Сабақ жоспары :: Әртүрлі
Файл қосу
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
№1 Ақпараттық –коммуникациялық технологияның теориялық негіздері
«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»
Н. Ә. Назарбаев
Егеменді еліміздің тірегі – білімді ұрпақ. ХХІ ғасыр білімділер
ғасыры болмақ. Жаңа кезеңге бет бұру оңай емес.Ол үшін болашақ ұрпағын
тәрбиелеу керек.
Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл
кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты
барлық ақпараттық коммуникациялық технологиялар педагогтар қызметінің
барлық салаларына кірігіп, оның табиғи ортасына айналып отыр. «Білім
берудегі АКТ» ұғымы «оқытудың жаңа ақпараттық технологиялары», «қазіргі
ақпараттық оқыту технологиялары», «компьютерлік оқыту технологиялары» және
т.б., тіркестермен тығыз байланысты.
Білім беруді ақпараттандандыру процесі пән мұғалімдеріне,
әдіскерлерге, білім мекемелерін басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны
өз қызметтеріне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды. Ақпараттық
–коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін
дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі
сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр. Білім беруді
ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне ақпараттық технологияны
енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру қазақстандық білім беруді сапалы
деңгейге көтерудің алғы шарты.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың
біліктілігін арттыру процесі қазіргі заман міндеті.
Ақпараттық –коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға,
Интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың келешек ұрпақтың жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы аса мол.
Жедел дамып отырған ғылыми –техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық
салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналды.
Ақпараттық технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы,
адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік
қауымдастықтағы мемлекеттің рөлі тәуелді болады. Тұтас дүние қалыптастыру
мен қоғамдастықтар, жеке адам мен бүкіл дүниежүзілік қоғамдастықтың өмір
сүруі үшін жаңа жағдайларды қамтамасыз етуде ақпараттық –коммуникациялық
технологиялар маңызды рөл атқарады. Білім беру саласында электрондық
байланыс жүйелерінде ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, теле-
конференция телекоммуникациялық жүйелер арқылы іске асырылуы керек.
Заман ағымына қарай ақпараттық технологияларды қолдану айтарлықтай
нәтижелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық
білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік
ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің
мақсаты:
- үйренушінің шығармашылық әлеуетін дамыту; коммуникативтік
әрекеттерге қабілетті болуды дамыту; сараптамалық –зерттеу
қызметі дағдыларын дамыту; оқу қызметі мәдениетін дамыту;
- оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін қарқындандыру, оның
тиімділігі мен сапасын арттыру;
- қазіргі қоғамның ақпараттануымен байланысты пайда болатын
әлеуметтік тапсырысты өткізу.
Мұғалімнің АКТ пайдалану жөніндегі қызметі табиғатының, оның
мақсаттарының уәжінің өзінің сапалық өзгеруі оқыту мақсатында АКТ пайдалану
дағдысына әсер ету жолымен мүмкін болуы мүмкін.
АКТ пайдаланудың мәні компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін баланың жеке
тұлғасын дамыту проблемасының маңына топтасқан дидактикалық -әдістемелік
проблемалық міндеттерді шешуге бағындыру
болып табылатындай. Сондай-ақ педагогтың компьютерік сауаттылығы АКТ
пайдаланудағы жеке тәжірибесін тұжырымдау есебінен сапалы түрде артады.
Қазіргі жағдайда педагогтардың ақпараттық –коммуникациялық
құзырлылығы кәсіби мамандықтың құрамды бөліктері болып табылады.
Білім беру барысында ақпараттық –коммуникациялық технологияларды пайдалану
Қазақстан Республикасы орта білім жүйесін ақпараттандыру туралы
мемлкеттік бағдарламасында «... ҚР дүниежүзінің дамыған елдері сияқты орта
білім беру жүйесінен ақпараттандырудың жолына түсуі тиіс, яғни бірыңғай
ақпараттық білім беретін желіге негізделген оқыту жүйесін жасау керек. »
Осы тұжырым білім беру жүйесін ақпараттандырудың мақсаты болып табылады.
Бұл бағдарламалардың міндеттерінің бірі –мектептерді компьютерлендіру.
ХХІ ғасыр ақпараттық қоғам табалдырығына аяқ басқан сәтте –ақ
республикалық білім берудің жаңа жүйесі, яғни білім беру жүйесін
ақпараттандыру ісі қолға алына бастады. Заман талабы оқу үрдісінде
компьютерлік технологияны енгізуді, оны кең көлемде қолдануды қажет етеді.
Электронды оқыту интерактивті жүйе болып табылады. Электрондық оқулық
«оқушы-компьютер-мұғалім» жүйесін қалыптастырады, яғни оқушы жаңа тақырыпты
ақпарат көзі –компьютерден оқып қажетті мәліметтерді алып, мұғалімге
түсіндіріп бере алатындай болуы керек.
Білім беруді ақпараттандыру –жаңа технологияны пайдалану арқылы
дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асырады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны яғни
компьютерді оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы
зор.
Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін
жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді,
интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы
арта түсері анық.
Мысалы 9 сыныпта «Компьютерлік желілер» тақырыбында өткізген ашық
сабағымдағы жаңа технологиялардың кейбір элементтерін көрсетіп кеткенді
жөн көрдім:
1. Венн диаграммасы
Электронды пошта Кәдімгі
пошта
2. Бес жол өлең: Интернет
1. Интернет
2. қызықты, ақпаратты
3. Мәлімет береді, хабар таратады, байланыстырады.
4. Интернет- компьютерден құралған.
5. Ақпараттық өріс.
Корпоративті
Телекоммуникациялық
есептеуіш
ауқымды
желі
аймақтық
интернет желісі
желі
жергілікті желі
Шина тәріздес Сақина
тәріздес
Жұлдыз тәріздес
Ақшақар тәріздес
Осы жаңа технология стратегияларды интерактивті тақтадан енгізіп
қойсақ, оқушылар шығып жауаптарын орындайды. Бұл сабақты алдын ала
электронды оқулықтан тыңдап, көріп оқушылардың есте сақтауы бойынша
орындатқан тиімді.
Сабақтың қызықты да түсінікті болуы мұғалімнің шеберлігі мен
ізденімпаздығына тікелей байланысты.
Мысалы физика пәнінен сабақ берген кезде ақпараттық технологияларды
пайдалану үлкен жеңілдіктер туғызады, себебі кейбір лабораториялық
жұмыстарды электронды оқулықпен орындауға болады. Және де интерактивті
тақтаны пайдалана отырып, тест тапсырмаларын орындауға мол мүмкіндік бар.
Интернет желісінде жұмыс істеу де оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып, оны игеруіне шексіз мүмкіндіктер ашатыны
хақ.
Қазіргі заманғы дамудың талаптарына лайық ақпараттық –компьютерлік
технологияларсыз жоғарыда айтылғандарды шешу мүмкін емес.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында пән мұғалімдерінің біліктілігін
көтеру мектебіміздің негізгі міндеттерінің бірі. Пән мұғалімдеріне
ақпараттық технологияны өз еркіне пайдалану, ақпараттық сауаттылығын
қалыптастыру мақсатында әр каникул кезінде компьютерден білімдерін
толықтырып отырамыз. Пән мұғалімдерінің де қызығушылығы артуда, өз ашық
сабақтарына интерактивті тақтаны пайдалану, компьютерді пайдалану арқылы
сабақтарын тиімді өткізеді. Әсіресе, ағылшын тілі мұғалімдері мультимедиа-
лингофон кабинетінде сабақ өткізгенді жөн санайды. Оқушылардың
қызығушылығының артуына ықпал жасайды.
Жоғарыда айтылған ой-пікірлерді тұжырымдай келе компьютерді қолдану
негізінде мектеп пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді
ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Осы тақырыпты қорытындылай келе ұсынысымды айта кеткенді жөн көрдім:
- қазір техниканың дамыған заманы, интерактивті тақтаны пайдалану көп
мектепте жүзеге асырылған, соның негізінде мұғалімдерге әдістемелік көмек,
пән бойынша өтетін білім жетілдіру курстарын қашықтықтан оқыту қолға алынса
деймін.
Ақпараттық –коммуникациялық технологияны оқу тәрбие үрдісіндегі
қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық
шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып,
еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлесі мол.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Информатика негіздері» журналы
№4-2008 жыл – Ж. Садыбекова
«Оқу –тәрби үрдісінде ақпараттық –коммуникациялық
технологияны қолдану қажеттілігі» (4-5 бет)
№3-2006 жыл - М. Ғалымжанова
«Ақпараттық коммуникациялық технологияларды
пайдалану арқылы білім беру деңгейін көтеру» (2 бет)
2. «Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы инновациялық
технологиялардың ролі мен маңызы» Республикалық ғылыми-практикалық
конференция материалдары (30 сәуір 2008 жыл) –
Б. А. Әлмұхамбетова, М. А. Ғалымжанова «Білім беру жүйесі қызметкерлерінің
біліктілігін арттыруда ақпараттық –коммуникациялық технологиялардың
қолданылуы» -17 бет
М. А. Ғалымжанова «Педагогтардың ақпараттық –коммуникациялық құзырлылығын
қалыптастыру бағыттары» -48 -бет
3. Информатика негіздері №2-2008 жыл
Сұрауымбетова Р. «Білім беру деңгейін көтеруде ақпараттық-коммуникациялық
технологиялардың рөлі» -2 бет
№2 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ САЙ ҚҰЗІРЕТТІ МАМАНДАР ДАЯРЛАУДЫҢ ӨЗЕКТІ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
Еліміздегі қазіргі білім саласын заман талабына сай дамыту керек
екендігі күмән туғызбайды. 1997 жылы әлемдік білім кеңістігіне кіру туралы
Лиссабон конвенциясына ТМД елдерінің ішінде Қазақстанда қол қойды. Бұл
құжатты қабылдау жоғары білім берудің сапасын одан әрі жақсарту мақсатында
орта жалпы білім берудің мерзімін ұзартуды талап етеді. Білім мен ғылым –
әлеуметтік жағдайды жақсартудың құралы, прогресске апаратын жол десек, 12
жылдық білім беру жүйесі – бүгінгі күн талабынан туындап отырған өзекті
мәселе.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі 12 жылдық білім беруге жаппай көшуді 2008
жылдан, 2010 жылға қалдырды.
ҚР 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасының бірнеше бөлімі -
білім беру мазмұнын жаңартудың негізгі бағыттары, білім беру процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері, педагогикалық кадрлардың құзіреттіліктеріне
арналған. Осы бөлімдерде педагог кадрлерге 21 ғасырдың мұғалімі қандай
болу керек, келешекте өзіне қандай талап қою керектігі анық көрстілген.
Білім берудің қандай түрі болмасын мұғалім – басты, әрі шешуші тұлға.
Тұжырымдамада нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқытудағы
мұғалімнің оқыту процесін ұйымдастырудағы негізгі мақсаттары көрсетіледі:
оқу процесінің нақты мақсаттарын ұйымдастыру, білім беру стандарттарының
талаптарына сәйкес конструкциялау, ақпараттық ортаны анықтау, ұсыну, бағыт
беру. Оқушыға қолдау көрсету және психологиялық жағымды орта құру, білім
алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін қарастыру, нәтижелерді бағалау,
қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған оқытуды уақытында түзету.
Осы мақсаттарды орындап шығу үшін әрине өз ісіне берілген, кәсіби
маман қажет. 12 жылдық мектептің педагогы өзін жоғары деңгейде
қалыптастырудың бірнеше құзіреттілігін игеруге міндетті.
Арнайы құзіреттілік – өзінің кәсіби қызметпен жоғары деңгейде
айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай білетін қабілет.
Мұғалім үнемі ізденісте бола отырып, жаңаша оқытудың модульдік, рейтингтік
жүйе, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау технологияларының әдіс-тәсілдерін
өз ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп
қолданғаны жөн. Сонымен қатар психологиялық-педагогикалық білімін
жетілдіріп үйренумен қатар, сол білімін өз ісінде шебер пайдалана білетін
болуы керек. Оқушының кез-келген сұрағына жауап беруге даяр болуға тиіс.
