көзқараспен қарауыма себепші болды. Өйткені бұндай проблема бір сыныптың ғана емес, мектептің де жұмысының алға жүруі үшін қойылған маңызды мәселелердің бірі екендігі белгілі.
Мұғалімнің қолданған әдіс тәсілдерімен оқушылардың метатанымдық немесе өздігінен реттелуіндегі маңыздылығын түсіне отырып, іс-әрекетті зерттеу тақырыбымды <<Блумға негізделген түрткілер арқылы оқушылардың ойлау деңгейін арттыру>> деп алдым. Бұрынғы дәстүрлі сабақтарда оқушылардың ойлау деңгейіне шектеулер қойылған тәрізді. Бұл сабақ жоспарымен сыни ойлауға, диалогтық әңгіме құруға, Мерсердің үш әңгімесі деңгейінде оқушылар ойын еркін жеткізіп көбірек алға жылжушылық болатындығы белгілі. Сондықтан да осы проблемадан шығатын жолдың бірін, мүмкін оқушы өзін-өзі ретке келтіруді басты мақсат етіп қойса, тапсырмаларды терең ойланып шығаруда табысқа жететін болар деген ой болды. Оқушылар берілген тапсырмаларды терең ойлану арқылы өзін-өзі реттеуі іске аса ма? - деген сауал да көкейімде тұрды. Түрткі сұрақтарына қаншалықты түсінеді, түрткінің әсері дәстүрлі сабақтағы болмысын өзгерте ала ма екен деген оймен зерттеу тақырыбыма мақсат қойдым.
Зерттеу тақырыбымның мақсаты: Түрткі арқылы оқушыларға ой салып, еркін сөйлеуге дағдыландыру. Оқушыны өз пікірінің құнды екендігіне сендіру.
Зерттеудің міндеттері:
Топ құра отырып, сыныпта ынтымақтастық атмосферасын орнату;
Түрткі сұрақтарын ойлану деңгейіне сәйкестендіріп құру;
Оқушының пікірін тыңдау, оқушы үнін ескеру;
Табыс критерийлерін анықтау;
Тапсырманы орындауда әр оқушыны жеке, жұптық, топтық тұмыстарда бақылау;
АКТ-ны сабақта тиімді қолдануын ескеру;
Кері байланыс алу.
Бағалау парағын толтыруда нақты, әділ баға қоюын ескеру.
Зерттеуден күтілетін нәтиже:
Топта ынтымақтастықпен, бірлесе жұмыс жасауда жылылық орнайды, оқушылардың әлеуметтенуі күшейеді;
Түрткі сұрақтарына жауап беруде оқушылардың сөйлеу дағдылары артады;
Табыс критеийін қолдана алады, ойын жеткізе біледі;
АКТ-ны сабақта тиімді қолдану арқылы ақпараттық сауаттылығы артады;
Сабақта кері байланыс жасай біледі;
Өзін-өзі, жұптық, топтық бағалау деңгейлерін меңгереді.
Екінші деңгейлі білім жетілдіру курсына бармас бұрын менің сабақтарым дәстүрлі түрде өтетін. Бұрынғы дәстүрлі сабақта оқушыларға сабақ үйрету барысында көбіне білу, түсіну деңгейімен жабық сұрақ көлемінде ғана өтетіндіктен оқушыларыма өз ойымен, өз пікірімен санасуға мүмкіндік туғызбайтындығым - өзімнің қателігімді аңғардым. Бұл жаңаша әдіске құрылған тапсырмада мен күнделікті жабық сұрақтарды одан әрі ашық сұрақтар көлемінде дамыта отырып, оқушылардың сыни ойлануына мүмкіндік жасадым.
Екінші деңгей бағдарламасы өзінің мазмұнын сұрақтарды төменгі ретпен қою арқылы құрылымдай отырып, өзгеше тәсілге негізделген: Неліктен біз біздің оқыту тәсілімізді өзгертуге тиіспіз, содан кейін мәселені шешуге бағыттап: Біз бұны қалай істейміз, тек содан кейін ғана- Біз сыныпта не істеуіміз керек? деген сұрақты алға тарттым. Оппер мен Педдер (2010) зерттеген <<Мұғалімдердің кәсіби оқуына септігін тигізетін және оқушылардың оқудағы нәтижелерін арттыратын алты факторды>> басшылыққа ала отырып сегізінші сыныпта информатика пәнінен орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспар құрып сабақ өткізуді бастадым.
Бірінші сабақ өткізбес алдында барлық сынып оқушыларынан социограмма алуды жөн көрдім. Социограмманы алған себебім, оқушылар өздері қалаған оқушы яғни достарының қасында отырса, сабаққа деген белсенділігі қалай болар екен? Кім-кіммен дос екендігін білгім келді. Социограмма негізінде оқушылардың қалауы бойынша, орындарын ауыстырып отырсам, бәлкім бір-біріне ашылып, сұхбаттасу, әр тапсырмаға талқылаулар жасайтын болар, сол іске ықпал жасалатын шығар, яғни сыныптың интерактивтік қарқыны қалай өзгеретіндігін байқайын деп түйіндеген болатынмын.
Менің зерттеуімдегі үш оқушы

А-оқушы
В-оқушы
С-оқушы
1.
Мына оқушымен дос болғым келеді
13
4
2
2.
Сыныптың танымал оқушысы
16
10
4
3.
Сыныптың ең ақылды оқушысы
12
7
3
Социограммадан алынған нәтижеге сүйеніп, диаграмма құра отырып салыстырмалы түрде қарадым,
осы А,В,С оқушыларын басқа оқушылармен қарым қатынасын байқадым. Социограмма нәтижесінде танымал оқушыларды, шеткері, сырт қалған оқушыларды байқадым. Диаграмма көрсеткішіне сүйенсек менің А - оқушым өте жақсы көрсетілім, ал В - оқушымды таңдағандары орташа, С оқушым аз мөлшерде көрінген. Мұндағы мақсатым: шет қалған, ортаға қосыла алмай, тұйықталып қалған оқушыларды анықтау болды, әрі сонымен қатар белсенді, танымал оқушыларды да білу еді. Бұл іс-әрекет менің топтастыруыма көмегін тигізетінін, пәнді игеруде топтың ықпалын арттыратынын білдім. Сыныптағы оқушылардың ішінде аты көп аталмай тысқары қалған
С оқушысы еді.
С оқушының сыныпта достары көп болмағанымен, ортаға тартылып тұратын, жақсылыққа жаны құмар, оқуға да өзіндік ынтасы бар оқушы болатын, тек жалғызсырағандықтан өзіне деген сенімі жоқ. С оқушысын топтық жұмысқа тартып, ынтымақтастыққа қалыптастыру мақсатында бұл оқушыны өзіме белгілеп алдым.
Осы сыныпты зерттеуде оқушылардың өз сыныбы, пән мұғалімдеріне деген көзқарастарын анықтау мақсатында тағы бір сауалнама алдым. Сауалнама нәтижесінде нақты мәлімет алу үшін оқушылардан шынайы, әділ толтыруларын өтіндім.

Оқушылардың <<Сынып мәдениеті>> сауалнамасына берген жауап нәтижелері.
8 <<а>> сынып оқушылары
Әрқашан
Жиі
Кейде
Сирек
1
Сынып ұйымдастырыл
ған ба?
13
3
1

2
Сіз маған сұрақ қоя аласыз ба?
7
5
4
1
3
Мұғалім әділетті ме?
9
5
1
2
4
Сіз мұғалімге сенесіз бе?
17

