Көшпенділер тарихи роман

Елубаева Лена

Қызылорда қаласы.

Қараөзек ауылындағы

№39 «Қызылөзек» орта

мектебінің мұғалімі

І.Есенберлин шығармашылығы жөнінде мәлімет.
«Көшпенділер» трилогиясы

Сабақтың мақсаты:
А/ Білімділік: І. Есенберлиннің өмірі мен шығармашылығы жөнінде
мағлұмат беру, трилогияның мазмұны мен кейіпкерлерімен таныстыру. ХУ-ХІХ
ғасырлардағы қазақ халқының тарихи шежіресін түсіндіру.
Б/ Дамытушылық: Әдеби теориялық білімдерін арттыру, өз пікірлерін
айтуға дағдыландыру. Ойлау, жүйелі салыстыру қабілеттерін жетілдіру.
Ә/Тәрбиелік: тарихи көркем шығармадағы ұлттық рухты негіздеп, ұлттық сананы
қалыптастыру, адамгершілікке. адамдық сүйіспеншілік өсиеттерге. баулу,
азаматтық, гуманистік қасиеттерді дарыту, еліне,халқына адал қызмет етуге
тәрбиелеу

Сабақтың көрнекілігі: І.Есенберлин шығармалары, электронды оқулық,
слайд, кестелер, кинодискет, телевизор

Сабақтың әдіс –тәсілдері: түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап,венн диаграммасы

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың типі: жаңа білім беру.

Сабақтың барысы: А/ Ұйымдастыру.
Ә/Оқушылардың назарын сабаққа аударып, оқу-құралдарын
түгендеу.
Б/ Үй тапсырмасын сұрау
Хамза Есенжанов «Ақ Жайық» романы
В/ Жаңа сабақ

1. Өмір жолына шолу жасау
|1915 жылы |Ақмола облысындағы Атбасар қаласында туған. |
|1940 жылы |Тау-кен институтын бітірген. Ұлы Отан соғысына |
| |қатысқан. |
|1947-67 жылдары|Қазақ мемлекеттік филармониясының директоры, Қазақ |
| |мемлекеттік көркем әдебиет баспасының редакторы , |
| |«Қазақфильм» киностудиясында сценарий редколлегиясының |
| |мүшесі. |
|1967-71 жылдары|“Жазушы” баспасының директоры |
|1971 жылдан |Қазақстан Жазушылар одағының екінші секретары |
|бастап | |
|1983 жылы |Алматыда 68 жасында қайтыс болды. |

І.Есенберлиннің қалам тартқан жанрлары: поэзия, проза, драматургия,
кинодраматургия

Шығармаларының жарық көруі
|1940 жыл |Алғашқы өлеңдері жарық көрді. Алғашқы он бес жыл ішінде |
| |поэма” сынды шығармалары жарық көрді. |
|1945 жылы |“Айша”, “Сұлтан” поэмалары жарық көрді. |
|1949 жылы |“Адамгершілік туралы жыр» өлеңдер жинағы жарық көрді. |
|1959 жылы |«Біржан сал трагедиясы» дастаны жазды |
| |“Адам туралы жыр” повесі жарық көрді. |
|1960 жылы |«Өзен жағасында» повесі жарық көрді. |
|1965 жылы |“Толқиды Есіл” повесі жарық көрді. |
|1966 жылы |“Айқас” романы жарық көрді. “Айқас” романы үшін |
| |І.Есенберлинге Абай атындағы мемлекеттік сыйлықтың |
| |иегері деген атақ берілді. |
|1968 жылы |«Айқас» романына Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы берілді. |
|1967 жылы |«Қатерлі өткел» прозасы |
|1968 жылы |“Ғашықтар” романы |
|1969 жылы |«Қаһар» |
|1971 жылы |«Алмас қылыш» |
|1972 жылы |“Алтын құс” романы |
|1973 жылы |«Жанталас» |
|1974 жылы |“Көлеңкеңмен қорғай жүр” |
|1978 жылы |“Маңғыстау майданы”, “Аманат” романдары жарық көрді |

І.Есенберлиннің1956 жылы орыс тілінде жазылған «Песня о человеке»
романы1958 жылы қытай тілінеғ «Ғашықтар романы өзбек тіліне
аударылды.Көптеген шығармалры орыс тіліне аударылды.