Әлеуметтік құзіреттілік – бірлескен кәсіптік қызметпен айналысу
қабілеті
(ұжыммен, топпен), қызмет ету, басқару кәсібінде қабылданған кәсіби қарым –
қатынас тәсілдерін қолдана білу.
Яғни, мұғалім оқушылармен қарым – қатынаста тактикасын баланың жасы,
рухани өсуіне байланысты өзгертіп отыруы керек. Оқушыларды топтық, ұжымдық
жұмыстар жасай алуға, соның ішінде жеке тұлғаның дамуына мән беруі керек.
Білім беру құзіреттілігі – білім беру қызметінде кәсіби білімді,
білік пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық және білім
беру қызметінде субьектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық,
педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу
қабілеті. Әрине, мұғалімдікке кездейсоқ адамдар келмеуі керек. Мұғалімдік
маман атына лайық болуы керек. Мұғалім оқушыға қай жағынан болсын өзін-өзі
ұстауы, сөйлеуі, жүріс-тұрысы, киім-киісі жағынан болсын үлгі. Бұл жағдайда
оқушының жеке адам ретінде қалыптасуына жанама әсер етеді. Оқушыларды
сыйлау, олардың құқығын, ар-намысын сыйлау. Оқушының ар-намысын
сыйламаған, құқығын аяққа таптайтын мұғалімді оқушы да сыйламайды, ұстаз
оқушыларына тәлім-тәрбие бере алмайды. Мұғалімнің өз жұмысына
ықылассыздығы, жүрдім-бардым қарауы оқушыға тікелей әсер етеді. Талап қоя
білмейтін, оқу процесін ұйыдастыра алмаған мұғалім ешқандай нәтижеге қол
жеткізе алмақ емес.
Қазіргі аса қарқынды өзгерістерге толы әлеуметтік – экономикалық
жағдайда білім беру жүйесінде педагогке қойылатын талап та ерекше екендігі
түсінікті. Бұл мынандай фактілерге байланысты:
оқытудың әр алуан түрлері мен әдістерін қолдану,
топтық жұмыс дағдыларын дамыту,
әрекеттерге үйрету,
нақты ситуацияларды талдау.
Мұғалімге өз ісінің маманы болумен қатар, оның бойында баланы жақсы
көру, баланың көзқарасы мен пікірін сыйлау, тыңдай білу керек. Кез –
келген ұстаз «Балалар құқығы туралы заңды» және Конвенцияны әрқашан
басшылыққа ала отыруы шарт. Бала құқығын сыйлау баланың құқықтық санасын
көтеруге, құқықтық тәрбие беруде маңызы зор. Құқықтық мемлекет құруды
мақсат еткен Қазақстан жағдайында баланың құқықтық түсінігін ерте
қалыптастыру қоғамның болашақ тәртіпті, тәрбиелі азаматтардан тұратындығына
кепіл болады.
Қазіргі және бұрыннан қалыптасып кеткен көзқарас бойынша мұғалім тек
өз пәнінің төңірегінде ғана қалып қоймай, қоғамда болып жатқан өзгерістерге
құлағы түрік, көзі ашық, жан-жақты талдау жасай білетін маман болуы шарт.
Қоғамдағы саяси-экономикалық, құқықтық жағдайларды, әлеуметтік мәселелерді
талдай білетін, оны оқушылар игергенде бір саты алда бола білуі керек.
Яғни, өз пәнінің айналасында ғана қалып қойса, балаға білім мен тәрбие
беруде биік мақсаттарға жете алмайды.
Өз ісінің кәсіби маманы болу қай мамандықтың иесіне болсын қойылатын
басты талап. Дәстүрлі мұғалім «жеткізуші», ал оқушы «қабылдап алушы»
немесе мұғалім дайын піскен мәліметті беруші, ал оқушы оны дайын күйінде
қабылдап алушы схемасы дәл қазіргі нарықтық бәсеке заманында мүлде
тиімсіз. Нарықтық бәсекелестік мектепке, мұғалімге қатысы жоқ деп
ойлайтындар қателеседі. Мұғалім жалпы стандарттық талаптармен бірге, нағыз
сыншы алдындағы оқушылардың талабы мен сынына төтеп бере алуы керек.
Кәсіптік білімі төмен мұғалімді балалардың өткір сынының өзі–ақ, оның
кәсіби шеберлігін үнемі қажетті деңгейде ұстауына әсер етеді.
Қазақстан - демократиялық мемлекет құруды мақсат етіп отыр. Ал, ол
тек ашық та әділ сайлаулар, БАҚ – тың еркіндігі т.б. ғана емес мектепке де
қатысты. Мектеп өмірін демократияландыру өзін–өзі басқару, бала құқығының
сақталуы, орындалуы, оқушылардың өз пікірлерін ашық, еркін айта
алуы, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне талап қою т.б. байланысты.
Мектепті демократияландыруға ұстаздардың да дайын болуы, соған ат
салысуы оқушылардың белсенділігін арттырып, болашақтың жігерлі азаматтарын
дайындаудың алғашқы негізі қаланады. Кәсіби құзырлылық – мұғалімнің
біліктілігін арттыру, қоғам алдындағы жауапкершілікті сезіну, жоғары
деңгейге үнемі ұмтылу мен үнемі ізденіс, жаңашылдығы мен жаңалықты қабылдай
білуі мен қолдана білу, адами құндылықтарға сай бола отырып, сол
құндылықтарды балаға сіңіре білу.
12 жылдық білім беру психологсыз іске аспайды. Ол туралы, яғни
психологтың орны туралы тұжырымдамада айқын көрсетілген. Мектеп психологы
баланың жан-дүниесімен жұмыс істеу керектігі түсінікті. Сонымен қатар,
оқушыға білім беру процесі барысында әр мұғалім білім беру, оқу процесін
ұйымдастырумен қатар олардың психологиялық ахуалын да назарда ұстауы қажет.
Яғни, әр мұғалім психолог болуы керек. Сыныпта балаларды алалау
(әлеуметтік, ұлттық т.б.), жаман оқитындар немесе жақсы оқитындар деп ашық
түрде бөлу жеке тұлғалық және ұжыммен жұмыс істеуге нағыз кедергі болады
да, психологиялық ахуал бұзылған жерде білім беру мен білімді игерудің
түпкі нәтижесіне қол жетпейді.
Қазіргі заманғы психологияны кәсіби деңгейде болмаса да, белгілі бір
дәрежеде игермеген мұғалім жарты қаруы жоқ жауынгер іспеттес. Бала
психологиясына сезімтал болу ұстаз үшін бала жүрегіне жол табар жарты жеңіс
деуге болады.
Сонымен, 12 жылдық білім беру жағдайындағы мұғалімнің кәсіби
құзіреттілігі оқушыға таным – бағыттық білім берудегі ең басты міндеті.
Мұғалімнің білім деген теңіздегі кеменің бас «капитаны» болғандықтан, сол
кемедегі «матрос» – оқушылардың қабілеті мен жеке қасиеттерінің көзін
ашуға көмектесетін нағыз маманы болуы тиісті.
№3 Мұғалімнің сабақты өзіндік талдауы: сабақтың тиімділігінің бағалау
критерилері
1. Оқу үрдісінің заңдылығы
2. Сабақты талдау түрлері мен типтері
3. Сабақты талдаудың жалпы критерилері
4. Сабақты өзіндік талдаудың деңгейлері
5. Өзіндік талдау
6. Әдебиеттер
Сабақ – логикалық аяқталған, толық, шектеулі бағандармен негізделіп
қамтылған оқу-тәрбие үрдісі. Оның құрамында күрделі тығыз байланыста оқу
процесінің негізгі элементтері қамтылған: мақсат, міндет, мазмұны, әдісі,
тәсілі, түрі, оқушы мен оқу арасындағы іс-әрекеттің байланысы.
Сабақ өз алдына мұғалімнің шеберлігінің айқын көрінісі болғанымен , бір
жағынан оқытудың психолого – педагогикалық заңдылықтарына, екінші жағынан
білім беру стандартының қоятын талаптарына негізделген.
Оқу үрдісінің жалпы заңдылықтары:
1. Мақсат қою қоғамның қажеттілігі мен даму деңгейіне, білім үрдісіне
қоятын талаптарына, тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуға тікелей байланысты.
2. Мазмұнын айқындау оқытудың мақсаты мен міндеттеріне, оқушының жас
ерекшелік және жеке дара қабілеттеріне, оқытудың теориялық және
практикалық даму деңгейіне байланысты.
3. Әдістерді таңдау оқытудың міндеттері мен мазмұнына, оқушылардың нақты
оқу мүмкіндіктері мен оларды қолдануына байланысты.
4. Оқу үрдісін ұйымдастыру формасы оқытудың мақсаты, мазмұны мен
әдістеріне байланысты.
5. Оқушылардың оқу іс-әрекетіндегі белсенділігі оқушылардың бойында ішкі
танымдылық түрткілердің және сыртқы ынталардың (қоғамдық,
экономикалық, педагогикалық) қамтылуымен тығыз байланысты.
6. Оқу үрдісінің тиімділігі барлық заңдылықтардың өзара байланысы мен
ұйымдастырылу жағдайына тәуелді.
Оқу үрдісінің жекеленген заңдылықтары:
• дидактикалық өз құрамына үрдістің мазмұнды – процесуалдық
сипаттамасын (мазмұны, тәсілдері, түрі, әдісі, формасы т.б.) қамтиды;
• гносеологиялық мұғалімнің басшылығымен оқушының қоршаған ортаның
нақтылығын, табиғаттың, қоғамның және өз - өзін факторлары мен
заңдылықтарын тану аспектілерін айқындау.
• психикалыққа оқушының оқу үрдісінің барысындағы айрықша ішкі
психикалық (танымдылық) іс - әрекетіне қатысты.
• кибернетикалық оқу үрдісіндегі барлық байланыстың сан қырлығын,
ақпараттық ағымының таралуын, ақпаратты меңгеруін басқаруды
бейнелейді.
• әлеуметтік жалпы үрдіске қатысушылардың (оқушы мен оқушы арасындағы
өзара қатынас, бағыттылық, оқудың әлеуметтік маңыздылығы т.б.) қарым
– қатынасын қамтиды.
• ұйымдастырушылық оқу үрдісін интеллектуалдың еңбек (оқу мен оқытушылық
еңбекті ұйымдастыру, олардың материалдық – техникалық жабдықталуы,
ынталандырылу, өнімділік т.б.) негізінде айқындайды.
Оқыту заңдылықтарын білу оқу үрдісін әртүрлі нақты жағдайларда қолайлы
құруға мүмкіндігін береді.
Сабақ талдау түрлері мен типтері
Сабақты талдау мен өзіндік бағалаудың өзі мұғалімнің шығармашылығының
элементі:
Өзіндік талдаусыз мүмкін емес:
• оқытудың толық жүйесін құру;
• шеберлікті арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту;
• озат педагогикалық іс – тәжірибені жинақтау;
• техникалық жұмысқа уақытты жұмсауды қысқарту;
• мұғалімнің өзіндік қорғау мен психологиялық ахуалды қамтамасыз ету.
Сабақ талдау типтері
1. – толық - мұғалім іс-әрекетінің стилін анықтау мен іс тәжірибесін,
оқу – тәрбие үрдісін сапалы ұйымдастыруды бақылау мақсатынды жүзеге
асырылады.
2. – қысқа - жалпы сапасын бағалау мақсатында және негізгі дидактикалық
категорияларды айқындайды;
3. – кешенді – сабақты ұйымдасту формасы, әдісі, мазмұны, мақсаты
арасындағы байланыс пен бірлінін жан – жақты қарастыруды болжайды. Көп
жағдайда бір тақытыпқа байланысты бірнеше сабақтарды талдауда және жас
мамандарды оқытуда қолданылады.
4. – аспектілі – сабақты бір түрін терең қарастыру қажеттілігі туындаған
кезде мұғалімнің іс - әрекетіндегі жекеленген амаладрың тиімділігі мен
кемшіліктерін айқындау мақсатында қолданылады.
Талдаудың әр қайсының бірнеше түрлері бар: дидактикалық, психологиялық,
тбиелік, методологиялық, ұйымдастырушылық.
Педагогикалық талдаудың мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін, осыған сүйене
тырып сабақтың бір аспектісіне (жалпы педагогикалық, психологиялық т.б.)
сәйкес келетін жекеленген талдау жүзеге асырылады.