5
Сізге қажет кезінде көмектесе ме?
12
3
2

6
Сіз сыныпта физикалық қауіпсіздік сезінесіз бе?
17

7
Сізге сыныпқа келу қызықты ма?
14
2
1

8
Сізде проблемалар туындаған жағдайда мұғалім тыңдай ма?
15
1
1

9
Сіздің ұсынысыңызды мұғалім тыңдайма?
13
2
2

10
Сіз өзіңізді сыныпта моральдық тұрғыдан қауіпсіз сезінесіз бе?
17

11
Сіз өзіңізді сыныптың қатысушысы ретінде сезінесіз бе?
11
4
2

12
Сіз басқа оқушылар тарапынан қолдауды сезінесіз бе?
14
2
1

13
Сіз басқа оқушыларды қолдайсыз ба?
15
2

Сынып мәдениеті туралы берген оқушылардың жауабына қарап, жалпы сынып жағдайы жақсы, мұғалім оқушыларды тыңдай біледі, ұсынысына құлақ асады, сабаққа қызығушылықтары бар, өзін басқа оқушылардың қолдайтынына сенетін көзқарасты байқадым, яғни мұғалімге де, сыныптастарына да сенімі бар.
Зерттеуге алынған сыныбымда төрт сабақты бейнежазбаға және суретке түсірдім. Барлық сабақ бойынша деректер жинақтадым. Әр сабақтан соң бағалауды аяқтау мақсатында оқушыларыммен әңгімелесе отырып оқушыларымның ойларын білдім.
Джин Раддок (2004) <<Оқушы үніне>> көңіл аударудың сабақты игертуде тиімділігін айтады. <<Оқушылармен пікірлесудің мақсаты- қабылдаушының көзқарасы тұрғысынан алғанда оқудың не екендігін түсіну,жекелеген оқушылар мен топтар үшін оқуды қалай жақсарту>> екендігін жазады. Осы сілтемеге сүйене отырып, әр оқушының пікірін жеке жеке бейнежазбаға түсіріп алдым. Қосымша1
Іс-тәжірибемде ең алғаш, өзгерткім келген дүние түрткі сұрақтарының әсерін білу, өйткені бұрын бұл оқушыларға түрткі сөзі бейтаныс еді.
Пән мұғалімдерімен, сынып жетекшісімен ақылдаса отырып, өзімнің алған социограммам мен сұрақ-жауаптарымды, сауалнамамды тұжырымдап алдым. Сынып оқушыларының оқу үлгерімі мен ортаға тартылуына қарай, сабақ үдерісіне белсенділік деңгейіне қарай таңдап алдым.
№
Оқушы
Оқушы туралы шағын мәлімет
Іс-әрекеті
1
А деңгейіндегі оқушы

Оқу озаты, сынып басшысы, түрлі жарыстардың жеңімпазы, өз сыныбында сыйлы оқушы сабақта озық ойымен көзге түседі.
Тапсырмалардың барлығына белсене араласады, қызығушылықпен сауатты орындайды. Топты басқаруда ұйымшылдығы жоғары.
Пікірін ашық айта отырып, мұғалімге сұрақтар қойып отырады.
Дарынды, көшбасшы екенін сауалнама барысында айқындалды.
2
В деңгейіндегі оқушы

Оқу екпіндісі , өзіндік ойларымен бөлісе біледі, оқу озаты болуға мүмкіндігі мол.
Оқу қабілеті сыныбындағы өзімен жасты оқушыларға қарағанда жоғары. Ойын тез жинақтап сөз саптай алады.
3
С деңгейіндегі оқушы

Оқу үлгерімі орташа, ұян мінезді, информатика пәнінен қызығушылығы бар терең ойланса жақсы нәтижеге қол жеткізетін бала.
Топтағы оқушылардың өзіне көңіл аударғанын ұнатады, баяу қимылдайды.
Алғаш сабақта оқушыларға бастапқы түсінік қалыптастыру мақсатында сұрақ-жауап алынды.
<<Түрткі>> деген сөзді қалай түсінеміз?
Қасындағы сыныптасынды бағалау мүмкіндігі берілсе қалай бағалар едіңіз? Неге көңіл бөлесіз?
Жеке, жұппен, топпен жұмыстын аражігін қалай ажыратуға болады?
1-сурет жеке жұмыс
2-сурет жұппен жұмыс
3-сурет топпен жұмыс

