Спорттық жүгіру

Тәуелсіздігіміздің бұғанасы берік, ергелі ел екенімізді төртгүл дүниеге
түгел көтеріп, мемлекетіміздің мәртебесін көтеретін ұлы мұратымызды алдағы
күндері қанағаттандыратын ұрпақ қамы әрдайым есте тұрады. Тілге тиерлік
боларлық әнгіме. Солардың сергектігі мен сымбаты, ептілігі мен күштілігі,
ертеңгі күнге даярлығы президентіміздің Қазақстан халқына жолдауында
спортты дамытып, салауатты өмір салтын орналастыруға аса мән берілгені
баршаға мәлім. Елбасының бұл талабы біздің күнделікті сан-салалы
жұмыстарымызға білім мен дене тәрбиесін беруде жауапкершілігімізді арттыра
түседі.
Ежелгі Рим шайыры Горацим «Сау кезінде жүгірмесең, ауырғанда әуре болуыңа
тура келеді» деп өсиет қалдырған екен. Осы бір қанатты қағида өміршеңдігін
ешқашан жоғалпайтыны заңдылық іспетті. Адамның өмірі қашанда қимыл
қозғалыстан тұрады емес пе? Соның ішінде жүгірудің де алар орыны айрақша
деп білеміз. Жүгірумен айналысатын адамның тұла бойы бірдей әрекет
жасайды. Әсіресі, адамның ішкі құрлысына жүгірудің пайдалы екенін мамандар
өткен ғасырда-ақ дәлелдеп берген.
Дене шынықтыру және спорт жаттығулары адам организмінің (дене мүшелері мен
жүйелерініғ) өзара үйлесімді әрекетте болуын қамтамасыз етеді. Сырттан
әсер ететін жағдайларға организмнің төзімділігін арттырады.
Дене шынықтыру және спорт жаттығулары организмді нығайту мақсатында
орындалады. Соның нәтижесінде денеде мынандай сапалық өзгерістер іске
асады:
1) сыртқы дене бітімі өзгеріп, әдемілене түседі,
2) қимыл-қозғалыс жасау қабілеті артады, яғни дене икемді, епті бола
түседі де, жасаған қимыл-қозғалыстары бір-бірімен өзара үйлесімді,
сәнді болып шығады.
Дене шынықтыру және спорт жаттығуларының негізі бұлшық еттердің қимыл-
қозғалыс жасауы болып табылады. Қажет деп есептелген қимыл-қозғалысты
орындаған адамның көңіл- күйі ғана көтеріліп қоймай, оның бұлшық еттері
сергіп, рақаттанатын болады. Дене шынықтыру және спорт жаттығуларын
орындау адамның жан-жақты өсіп-жетілуіне қолайлы жағдай туғызады.

Жеңіл атлетика адамзат баласымен бірге жасап, бірге дамып келе жатқан
спорттың ең көне түрі болып есептеледі.
Жеңіл атлетиканың жеткен жетістіктері қазіргі кезде басқа спорт түрлеріне
үлкен ықпал тигізіп келеді. өйткені спорттың барлық түрлері де осы жеңіл
атлетиканың жүру, жүгіру, секіру, лақтыру сияқты негізгі жаттығулары
арқылы жетіліп, дамиды.
Жеңіл атлетикадан халқаралық жастары 1912 жылдан бастап өткізіліп келеді.