Сабақты талдаудың жалпы критерилері
Нәтижелік. Сабақтың нәтижелігі сабақты өткізу технологиясына тәуелді деп
саналады, оқу үрдісін ұйымдастурудың негізгі ережелері орындауға
негізделген және неғұрлым технология сапалы, соғұрлым сабақты нәтижесі
жоғары. Сондықтан мұғалімнің және оқушының барлық іс-әрекеті қазіргі
заманғы психолого – педагогикалық жетістіктерді ескеру негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Сабақтың тиімділігін арттырудың негізгі жолдары
• танымдылық, тәрбиелік және дамытушылық мақсатты қою мен шешу;
• оқу үрдісінің қолайлығы (оқушының жеке дара мүмкіндіктері мен
қабілетін ескере отырып оқытудың барлық кезеңдерінде ең қолайлы
нұсқасын таңдау);
• оқушылардың танымдылық қызығушылықтарын қалыптастыру мен ынталандыру;
• оқытудың ынталандыру әдістері мен тәсілдерін қолдану;
• оқушылардың өзіндік іс - әрекетін ұйымдастыру;
• жалпы және арнаулы білім, білік, дағды тұтастығын қалыптастыру;
• қарама – қарсы байланыстың шапшаңдығын ұйымдастыру;
• оқушы мен мұғалімнің қарым – қатынасының ынтымақтастығын қалыптастыру,
жағымды психологиялық қолайлы ахуалды қамтамасыз ету;
Сабақ құрлымы:
Кәзіргі таңда ғылыми ақпарат ағымы өте үлкен, оқыту уақыты шектеулі. Ең
маңызды талаптардың бірі оқытудың әдістері мен тиімді мазмұнын табу
болып саналады.
Сабақтың құрылымы дидактикалық мақсат негізінде құрылады, оқу
материалының мазмұны, оқу іс-әрекетінің барысында жүзеге асырылатын ақыл-
ойлық және практикалық операция құрамына, психологиялық заңдылықтары мен
жағдайына (класс құрамына, дайындық деңгейіне, кесел келтіретін және
күшті оқушылардың әсері т.б.) сәйкес құрылады.
Қандай да бір оқу материалының меңгерілу деңгейінің заңдылыға сәйкес
мұғалім үйренудің логикасын, реттілігін құрады, ол оқытудың нақты
әдістері мен амалдардың көптеген түрлерінің сан алуандылығымен
байқалады.
Сабақтың ұтымды құрылымын қамтамасыз ететін:
• оқытудың, тәрбие мен дамудың мақсатын кешенді жоспарлау;
• сабақ мазмұнының ішіндегі негізгісін және тақырыптың маңыздысын,
нақтылығын бөлу;
• материалдың мөлшерлігі және қайталау уақыты, жаңа материалды оқу, үй
тапсырмасын бекітудің мақсатқа лайықты реттілігін анықтау;
• оқытудың ұтымды әдіс – тәсілдері, амалдарын таңдау;
• оқушыларға жеке дара және дифференциалды көзқарас;
• оқытудың қажетті оқу – материалдық жағдайын амтамасыз ету.
Оқушылардың танымдылық іс-әрекетін белсенділігін арттыру:
• оқушының оқу – танымдылық міндеттердің қабылдауы мен түсінуі;
• шешу жолдарының жоспарын құру;
• індеттің іс-жүзінде шешуі;
• міндетті шешу үрдісін бақылау;
• үлгіге сәйкес нәтижесін бағалау;
• жинаған білімін одан әрі жетілдірудің міндеттерін айқындау
Мұғалімге оқушыларға сабақ үстінде өзіндік шығармашылықпен оқу іс-әрекетін
ұйымдастыра білу қажет және оқытудың «белсенді» әдісін қолдана отырып
меңгерілу үрдісіне бақылау жасау, ерекше қарым –
қатынасты ұйымдастыра отырып көптеген әдістемелік амалдарды қолдана отырып
жүзеге асыру қажет.
Сабақты өзіндік талдау деңгейі:
1. Эмоционалдық - ырықсыз деңгей, мұғалімнің өзінің педагогикалық іс -
әрекетіне толық қанағаттануы немесе қанағаттанбау деңгейі.
2. Бағалау – сабақтың нәтижесінің қойылған мақсат пен жоспарға
сәйкестігін бағалау;
3. Әдістемелік – сабаққа қабылданған талаптар негізінде сабақты талдау
жасау;
4. Рефлексивті – себептері және одан шығатын нәтижені айқындау. Бұл
талдаудың жоғары түрі, оны іске асыру үшін психолого – педагогикалық
теорияны да қатыстыру қажет.
Сабақты өзіндік талдау
Оқушылардың көтерілуін, жетістігін ескере отырып іс-жүзінде орындалған
мен жоспарланғанды салыстыру арқылы өз іс-әрекетінің соңғы нәтижесін
бағалау мақсатында жүргізілген мақсаттың мазмұны мен міндеттеріне шын
жүректен ой -тұрғысында жүйелеп орналастыру болып табылады.
Мұғалімнің сабақты талдауға қойылатын негізгі талаптар:
• талданатын тақырыптың мақсаты мен міндеті;
• дидактика, психология, әдістеме, бағдарлама, нормативтік талаптар мен
әдістемелік ұсыныстардың негізін білу;
• өз сабағына талдау жасайтын позиция мен көрсеткіштерді айдындай білу;
• оқушылардың ерекшеліктерінің мінездемесі және сабақтағы жұмыста оның
ескерілуі;
• сабақтың жоспарын, түрін, құрылымын, мазмұнын, әдіс – тәсілдерін
дәлелдеу;
• сабақ барысында оқушылардың орындайтын жаттығулар мен тапсырмалардың
оқу міндеттерінің жүйесінде психологиялық және педагогикалық бағалау;
• сабақтың әртүрлі кезеңдерінде оқушылардың ойлау қабілетінің өз
бетінділігінің дамуын бағалау;
• сабақтың жоспарланған міндеттерін жүзеге асыру;
• сабақта фактілер мен әрекеттердің педагогикалық мақсатқа лайықтылығын
бағалау;
• сабақтың кезеңдерінің өзара байланысын көрсету мен бағалай білу;
• жүргізілген сабаққа(немесе кейбір кезеңдеріне) қанағаттануы
(қанағаттанбауы);
• сәтсіздіктерді немесе кемшіліктерді жоюды іске асыру жолдары;
Сабақты өзіндік талдау
1. Сабақтың жалпы құрылымын бағалау:
Бұл өткізілген сабақ сабақтың қандай түріне жатады?
Бұл сабақтың бөлім, тарау, тақырып ішіндегі орны қандай?
Осы үлгідегі сабақтардың ішінде элементтері нақты белгіленген бе?
Сабақтың әр бөлігіне жұмсалатын уақыт мөлшері дұрыс белгіленген бе?
2. Сабақтың дидактикалық мақсатын жүзеге асыру:
Осы тақырыптағы (сұрақтағы) бағдарламаның талаптарының барлығы байқалды ма?
Жаңа материалды түсіндірген кеде оқушылар қаншалықты белсенді
болды(қабылдауы, түсінуі, танымдылық қызығушылықтың оянуы)?
Жаңа материалдың жеке «бөліктерінің» шешілу жолдары дұрыс таңдалды ма?
Жаңа материалды оқыту кезінде нені өзгертуді қажет етті және қалай?
Алғашқы, жалғасқан бекіту өз орнын таба алды ма? (сабақтың арнайы таңдалған
кезеңінде жаңа материалмен түсіндіру барысында бекіту орын аблы ма)
Оқушылардың білім, білік, дағды деңгейінің сапасы қалай бағаланды
(оқушылардың қамтылуы қаншалықты, тақтаға шығару принципі т.б.)?
3. Оқыту үрдісінде оқушылардың дамуын жүзеге асыру:
оқушылардың ойлау операцияларының негізіне (талдау, синтез, жалпылау,
топтастыру, жүйелеу) қамтылуы орын алды ма?
Пәннің ішінде және пән аралық байланыс құру жүзеге асырылды ма?
Шығармашылық ойлауды дамыту әдістері қолданылды ма?
Жалпы дамуына қатысты қандай – бір ақпарат орын алды ма?
Оқушылардың эстетикалық дамуы орын алды ма?
4. Сабақ барысында тәрбиелеу.
Оқу материалының мазмұнындағы барлық тәрбие мүмкіндіктері қолданылды ма?
Дүние танымын қалыптастыруда қандай жұмыс жүргізілді?
Сабақта оқытудың өмірмен байланысы қалай жүзеге асырылды?
Мұғалім тұлғасының тәрбиелік әсері қандай болды?
5. Дидактиканың негізгі принциптерін сақтау.
Оқытудың принциптерін жүзеге асыруда мұғалімнің іс әрекеті мен оқушы іс -
әрекеті дұрыс ұйымдастырылды ма?
6. Оқыту әдістерін таңдау.
Оқытудың әдістерін таңдауда жалпы талаптар ескерілді ме (дидактикалық
мақсаты, оқу материалының спецификасы, пәннің, оқушының жас ерекшелігі мен
жеке қабілеттерінің жалпы мақсаттық бағытылыққа байланысы т.б.)?
7. Сабақтағы мұғалімнің жұмысы.
Сабақта мұғалімнің қандай іс-әрекеті орын алды қандай көлемде (сөйлеу іс-
әрекеті, тыңдау, жазу, оқушыларға көмек т.б.)?
Класпен қарым-қатынасқа орнатылды ма?
8. Оқушылардың сабақтағы жұмысы.
Сабақтың әртүрлі кезеңдеріндегі оқушылардың белсенділігі қандай болды?
Сабақта оқушылардың қандай іс-әрекеті орын алды?
Сабақта қандай тәртіп болды және неге?
9. Сабақтың гигиеналық жағдайы.
Класс бөлмелері жеткілікті жарық болды ма?
Оқушылар денсаулығы, бойы, үлгерімене байланысты отырғызылған ба?
Сабақ кестесіне дұрыс қойылған ба?
10. Кейбір әлеуметтік міндеттер.
Педагогикалық кеңес, әдістемелік бірлестік немесе мектептің зерттеуімен
қабылданған шешімімен байланысты міндеттер.
Жағдайға байланысты талдау барлық параметр негінде аталғандардың ішіннен
талдаудың бір-екі түрін ғана алуға болады.
Өзіндік талдау – мұғалімнің келесі сабаққа дайындалудың бастамасы.
Қазіргі сабаққа қойылатын талаптар.
Сабақ сапасының негізгі критерийі – оқушылардың білімділігі,
сабақтың мақсатына жету. Сабақтың нәтижелі болуының алғышарттарының бірі-
мұғалімнің мәдениеті, жан-жақтылығы мен адамгершілігі.
• Мақсаттылық.
a) Жинақтылық,тәрбиелілік, дамытушылық;
b) Сәйкестілік (жеке оқушыны дамыту,оның мүмкіндіктерін ашу
мақсатында)
c) Мазмұндық
d) Жас ерекшеліктеріне сай.
• Мазмұндық критерийі
a) қағидаларға сүйену
b) Маңыздылық
c) Құрылымның, мазмұнның қисындылығы
• Әдістемелік критерийі
a) мақсаттылық
b) мазмұндық
c) мұғалімнің жеке басының мүмкіндігі
d) оқушының мүмкіндігі
e) жұмыс жағдайы
f) қызметтің жаңаша ұйымдастырылуы
• Оқушының іс әрекетін ұйымдастыру критерийі
a) тиімділік; (жалпылама, топтық, жеке , жұппен)
b) тәртіптілік, реттілік және бірқалыптылық
c) мұғалімнің басқару қызметі
d) ұжымды игеру ;
• Оқу құралдар критерийі
a) таңдау және тиімді пайдалану
b) сәйкестілік
c) негізгіні айқындаушылық
d) Нәтижелілік критерийі
e) білім мен біліктілік, шығармашылық тәжірибе жинақтау;
f) тәрбиелік, дамытушылық,білімділікжағынан алға жылжыту.
№4 Сабаққа психологиялық талдау
Сабақтың психологиялық мақсаты:
1. Балалардың дамуын нақты оқу материалын және нақты сабақты оқып-
үйрену шегінде жобалау;
2. Сабақтың мақсаттық ұстанымында тақырыпты оқып- үйрену міндеттері
мен алдыңғы жұмыста қол жеткізген нәтижелерді есепке алу;
3. Оқушылардың дамуын қамтамасыз ететін психологиялық-педагогикалық
ықпалдың жекелеген құралдарын қарастыру.