Әр оқушы берілген түрткі сұрақтары арқылы өз пікірлерін айту барысында олардың өзіндік дұрыс ойлары бар екенін білдім. А оқушысы түрткі сұрағына <<Мен үшін тұрткі сұрағы сабақта бағыт-бағдар бере отырып ойлануымызға жағдай жасаушы құрал>>, <<Егер маған сыныптас достарымды сабақ бойы бағалалау мүмкіндігі берілсе достыққа, сыныптасым екеніне қарамай нақты әділ баға қояр едім, оның әр тапсырманы ойланып айтуына, мысалдар келтіруіне, практикада қолдана алуына мән беремін>>.
В оқушысы <<Түрткі сұрағы арқылы топпен ақылдасып жауап беруге мүмкіндік алу>>, <<Бағалау мүмкіндігі берілсе, сол оқушыны жан жақты бақылап отырар едім. Тек біліміне ғана емес сабақтағы тәртібіне, жасаған іс-әрекетіне де баға қоямын>>. С оқушының берген жауабы <<Түрткі сұрақтары мен үшін сабақ сұрау>>, <<бағалау мүмкіндігі берілсе, сабақ айтқанына баға қоятын шығармын>>.
Бірінші сабағымда оқушыларға сыныптың <<алтын ережесін>> жасап алайық деп ұсыныс жасадым. Әр топтағы оқушылар өз топтарында ақылдаса келе, ортақ топ ережесін шығарды, топ ережелерінің сынып үшін аса қажетті тұстарын алып толық сынып ережесін жазып іліп қойдық.
Осыдан кейінгі әрекетім оқушыларға өткізгелі отырған сабағымның бұрынғы сабақтан ерекшеліктерін айтып өттім. Өйткені бұл сыныпта бұрын сонды Кембридж бағдарламасында сабақ өтілмегендіктен топтық жұмыс, түрткі тапсырмаларынан бейтаныс еді. Сыныптағы оқушылар алғашқы сабақтан бастап бір-бірімен жақсы қарым-қатынас орнату мақсатында <<шаттық шеңберін>> құрдық. Оқушылар бір біріне шарға тілектер жазу арқылы, қолдарын бір ортаға жинау арқылы алдағы сабақтарға сәттілік тілеп, жақсы білім көрсетулеріне уәделесті.
Бірінші сабағымда түрлі-түсті қаламдар арқылы сыныпты төрт топқа бөліп отырғыздым. Әр топтағы оқушылардын алдына бұл сабақ бойынша бағалау парағы болғандықтан барлық оқушы білу деңгейіндегі түрткі сұрақтарына көз жүгіртіп топпен жұмыла тапсырманы орындауға кірісті.
Білу деңгейінде оқушыларға сабақтың тақырыбын өздері анықтау мақсатында өткен сабақпен байланыстыра отырып ой салдым. <<Мәтіндік процессорында орындалатын іс әрекеттерді>> қайталай отырып жаңа тақырыптағы <<Кесте>> ұғымын ашу үшін тапсырма берілді. Топ басшысы болып сайланған А және В деңгейіндегі оқушы бұл сұрақтарды оқулықтан оқулары жөнінде өз топ мүшелеріне тапсырып және оқыған ақпараты төңірегінде түрлі сауалдар қоя отырып жан жақты талқылауды ұйымдастырды.
Нәтижесінде А оқушысы өз тобымен бірлесе құрған постердің көмегімен тақырыптың мәнін аша білді. Дегенмен оқушы өз тобындағы кейбір оқушылар бұл жұмысқа топ толық ат салыспағанын айтып реніш білдірді. В деңгейіндегі оқушым тапсырманы компьютердің көмегімен MS Excel бағдарламасын жүктеп, өмірмен байланыс жасап жауап берді. С деңгейіндегі оқушы еш нәрсеге мән бермегендей қалып танытып, бар ойы парта үстіндегі оқу құралдарында, әр нәрсеге шұқшия қадалып оқушының бар ойы басқа затта болғандай боп көрінді.
Осыны байқағандықтан С оқушының қасына барып оқушыға мынадай тапсырма бердім. <<Қараңғы түнде бірнеше қабатты зәулім үйді сыртынан бақылап терезелерге көз салдың, үйдің ішіндегі жарықтар қосулы тұр>> не байқадын түсінігінді бүгінгі тақырыппен байланыстыра айтып көрші деп сұрадым. Тапсырманы орындағанымен маған тапсыруға ұялшақтап берген сипаттамаларын қате деп қараған сияқты, себебі сабақтын соңында ғана тапсырды. Оқушының керемет ойы мені селт еткізді себебі оқушы зәулім үйлердегі терезелерді MS Excel-дің ұяшықтарына теңеп, кесте ұғымымен байланыстыра білген. С оқушымның берген жауабымнан байқағаным өз сөзімен, тіл байлығымен жеткізе алмаса да, оқушы сыни тұрғыда ойлана алады. Берілген ақпаратты салыстыра біледі, теңей алады.
Келесі сабағымда бұл С оқушымды өткен сабақта, талап парағын сабақтың соңында тапсырғандығынан көз жүгіртіп оқуыма уақыт жетпегендіктен сабақты бастамас бұрын С оқушымды бір марапаттап қойдым. Оқушымның көңіл-күйі жадырап, сыныптастарының алдында мақтанышын да жасыра алмады. Алғашқы сабақта кедергілер көп болды өзімде де, оқушыларымда да қобалжулар болды, топқа бөлген кездегі оқушылардың шуы, алдарындағы бағалау парақтарын түсінбеуі, бейнеқұрылғыға жалтақтап, топқа бөлген сәттен бастап өз достарын іздеп, сабаққа құлқы жоқ оқушыларды жақсы оқитын екпінді, үздік оқушылар өз топтарынан көргісі келмегенін сездім, өзім де сабақ қалай өтер екен, оқушыларым түрткі сұрақтарын түсінер ме екен деген ой мазалады. Сондықтан оқушыларды топқа бөлген кезде осы жағдайға көп мән бердім. Екінші сабағым сәуір айының он бірі күні <<Формулаларды енгізу. Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер. Ұяшықтың мазмұның көшіру>> тақырыбында өтті. Бұл сабақтың білу параметрінде оқушыларға өткен тақырып бойынша <<терминалогиялық сөздік>> жаздыра отырып бастадым. А деңгейіндегі оқушым он екі сөз, В деңгейіндегі оқушым тоғыз сөз, С деңгейіндегі оқушы бес сөз жазған. Оқушылар түрткі сұрағында электрондық кестеге енгізілетін ақпарат түрлерін толық айтқанымен қалай енгіземіз, ненің көмегімен деген түрткіден туған сұрақтарда жартылай жауаптар берді. Оқушылар өздері топпен түрткідегі тақырыптарды бөліп алып топпен жұмыла ақылдаса отырып жан жақты айқындағысы келгенімен сөздік қорлары жетпей таяз ойлап келте қайырып отырды. Екінші сабағымның білу деңгейінде алдыңғы сабақтарға қараған оқушылардан жинақылық, ұжымшылдық қабілеттерін көрінді.
Әсіресе С оқушым кесте сызып өз ойын, А және В оқушылардын айтқан сөздерін жазып алып отырды. А және В оқушыларыма бұл тапсырма аса қиындық туғыза қоймады. Өткізілген үшінші және төртінші сабақтың білу деңгейінің түрткі тапсырмаларын ашқанда оқушыларымнан алдыңғы сабақтарға қарағанда әлдеқайда өзгешелік, дәлелдемелерге сүйене отырып айтатындығын байқадым. Бұған себеп оқушыларымның тапсырманы жарыса орындауы, терең ойлана отырып бір мәмлеге келуі тан қалдырды. А және В оқушыларым мәліметтердің графикалық түрге өзгеруін айқын дәлелдер келтіре отырып жеткіссе, С деңгейіндегі оқушым компьютерде электрондық оқулықтықпен жұмыстанды.
Түсіну деңгейіндегі бірінші сабақта MS Excel-дегі жұмыс парағы, жұмыс кітабы туралы не білеміз? деген түрткі сұрақтарына оқушылар оқулықтағы мәліметтерден әрі аспады. Мен оларға өмерімен байланыстыра отырып жауап берсек қалай болады деп өз қолдауымды көрсеткендей болдым. Сонда ғана оқушылар тек кітаптағы тапсырмаларды айтып қоймай қосымша ресурстарды қолдана отырып сипаттай жөнелді. Екінші сабағымда оқулықты түртіп оқулары мақсатында әр топқа түрткі сұрағын пайдалана отырып <<шпаргалка>> әдісін пайдаландым. Оқулықтағы мәліметті төрт топқа бөліп, әр топ бір - біріне ауыстыруын сұрадым.
А оқушыма С оқушысы дайындаған шпаргалканы беріп едім менімен келіспейтіндігін айтты.
Неліктен мен оның жазғанымен түсіндіремін ол ештене жазған жоқ,
А деңгейіндегі оқушым мүмкін болса басқа оқушынын жұмысын алсам деді, жарайды бірінші С деңгейіндегі оқушының жұмысын пайдаланып көр, қай дәрежеде айтар екенсін деп қолдау таныттым. Шпаргалканы көп қолданбай өз ойы бойынша тамаша ойларын айтты. Бұдан А деңгейіндегі оқушымның менменшіл, тәккәппар қасиеттерін көрдім. В оқушыма түрткі тапсырмасы түсініксіздеу болғандай болды, себебі <<шпаргалка>> жұмысын шашыраңқы, ойы жинақталмаған түрде жазған және басқа оқушыдан алған шпаргалкаға да таяз, қысқа түсінік берді. С оқушыға А оқушысы дайындаған парақты бердім, бірақ өкінішке орай өз түсінігін жеткізе алмады, дауыстап оқытып көргем көп қателер жіберді. Бұл оқушыма кітаптан бүгінгі тақырыптағы тақырыпшаларды жазып беруін сұрадым. Әрине оқушыма бұл тапсырма қиындық тудырмады, лезде тақырыпшалар рет-ретімен тізбектей жазып берді.
Үшінші сабақта және төртінші сабақтарда түсіну деңгейіндегі түрткі сұрақтарына оқушылар топпен ақылдаса отырып слайд көмегімен әңгімеледі. Төртінші сабақта тақырыптың қызықтылығынан болар А және В оқушыларым алдыңғы сабақтардағыдай көп ойланбастан тақтаға шығып, интербелсенді тақтаның көмегімен тапсырманы кең ауқымда айтты.