Спорттық жүгіру

Жүгіру
Жеңіл атлетика
Секіру

Лақтыру

Қазақстанда жеңіл атлетика бойынша арнаулы үйірмелер 1916 жылы алғаш рет
Семей қаласында құрылды.
Жеңіл атлетикамен шұғылдану үшін мына ережелерді білуі керек:
-қысқа қашықтыққа көп бала болып жүгіргенде әркім өз жолымен жүруі тиіс,
әйтпесе олар жүгіріп келе жатқанда бір-бірімен соқтығысып қалуы мүмкін,
-алыс қашықтыққа баяу жүгіргенде өзгелермен сөйлесуге болмайды, себебі
сөйлесіп жүріп уақыттан ұтылады,
-секіру жаттығуын орындамас бұрын секіріп түсетін жерге гимнастикалық
төсеніштің дұрыс төселуін, далада болса, шұңқырдағы ағаш үгіндісінің дұрыс
қопсытылғанын тексеріп алу керек,
-секірудің кез келген түрін ( үзындыққа секіру, биікттікке секіру)
орындауды өзіңнен бұрын секіргшен бала төсеніштен немесе шұңқырдан толық
шыққан соң ғана бастау керек,
-спорт құралдарын немесе допты мұғалімнің көрсеткен жағына қарай лақтыру
керек. Бұрын лақтырылған құралдарды жинап алу кезінде еш нәрсе лақтыруға
болмайды.
Ертедегі Греция жартастарының бірінен осыдан 2500 жылдай бұрын жазылған:
«Егер күшті болғың келсе- жүгір, егер әдемі болғың келсе-жүгір» деген жазу
табылған.
«Стадион» деген сөздің өзі гректің «стадия» деген сөзінен шыққан. «Стадия»
шамамен «200 метр қашықтыққа жарыса жүгіру» дегенді білдіреді.
Дұрыс әрі ұзақ жүгіру үшін кеудені сәл еңкейтіп, екі шынтақты бүгіп, аяқтың
аттау қозғалысына қарай екі қолы кезекпен сермеп жүгіру керек. Жүгіру
кезінде саусақтарды сәл бүгіп, басты сәл еңкейтіп ұстаған дұрас.
Шапшаң жүгіру үшін аяқты тез-тез қозғап, кең адымдап жүгіру керек.

Шапшаң жүгіру адымды кең ашып жүгіруге байланысты болады. Адымды барынша
кең ашып жүгірген адам жүгіріп өтуге тиіс қашықтықты берілген уақытта
жүгіріп шығады. Адым кең ашылмаса, қанша тез жүгіргенмен, уақыт жағынан
ұтылады. Яғни белгілі бір қашықтықты көрсетілген уақыт ішінде жүгіріп
өте алмайды.
Сондай ақ жүгіруші адымын кең ашқанымен тез аттап жүгірмесе, ол жоғары
көрсеткішке жете алмайды. Демек, шапшаң жүгіру үшін әрі кең адымдап, әрі
тез аттап жүгіруі керек.
Жүгіру-дене жаттығуларының еғ қолайлы және кең тараған түрлерінің бірі.
Жүгіру бүкіл организмге жалпы физологиялық әсер етеді.
Жүгірудін негізгі тәсілі- жүгіріп келе жатқанда денені дұрыс ұстай білу.
Белгілі бір қашықтыққа жүгіру үшін алдымен дайындық жаттығулары орындалады.
Бұл жаттығулар жүгіруші қандай қашықтыққа жүгіретініне байланысты
орындалады. Дайндық жаттығуларын орындау мына төмендегі сөрелік қалыптарды
үйренуден басталады.
-қысқа қашықтыққа жүгіруге арналған төмендегі сөрелік қалып
-ұзақ қашықтыққа жүгіруге арналған жоғары сөрелік қалып
-сөреден шыққандағы жүгіру адамның басталуы.
Мәселен, ұзақ қашықтыққа жүгіру керек болса, онда дайындық кезінде 100-
200метр қашықтықты жоғары қарқынмен жүгіріп шығу керек. Егерде қысқа
қашықтыққа жүгіру керек болса 20-30 метр қашықтықты жоғары қарқынмен
жүгіріп шығу қажет.
Қысқа қашықтыққа төмендегі сөреден жүгіреді.қысқа қашықтыққа жүгіру
қозғалыстын шапшаңдылығые арттырады. Сонымен бірге кедергілерден өту де
қозғалыстардың шапшаңдығын жетілдіріп, дамытады. Кедергілерден өту
ептілікті қалыптастыруға да үлкен пайдасын тигізеді. Қысқа қашықтыққа
жүгіргенде аяқты сілтей әрі кең адымдар жүгіру керек және шапшаңдықты
бірте-бірте арттыра берген дұрыс қысқа қашықтыққаа 40,50,60,80,100,200 метр
жүгірген кезде аяқты сермей ұшымен басу керек.Жүгіру кезінде денені дұрыс
және еркін ұстаған жөн. Қысқа қашықтыққа жүгірудің ерекшелігі-жүгіружі
жүгірер алдында түрегеп тұрмай, бір тізесін жерге тигізіп отыру қалпына
төмендегі сөрелік қалыпта болады. Жүгірер алдында жерге бір тізерлеп, екі
қолын сөре сызығына тіреп отырады. Осы жағдайды төмендегі сөелік қалып деп
аталады. Жүгіргенде спорттық шұңқырларды даярлай білудің, сөрегедұрыс тұру
мен берілген белгі бойынша жүгірудің үлкен мәні бар.
Төмендегі сөренің қарапайым түрі-сөре сызығынан бір табан ілгері жерге
кішкене шұңқыр қазылады, сол шұңқырдан жүгірушінің тізеге дейінгі аяғынын
ұзындығын дай ( тізеден аяқтың табанына дейінгі ұзындық) қашықтыққа тағы
бір шұңқыр қазылады. Шұңқырдын тереңдігі жүірушінің табанының үштен бір
бөлігіндей болуы керек. Екінші шұңқырдың артқы артқы қабырғасы алдыңғы
шұңқырдың қабырғасына қарағанда тірек болады. Екі шұңқырдың да алдыңғы
қабырғалары аяқтың ұшы тірелмейтін жайпақ болуы тиіс.