Сабақтың стилі:
1. Сабақтың мазмұны мен құрылымын дамыта –оқыту қағидаларына сай анықтау,
оның ішінде:
• жүктеменің оқушының есте сақтауы мен ойлауына сәйкестілігі;
• оқушылардың жаңғырту және шығармашылық іс-әрекетінің көлемін
анықтау;
• білімді дайын күйінде (мұғалімнің сөзінен, оқулықтан, оқу
құралынан және т.с.с.) және өз бетінше саралау үдерісінде
меңгертуді жоспарлау;
• мұғалім мен оқушылардың проблемалық –эвристикалық оқытуды жүзеге
асыруы (проблеманы кім қояды, кім құрастырады, кім шешеді);
• мұғалім жүзеге асыратын оқушылардың іс-әрекетін бақылау, саралау
және бағалау, сонымен қатар оқушылардың өзара сыни бағалау, өзін-
өзі бақылау және өзін-өзі саралау есебі;
• оқушыларда іс-әрекет тудыру (жасалған жұмыспен байланысты
туындаған оңтайлы сезімдер түсініктемесі, қызығушылықты
көтермелеуші ұстанымдар, қиыншылықты жеңуге деген еріктік күш-
жігер және т.б. ) мен күштеудің арақатынасы (бағалауды еске
салу, қатаң ескерту, ақыл айту, т.б.);
2. Мұғалімнің өзін-өзі ұйымдастыру ерекшеліктері:
• сабаққа дайындаған және ең бастысы- психологиялық мақсатты
түйсінуі және оны орындауға деген ішкі даярлығы;
• сабақтың басындағы және оның барысындағы жұмысшы көңіл-күй
(жинақылық, сабақтың тақырыбы және психологиялық мақсатымен
үндестігі, қуаттылық, алға қойған мақсатын жүзеге асырудағы
табандылығы, сабақтың барысындағы барлық оңтайлы (оптимистік)
көзқарас, педагогикалық тапқырлық, т.б. )
• педагогикалық такт (оқиғалар, көріністер);
• сабақтағы педагогикалық ахуал (қуанышты, шынайы қарым-қатынасты
қолдау, іскерлік такт және т.б); (тактты әдеп деп беруге келмес
пе екен?)
Оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру:
1. Оқушылардың ойлауы мен елестеуінің өнімді жұмысы үшін қажетті
жағдайларды қамтамасыз ету шараларын белгілеу;
• оқушылардың оқып-үйреніп жатқан объектілер мен құбылыстарды
қабылдау және оларды түйсіну жолдарын жоспарлау;
• көзжеткізу, сендіру түріндегі ұстанымдарды қолдану;
• оқушылардың зейіні мен жинақтылығының орнықты жағдайларын
жоспарлау;
• оқушылардың жадында жаңа білімдер мен біліктерді қабылдауы үшін
қажетті бұрынғы алған білімдері мен біліктерін өзектендіру
жұмыстарының түрлі нысандарын қолдану (әңгімелесу, дербес
сауалнама, қайталау тапсырмалары) ;
2. Жаңа білімдер мен біліктерді қалыптастыру үдерісіндегі оқушылардың
ойлау мен елестету қызметін ұйымдастыру;
• оқушыларда білімдер мен біліктілердің қалыптасқан деңгейін (нақты
сезімдік ұғымдар, түсініктер, «жаңалықтардың» жинақ бейнелері,
қорытындыларды түзу) анықтау;
• оқушылардың ұғымдар түсінігін қалыптастырудың, түсіну деңгейлерінің,
ойлау қызметі мен елестетуін ұйымдастырудағы жаңа бейнелерді жасаудың
психологиялық заңдылықтарына сүйену;
• оқушылардың белсенді және өзбетінше ойлауын қамтамасыз ететін жұмыс
тәсілдері мен нысандарын (сұрақтар жүйесі, проблемалық ситуациялар
жасау, тапсырмаларды проблемалық-эвристикалық орындаудың түрлі
деңгейлері, жетіспейтін және артық мәліметтері бар тапсырмаларды
қолдану, өз бетінше жұмыс барысында шешуге болатын интеллектуалды
қиындықтар түзу, тапсырмаларды оқушылардың танымдық дербестігін дамыту
мақсатында күрделендіру) жоспарлау;
• түсіну деңгейін (бейнелеу, салыстыру, түсіндіруден жинақтау, бағалау,
өзектендіруге қарай) арттыру және ой толғау және ойды қорыта білу
білігін қалыптастыруға басшылық жасау;
• оқушылардың шығармашылық жұмыстарының алуан түрлерін қолдану (жұмыс
мақсатын, орындау шарттарын түсіндіру, материалды іріктеу мен
жүйелендіруге, сонымен қатар жұмыс нәтижелерін өңдеу мен рәсімдеуге
үйрету);
3. Жұмыс нәтижелерін бекіту:
• дағдыларды жаттығулар арқылы қалыптастыру;
• бұрын меңгерген біліктері мен дағдыларын жұмыстың жаңа жағдайларына
көшіруге үйрету, механикалық үдерісті болдырмау.
Оқушылардың ұйымшылдығы:
1. Оқушылардың оқуға деген қатысы, олардың өзін-өзі ұйымдастыруы және
интеллектуалды дамуының деңгейі;
2. Оқушылардың білімділік деңгейі бойынша мүмкін топтары, аталған
жағдайларды сабақ барысында оқушылармен жүргізілетін жұмыстардың жеке,
топтық және жалпы нысандарының үйлесімін анықтауда есепке алу.
Оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке алу:
1. Сабақты оқушылардың жеке және жас ерекшеліктеріне сай жоспарлау;
2. Сабақты күшті және әлсіз балаларды ескере отырып өткізу;
3. Күшті және әлсіз оқушыларға деген дифференциалды тәсіл.
№5 12 жылдық экспиремент сыныптарында информатика пәнін оқыту
ерекшеліктері
Елбасымыздың “2007 жылғы Жаңа әлемдегі Қазақстан” атты халыққа
жолдауында айтып кеткендей “Біз бүкіл еліміз әлемдік стандарттар
деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек”
Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының
деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына әлемнің дамыған
елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі күмән тудырмайды.
Өмір талабына сай мектеп жаңа әлеуметтік тапсырысты орындауға, басқа
мақсатты,формалы,сапалы білім беруге бағытталу қажет. Ойлап қарасақ, барлық
әлемдік кеңістіктегі білім беру идеологиясы “бүкіл өміріңнің “ принципінен
“өмір бойғы білімге” ауысады. Бұл иделогияны және ішкі резервті пайдалана
отырып, жаңа нарықтық жағдайларға жүйелі бейімделу механизімін орындау-
біздің міндетіміз.
Бүгінгі күнгі біздің ұрпақ, таңдауында шексіз мүмкіндік туған заманда
өмір сүріп жатыр. Оқушыны болашағына дұрыс таңдау жасай алатын, ұтымды
шешім қабылдай алатын,сондай-ақ өзінің өміріндегі өзгерістер ағымына
икемделе беретін, қабілетіне байланысты өмір сүру тәртібі күтіп тұр.
Сондықтан бүгінгі күнгі еліміздің білім жүйесінде оқыту үрдісін тың
идеаларға енгізілген жаңа мазмұнға қамтамасыз ету міндеті тұр. Жалпы орта
білім берудің жалпы ұлттық деңгейдегі басты мақсаты- Қазақстан
Республикасын әлеуметтік, экономикалық, қоғамдық-саяси өміріне белсене
араласуға дайын, құзіретті тұлғаны қалыптастыруға ықпал ету.
12 жылдық білім берудің өзіндік бір ерекшелігі ерте жастан
информатика пәнінің оқу бағдарламасына енгізілуі. Мұндай білім беру жүйесі
келешек ұрпақтың білімінің толығуына, жан – жақты болуына, шынайы әлем
жағдайында тәрбиелеуіне көп септігін тигізіді.
Сонымен қатар осы өзгерістерді іске асыру жолында жалпы педагогтар
қауымының психологиялық – педагогикалық жаңаруы көзделеді. Себебі, 12
жылдық мектеп жоғары мәдениеті, терең
адамгершілігі қалыптасқан жүйедегі құндылықтарымен, сенімдерімен өз
оқушыларының шығармашылық потенциалын дамытудағы инновациялық қызмет
қабіліттілігін өздігінен жетілдіруге білікті маманды талап етеді.
Қазіргі өмір талабына сай компьютерлік салауаттылықты жылдам дамыта
отырып, педагогикалық – психологиялық әдістемелік бастапқы дайындықты
қалыптастырмайынша, балалар өз білім деңгейлерін көтере алмайды. Сол
себепті информатика пәнін бастауыш сыныптан бастап енгізу қажеттілігі
туындап отыр. 12 жылдық эксперимент сыныптарының оқушылары қазіргі өмір
ағымына деген көзқарастарының жан- жақты жоғары дәрежеде дамуына байланысты
информатика пәнін жеңіл және тез меңгеруде.
Бастауыш сынып оқушыларына информатика пәнінің элементтерін оқыту
барысында жаңа ақпараттық технологияның керемет мүмкіндіктерін кез келген
пәнге қолдануға болатындығына көз жеткізу керек. Информатика пәні
күнтізбелік – тақырыптық жоспар бойынша 2 – 5 эксперимент сыныптарында
әрбір сыныпқа аптасына 1 рет, ал жыл бойына 34 сағаттан жүргізіледі. Бұл
сыныптарға арналған күнтізбелік – тақырыптық жоспардың алғашқы бөлімдерінде
оқушылар «Техникалық қауіпсіздік ережелерімен» танысады. Эксперимент
сыныптарында жүргізілетін сабақтардың ерекшелігі: оқушылар жылдам оқи және
жаза алмайтын болғандықтан, олар суреттеме бейнелер арқылы көрсетіліп,
түсіндіріледі. Сабақты қызықты жүргізуге және оларды сабақтан жалықтырып
алмауға көп көңіл бөлінеді. Осы мақсатта сабақ ортасында сергіту сабақтарын
қоса оқыту әдістері қарастырылады.
Бастауыш сыныптарға арналған бұл бағдарламада оқушылар компьютермен
танысып, олар өзара қарым – қатынаста болады, компьютер көмегімен әріп,
буын, сөздерді, шағын әңгімелерді баспалап, қарапайым арифметикалық
есептерді шығарады, сурет сала біледі. Сонымен қатар оқушылар өз бетімен
өлең, әңгіме, ертегі құрастырады және де осы өздерінің шығармашылық
жұмыстарын компьютерде орындап, медиасауаттылық портфолиосында сақтайды.
12 жылдық эксперимент сынып оқушыларына информатика пәнін оқытудың
әдістемелік құралында қамтылған материалдар – математика, қазак тілі,
сурет, ана тілі пәндерінің элементтерін қамтиды. Демек информатика пәнінің
басқа пәндермен пәнаралық байланысы жаксы сақталған.
Оқушылардың бастауыш мектеп кезеңіне тән физиологиялық,
психологиялық ерекшеліктерін, әрі ойлау қабілеттерін дамыту компьютердің
мүмкіндіктерін пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Басқа пәндерді
компьютерді пайдаланып оқытуда бастауыш сынып оқушылары мынадай
тапсырмаларды жеңіл орындайды.
- Математика сабағында қарапайым арифметикалық амалдарды орындауға
арналған есептер.
- Ана тілі сабағындак мәтіндік редактор кеңінен қолданылады, тақырыптық
шығарма, құттықтаулар жазуға болады. Бұл балалардың тіл байлығын, ойын
тиянақты жеткізу алуын, шығармашылық қабілетін және салауаттылығын
айқындайды.
- Бейнелеу өнері, дүниетану сабақтарында графиктік редактордың алатын
рөлі өте зор. «Тышқан манипуляторымен
жұмыс істеп үйренген оқушы қарындаш, ластик, бояу түстерін,
қылқаламды таңдап, әртүрлі геометриялық фигураларды, әртүрлі суреттерді
сала алады, түрлі түске бояу дағдылары қалыптасады.