С оқушым да қалыс қалмады, алдындағы параққа түрлі өлшемде диаграммалардың суретін салып білетіндерінің асытына сол диаграмма туралы, қандай жағдайда қолданылатындығын жазып қойған. Қолдану деңгейінде оқулықтағы практикум тапсырмаларын қолдандым. Осы қолдану деңгейінде төртінші топта отырған А деңгейіндегі оқушы <<Кесте санның мәнін қалай ажыратып тұр ағай?>> деген сұрақ қойды. Бұл сұраққа мен <<Ал оқушылар айтып көріңіздерші осы осы сұрақтың астарында не жатыр?>> деп сыныпты қозғау мақсатында А оқушысының сұрағын ортаға салдым. Мұндағы ойым оқушылардың құнды пікірлерін есту еді.
Әр топ оқушылары практикум тапсырмаларын орындап болған бойда, қызу пікірлесе өз ойларын айтып ұшқыр оймен жеткізді. Қалған үш сабағымның қолдану деңгейіндегі түрткі сұрағын компьютердің көмегімен орындайтын тапсырмалар берілді, тапсырманың күрделілігіне байланысты оқушылар жарыса компьютерге отырғанымен нәтижелері мардымсыз болды. А оқушысы ғана тапсырмаларды толық орындаған, В оқушысы екінші сабақтың тапсырмасына жауап бере алмаса да, қалған сабақтардың тапсырмаларын толық көрсетті.
С оқушысы үшінші және төртінші сабақтардың тапсырмасын орындауда жартылай жауап берсе де, оқушының бойында өз пікірінің тыңдалатындығына деген сенімділік болды. Үшінші сабақта талдау деңгейінде офистік бағдарламасындағы MS word пен MS Excel дің айырмашылықтарын жеке жеке талдай отырып ортақ топ бойынша әр түрлі әдіспен жеткізді.
Талдау деңгейінде ерекше көзге түскен В оқушысы болды, өз тобын ұйымшылдыққа шақыра отырып жұмыстанды. Бұл оқушының мына бір сөзіне риза болдым. Таныстырылым кезінде <> үш сөздің үйлесімі неде деген сұрақты талқылап көрсеткен. А оқушысы постерде айырмашылықтарын мен ұқсас жақтарын Венн диаграммасында жасаған, С оқушыға арнайы екі бағдарламаның суреттерін бердім, оқушы суретке қарай отырып тапсырманы аражігін ажыратып жақсы орындады.
Екінші сабақта талдау деңгейінде оқушылар математика сабағымен байланыста орындады, математикалық формулаларды компьютерге енгізсе бізге не берер еді? деген түрткіге С оқушы бірінші түрткіні оқи сала есеп шығарғанда оңай бола ма? былай жақсы әдіс екен тез меңгеріп алсақ деп өз ойын жасырмады. Әрине оқушы есеп шығарудың оңай тәсілі осы деп ойласа керек, өйткені ол тек сол деңгейде ғана ойлап отты. Неге олай ойладыңыз деген сұрағыма математика пәнінен есеп шығаруда қиналатынын айтты. Әрине мен оған өз қолдауымды көрсету үшін сабақтан соң қалаған уақытында маған келуіне болады компьютердің көмегімен де есептер шығаруға болады. Мүмкін бірге отырып шығарармыз дедім. А және В оқушысы тапсырманы керемет орындады, бұл оқушылардың бойыннан күннен күнге сабаққа деген құштарлықтарының артқанын байқадым сөйлеу дағдылары, тапсырманы орындауда өзі емес топпен жұмылуы, өз тобындағы оқушыларды қайрап отыруы мен үшін үлкен қуаныш болды.
Үшінші сабақта әр топқа тақырып бойынша талдау деңгейінің түрткі сұрақтарын бердім. А оқушы функция шеберінің ерекшеліктеріне тоқтала отырып, бірнеше бағытта талдап көрсетті. В оқушы сандарға амалдарды қолдану тәсілдерін айта отырып қысқа қайырды. С оқушым <<функция>> ұғымымен математика пәнінен ғана таныс екенін айтты.
Жинақтау деңгейінде оқушылар топпен жұмыстануы арқылы сәйкестендіру тапсырмаларын орындады. Өткізілген төрт сабақта да сәйкестендіру тапсырмаларын орындап еді, бірінші және екінші сабақтармен салыстырғанда үшінші, төртінші сабақтарда тапсырманы толық сәйкестендірген. Сәйкестендіру жұмыстарын оқушылар тақтаға шығып постер түрінде, слайд түрінде таныстырды.
Бағалау параметрінде MS Excel-дің түрлі салалардың қолдануы жайында көсіле әңгімеледі. Әр топ шығармашылық жұмыстарын постер дайындап мәлімдеді. А оқушысы егер біз түрлі маман иесі болсақ деп, мамандықтарға қатысты былай қолдануға болады деп өз ойымен жақсы мысалдар келтірді. В оқушысы электрондық оқулықтан талқылады.
С оқушысы егер мен сатушы болсам деп бір ғана салаға тоқтала отырып осы саладағы пайдасы жөнінде керемет ойларын айтты.
Жалпы екінші сабағымның түрткілері басынан-ақ оқушыларға қиындық туғызды. Оған себеп: тақырыптың күрделілігі, математика пәнінен білім деңгейінің төмендігі, қосымша ресурстардың соның ішінде мектеп кітапханасындағы информатика пәнінен қосымша материалдардың аздығы, мектепте интернет желісінің жоқтығы әсер етсе керек.
Бағалау параметрінде Пифагор кестесінде формулаларды қолдана отырып көбейту кестесін жасау қажет болатын, барлық топ та тапсырманы жартылай ғана орындады. Үшінші және төртінші сабақтарда бағалаудың түрткі сұрақтарына берген оқушылардың жауаптарынан үлкен әсер алдым.
А мен В оқушылары әдемі түсіндіріп компьютерде орындап та үлгерді.
С оқушысы да тапсырманы орындауда өзгергендігін бұрынғы сабақтармен салыстыра отырып байқадым. Өйткені С деңгейіндегі оқушым алғашқы екі сабақта дәстүрлі сабақтағы қалпында отырса, үшінші, төртінші сабақтарымда топқа ой салып, АКТ-мен жұмыс жасап, тақтаға шығып өз ойын білдіретін болды.
<<Оқушылармен пікірлесу - басшылықтың дәстүрлі қарым-қатынасынан өзгеше және оқушылар мен мұғалімдер арасында ыңғайсыз жағдай тудыруы мүмкін күрделі үдеріс. Оқушылармен әңгімелесу барысында ешқандай алалауға жол берілмеу маңызды, әсіресе, <<үндемейтін>> және <<жеке-дара>> оқушылардың барлығының да пікірлері ескерілуге тиіс>>.
(Мұғалімдерге арналған оқулық, 71-бет)
Әр сабақтың соңында <<Кері байланыс>> орнатуды, талап парағын толтыруды, бағалау парағын толтыра отырып бағалау мониторына жапсыруды әдетке айналдырдым.
Кері байланыста сыныптағы үздік, екпінді оқушылар бірінші сабағымда сабақтың ұнағанын жазып алдағы сабақтарда бұдан да өзгеше болса деген ойларын жеткізсе, кейбір оқушылар аздап қиындау болды сіз тақырыпты неге түсіндірмедіңіз деп өз уәждерін жазыпты.
Екінші сабағымдағы кері байланыста терминологиялық сөздер жазған қатты ұнады, ойдан ой туындады, бұрын мен бұл сабаққа тек компьютерге отыру үшін ғана қызығатынмын, біздін топ алдағы сабақтарда бұдан да жоғары білім көрсетеді т.б сөздермен ойларын бөліскен.
Үшінші сабағымдағы кері байланыста тақырыптың қиындығы әсер еткендігі, топтағы оқушылардың бірлесе жұмыстанбауы, алдыңғы сабақта берген уәдемізді орындай алмадық ау деген сияқты сөздерді стикерге жазған. Төртінші сабағымда сабақ керемет өтті, бүгін мен көп ойларыммен бөлістім, тапсырмалардың барлығына көңілім толды т.б оқушының құнды сөздері жазылған. А деңгейіндегі оқушым <<Керемет әсер алдым, осындақ сабақтар көп болса екен>>, В деңгейіндегі оқушымы <<Бұл сабақта үйренгенім көп болды>>, С деңгейіндегі оқушым <<сабақ қатты ұнады, осындай сабақтар көп болса екен>> деп жазылған кері байланыстар орнатқан.
Оқушылар <<Бағалау мониторына>> сабақ бойы бағалап отырған бағалау парағындағы жалпы ұпайды смайликтердің келбетіне қарай сабақ бойы жинаған ұпайларын артына маркермен жаза отырып жапсырып отырды. Бaлaның дaмуы, oқуы жәнe ынтacы турaлы түciнiк, coнымeн қaтaр өзiн-өзi бaғaлaу, қaбiлeттiлiк жәнe күш-жiгeр cияқты ұғымдaрғa қaтыcты құндылықтaр жaтaды
(Aлeкcaндeр, 2001).
Бірінші сабағымда бағалау парақтарын тексеру барысында сыныптағы оқушылар А және В оқушыларын асыра бағалағанын, С оқушысына тым төмен баға қойғандықтарын көріп, келесі сабақта жұптық бағалау арқылы көрсем деген түйін қабылдадым. Келесі сабақтың басында оқушыларға бағалау парағына әділ баға қояық тым артық баға немесе тым төмен бағаламайық, сыныптас достарымызға пайдасын тигізбесі сөзсіз деп ескерту жасадым. Соның өзінде бағалау парағындағы бағаға көңілі толмаған оқушылар болды. Себебін анықтай келе А және В деңгейіндегі оқушыларға тым жоғары баға қойған өйткені бұл оқушылардын бағалауда сыныптағы белсенді ықпалы, сыныпта басшылық етуі, нашар оқитын оқушыларға үнемі көмектесетіндіктері әсер еткен тәрізді. С оқушымды сабақ айтып, өз ойымен бөліссе де тым төмен бағаланған әрине бұлай бағалауына бұрынғы дәстүрлі сабақта алып жүрген бағасына лайықтап қойған сияқты. Екінші сабағымда В оқушым қасындағы жұбының қойған бағасына көңілі толмағанын айтты. Мені асыра жоғары бағалаған мен бұл бағаға бүгін лайық емеспін деді. Сабақ соңында мен тағы да алдыңғы сабақтағыдай бір ескертіп жібердім.
