Қышкылдық оксидтер

БҚО Ақжайық ауданы
Алғабас аулылы,
Алғабас жалпы орта мектебінің
химия пәнінің мұғалімі
Аманова Гүлбақша Ғинаятқызы
ОКСИДТЕР: ҚҰРАМЫ, НОМЕНКЛАТУРАСЫ, ЖІКТЕЛУІ, ҚАСИЕТТЕРІ, АЛЫНУЫ.
Бүнгі таңда оқу үдісіне қойылатын талаптар күннен - күнге артуда. Кез- келген пәннен оқытылатын білімнің ең негізгісін оқушыларға дұрыс жеткізе білу әрбір педогогтың шеберлігімен шығармашылығына талап етеді деп түсінемін. Сондықтан, жалпы білім беретін пәндер мен кәсіптік пәндердің арасында пәнаралық байланысты арттырып, сабақ беру тәсілдерінде үнемі түрлендіріп отыруды естен шығармаған дұыс. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектеп тұжырымдамасында: <<Жалпы білім беретін оқу орындарының мақсаты - жас ұрпақтан ұлттық игіліктермен адамзат мұрасының сабақтастығын сақтай отырып оқыту, тәрбиелеу және әр шәкіртті жеке тұлға деп санап, оның жан-жақты дамуына мүмкіндік жасау. >> - делінген. Бұл мақсатты жүзеге асыруда метептегі жұмыстардың рөлі зор. Педогогтар дайын білімді беріп қана қоймай, баланы ойландыруға жетелейтін, танымын арттыратын тапсырмаларды көбірек қолдануы керек. Әртүрлі танымдық тапсырмаларды қолдана өткізген жарыс сабағымның жоспарын назарларыңызға ұсынамын. Сабағымның тақырыбы: Оксидттер: құрамы, номенклатурасы, жіктелуі, қасиеттері, алынуы. Сабақтың тақырыбы кең, ауқымды әрі 8- сыныптың оқушыларына арналғандықтан , жаңа сабақты бірнеше бөлімге бөліп әр бөлімнен соң бекіту тапсырмаларын беріп отыруды жөн санадым.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
Оқушылар <<Металдар>>, <<Бейметалдар>> болып екі топқа бөлінді.
ІІ . Химиялық ой жинау. (Үй тапсырмасын тексеру)
а) Ауызша сұрақтарға жауап беру.
ә) Берілген элементтерді әр топ аттарына сәйкес жіктеп, қазақша, орысша, латынша атын атайды.
ІІІ. Оксидтер дегенітз -- екі элементтен құралып, бірі оттек болып келетін күрделі заттар. Оксидтер үшке бөлінеді: негіздік оксидтер, қышқылдық оксидтер; екідайлы (амфотерлі) оксидтер
Оксидтердін жіктелуі. Оксидтер түз түзбейтіндер: NO, CO және түз түзетіндер болып екіге болінеді. Түз түзетіндерге: негіздік оксидтер жатады, олар негіздерге сәйкес; екідайлы оксидтер ZnO, А1аО3; қышкылдық оксидтер кышкылдарға сәйкес келеді.
Оксидтің аталуы сендерге бүрыннан белгілі(§23). ы
Оксидтердін х.ф
Бұрынғы аттары
Халықаралық аттары
Н20
су
сутек оксиді
со2 со
Көміркышкыл газ иіс газы
көміртек (IV) оксиді көміртек диоксиді көміртек (II) оксиді көміртек монооксиді
СаО
Сөндірілмеген әк
кальций оксиді
А12О3
глинозем
алюминий оксиді
Fe2O3
гематит
темір (III) оксиді дитемір триоксиді
so2
күкіртті газ
күкірт (IV) оксиді күкірт диоксиді
so3
күкірт газы
күкірт (VI) оксиді күкірт триоксиді
Оксидтердің құрылымдық формуласы: трек-сызба.
Оксидтердің алынуы.
1. Жай заттардың оттекпен тікелей әрекеттесуінен:
O2=2CuO 2Ca + O2 = 2CaO
2. Оксидтерді одан әрі тотыктырып алады:
4ҒеО+02=2Ғе203
2С0+О2=СО2
3. Суда ерімейтін негіздерді қыздыру Сu(ОН)2 = СuО + Н2О
2Ғе(ОН)3 =Fe2O3+ ЗН2О
4. Тұздарды қыздыру арқылы айырғанда оксидтер түзіледі:
СаСО3 = СаО+ СО2 CaSO4 = СаО+ SO3
5. Күрделі заттар жанғанда оксидтер түзіледі:
СН4+2O2 = C02+ 2Н2О
Ондай оксидтер қалыпты жағдайда қатты күйде болады. Мысалы, CuO, MgO, Fe2O3. Молекулалык, құрылымды оксидтер сұйық немесе газ күйінде болады. Олар: СО2, Н2О, NO2. Кейбіреулері сұйық күйде болады, себебі олардын балқу температуралары едәуір төмен.
Негіздік және кышкылдьщ оксидтердің қасиеттерІ өр түрлі. Оксидтердің бәрі дерлік суда ерімейді. Негіздік оксидтердің ішінде К2О, Na2O, СаО, ВаО сумен шабытты реакцияға түседі. Ал көптеген оксидтер: CuO, Fe2O3, HgO, SiO2 сумен әрекеттеспейді.
Негіздік оксидтерге тән химия лык қасиеттеріне тоқталайық 1. Негіздік оксидтер сумен әрекеттесіл, негіз (сілті) түзеді:
2NaOH
Na3O
Н2О
СаО + Н2О = Са(ОН)2
2. Негіздік оксидтер күшті кышқылдармен түз және су түзе
әрекеттеседі:
MgO + H2SO = MgSO4 + Н2О
118
3. Негіздік жөне кышкылдык оксидтер өзара әрекеттескенде т^з түзіледі:
СаО + СО2 = СаСО3
ВаО + SiO = BaSiO,
Қышқылдық оксидтерге де осындай үш түрлі касиеттер тән.
1. Қышкылдық оксидтер: СО2, SO2, SO3, Р2О5 сумен әрекет-тескенде нәтижесінде оттекті қышкыл алынады:
РД+ЗҚО = 2H,P0,
2. Қышкылдык оксидтерге тэн касиеттер сілтілермен өрекеттесіп түз және су түзеді:
2NaOH + S02 = Na2SO3 + Н2О
Са(ОН)а + СО3 = СаСО3 + Н20
1. Қышқылдық оксид пен негіздік оксид өзара әрекеттескенде түз түзіледі
Екі жақты негіздік және кышкылдык Касиет корсететін оксидтерге: ZnO, А12О3, Сг2О3, ВеО жатады. Олар суда ерімейді, катты күйде болады

ІІІ.' :: 1. Оксидтердің жіктепуі турзпы не білесіңдер?
:: 2 Берілген оксидтерді атаңдар: К2О, N2O3, CuO, Р2О5, CuOr
Оксидтер үлгісімен таныстыру, агергаттық күйіне көңіл аудару.
ІV. § 44,45 оқу. Есеп. №5,6 121 б