- ән – күй сабақтарында әмбебап ойнауыш программасын тиімді пайдалануға
мүмкіндік бар. Бұл мұғалімнің магнитофон, күйтабақпен жұмысын
жеңілдетеді, тақтаға ән мәтінін жазу уақытын үнемдейді. Оқушыларға әр
түрлі өлеңдердің әнін тыңдауға, оған өзгертулер енгізуге, өздері
орындаған өлеңдерді компьютер арқылы тыңдауға мүмкіндік береді.
- Орыс тілі пәндерінде мультимедиялық программалар арқылы әр түрлі
ертегілерді тыңдауға, әрі эпизодтық бейнелерді көрсетуге болады. Мұндай
сабақтар балалардың есінде ұзақ сақталады, тіпті балалардың пәнге
деген, білімге деген құштарлығын арттыра түседі.
Бастауыш мектепте компьютерді пайдаланған кезде санитарлық-
гигиеналық талаптарға зор мән беріп, компьютерлік сынып ережелерін қатаң
сақтаған жөн. Мысалы, сыныптан кіріп-шығуға мұғалім рұқсат береді, әрбір
оқушы өз тобына тағайындалып берілген жұмыс орнынан ауыспауы керек, яғни
сынып белсенділерін сайлау, компьютерді және оған қосылған басқа
құрылғыларды да іске қосуға, өшіруге рұқсат етілмейді, оны мұғалім атқарады
және де компьютерге компакт-
дискілерді жүктеуді мұғалім жүргізеді. Сабақ жүргізу барысында қазіргі
кездегі санитарлық талаптарға сәйкес балалардың жұмыс ісіне олардың
денсаулығына қауіпсіздігі туралы санитарлық-эпидемиологиялық қорытындысы
бар компьютерлік техниканы ғана пайдалануға болады. Компьютер қолданылатын
бөлмелер барлық санитарлық-гигиеналық талаптарға сай болуы тиіс.
Компьютерлік сыныпта оқушылардың өздері және көздері шамадан тыс шаршамас
үшін бастауыш сынып оқушыларының компьютерде үздіксіз жұмыс істеу уақыты 10-
15 минуттан аспауы тиіс. Балалардың көздері талмас үшін компьютерде жұмыс
істеп болған соң, олардың көзге арналған арнайы жаттығулар жасауы керек,
жаттығуларды балалар экранға қарамай тұрғанда, қалыпты күйде демалдырып,
көз жаттығуларын барынша үлкен етіп орындауға тырысу керек. Балаларға
қызықты болуы үшін жаттығулар ойын түрінде орындалады.
Сөйтіп, жаңа компьютерлік технологияларды бастауыш мектептегі оқу-үрдісінде
жүйелі түрде пайдалану мынадай артықшылықтарды аңғартады.
- оқу-тәрбие үрдісінің қарқынын жоғарылату;
- оқытудың сапасын арттыру;
- оқушылардың дүниетанымын, кеңейту;
- оқушылардың компьютерлік сауаттылығын және білімге құштарлығын арттыру;
Эксперимент сыныптарда қарастырылатын материалдар көбінесе
суреттемелер арқылы келтіріледі. Нәтижесінде: бастауыш сынып оқушыларына
эксперимент тәжірибелер жүргізу барысында оқушылар берілген материалдарды
үлкен қызығушылықпен, жылдам қабылдап алу мүмкіндіктеріне ие болатындығының
куәсі болдық.
Информатика пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың
маңызы өте зор. Сондықтан, ізденген ұстаздан ғана шығармашыл, дарынды
шәкірттің шығары анық.
Сөзімді өз заманымның ғұламасы Летурно сөзімен аяқтағым келіп отыр:
«Егер сен тәнді шынықтыру, ерік жігерді шыңдау, жүректі ізгілендіру, ақыл-
ойды жетілдіру және сана сезімді теңестіру әдістерін білетін болсаң- онда
сен нағыз ұстазсың».
№6 Электрондық оқулықтарды инфарматика сабағында пайдаланудың
тиімділігі
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісіне үнемі
өсіп ақпарат көлемінің әртүрлі тегімен анықталады . Оқушыларға білім
беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану инновациялық бағытта
жұмыс жасау заман талабына сай етілуде. Оқу процесінде компьютерді
тиімді пайдалану және қолдану кейінгі жылдары айтарлықтай оң
тәжірибе беріп отыр.
Атап айтсақ, мектеп оқушыларының өз бетімен ізденісі , пәнге деген
қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамытуға , оқу қызметінің
мәдениетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше
қолайлы жағдай туғызып отыр .
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде
оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық
тапсырмалар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша
тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалар мен жұмыс
жасауға дағдыланады.
Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер , дыбыс
және музыка тыңдатып көрсетуге болады . Бұл , әрине мұғалімнің
тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді , әрі әсерлі. Меңгерілуі
қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа
тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын .
Төменде электрондық оқулықтарды пайдалана отырып өткен сабағымның
жоспарын ұсынып отырмын .
Сабақтын тақырыбы: Microsoft Word бағдарламасында кестемен жұмыс
Сабақтын мақсаты: Microsoft Word бағдарламасында кестемен
жұмыс жасауға үйрету . Оқушыларды Ақпараттық мәдениеттілікке
тәрбиелеу, өзін - өзі бағалауға, уақытты тиімді пайдалана білуге
үйрету. Оқушылардың Microsoft Word бағдарламасында және электродық
оқулықтармен жұмыс жасауда қабілетін дамыту .
1. Ұйымдастыру кезеңі .
Әр оқушының өзіне бекітілген компьютермен жұмыс жасауға
дайындығын тексеріп, сабаққа назарын аудару .
2. Үй тапсырмасын тексеру.
Үйге берілген тапсырманы тексеру мақсатында оқушылардан
электрондық оқулық арқылы тест алдым.Әр оқушы өзіне бекітілген
компьютерде отырып «Компьютерлік сауаттылық» атты электрондық
оқулығын ашып тест тапсырмасын орындады.Тапсырма орындалған соң
компьютерде қанша дұрыс жауап болғанын көрсетіп, оқушыға әділ
бағасын берді бұл оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады.
3-кезең.Жаңа сабақ түсіндіру.
Microsoft Word бағдарламасында кесте құрып және қалай жұмыс жасау
керек екенін түсіндіру мықсатында электрондық оқулықты пайдалану өте
тиімді.Оқулықты кестемен қалай жасау керек екенін толығымен
қамтылған. Электрондық оқулықты жазылған мәліметтерді сабақта
пайдалану өте тиімді, оқушының өз бетімен жұмыс жасауына көмектесіп
қана қоймай, ойлау қабілетін дамытады.
4.Сабақты бекіту. Кесте тақырыбына тапсырма
1.Төмендегі кестені сызып, мәліметті енгіземіз
2.Кестедегі фамилияларды сол жақ шетке;
3.Туған күндерімен сыныбын ортаға турала;
4.Бағаларын оң жақ шетке турала;
5.Мұғалімге жұмысыңызды көрсетіңіз.Алған білімдерін тексеру
мақсатында алдын ала кесте тақырыбына дайындалған тапсырма жазылған
парақша проектор арқылы көрсетіліп , оқушыларды тапсырманы орындап
мұғалімге жұмысын көрсетеді.
5.Сабақты қорытындылау.Жаңа материалды пысықтау оқушылардың
меңгерген білімдерін талдау, бағалау.
6.Үй тапсырма.Электрондық оқулықтар мен компьютерлік оқу әдістемелік
құралдарды өз дәрежесінде қолдануды үйренген оқушылар зерттеуге
құштар өзі белсенді жеке жұмыс істей алады. Мұғалімнің жұмысын
жеңілдетіп, оқушыны пассивтіктен құтқарады.
№7 ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ЖӘНЕ ІЗДЕНІСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Бүгінгі күнде байкап отырғанымыздай,дайын программалық жабдықтардың
молшылығы кезінде компьютерлік сауаттылық негіздерін меңгерумен
шектеліп,алгоритм мен программалауға көңіл болмеу-бұл компьютерлік
технологиядағы ең ауқымды шығармашылық потенциалдың программалауда
жатқанын ескермеу деп ойлаймын. Сондықтан да оқушыларды таныс алгоритмдік
тілдің көмегі арқылы программалаудың әдістерімен таныстырған жөн.
Есеп шығарудың алгоритмдік тәсілін күшейту және оны компьютерде шешуге
бағдарлау, яғни дұрыс программа құру дәлме-дәл пайымдай білуді, дәлелінің
мүлтіксіз болуын, оқыту процесінің ғылыми деңгейін арттыруды талап етеді.
Программа құруда және компьютерде жұмыс істеуді үйрену кезінде бұл талаптар
сырттай, мұғалім тарапынан емес, іштей оқушының есепті ұғына білуінен
туындайтынын атап өту қажет.
Оқушы жасаған программа, оның авторы-оқушы ұйғарған күйде емес, ол
программа қалай жазылған болса, дәл сол қалпында қабылдайтын әрі оны
орындайтын машинаның
«темір» логикасын сынала алатынын да маңызды.
Олай болса осы аталған проблемалардың тұтастай жүзеге асуының
негізгі кілті – оқушы ізденісі мен шығармашылығы. Ал оқушы ізденісі мен
шығармашылығы қай кезде туындайды? Ол әрине, әр пәнге деген оқушы
қызығушылығы болған жағдайда ғана туындайтыны белгілі. Қызығушылықтын өзі
оқушы оқу материалын толық меңгергенден пайда болады.
Ал мұғалімнің басты міндеті – оқушының әрбір ұғымы, терминді,
заңдылықтарды жаттанды қабылдамай терең ұғынып, теориялық білмдерін есеп
шығаруда, практикада қолдана білуге, дәлелдеуге, талдау жасауға үйрету.
Бұл мақсат мұғалімнің үнемі ерінбей –талмай ізденуді ,дидактикалық
әдістемелік жағынан өз деңгейін жетілдіруді , сабақ өткізудің тиімді
жолдары мен әдістерін қарастыруды талап етеді. Осы тұрғыдан алғанда өз
сабақтарымда оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі формаларын іздестіре
қолданып, сол арқылы оқушылардың танымдық
белсенділігін арттырып , шығармашылық ізденісіне жол ашуға баса назар
аударамын. Сондықтан әр сабақты жоспарлағанда мына жағдайларға көңіл
бөлемін:
1.Сабақтың мазмұны
2.Оны өткізу әдістері мен тәсілдерін таңдау
3.Сабақтың нәтижелігі
М ұғалімнің шығармашылық жұмысы ең алдымен сабаққа даярлықтан
басталады. Сабақ жоспарын жасағанда сынып оқушыларының қабілеттері мен
ерекшеліктерін, оқушының жеке психологиясын ескере отырып, сабақ өткізудің
тиімді жолы қарастырылады.
Оқушы ізденісі ең алдымен өз бетімен жұмыс істеуін әр түрлі деңгейде
ұйымдастыру, жеке тапсырмалар беру арқылы ойлау қабілеттерін таным
белсенділігін арттыру негізінде жүзеге асады. Өз бетімен жұмыстарды
мақсатына қарай оқыту, жаттықтыру, дамыту, қайталау, іздену, бағалау,
бекіту деп бөлемін.
Информатика пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдардың аздығы, оқушы
үшін дидактикалық матерериалдардың және жұмыс дәптерлерінің жоқтығы,
оқулықтың жетіспеуіне байланысты сабақты лекция және практикалық түрде
өткізген тиімді.
Практикалық сабақты өткізудің маңызы өте зор. Олар төмендегідей
ерекшеліктермен айрықшаланады:
- не істеу керек екенін мұғалім айтып тұрады, ал оқушы бұл тапсырманы
дереу орындайды;
- мұғалім оқушылардан сұрақ қойып алған білімін сұрай алады, ал оқушы
оған жауап береді;
- мұғалім тапсырманың дұрыстығын тексере алады;
- оқушының компьютермен жұмысы барысында пайда боған қиындықтарды сол
кезде шешуге блады;
- кейбір амалдарды оқушылар өз бетімен орындайды.
Сабақ берудің мұндай түрі:
- сынып оқушыларынан толықтай сұраққа жауап алуға;
- компьютерде практикалық жұмыс істеуге үйренуге;
- алған білімді практикада бекітуге;
- мүмкін қиыншылықтарды жеңуге және оқушы біліміндегі кемшіл тұстарды
анықтауға;
- білімі төмен оқушылармен жеке жұмыс істеуге;
- білімі басқаларға қарағанда едәуір жоғары оқушыларға өз бетімен
жұмыс істеуге толық мүмкіндік береді.