Үшінші және төртінші сабақтарда ғана жайлап қалыпқа түскендей болды. Оқушылар өз бағаларына риза болды. Нәтижесіне болашақта бағалау парағындағы дескрипторларды жөндеу қажетін ұғындым. Ол үшін мүмкін болса анықтап, оқушы түсінетіндей (себебі оқушылар түсінбей қалуы да мүмкін), оқушылармен ақылдаса жасасам қалай болар екен деген ой мазалайды.
Блум таксономиясы кезеңдерімен бөлінген сабақтардың кезеңдік жауаптарына қарай бағаладым, жинақтық баға шығардым. Бұл жиынтық бағалауды <<жеке оқушы деңгейінде жетістіктерін, оқушының әрі қарай дамуы үшін мақсат ретінде берілетін кейінгі деңгейлерді анықтау үшін қолданылады>> деген сілтемеге сүйендім.
(Мұғалімдерге арналған нұсқаулық, 107- бет).
Шама-шарқым келгенше әр оқушыны топта, жеке, жұпта ынталандыру лебіздерін айтып жапсырма смайликтерді беріп оттым.
Алғашқы сабақтан соң талап парағын жинап алып көз жүгіртсем әр топтан екі-үш бала ғана толтырған қалған оқушылар таза күйінде тапсырған не үшін толтырмағандары жөнінде сұрасам уақыттың жетпей қалғанын, талап парағына түсінбегендіктерін айтты.
Келесі сабаққа талап парағын толтыруды қайта бір түсіндіріп өттім, соның өзінде толық толтырмаған себебі талап парағына мән берместен белгілер қоя салған, ойын жеткізе алмаған.
Оқушылардың осы әрекеттерінен кейін талап парағына уақыт бөліп әр оқушыдан жеке жеке аттарын айта отырып жинап алдым. Бұған дейін уақыттын жетпеуінен сабақ соңында әр топтың топ басшысы жинап беретін. Талап парағына өзгерістер еңгізіп, оқушылармен бірлесе жасасам, әр түркі сұрағына терең үңіліп соны меңгергендіктерін дәлелдей алатындай оқушыларыма кедергі келтірмейтіндей қып жасауды қолға алсам деп отырмын.
Оқушыларға психологиялық эмоционалды ахуал туғызу үшін әр сабағымда сергіту сәтін қоюды мақсат етіп алдым. Оқушылар сергіту сәтін сабақ сайын асыға күтіп отырады.
Сабақтарымды ойлау деңгейін арттыру үшін Блум таксономиясымен жоспарладым. <<Блум таксономиясының мақсаты- оқытудың неғұрлым тұтас нысанын құру мақсатында педагогтерлі өздерінің күші мен назарын барлық үш салаға бірдей аударуға ынталандыру>> (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 43- бет) деген пікірге сай сыни ойлау дағдыларын қалыптастыруға ұмтылдым. Әр сабақтың басында сыныптағы белсенді, озат оқушыларды топқа бөлгенде, әрқайсы әр топқа баратындай етіп бөлуге тырыстым. Оқушылар әр сабақтың алдында бір біріне жақсы лебіздерін айта отырып бастауды әдетке айналдырды.
<<Жақсы сөз жанға дәру>> деген, олардың көңіл-күйлерін көтеріліп қалды. Оқушылар сабақ бойы қандай жаттығулар орындады? Сабақта қандай әдістерді қолдандым <<Түртіп оқу>>, <<Шпаргалка>>, <<Талап парағы>>, <<кері байланыс>> жұмыстары жүргізілді. Әр сабақ жүйелі түрде жазылып Блум таксономиясына негізделді.
Сыныптағы оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасы белсенді, оқуға деген ынтасы жоғары, бастапқы сабақта А және В оқушылардың белсенділік танытқанына үйреніп қалған оқушылар өздерінің де белсенділік көрсете алатындығы сабақ үдерісіне жақсы ықпал етті. Бұрын дәстүрлі сабақта өзімен-өзі зерігіп отыратын оқушылар, топтық жұмыстың нәтижесінде әр түрлі тапсырмаларды талқыланған соң, өзінше ұғып, түсініп, қорытынды жасай отырып жауап беруге ұмтылды, өз іс-әрекеттерінің дұрыстығына сенді.
Селқос, енжар оқушылардан топтан шеттеп, топқа қосылмаған оқушылар анықталмады.
Чиксентмихай (2008) ілімі бойынша <<Өзіндік мақсат>>
(МАН 73 бет, 16-сурет), талап пен дағдының сәйкессіздігінен қиындық туды, оқушылар сабақ ағынына түскенше кедергі әкелді, талап мұғалім тарапынан жоғары, оқушы тарапынан дағды төмен болды оған себеп түрткі сұрақтарының қиындығы, бағалау дескрипторларының күрделілігі. Үшінші, төртінші сабақтарда шамалы реттелгендей болды. Выготскийдің ілімі бойынша, <<ЖАДА>> қабілетті жолдастарымен бірігіп шешілетін міндеттерді орындауда көбіне мұғалімнің бағыттауын керек етіп отырды. Бұл да әлеуметтік ортада жұмыс жасау дағдысының төмен екенін көрсетті. Бұған себеп С деңгейіндегі оқушының озат, белсенді оқушылардың, мұғалімнің көмегіне жүгінуі.
Сабақта ең бастысы нені өзгерткім келеді? Түрткі сұрақтарын, бағалау дескрипторын, талап парағын себебі түрткі сұрақтарында оқушылар қолдан, жинақтау, бағалау деңгейлерінде мардымсыз жауаптар берді, бағалау дескрипторында тапсырманың жеңілдігіне және күрделілігіне сәйкес жоғары баға беріп отыру қажет, талап парағын оқушы тез түсініп ойланып жауап беруі үшін оқушымен бірлесіп жасау керек деп шешім қабылдадым. Кез-келген сұрақтың орынды қойылуы, түрткі сұрақ, сынақтан өткізу сұрағы, өзгеге бағыттау сұрағын қолдану, сұрақтар қоюдың үлгілерін білу оқушының танымдық ойын жетік жеткізулеріне алып келеді, бала толық ашылады, сыныптастарын және өзін-өзі бағалайды, оқушымен бірге критерийлерге талдау жасай алады, кері байланыс орната біледі, оқушылардың жетістіктерін, мұғалімнің жетістігін осы арқылы бақылай аламыз.
Төмендегі мониторингте көрсетілгендей- А,В,С деңгейіндегі оқушыларының сабақ барысындағы деңгейлік көрсеткіші.
Келешекте мектептегі көшбасшы ретінде білімге құштарлығы артқан оқушыларым үшін, ұстаздық шеберлігімді шыңдау, дамыту мақсатында барлық сабақтарымды жаңа тәсілдерге негіздеп, әртүрлі қабілетті, дарынды оқушылардың ойлау дағдыларын қалыптастыруда <<АКТ-ны жоғары деңгейде пайдаланса оқудың бірталай жақсарғандығын байқауға болады>> деген Бекта (2003), (МАН 110 бет) пікіріне негіздеп, оқушылардың өзіндік ойын қалыптастыруда, өз ойын жеткізе білуде сөйлеу дағдысын қалыптастыру Мерсер дәйектеудің үш түрін, Александердің (2001, 2008) диалог түрінде оқытуын қолданамын, теорияға негіздеп, практикамен ұштастырудың дұрыстығын өзімнің іс-әрекетімнен көре алдым, болашақта ұстанамын, <<өзіндік мақсат>> (Чиксентмихай.2008) мұғалім талабы жоғары болса дағды да жоғарылайтынын білдім, талап пен дағдыны сәйкестендіре отырып, оқу барысындағы ағынға түсуге талпынамын. Ішкі уәж, сыртқы уәж болған жағдайда, оқушының сабаққа белсенділігі артатынын түсіндім, оқушылардың сыртқы уәждерін, ішкі уәжге айналдыру бағытында жұмыстар жасаймын. Оқушының өзіндік тиімділігін арттыруда, төрт факторды қол жеткізілген нәтиже, модельдеу, әлеуметтік ұстаным, физиологиялық фактор ескеріп, (ЖАДА) бойынша әрекеттестік- сындарлы оқытуды қалыптастырамын, өзге біреудің көмегінсіз орындай алмайтын тапсырмада ғана көмекке келемін, яғни <<көпірше>>, оқушы мен тапсырма арасындағы түсіністікке әкелетін бағыт бере отырып, оған жету жолдарын ұсынамын.
Менің мектептегі соның ішінде сабақтағыіс әрекетіме қызығушылық танытқан әріптестеріме түрлі жаңа әдіс-тәсілдерді игерулеріне көмектесемін, өйткені екінші деңгейлі бағдарлама зор мүмкіндіктерге, оқушының топтық жұмыста ойын дамытады, сөз саптау мәнерін қалыптастырады, түрлі жаңа идеялар әкелуге жетелейді.
Мектептегі іс-әрекетті зеріттеу жұмысымды қорытындылай келе тек зияткер, озат оқушыларды емес, бар білімін өмірде қолдана алатын, өзін-өзі тани білетін, тапсырмаларды орындауда өздігінен бағытталушылығы басым, проблемамен мақсатты өздігінен айқындай алатын, алдына жеке мақсат қоя білетін көшбасшы оқушыны әзірлеу.
Жалпы айтқанда қандай да бір өзгеріске кез-келген адам бірден түсе алмайды. Ол адам өзі әрекет жасап, сол әрекеттеріне рефлексивті талдау жасай білсе ғана өзіндік ұстанымы мен көзқарасы өзгереді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған үлестірмелі материалдар (ресус парақтары). Екінші (негізгі) деңгей. Үшінші басылым <<Астана>>. Назарбаев зияткерлік мектебі. ДББҰ (2012 ж).
2. Мұғалімдерге арналған нұсқаулығын. Екінші (негізгі) деңгей. Үшінші басылым. Астана <<Назарбаев зияткерлік мектептегі>>. ДББҰ (2012ж).
3. <<Қазіргі мұғалімге қойылатын талаптар>> Ақылтаева М.А.