Төмендегі сөреден жүгіру «Сөреге» деген команда естілген бетте екі қолдың
ұшын жерге тигізіп екі иық сөре сызығының үстіне немесе алға шыққан қалыпта
бір тізерлеп отырады. «Дайындал» деген команда берілгенде жүгірушіартқы
тізесі мен денесін сәл көтеріп, ауыз арқылы терең әрі тез дем алады. Осы
қалыпта ол жүгірудің соңғы командасын күтіп тұрады. Мылтқ атлуы немесе
«марш» деген бұйрық берілгенде жүгіруші қолын жерден көтере беріп алға
қарай ұмытыладвы. Бұл сәтте, егер сол аяқ алдыңғы шұңқырда тұрса, дене
еңкейген қалыпта сол қолды қатты сермей жүгіру керек. Жүгіруші осындай
еңкейген қалыпта құлап қалмауы үшін ол алдыңғы аяқты шұқырдың артқы
қабырғасына тірей серпілген бетте кейінгі аяқтық шұңқырдан шығарып алға
қарай сілтеуі қажет. Қысқа қашықтыққа жүгіргенде бастапқы 20-25 метр
қашықтықты аяқты жерге қатты тірей басып жүгіру кере, бұлай жүгіру
шапшаңдықты үдете түседі. Сөреден шыққандағы алғашқы метрге шыққандағы
алғашқы адамдар өте кең болмай оның есесіне өте тез болғаны жөн. 20
метрге жеткен шамада, яғыни жоғарғы шапшаңдық қарқынына ие болғаннан
кейн, жүгіруші аяқты бірқалыпты сермей отырып, мәреге дейн осы қарқынды
сақтап жүгіруге тиіс.
Сөреден жүгіріп шығыу шапшаңдықты арттыру үшін, алғашқы 10-15 метрдей
екпінді баяулата жүгіріп өткен жөн. Мәреден өту жүгіру көрсеткіші болып
табылады. Сондықтан мәреге 10 метрдей қалғанда жылдамдықты төмендетпеуге
тырысу керек. Мәре кермесіне жақындағанда барынша екпіндей ұмытылу жүгіру
көрсеткішін жоғарлатады. Мәре кермесіне тақалғанда жүгіруші кеудесін алға
еңкейтіп, қолды артқа әрі төмен түсіріңкіреп жіберсе, оның екпіні үдей
түскен қалыпта болады. Мәреге жетуді үйрену кезінде мәре кермесіне жетуді
емес, шапшаңдықты бәсеңдетпестен мәре сызығынан жүгіріп өтуге дағдыланған
жөн. Осыдан кейін мәреге жақындағанда қарқынды үдету тәсілін үйренген
дұрыс.
Қысқа қашықтыққа жүгіру тәсілін үйрену 20 м қашықтықты 3-4 рет екпіндей
жүгіріп өтуден басталады. әрбір екпіндей жүгіру аралығында 3-5 минут үзіліс
жасалады. Осыдан кейін осы қашықтықты демалу уақыты 2 миут қа азайтып,
жүгіріп өту санын 5-7 ретке дейін жеткізу қажет. Біртіндеп 30 м қашықтықты
3-4 ретке дейін, 60 м қашықтықты 3-4 ретке дейін екпіндей жүгіріп өтуге
жаттығу керек.