Осы орайда информатика пәнінен 8 сыныпта өткізілген практикалық сабақ
жоспарын ұсынып отырмын.
Word редакторында құжат әзірлеу
Мақсаты: оқушыларға мәтіндік редакторларда графикалық объектілермен жұмыс
істеу бойынша базалық білім беру
Сабақтың түрі: практикалық
Сабақтың отілу жоспары:
1. Ұйымдастыру
Әр оқушының өзіне бекітілген компьтермен жұмыс жасауға дайындығын
тексеріп, назарын сабаққа аудару
2. Қайталау жұмыстары
Информатика терминдерімен жұмыс.
Оқушылар алдын-ала үлестірілген беттерге номер бойынша төмендегідей 10
сұрақтың тек қана жауабын жазады.
Белгіленген уақыт мөлшері біткенде жинап алып, кодоскоп арқылы жауап
көрсетіледі.
Информатикалық диктант сұрақтары:
1. Ақпаратты енгізу құрылғысы (Пернетақта)
2. Информацияны сақтауға арналған құрылғы (жады)
3. Информацияның ең кіші өлшем бірлігі (бит)
4. Орындаушы орындай алатын командалар тізбегі (алгоритм)
5. ақпаратты өңдеу құрылғысы (процессор)
6. Ақпаратты шығару құрылғысы (принтер)
7. Дыбыс шығару құрылғысы (колонка)
8. Дыбыс жазу құрылғысы(микрафон)
9. Желіге қосылу үшін қажетті құрылғы(модем)
10. Дүние жүзілік компьютерлік желі(интернет)
3. Құжат әзірлеу. Туған жер- тұғырың
Әр бағанаға жазылатын тапсырма плакатқа жазылып тақтаға ілінеді.
1-бағанаға
Елбасы Н. Назарбаевтің халыққа жолдауы, ауыл жылы және оған қосар өз
үлесің жайлы қысқаша жазу
2-бағанаға
Жазылған мәтіннің мазмұнын ашатын сурет кірістіру
3-бағанаға
Ауыл тарихы және оның келешегі жайлы жазу
Тапсырма беріліп түсіндірілгеннен кейін оқушылар орындауға кіріспес
бұрын биылғы Елбасының жолдауы, ауыл жылы және туған ауыл тарихы,
жайлы сұрау. Егер оқушы жауабы толық болмаған жағдайда толықтырып
әңгімелеу.
4. Бағалау. Оқушылардың орындаған практикалық жұмысына 2 баға қойылады.
1. Мәтінді бетке дұрыс орналастырып форматтағанына;
2. Мәтінді тақырып мазмұнын толық ашатындай терең әрі ұғынықты
құрастырғанына және сауатты тергеніне.
Сабақ соңында ең әдемі және дұрыс құрастырылған құжатты баспадан
шығарып көрсету. Сабақты қорытындылап, жақсы нәтижеге жеткен оқушыларды
атап өту және оларға қосымша файлды дискетке енгізуге тапсырма беріледі.
Осы сабақ бойынша төмендегідей қорытынды жасауға болады. Оқушыларға
тапсырма жалпы берілмегенімен, оны толық орындау деңгейімен жүргізіледі.
1- деңгей: Оқушы көрсетілген бағана мен жолдан тұратын кесте құра білуді
және кесте ұяшықтарымен жұмыс істеуді қандай дәрежеде
меңгеретіндіктері көрінеді.
2- деңгей: Тіл байлығын, сауаттылығын және тарих тағылымдарын заман
ағымын түсіне білетіндігін мәтін құру арқылы көрсете білуі керек.
3- деңгей. Мәтін мазмұнына байланысты графикалық кескін кірістіру
тақырыбын қаншалықты меңгергендігін және дискетпен жұмыс істеу
мүмкіндіктерін көрсете білуі.
Әрине, материалды толық меңгерген, белгілі бір дағды мен
іскерлік қалыптасқан оқушы тапсырманы толық орындап шығатыны түсінікті.
№8 ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ ОРТАСЫНЫҢ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ДАМЫТУ
МҮМКІНДІКТЕРІ
Орта білім беру жүйесіндегі информатиканың рөлі ақпараттық
білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді
етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды
бөлігі болып табылатын ақпараттық технологияны қалыптастырудағы, сондай-ақ
оның әлемнің жүйелік- ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі. [1]
Ғылыми – техникалық прогресс заманында білім беруді
демократияландыру мен ізгілендірудің басты факторының бірі – оны
ақпараттандыру.
Ғылыми техникалық прогрестің қарыштап дамуы мен қоғамның
ақпараттануы оқу-тәрбие процесінде оқушының өзіндік таным қызметін атқара
білу әдіс–тәсілдерін менгеруін, өзгермелі ситуация жағдайында шапшаң
бағдарлай білу, компьютер тәрізді таным құралдарын пайдалана білуін талап
етеді. Басты мақсат - өзіндік таным қызметін жасай алатын жеке тұлғаны
тәрбиелеу. [2]
Жаңа мыңжылдық-бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол-өткенді
таразылап, өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс
анықтайтын уақыт. Әсіресе, бүгінгі біз өз күшімізді жарқын болашаққа
жұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және
мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру,
қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау-бүгінгі күннің ең негізгі
және өзекті мәселесі.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр –ақпараттандыру
ғасыры» деп аталды. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезең енді. Қоғамды
ақпараттандыру экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының негізгі
шарттарының бірі. Осы мәселені шешудегі басты рөл мектепке жүктеледі.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам- ол технология
ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам.
Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі – тек біліммен қаруланып қана қоймай,
өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне
қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру – адамға үздіксіз оқуға, білім
алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнынының
түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-
әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып
отыр.
Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі
проблемаларының бірі- «Білім-бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір
бойына» қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу
болып табылады.[3]
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының
өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу
траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Біздің ойымызша, ақпараттық-
білім беру ортасын жобалаудағы басты мақсат оқушының өздігінен оқуға
талаптандыру, яғни ізденімпаздыққа үйрету болып саналады.
Ақпараттық-пәндік орта ақпараттар ішінен керектісін іздеуге және
сонымен өз саласында жұмыс істеуге бағытталған ақпараттық-білім беру
ортасының бір түрі. Кәсіби ақпараттық орта дегеніміз – кез келген
маманның кәсіби талаптарын жүзеге асыра алатын, оның өз мәселелерін
басқалармен талқылауына мүмкіндік беретін қазіргі компьютерлік техника және
коммуникациялық байланыс құралдарына негізделген көпаспектілі,
біріктірілген программалық-ақпараттық нақты орта. [4]
Оқыту әдістерін жетілдіру тікелей білім беру жүйесінде тұтастай
ақпарат технологиясын дамытуға үлесін қосты. Жалпы педагогика, әдістемелер
және компьютердің түйісуінде жаңа бағыт-оқытудың ақпараттық технологиялары
дүниеге келді.
Оқу арқылы ақпараттың 10%, тыңдау, көрнекі құралдар арқылы 20%
ұштастырылса, 40-50% оқыту процесінде оқушы белсенділігін арттыратын
мүмкіндіктер жасалса, білімнің 70% есте сақталады екен. Нағыз өмір
шындығымен ұштастырылған ақпараттың бала ойында қалу дәрежесі 90%. Олай
болса мәліметті есте сақтау қолданылатын әдіс–тәсілге байланысты. Сол
әдіс–тәсілдің бірі–әр сабақтарда компьютерді пайдалану. Компьютер арқылы
түрлі суреттер, графикалық сызу, дыбыс, музыка тыңдау, мұғалімнің тақтаға
жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолдануға негізделген жеке әдістемелер оқу
мақсаттары мен жағдайларына байланысты қолданылуы қажет. Кейбір жағдайда
оқушылардың сұранысын терең ұғыну қажет болса, кей жағдайда пәндік
саладағы білімді талдау маңызды рөл атқарады.
Ақпараттық технологияларды пайдаланудың артықшылықтары мынадай:
1. Олар оқытудағы тақырып шеңберіндегі немесе белгілі бір уақыт
аралығында айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады.
2. Білімге бір – бірінен үлкен ара қашықтықта орналасқан әр түрлі
оқу орнында
отырып қол жеткізуге болады.
3. Оқытудың жүйесінің көп денгейлі жетілдіруі олардың таралымдалуы мен
оқу сапасын арттырады.
Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше немесе өзге оқушылармен
топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Компьютерлер көрнекі, бейнелі ойлауды, қозғалыстың ауызша
қарым–қатынас машықтары мен әрекеттерді және әлеуметтенуді дамыту үшін
мүмкіндіктер туғызатыны туралы дәлелдеп көрсетеді.
Компьютерді оқытуда қолданудың 2 негізгі бағытын көрсете кетелік:
1. Оқу курсындағы жаттығуларды арнайы жасалған ортада орындау.
2. Оқушылар ақпараттық технологиялар негізінде информатика пәнін ғана
емес, басқа да пәндерді өздігінен меңгереді.
Компьютерді оқыту процесінде пайдалану, физикалық, химиялық және
математикалық оқытудың мазмұны мен тәсіліне жан–жақты ықпал етті.
Ақпараттық технологияларды пайдалану, сондай-ақ компьютер оқыту
бағдарламаларын құру және қолдануды білдіреді. Ол бағдарламаларда дәстүрлі
оқытудан ерекше педагогикалық үйретушілік логикасы жүзеге асырылады.
Мектептегі сабақтар жаңаша ұйымдастырылады және мұғалімнің қызметі мен рөлі
өзгереді. [5]
Білім беру процесі – ақпараттық қоғам жайындағы жас өспірімдерді жан-
жақты даярлайтын процестер болуы қажет. Сондықтан білім беру жүйесінде
компьютерлерді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені компьютер адам қызметінің
барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру құралына айналды. Болашақ
мамандардың ақпараттық мәдениеті негіздерін қалыптастыру оқушылардың
компьютерде жұмыс жасауды игерумен тығыз байланысты.
Әдебиеттер тізімі:
1. Информатика негіздер. Ғылыми әдістемелік журнал. №4-2006ж. [1]
2.С.М.Кеңесбаев, Г.И.Салғараева. Білімді ақпараттандыру барысында болашақ
педагогті дайындау. Международной конференций, “Развитие информационных
технологий в высшей школе”, 11-12 сентября 2003 г, Алматы, стр. 70-74,
КазНУ им. Аль-Фараби. [2]
3. Информатика негіздері. Ғылыми-әдістемелік журнал. №5 2006ж..[3]
4. Ершов А.П. Компьютеризация школы и математическое образование.
//Информатика и образование, 1992, №5,6, С.3-13.
5. Информатика негіздер. Ғылыми әдістемелік журнал. №2-2005ж. [5]
№9 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ.
Елміздегі қазіргі білім саласын заман талабына сай дамыту керек
екендігі күмән туғызбайды. 1997 жылы әлемдік білім кеңістігіне кіру туралы
Лиссабон конвенциясына ТМД елдерінің ішінде Қазақстан да қол қойды. Бұл
құжатты қабылдау жоғарғы ілім берудің сапасын онан әрі жақсарту мақсатында
орта білім берудің мерземен ұзартуды талап етеді. Білім мен ғылым
әлеуметтік жағдайды жақсартудың құралы прогреске апаратын жол десек 12
жылдық білім беру жүйесі – бүгінгі күн талабынан туындап отырған өзекті
мәселе.