Шұбарқұдық қазақ-орыс орта мектебінің информатика пәні мұғалімі Ж.С.Бабаниязовтың
орта мерзімді сабақ жоспары

№

Тақырыбы және мақсаты
(Блум таксономиясы бойынша)

Жұмыстың қандай белсенді формаларын қолданасыз. Оқытуды жақсарту үшін АКТ пайдалана аласыз ба?

Жеті модуль идеясының көрініс табуы

Сыныптағы барлық оқушыларды қалай жұмысқа тартасыз (Талантты, дарынды АВС)

Бағалауды қалай жүргізесіз? (Қалыптастырушы, жиынтық)

Жоспарлағаны
ңыз бен күткеніңізге оқушылардың барлығының үйренгенін қалай анықтайсыз

Қолданған ресурстар
Жалпы мақсат: Оқушылардың ақпараттық сауаттылығын арттыра отырып MS Excel электрондық кестесін оқып үйренуді меңгертуде теорияны практикамен ұштастыра алуға үйрету.
MS Excel кестелік процессорының терезе интерфейсімен жұмыс жасай білуі арқылы терезе элементтерінің жұмыс жасаудағы ерекшеліктерін білу. Программа ортасында есеп шығаруда формулаларды, функцияларды қолданып, кез келген сандық мәліметке мониторинг жасауы

1.

I.Электрондық кестелер. Кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары.

Мақсаты: Іске қосу жолдарын, осы программамен жұмыс істеуге арналған командалар мен батырмалардың қызметін үйрету
Сыныптың алтын ережесін жасау. Оқушыларды түрлі түсті қаламдар арқылы топқа бөлу.
АКТ-ны қолдануда түрткі сұрақтары арқылы ойлануға жағдай жасау.
Білім беруде АКТ-ны пайдалану
<<Сын тұрғысынан
ойлауға үйрету>> оның ішінде <<Блум>> таксономиясы, <<Қалай оқу керектігін үйрену>>,. <<Талантты және дарынды балаларды оқыту>>, <<Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау>>,
Топтық жұмыс арқылы, суреттер, электрондық оқулықты қолдану арқылы, түрткі сұрақтар қою арқылы, әр тапсырманың мағынасын ұғындыру арқылы, <<Талантты және дарынды балаларды оқыту>> арқылы жұмысқа тартамын.
Өзін өзі бағалау. Сыныптастарды бағалау.
Жауап алу.
Топтық бағалау, кері байланыс жасау. Стикер.

Алған білімдерін жинақтап, ойтолғау жазады.
Кері байланыс.

Слайд электрондық оқулық. АКТ

2.
II.Формулаларды енгізу. Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер. Ұяшық мазмұның көшіру.
Мақсаты: Формула жазу ережесі , кестелік есептеулерді компьютерде өңдеу технологиясы туралы білімдерін қалыптастыру.
Топқа бөлу. Терминалогиялық сөздік жазғызу. Ой туғызу. Жеке, жұптық, топтық жұмыс түрлері.
АКТ-ны пайдаланам.
<<Сын тұрғысынан ойлауға үйрету>> оның ішінде <<Блум>> таксономиясы, <<Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау>>, <<Қалай оқу керектігін үйрену>>, <<Білім беруде АКТ-ны пайдалану.
Диалог арқылы, ой туғызу, топтық жұмыс, проблемалық сипаттағы талдау сұрақтарымен жұмыс арқылы
Түсініктеме арқылы бағалау.
Өзін өзі бағалау. Сыныптастарды бағалау.
Жауап алу.
Топтық, жұптық бағалау, кері байланыс.

Оқушылардың берген жауаптарынан, тапсырманы орындаудан, рефлексия парақтарынан
Слайд материалдарыбейнесюжет тер.

3.
III.Функциялар, стандартты функцияларды пайдалану.

Мақсаты: Microsoft Excel программасында функциямен, стандартты функциялармен жұмыс жасауды меңгерту.
Топқа бөлу.Ой қозғау.Жеке, жұптық,топтық жұмыс.АКТ
<<Сын тұрғысынан ойлауға үйрету>> оның ішінде <<Блум>> таксономиясы, <<Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау>>, <<Қалай оқу керектігін үйрену>>, <<Білім беруде АКТ-ны пайдалану.
MS Excel программасында терезе элементтерін сәйкестендіру, топтық жұмыс, суреттер, электрондық оқулық көрсету арқылы жұмысқа тартамын.
Түсініктеме арқылы бағалау.
Өзін өзі бағалау. Сыныптастарды бағалау.
Жауап алу.
Топтық кері байланыс. Стикер.

Шығармашылық жұмысты орындауынан, өз ой-пікірін, көзқарасын ашық білдіруінен, рефлексия парақтарынан
Слайд материалдарыбейнесюжет тер.

4.
IV. Диаграммаларды салу.

Мақсаты: Оқушыларды Excel кестелік процессорындағы диаграммалар жүйесімен таныстыру және әртүрлі типтегі диаграммалар құруды үйрету
Жеке жұмыс,топтық жұмыс
АКТ-ны пайдаланамын
<<Сын тұрғысынан ойлауға үйрету>> оның ішінде <<Блум>> таксономиясы, <<Оқу үшін бағалау және оқуды бағалау>>, <<Білім беруде АКТ-ны пайдалану.
Диалог арқылы, ой туғызу, топтық жұмыс, проблемалық сипаттағы талдау сұрақтарымен жұмыс арқылы
Түсініктеме арқылы бағалау.
Өзін өзі бағалау. Сыныптастарды бағалау.
Жауап алу.
Топтық кері байланыс.
Сабақты толық меңгергендігінен өткен тақырыппен байланыстыра білуінен нәтижесінен
Слайд материалдары

1 ҚМЖ
Күні: 04.04.2014ж
Пәні: информатика
Сыныбы: 8 сынып
Мұғалімі: Бабаниязов Жанат Садуакасович
Тақырыбы: Электрондық кестелер. Кестелік процессордың терезе интерфейсі. Электрондық кестелердің негізгі ұғымдары.
Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеу
Жалпы мақсаты: Оқушыларды ЕХСЕL-дегі негізгі ұғымдармен, жұмыстық кесте элементтерімен таныстыру. Жұмыстық беттермен әрекет жүргізуге, жұмыстық кесте беттері арасында орын ауыстыруға, жұмыстық беттер қосуға, кесте таңбаларының аттарын өзгертуге, бағанның ені мен жолдың биіктігін өзгертуге үйрету.
Күтілетін нәтиже: MS Excel электрондық кестесін жүктей алады, ұяшықтармен жұмыстана біледі.
Блум бойынша жіктеу
Мақсаты
Түрткі
(ашық сұрақ, жағдаят, тапсырма)
Нәтиже
БАҒАЛАУ
Ұпай

Қалыптастырушы бағалау
Критерий
Дескриптор

Білу
Оқушыларға өткен тараудағы мәліметтерді қайталай отырып жаңа тақырыпты бастау. Оқушыларды түрлі-түсті қалам арқылы 4-топқа бөлемін.
1.MS Word мәтіндік процессорында орындалатын іс-әрекеттерді атаңыз (1-топ)
2. MS Word-да жаңа кестені құру жолдары қандай? (2-топ)
3. Бір ұяшықты бірнеше ұяшыққа қалай бөлуге болады? (3-топ)
4. Кестеде қандай қозғалыс әдістері қолданылады? (4-топ)
MS Word мәтіндік процессорындағы іс-әрекеттер, жаңа құжат құру жолдары, кесте ұғымдарымен таныса отырып электрондық кесте туралы біледі.
Топтарда өзара бағалау

Мәтіндік процессорда орындалатын іс-әрекеттерді айта алу. Кесте ұғымын білуі
Біледі

Білмеді
1

0
Түсіну
MS Excel кестелік процессорын іске қосу, терезе элементтерін білу. Жұмыс парағы және жолдармен бағандар туралы мәлімет беру.
MS Excel дегенді қалай түсінеміз?