«Көшпенділер» тарихи роман

1. Тарихи роман дегеніміз не?
Тарихи романдар деп - өткен тарихтың маңызды оқиғаларын қайта
жаңғыртып, оларды көркем түрде баяндайтын романдарды айтады

І.Есенберлин өзінің тарихи трилогиясында қазақ елінің ХУ-ХІХ ғғ.
Тәуелсіздік үшін табанды күрестерін көркем суреттейді. Осы жолдардағы
қиындықтардыішкі қайшылықтарды, адам қатынастарын, олардың әрекеті мен
мінез-құлықтарын, сырт жаулармен шайқаста шыныққан бірлікті, дәстүрді,салт-
сананы көрсетеді.Тарихи жазба деректерге , шежіре мағлұматтарына , аңыз
әңгімелерге сүйене отырып, қазақ халқының тарихынынң аса маңызды тұстарын
ашып, көптеген тарихи қайраткерлердің көркем тұлғасын жасайды.
«Көшпенділер» трилогиясы үш романнан тұрады.

Кестемен жұмыс
|Трилогияның қамтитын|Трилогияның |Трилогиядағы тарихи тұлғалар |
|уақыты |романдары | |
|ХУ – ХІ ғасырлар |“Алмас қылыш” |Әбілқайыр хан |
|ХІІ – ХУІІІ ғасырлар|“Жанталас” |Жәнібек хан, Керей хан |
|ХІХ ғасыр |“Қаһар” |Асан қайғы, Қазтуған,Абылай |
| | |хан,Бұқар жырау, Кенесары хан, |
| | |Ағыбай батыр |

Тарихи оқиғалардың трилогияда бейнеленуі
1) “Алмас қылыш” романында ХУ –ХУІ ғасырларда Қазақ хандығының құрылуы
Әбілқайыр, Жәнібек, Керей хандардың тақ үшін таласы, қазақ руларының
бірлесу идеясының басым суреттелуі

2) “Жанталас” романында ХУІІ –ХУІІІ ғасырларды Қазақстанның шетел
басқыншыларымен күрес және Әбілқайыр ханның Қазақстанның Батыс бөлігімен
Ресей патшалығы қол астына кіруі. Қалмақ хандығының қазақ еліне опасыздық
шапқыншылығы,Алакөл маңайында, Ордабасы өңірінде болған қырғын ұрыстар,
Ресей патшалығының қол астына кірген Әбілқайырдың түпкі армандарының жеке
басындағы түңіліс суреттері

3) “Қаһар” романында ХУІІІ ғасырда Абылай хан бастаған қазақ халқының
қалмақ басқыншыларын біржолата талқан етуі. Абылайдың қазақ елін дербес
Қазақ хандығына біріктіру әрекеттері. Абылай хан мен оның батырларының ел
тәуелсіздігі үшін күрестегі ерлік , даналық істері.
Абылай ханның қазақ елін біріктіру жолындағы жанталас күйзелістері
«Көшпенділер» киносынан үзінді көрсету.

«Алмас қылыш» бөлімінде басты кейіпкер Әбілқайыр ,Жәнібек, Керейлер.

Кейіпкерлерін талдау

|Әбілқайыр |
|1 |2 |
|Айлакер, ақылды, айбарлы ел |өз мақсаты жолында ешбір арамдық, |
|басшысы |азғындықтан тайынбайтын мейірімсіз, |
| |қанды қол |

Романнан үзінділер оқып танысу.
1. Шыңғысханның балаларына өсиеті
2.Абылай мен Бұқар жырау
4. Уали сұлтанның баласы Абылай
3. Батыр Баян мен Ноян
4. Абылайдың ақ бурасы
5. Абылайдың түсі
6. Абылайдың өлер алдындағы өкініші
7. Абылай хан мен сұрша қыз хикаясы

Венн диаграммасы

Сұрақтар мен тапсырмалар:
1. І.Есенберлиннің шығармашылық жолы қалай басталды?
2. Жазушының қандай кітаптары бар?
3. «Көшпенділер» трилогиясының идеялық мазмұны, үш кітапта суреттелген
кесек кейіпкерлердің іс-әрекеттері мен көздеген мақсаттары
4. Қай шығармасы үшін жазушы Абай атындағы мемлекеттік сыйлықты алды?

Сабақты қорытындылау, оқушылар білімін бағалау.

Үйге . «Көшпенділер» трилогиясыннан үзінділер оқу.
-----------------------
Прозалық шығарма
Қазақ халқының өмірі
Рулық жікшілдік
Кейіпкерлер оқиғалары
шынайы өмірде болған

Трилогия
Тарихи хроника
Әскери салт-дәстүр
Ерлікті, батырлықты дәріптеу
Хандыққа талас

Эпопея
Әдеби роман
Тұрмыстық салт-дәстүр Ақындықты, азаматтықты дәріптеу
Болыстыққа таласу