«Құзырлылық» ұғымы соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның
субъектілік тәжірибесінде ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп
отырған ұғым. Құзырлылықтың (латын тілінде «Competens») тікелей аудармасы
белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып
қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде үкім шығара алады дегенді
білдіреді. Шетел әдебиеттерінде «Құзырлылық» - «Терең білім», «Тапсырманы
талапқа сай орындау қабілеті», «Қызметті өзектерінде орындау қабілеті»
деген мағынада ашылады. Ресей ғалымдарының еңбектерінде құзырлылық мазмұны
«әлеуметтік – психологиялық», «коммуникативтік», «кәсіби – педагогикалық»
түсініктер арқылы ашылады. Оқушылардың білімі мен біліктіліктің бағалаудың
халықаралық бағдарламасы (PISA) негізінде жүргізілген зерттеулерге жасалған
талдаулар түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдесіндегі берілетін
тапсырмалардан бастаудың қажет екендігін көрсетеді. Оқушы PISA
тапсырмаларын орындау барысында ешқандай пәнге қатысы жоқ тапсырма шартын,
сұрағын басқа ақпарат көздерінен алынған ақпарат пен байланыстыра отырып,
берілген тапсырманың немесе ситуацияның шешілу жолдарының өзіндік вариантын
жасай білуі қажет. Он бес жастағы оқушылардың құзырлылығы «Оқушылардың
білімі мен біліктілігін бағалаудың халықаралық бағдарламасы» негізіндегі
тестілер арқылы анықталатындығын оның қойып отырған мақсатынан аңғаруға
болады. Оқушылардың білімі мен біліктілігін бағалаудың халықаралық
бағдарламасының мақсаты әлемдік деңгейге салыстырылатын әр мемлекеттің
оқыту нәтижелері жөніндегі сенімді мәліметтерді алу саралау. Олай болса,
PISA халықаралық дәрежедегі оқушылардың құзырлылық деңгейін бақылау үшін
пайдаланылатын диагностикалық құрал болып табылады. Құзырлылық тақтадағы
жауабын мәтіннен алып талқылап тұрған жауаппен емес жаңа өнімнің жасалуы
мен алынуымен бағаланады. Сонда ғана оқулықтар оқушының өз бетімен жұмыс
жасау рөлін атқарады, оқулық оқушының танымдық, пәндік, практикалық,
тұлғалық – тәжірибесінің күрделі пайымдамасы синетзі ретінде оқушы
құзырлылығын арттыруға мүмкіндік жасай алады.
Мұндай оқулықтар біріншіден, тұлға қасиеттеріне болжам жасай отырып,
тұлға қасиеттерін дамытудың диагностикалы мақсатын айқындауы қажет.
Екіншіден шешімі өзіндік дәрежеде қабылданатын проблемалық тапсырмалар
арқылы оқушы қызметін ұйымдастыруы қажет. Үшінші оқулық оқушының өз-өзіне
бақылау жасауына, түзетулер жасауына жағдай туғызуы қажет.
Құзырлылықты нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесінің сапалы
критерийі ретінде зерттеу бүгінгі күннің талабы. Оқушылардың білімі мен
біліктілігін бағалаудың халықаралық бағдарламасы PISA арқылы өлшенетін
сапа қабілет – құзырлылық. Сондықтан да құзырлылықты адамның
кездейсоқтықтан, стандартты емес ситуациялардан шығудағы нәтижелі әрекет
жасау қабілеті, тұлғаның кріктірілген қасиеті деп қарастыра отырып, жас
түлектің өмірден өз жолын табудағы басты критерийі ретінде қарастыруды
ұсынамыз. Жалпы білім мен біліктілік, дағды, тұлға қасиеті, қабілеті
өзінің даралығы мен сипатталып, өз бетімен жетілдіріп отырған жағдайда ғана
құзырлылықтың негізгі бөлігі бола алады. Білім сапасы құзырлылық
критерийі арқылы білім, біліктілік, дағды мен қоса тұлға қасиеттерін,
қабілеттерін қасти отырып бағаланады. Олай болса 15 жастағы оқушының
құзырлылығын анықтаудағы қолданысқа еніп отырған оқушының жалаң жаттанды
білімін ғана анықтау мен шектелетін бірыңғай ұлттық тесттің мақсатын
түбегейлі өзгерту қажет деп ойлаймыз.
Білім беру құзіреттілігі – білім беру қызметінде кәсіби білімді білік
пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық және білім беру
қызметінде субъектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық педагогикалық
және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу қабілеті. Қазіргі аса
қарқынды өзгерістерге толы әлеуметтік экономикалық жағдайда білім беру
жүйесінде педагогке қойылатын талап та ерекше екендігі түсінікті. Бұл
мынадай фактілерге байланысты:
- Оқытудың әр алуан түрлері мен әдістерін қолдану;
- Топтық жұмыс дағдыларын дамыту;
- Әрекеттерге үйрету;
- Нақты ситуациялар талдау;
Білім берудің, соның ішінде орта білімнің құндылық мәні білім
алушылардың қоғамдағы өз орнын табуға өзін әлемнің бір бөлігі ретінде
сезінуге жағдай жасайтын базалық құдіреттер түрінде берілген ұлттық
деңгейдегі базалық құжіреттер тұлғаның дамуы мен қалыптасуындағы білім
берудің мәні мен орнын анықтайды және ұлттық деңгейдегі білім берудің жалпы
мақсаттарының негізгі құраушысы болады. Базалық құзіреттер орта білім
берудің мақсаттары мен міндеттерін анықтауға бағдар береді және ұзақ
мерзімді сипаттағы күтілетін нәтижелер ретінде қарастырылады.
Білім берудің жалпы мақсаты:
- мейірімді адам;
- бауырмал отбасы мүшесі;
- шығармашыл дара тұлға;
- жауапкершілікті азамат;
- салауатты және кемелденуші тұлға ролдерін қамтитын базалық
құзіреттілікті мақсатты түрде дамыту арқылы білім алушылардың
үйлесімді қалыптасып дамуына саналы түрде өз өмірін ізгілендіруге
ықпал ету.
Орта білім берудің мақсаты пәндік және түйінді құзіреттердің дамуы
арқылы білім алушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына, алған білімін кез
келген оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалануына, өзін-өзі
дамыту мен өзіндік басқаруға дайындауға мүмкіндік беруді қамтамасыз ету.
Түйінді құзіреттер адамның адамгершілік құндылықтары мен ынталарын
қалыптастыруға, әлеуметтік және мінез - құлықтық әрекеттерінің дамуына,
алғы шарт болады. Әрбір білім салалары бойынша күтілетін нәтижелерді
анықтауға қызмет етеді.
Түйінді құзіреттерге:
- ақпаратты құзірет;
- коммуникативтік құзірет;
- проблемалардың шешімін тау құзіреттері жатады. Ал пәндік құзіреттер
білім алушылардың кең ауқымды әрекеттерін қамти келе олардыңмынадай
қабілеттерін сипаттайды:
- қоғам қажеттілігіне сай ана тілінде және басқа тілдерде қарым-қатынас
жасауға ынталы болуы;
- кең ауқымды мағынада математикалық сауаттылыққа ие болу, сонымен қатар
жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдана білуі;
- адамның табиғаттағы ролі мен орны тұрғысынан әлемнің ғылыми сипатын
түсінуі;
- өз халқының өткен тарихын білу отбасында, қоғамдастықта, басқа адамдар
мен қарым-қатынаста жалпы адамзаттық және әлеуметтік мәдени
құндылықтарға өз көзқарасын білдіре білуі;
- қазақ халқының мәдениетін, Қазақстан халықтарының және әлемнің мәдени
көп түрлілігін түсінуі және бағалауы;
- өзінің бәсекелестік қабілетін арттыру үшін өзін-өзі билеуге және
кәсіби өсуге ынталы болуы;
- өзінің дене күш қуатын, ақыл-ой қабілетін жалпы өмірлік әрекетін
жоғарғы деңгейде ұстап тұру үшін салауатты өмір салтын сақтауы жатады.
Пәндік құзіреттер білім беру салаларынің мәні мен орнын анықтайтын
мақсат болып табылады және күтілетін нәтижелерді анықтауда бағдар береді.
Білім берудің күтілетін нәтижелері бұл біріншіден, оқыту циклдары бойынша
тағайындалған қысқа мерзімді мақсаттар жүйесі, екіншіден оқытудың нақты
кезеңдеріндегі жоспарланған соңғы өнім болып табылады.
Оқытудың соңында оқушылар төмендегідей күтілетін нәтижелерге жетуі
тиіс:
- табиғат бірлігі және олардың өзара байлынысы туралы ұғымдарды дамыту
үшін биологиялық терминдерді және ұғымдарды заңдар мен заңдылықтарды
біледі.
- Табиғатты танып білу, Қазақстандағы сирек кездесетін және жойылу қаупі
бар өсімдіктер мен жануарлар түрлерін қорғау, тірі организмдердің
табиғаттағы және адам өміріндегі рөлін түсінеді.
- Ғылыми ақпараттарды өз бетінше іздеу үшін ғылыми және көпшіліккке
белгілі әдебиеттермен, оқулықтармен жұмыс істеу кезінде пәндік
көрсеткіштерді қолдана алады.
- Практикалық іс-әрекеттерді іске асыру үшін, тірі табиғатқа деген
өзінің іс-әрекетінің әсерін бағалай біледі.
- Жалпы және бірлескен жұмыстарды орындау үшін мектепте және мектептен
тыс биологиялық шараларды, ғылыми, үйірмелік жұмыстарды экологиялық
шараларды өткізуге қатысады.
- Қауіпсіздік ережелерді жүзеге асыру үшін тірі органиизмдердің сыртқы
және ішкі құрылыстарын оқу кезінде зертханалық және ұлғайтқыш құралдар
мен жұмыс істеу ережелерін сақтай алады.
- Оларды күнделікті өмірде қолдану үшін тірі органиизмдер туралы
білімдерін қолдану негізінде жауапты шешімдер қабылдай алады.
- әртүрлі жағдаяттарды түсіндіру үшін эволюция үдерісінің күрделенуі
туралы мысал келтіреді, организмдердің клеткалық құрылыстарын және
органикалық дүниенің туыстығы мен бірлігін түсіндіра алады. Оларды әр
түрлі тұрғыда пайдалану үшін суреттер мен қарапайым тәжірибелердің
көмегімен өздігінен биологиялық ұғымдарға анықтама береді.
- Логикалық ойларын дамыту үшін тірі организмдердің ұқсастықтары мен
айырмашылықтары туралы қорытынды жасайды, нысандар мен құбылыстарды
салыстыра алады, белгілерін ажырата алады.
- өз түсінігін кеңейту үшін өсімдіктердің іріктемелерін және
жануарлардың қол тұқымдарын және микроскоптарды ашқан тарихи
тұлғаларға қызығуын танытады.
- Биотехнология, табиғатты ұтымдыпайдалану, табиғатты қорғау,
ауылшаруашылық саласындағы еңбек іс-әрекеттеріне болашақта қатысу үшін
биологиялық білімдерін практикада қолдана алады, білімдерін
жаратылыстану пәндері мен кіріктіре алады.
- Шешім қабылдау және жағдаяттарды бағалау үшін жергілікті жердің
өсімдіктері мен жануарларын танып білудің маңыздылығын түсінеді.
- Қоршаған шынайлылықпен бірге өзара әрекеттестікте туындаған
мәселелерді шешу үшін, өсімдіктер мен жануарлар және олардың құрылысы
туралы биологиялық блімдерін жаңа техникалармен ғылымдарға пайдалана
алады.
Оқушылардың базалық және түйінді, пәндік құзіреттері ең әуелі мектепте
оқыту үдерісі кезінде қалыптасады. 12 жылдық білім беру жағдайындағы
мұғалімнің кәсіи құзіреттілігі оқушыға таным – бағыттық білім берудегі ең
басты міндеті. Мұғалімнің білім деген теңіздегі кеменің бас «капитаны»
болғандықтан, сол кемедегі «матрос» - оқушылардың қабілеті мен жеке
қасиеттерінің көзін ашуға көмектесетін нағыз маманы болуы тиісті.
№10 АҚПАРАТТЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫН
ТҮРЛЕНДІРІП ӨТКІЗУДЕГІ МҰҒАЛІМНІҢ РӨЛІ
Елбасының «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл
еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін
көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, ІІІ тарауы, 18-ші бағытының 7-ші
тармақшасында: «Ақпараттық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа
нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті
де алдымызда тұр» делінген, сондай-ақ 17-ші бағыттың 3-ші тармақшасында «он-
лайн тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру
қажет» деп көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық
технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолдануын
қажет етеді. Осылайша оқу-тәрбие үрдісіндегі жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы мол.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие үрдісіндегі
қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық
шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып,
еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеті мамандар дайындауда үлесі мол.