MS Excel-дің жұмыс парағы деп нені айтар едіңіз?

Жұмыс кітабы дегенді қалай түсінесіз?

MS Excel туралы түсінік бере алады. Жұмыс парағы және жұмыс кітабы туралы жалпы мағлұмат бере алады.

Топтарда өзара бағалау

MS Excel туралы түсіндіру
Жұмыс парағы туралы айта алуы

Жұмыс кітабы ұғымын түсіндіре білуі

Толық түсіндірді

Жартылай түсіндірді

Түсіндіре алмады
2

1

0
Қолдану
Деректерді енгізу, редакциялау және пішімдеуді ұғындыру.

Практикум (оқулықта 98 бет)
4.Кестенің С бағанында және 4-жолында тұрған ұяшықты белгілеңіз. А16, Ғ3 ұяшығын белгілеңіз.
5.Басы А1 ұяшықтағы және соңы D5 ұяшықтағы болатын аумақты белгілеңіз.
6.2-парақты (Лист 2 парағын)шертіп, 2-параққа ауысыңыз, 3-параққа ауысыңыз, 1-параққа қайтып оралыңыз.
7. MS Excel терезесін жабу жолдарын көрсетіңіз
Электрондық оқулықты қолдана алады. Құжатты пішімдей алады. Ұяшықтармен жұмыс жасай алады.
Топтарда өзара бағалау

Редакциялауды, пішімдеуді білуі;
Кестеде ұяшықтарды ерекшелей алуы;
Жұмыс парағын алмастыра білуі
Ұяшықтарды белгілей алады

Ұяшық аумағын белгіледі

Бір парақтан екінші параққа ауыстыра алды.

Терезенің жабу жолдарын біледі
1

2

3

4
Талдау
Оқушы өз жұмысының жақсы нәтижелілігін көрсете білу арқылы ерекшеленуі.
MICROSOFT OFFICE бағдарламасындағы
MS Word және MS Excel-дің айырмашылығы неде? Ұқсастығы мен айырмашылығын табыңыз.

MS Word және MS Excel-дің айырмашылығын біледі, себебін айтып бере алады.

Топтарда өзара бағалау

Excel-дің басқа программалардан ажырата алуы.

Толық ажырата алды

Жартылай ажыратты

Ажырата алмады
2

1

0
Жинақтау
Өз пікірінің құндылылығына өзгені сендіре алуы
MS Excel терезесінің элементтерін сәйкестендіріп орналастырыңыз
Терезе элементтерін сәйкестендіре алады
Жұптарда өзара
бағалау
Терезесінің элементтерін сәйкестендіре алуы

Сәйкестендіре алады
Жартылай сәйкестендірді
Сәйкестендіре алмады

2
1
0
Бағалау
MS Excel бағдарламасын түрлі салаларда қолдануға болатындығын үйрету.
MS Excel электрондық кестесін қандай салаларда қолдануға болады?

MS Excel электрондық кестесі не үшін қажет? Оның көмегімен сіз не істей алар едіңіз?

MS Excel-ді түрлі салаларда қолдануға болатынын біледі. Жағдаяттарды шеше алады.
Жұптарда өзара
бағалау
Оқушы өз жұмысы барысында MS Excel-дің қолдану жолдарын біле алуы

Қолдану жолдарын біледі
Жартылай біледі
Білмейді
2
1
0
2 ҚМЖ
Күні: 11.04.2014ж
Пәні: информатика
Сыныбы: 8 сынып
Мұғалімі: Бабаниязов Жанат Садуакасович
Тақырыбы: Формулаларды енгізу. Абсолюттік, салыстырмалы және аралас сілтемелер. Ұяшық мазмұның көшіру
Жалпы мақсаты: Оқушыларды MS Excel кестелік редакторында қолданылатын формулалармен таныстыру. Формулаларды енгізу және көшіру әдістерін қарастыру. Абсолюттік салыстырмалы сілтемелер түсінігін талқылау.
Күтілетін нәтиже: MS Excel электрондық кестесінде формуламен жұмыс жасай алады.
Блум бойынша жіктеу
Мақсаты
Түрткі
(ашық сұрақ, тапсырма, жағдаят)
Нәтиже
БАҒАЛАУ

Қалып.
бағалау
Талап
(критерий)

Дескриптор (құны)
Ұпай
Білу
Электрондық кестеде жұмыс жасау үшін қажетті ақпарат көздерін білуге үйрету.

<<Терминалогиялық сөздік>> жазғызу.
Оқушыларды топқа бөлу. (топтарға ұяшық адрестерінің көмегімен ат беремін)

Электрондық кестенің кез келген ұяшығына қандай ақпараттар енгізуге болады?
MS Excel -дің ұяшығына еңгізілетін ақпараттарды айта алады.
Түсіндірме арқылы бағалау
Ұяшыққа енгізілетін ақпараттарды білуі
Біледі

Білмейді
1

0
Түсіну
Кестелік процессор аумағында орындалатын ереже бойынша жазылатын
математикалық мәнді ұғындыру.
Оқулықты түртіп оқу. Әр топқа тапсырма <<шпаргалка>> әдісі бойынша сұрақтың мәнін сұрау.
Формула жолының сол жақ бөлігіндеқандай батырмалар орналасқан?

Электрондық кестедегі формула дегенді қалай түсінеміз?

Салыстырмалы сөзін қалай түсінесіз?
Формула бөлігімен таныс болады.
Электрондық кестедегі формуланың не екенің біледі.

Топтық бағалау
Тақырыптың маңызын түсінуі

Формула ұғымын білуі.
Түсіндіре алды

4

*

Жартылай түсіндірді
2

*

Түсіндіре алмады

0
Қолдану
Формулаларды көшіру әдістерін меңгерту. Ұяшық адрестерін меңгерту.

Бірінші , үшінші топ: СУММ формуласының көмегімен белгіленген ұяшықтағы сандар қосындысын тауып, нәтижені (E8) ұяшығына енгізініз
28
26
41
36
35
13
45
56
75
Екінші, төртінші топ: Сандардың квадрат түбірін табыңыз
X
4
9
36
48
√x

Ұяшықтардың қызметін біледі. Формуламен есептер шығаруды меңгереді.
Жұптық бағалау
Формулаларды білуі. Салыстырмалы және абсолют сілтемелер жасай алуы.
Орындай алады

Жартылай орындады

Орындай алмады
2

1

0
Талдау
Формулаларды енгізу командаларын ретімен білуге үйрете отырып математика сабағында қолдану мен компьютерде орындаудың айырмашылығын білуге машықтандыру.
MS Excel де формуланың орындалу реттілігін көрсетіңіз. Математика сабағында қолданылатын формуладан айырмашылығы неде?
математика
ұқсастығы
компьютер

Формулаларды ереже бойынша жаза алады. Математика сабағындағы формуланың, компьютерде орындау ережесінің айырмашылықтарын біле алады.
Өзін-өзі бағалау

Формулаларды ереже бойынша жаза алуы. Математика сабағындағы формуланың, компьютерде орындау ережесінің айырмашылығын білуі.
Ереже бойынша жаза алды

Жартылай орындады

Айырмашылығын анықтады

Анықтай алмады
2
1
0
Жинақтау
Оқушыларға MS Excel-мен жұмыс жасағанда формулалардың маңыздылығын ұғындыра отырып, есте сақтау қабілетін анықтау.
Тақтаға әр топтан оқушылар шығарыпбүгінгі тақырыпқа сай түрлі сөздер беріледі, балама сөздермен түсіндіреді, жұптас оқушы жасырылған сөзді табуы шарт. Кесте, ұяшық, математика, информатика, пернетақта, қосынды, формула, компьютер, сақтау, Excel, мәтін, сан, баған, жол.
Excel-де формуланы тиімді қолдана біледі. Есептеуді меңгереді. Ұяшықтарға орналастыра алады.
Топтық бағалау.
Көрсетілген сөздерді таба білуі, анықтама бере алуы.
Таба алды
Жобалады
Таппады
2
1
0
Бағалау
Бүгінгі сабақтан алған білімдерін практикада қолдануға жағдай жасау.

Excel-де формуланы қолданып көбейту кестесін Пифагор кестесі түрінде жазыңыз
Ескерту. Кесте ұяшықтары бағандар мен жолдардың көбейтіндісі формуласымен толтырылады. Формулада абсолюттік адрестеу қолданылады
Алған білімдерін қорыта алады. Нәтижесін көрсетіп өз өзін бағалай алады.
Жұптық бағалау.
Көбейту кестесін пифагор кестесіне ауыстыра алуы
Толық біледі
Орташа
Білмеді
2
1
0

3 ҚМЖ
Күні: 18.04.2014ж
Пәні: информатика
Сыныбы: 8 сынып
Мұғалімі: Бабаниязов Жанат Садуакасович
Тақырыбы: Функциялар, стандартты функцияларды пайдалану.
Жалпы мақсаты: Microsoft Excel программасында функция, стандартты функциялармен естептеулерге машықтандыру.
Күтілетін нәтиже: MS Excel электрондық кестесінде функциялармен, стандартты функциялармен жұмыс жасай алады.

Блум бойынша жіктеу
Мақсаты
Түрткі
(ашық сұрақ, тапсырма, жағдаят)
Нәтиже
БАҒАЛАУ
Ұпай

Қалып.
бағалау
Талап
(критерий)

Дескриптор (құны)

Білу
Өткен тақырыппен байланыстыра отырып жаңа тақырыпты ашу.
MS Excel
Программаны жүктеу
Кесте
Ұяшық
Формула

MS Excel-дегі кесте, ұяшық, формула ұғымдары арқылы <<функция>> ұғымын біледі.
Жұптарда өзара бағалау
Функция ұғымын анықтау
Анықтай алды

Анықтай алмады
2

0
Түсіну
Функция, стандартты функция түсінігін қалыптастыру.
MS Excel-де функция шеберін туралы не айтасыз?

КАТЕГОРИЯ өрісінде функцияның типін қандай жағдайда қолданамыз?

Функция шебері туралы сипаттай алады, категория тізімін қажеттілікке қарай қолдана алады.
Түсініктеме арқылы бағалау
Функция шеберін білуі
Толық түсіндірді
Жартылай түсіндірді
Түсіндіре алмады

2

1

0
Қолдану
Ұяшықтардағы сандардың қосындысын функция арқылы есептеуді үйрету.

=СУММ(А5:А9) - ұяшықтарға сандарды орналастырыңыз? Шығару жолын дәлелдеңіз. (1,2 топ)
D1+D2+D3D+D4+D5+D6+D7 ұяшықтарына 3 таңбалы сандарды енгізіп нәтижесін табыңыз. Шығару жолын дәлелдеңіз. (3,4 топ)

Ұяшықтардағы сандардың қосындысын функция арқылы есептей алады.
Топтарда өзара бағалау

Сандардың қосындысын функция арқылы есептеуі.
Есептей алады
Талпыныс жасады
Есептей алмады
2
1
0
Талдау
Функция шеберінің ерекшелігін ұғындыру
Ұяшықтарға сандарды енгізу; (1 топ)
Сандарға амалдарды қолдану; (2-топ)
Формулалар; (3-топ)
Функция шебері (4-топ)
ұқсастығы мен айырмашылығы неде?

Функция шеберінің ерекшелігін біле алады
Түзетулер енгізу
Функция, функция шеберін айырмашылығын білу
Ажырата алады
Жартылай ажыратты
Ажырата алмады
2

1

0
Жинақтау
Функция категорияларын ойша орналастыруға үйрету.
Функциялар шеберінің Категория тізімін реттілікпен орналастыр
Әрқайсына қысқаша сипаттама жасай аласыз ба?
Функция шебері категорияларын реттілікпен орналастыра отырып, сипаттама жасай алады.
Жұптарда өзара бағалау
Функция категорияларын жіктеп жаза алуы
Толық біледі
Жартылай біледі
Білмейді

2

1

0
Бағалау
Кез-келген құжат дайындауда функция шеберін қолданудың тиімділігін меңгерту.
MS Excel электрондық кестесінде <<Оқушы туралы ақпарат>> құжатын дайындасақ, функция шеберін қолдана аламыз ба? Қай жағдайда?
Кез-келген есептеулерде функцияны қолдана алады
Түсіндірме тапсырмалар
Түрлі құжатта функцияны қолдана алуы
Қолдана алады

Қолданбайды
2

0

4 ҚМЖ
Күні: 25.04.2014ж
Пәні: информатика
Сыныбы: 8 сынып
Мұғалімі: Бабаниязов Жанат Садуакасович
Тақырыбы: Диаграммаларды салу.
Жалпы мақсаты: Диаграмма және график түрлерімен таныстыру және оларды құруды, түзетуді үйрету.
Күтілетін нәтиже: MS Excel электрондық кестесінде диаграммаларды құра алады, редакциялайды және пішімдей алады.
Блум бойынша жіктеу
Мақсаты
Түрткі
(ашық сұрақ, тапсырма, жағдаят)
Нәтиже
БАҒАЛАУ
Ұпай

Қалып.бағалау
Талап
(критерий)
Дескриптор (құны)

Білу

Өткен сабақпен байланыстыра отырып жаңа тақырыпты ашу.
MS Excel-де ұяшықтағы сандық мәліметтердің өзгеруін қалай айқындап көруге болады?

Сандық мәліметтердің графикалық түрге өзгерте алатындығын біледі.

Топтық бағалау
Мәліметтердің графикалық түрге өзгеруін айқындауы

Айқындай алды
Жартылай айқындады
Айқындай алмады
2
1
0
Түсіну
Диаграмма ұғымын түсіндіре отырып диаграмманың өлшемдерімен түрлерін айқындауға және диаграмма құрудың қадамдарын білуге үйрету.
Диаграмма не үшін құрылады? Диаграмма шебері қалай жұмыс жасайды?
Диаграмма ұғымын біледі. Диаграмма құрудың қадамдарын айта алады.

Жұптық бағалау
Диаграмма ұғымын білуі Диаграмма құрудың қадамдарын айта алуы.

Біледі
Білмейді

2
0
Қолдану
Кестедегі мәліметтерге диаграмма құра алуға және оларды салыстыра алуға үйрету.
Практикум 109 бет Қызметкерлерге берілетін сыйақыны есептеу, әр топ әр айдың сыйақысын есептеп әртүрлі диаграмма типтерімен көрсету.
Кестедегі мәліметтерге диаграмма құрады. Оларды салыстыра біледі.
Топтық бағалау.
Компьютерде тапсырманы орындай алуы. Нәтижені көрсете білуі
Көрсетті
Жартылай орындалды
Көрсете алмады
2
1
0
Талдау
Диаграмма типтерін және ондағы белгілердің айырмашылықтарын түсіндіру.

Диаграмма типтерін сипаттаңыз? Титері мен белгілерін постерге жазып қорғайды.
Диаграмма типтерін біледі, мәліметтер барысында қолдана алады.
Түсіндірме арқылы бағалау
Диаграмма типтерін білуі. Әр типті ажырата алуы.
Біледі
Білмейді
Ажырата алды.
Ажырата алмады
2
0
2
0
Жинақтау
Оқушылардың өз пікірлерінің құнды екенің және пікірлерінің тыңдалынатынына сендіру.
Диаграмманың қажеттіліктері. Диаграмманың типтеріне қарай қажеттілікті ұсынуы.
Диаграммалардың қажеттіліктерін біледі. Өз ойын дәлелдей алады. Сендіре біледі.
Өзіндік бағалау
Диаграмма қажеттіліктерін білуі.
Біледі
Жартылай орындады
Орындай алмады.
2
1
0
Бағалау
Өзге бағдарламаларда диаграмма құруда, өзгешелігі мен ұқсастықтарын білуге баулу.
Офистік бағдарламалардың MS Excel ден басқа қайсысында диаграмма жасақтай аламыз?
Өзге де бағдарламаларда диаграмма жасақтай алады. Айырмашылықтарын біледі.
Топтық бағалау

Өзге де бағдарламаларда диаграмма жасақтай алуы

Біледі
Білмейді
2
1
0