“Мұғалім – мектептің жүрегі” – деп Ы.Алтынсарин айтқандай
оқушыға ақпарат мұғалім арқылы жетеді. Біздің қоғамымыздың болашағы
жастар болғандықтан мұғалімдерге білім жүйесінде көп күш жұмсау
қажеттілігі туындап отыр. Қоғамның қарқынды дамуы білім мен
мәдениетіне байланысты. Баланы болашаққа дайындау – бүгінгің күннің
ең негізгі мәселесі. ХХІ ғасыр ақпараттандыру ғасыр. Ол жаңалықтың
жаңа технологияның дамыған кезеңі. Қоғамды ақпараттандыру – мәдениетін
дамуының шарттарының бірі.
“Ақпарат” сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген
ұғымдарды білдіретін сөзінен шыққан. Қазіргі кезде ақпарат күнделікті
тұрмысқа, ғылымның әр түрлі философия, экономика, физика, математика,
информатика т.б. Салаларына кеңінен енгізіліп келеді. Бірақ әрбір
ғылымның ақпарат туралы өз ұғымы мен түсінігі бар екендігі бізгі
күмән келтірмейді.
Ақпаратты қоғамға сай баланы тәрбиелеу-мұғалімнің міндеті болып
отыр.Терең білімді, ақпарат техникаларды меңгерген мұғалім баланың
ақпарраттық мәдениетін қалыптастырады.
Ақпараттық мәдениет дегеніміз- тек компьютермен дұрыс жұмыс
істей білу ғана емес, сонымен бірге кез-келген ақпарат көзімен
анықтамалықтарды, сөздіктерді энциаклопедияларды, көліктердің жүру
кестелерін, әрине теледидар бағдарламаларын дұрыс пайдалана білу деген сөз.
Ақпараттық мәдениет –бұл адамдармен адамдардың әңгімелесе
білуі, теледидар мен интернетті талғамды түрде қарау немесе қарамау болып
табылатын болса,алынған мәліметті ой елегінен өткізіп, талдай білсек, және
өзгелердің өз еркіндігімізді шектей білуіміз қажет.
ХХІ ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан әрине адамзаттың
барлығын компьютерлік сауаттылық қажет екендігі айдан анық. Ал бұл
сауаттылықтың алғашқы баспалдағы мектептен басталатындығы белгілі.
Мектеп қабырғасынан оқушылардың теориялық білімі мен қатар
практикалық білімнің ең алғашқы шарттарын меңгеруі тиіс.
Ел президентінің Қазақстан халқына Жолдауында өткен ғасырдың
отызыншы жылдарында сауатсыздықпен күрес жүргізілгендей, компьютерлік
сауаттану жөніндегі ауқымды іске азаматтарды тарту қажеттігі айтылған және
мемлекеттік қызметке жаңа қызметкерлерді қабылдау кезінде компьютерді,
интернетті және электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап
болуға тис екендігі атап көрсетілген. Осыған байланысты XXI ғасырда
ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында
төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы,
интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық
құралдарды, электрондық
оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру.
Ақпараттық мәдениет дегеніміз тек компьютермен дұрыс жұмыс істей
білу емес, кез-келген ақпарат көзін – анықтамалықтарды, сөздіктерді,
энциклопедияларды, көліктердің жүру кестелерін, теледидар бағдарламаларын
т.с.с дұрыс пайдалана білу деген сөз. Ақпараттық мәдениет- бұл әңгімелесе
білу, теледидар, хабар (Интернетті) талғамды түрде қарау немесе қарамау,
алынған мәліметті ой елегінен өткізіп, талдай білу және өзгелердің
еркіндігіне әсер ететін жағдайларда өз еркндігіне шектей білу.
XXI ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік
сауаттылық қажет. Ал бұл сауаттылықтың алғашқы баспалдағы мектептен
басталады. Мектеп қабырғасынан теориялық біліммен қатар практикалық
білімнің алғы шарттарын меңгеруі тиіс. Ал, теориялық білімді практикамен
ұштастыру үшін компьютердің қажет екендігі даусыз. Ақпарат өзімен өзі
болмайды. Ол іздестірудің, жинаудың, сақтаудың, жеткізу мен өңдеудің және
пайдаланудың барысында, басқаша айтқанда, ақпараттық процестерде
айқындалады. Ақпараттық процестерді зерттейтін ғылым информатика деп
аталады. Ақпараттық процестерді жүзеге асыратын негізгі құрал –
компьютер.
Ақпараттандырудың негізгі бағыты XXI ғасырдың талаптарына сәйкес
қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім
стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің
ерекшеліктеріне – оның іргелілігі, алдын алу сипаты және осыларға қол
жеткізу мүмкіндіктері жатады. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
бағыттарының бірі ақпараттық-коммуникациялы технологияларды білім беру
саласына енізу жұмыстары болып саналады.
Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып, оны игруіне шексіз мүмкіндіктер ашатыны
хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар өздеріне керекті мәліметтер алу
арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз.
Ғылым мен техниканың даму қарқыны оқу ағарту саласының оқыту
үрдісінде жаңа технологиялық әдістер мен қондырғыларды кең көлемде
қолдануды қажет етеді. Білім беру саласында электрондық байланыс
жүйелерінде ақпарат алмасу интернет, электорндық пошта, телеконференция,
видео-конференция, телекомуникатйиялық жүйелер арқылы іске асырылуда.
Басқа елдерде болып жатқан жаңалықтармен танысуда, ақпараттар
ағымынанқалыспауда, интернет, электронды пошта құралдарын пайдалануға
долатыны белгілі. Сондықтан білім беруді ақпараттандырудың тағы бір басты
бағыттарының бірі оқушылардың интернет жүйесінде жұмыс істей білуіне жағдай
жасап отыру қажет.
Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып , оны игеруіне шексіз мүмкіндіктер
ашатыны хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар оқушылар өздеріне керекті
мәлеметтер алу арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз екендігі
белгілі.Мекткеп оқушыларының, бойына ақпараттық мәдениетті қалыптастыру-
білім беру саласындағы өзекті мәселелердің бірі болады. Біздің заманымыздың
талабына сай, ақпарат алудың активті және пассивті түрлері пайда болды.
Ақпарат алудың активті түрі.
Теледидардың пайдасы
Саяси ақпаратты хабарларды көру – баланың ақпараттық мәдениетін
қалыптастырудың бірден – бір көзі «Хабар»,«Жеті күн», «Айна» т.б. хабарлар
арқылы ел жаңалықтарын әлем жаңалықтарын көруге мұғалім талпындыруға
болады, балаладың саяси білімі артады. Оқушыладың саяси мәдениеттілігі
сауаттылығын арттыруға пайдасы бар. «Айтыс», «XXIғасыр лидері» т.б.
бағдарламалар оқушылардың білімін, біліктілігін, сөздік қорын дүниетанымын
кеңейтеді. Сондықтан мұғалімдер өз сабағында осы бағдарламаларды көру
тиімді екніне назар аударуы қажет. Кейбір бағдарламалар мақтауға тұрарлық.
Мысалы: жануарлардың өмірі, балеттік қойылымдар баланың дүниетанымын
мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі.
Теледидарға құмар болудың зиянды жақтары
1.Ұлттық психологиялық денсаулық институты хабарлағандай мектеп
оқушыларын теледидар алдында көп отыру салдарынан үлгерімі төмендеп
кетеді.Үлгерімнің төмендеуі
2.Кітап оқуға уақыт бөлмейді.
3.Кейбір арналарда күнделікті телебағдарламалар жарылыстар атыстар,
өлтіру, зорлық, порнография (жыныстық қатынас) көрсетіледі. Зерттеушілердің
айтуынша осы телебағдарламалардағы зорлық-зомбылықты көп көретін бала
қатігез, дөрекі болады. Мысалы қабырғаға жазатын, терезені сындыратын, ойын
кезінде агресивный болады.
Ақпарат алудың пасивті түрі:
Интернеттің пайдалы жағы
Интернет жүйесін үлкен әлемдік кітапханамен салыстыруға болады.
Бірнеше кнопканы басу жеткілікті. Соңғы хабарларды, басқа да қажетті
нәрсені табуға болады. Компьютерде отыру арқылы әлемнің кез-келген
нүктесіндегі жаңалықтарды табуға болады. Интернеттің көмегімен сатуға,
сатып алуға, банктік операцияларды өндіруге, біреумен сөйлеуге, музыкаларды
тыңдауға болады.( өз үйінен шықпай-ақ) Зерттеу бойынша АҚШ-та 12 мен 19 жас
аралығындағы жастардың 66%-ті интернет қызметін пайдалануға жазылған (2000
жылдардағы статистика бойынша) интернетті ақылмен дұрыс пайдаланса,ол
көптеген бағалы хабардың қайнар көзі болады. Мысалы: ауа-райы
туралы,географиялық әлемге саяхат жасау,интернеттің көмегімен кітаптар
сатып алуға автомобильдердің құралдарын сатып алуға,және оқушыларға үй
тапсырмасын орындау үшін де көмек болады.
Интернеттің жаман жақтары:
Балалар үшін интернет тор немесе тозақ болуы мүмкін, яғни
бала тәрбиесіне қауіпті жақтары бар. Көптеген Web-сайттар құқықсыздық
әрекеттерді сақтайды.
1.Құлықсыздық мәліметтерді көру арқылы жастардың жыныстық мүшелерін
қоздыруға әкеліп соқтырады.
2. Интернет арқылы танысу.Бейтаныс адамдармен танысу өте қауіпті.
Өйткені ол интернет арқылы анықталмайды.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам-ол технология
ауызсуына және нарық талабына сай терең білімді әрі жан-жақты.Қазіргі білім
жүйесінің ерекшелігі-тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім
алуды дамыта отырып,үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру.
Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы,оқу процесінде
мұғалімдердің рөлін ала отырып, мен өзім мұғалім ретінде жұмыс жүйемді
оқушылардың өз бетінше танымдық қызметін белсенділікке жеке тұлға ретінде
дамыта отыруға іскерлік пен дағдыларын қалыптастырып отыруға барлық алған
теориялық білімдерін практика жүзінде пайдалана білуге жетелеп отырамын.
Мен ең алдымен өзім үшін оқушылар үшін сабақтың мақсатын
анықтаймын.Сабақтағы оқу материалдарымды жоспарлап отырған уақытта
тапсырмалар құрастырған баланың бүгінгі сабақта алған білімін одан әрі
дамыту мақсатында сабақта дамыта оқыту технологиясын пайдаланамын.
Оқушыларға ақпарат алудың көздерін түсіндіремін және интернеттегі
ақпарат арқылы баланың ой өрісі мәбениеті қалыптасады.
Әр топқа бөлу.
1-ші топқа Географиялық тапсырма беру.
2-ші топқа Әдеби жазушының өмірбаяны мен шығармалары туралы ақпарат іздеу.
3-ші топқа Әлемдік мұражайларда сақталған құнды заттарды ескі қазбалар
туралы мәлемет жинау.
4-ші Ел басының жолдауы, білім саласына айтылған сөздері туралы мәлемет
табу.
Балалардың біріншіден интернет пен жұмыс істей алу қабілеттерін
қалыптастырамын, 2-ден ақпаратты табу көздерін меңгереді, 3-ден әр топқа
берілген тапсырмалар арқылы бүкіл класс жан- жақты мәлемет көзінен хабардар
болады.
Мысалы: Әдебиет саласынан, мәдениет, саяхат саласынан білімдерін артады.
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-
қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа
еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптасытру
қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері –
жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында
тұрған ең басты міндет.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам – ақпараттың қажет кезін сезінуі,
оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат
сақталатын дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі
керек.
Адамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі – осы ақпарат.
Бірақ оны шектен тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге
айналып кетуі мүмкін. Бұл ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің
артуына байланысты болып отыр. Интернеттің кең таралуына орай ақпарат
таратудың бақылауға көнбейтін кері процесінің күннен-күнге артып бара
жатқаны байқалады.
Мектеп оқушыларының бойына ақпараттық мәдениетті қалыптастыру –
білім беру саласындағы өзекті мәселелердің бірі.
Іс тәжірибемде ақпараттық технологияның барлық мүмкіндіктерін
пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін
сабақта төмендегі іс-шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым.
- Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру
арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және
оқыту процесіне жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдалану.
- Оқытудың жаңа әдістерімен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық іс-
әрекетін компьютерлік ойындар және т.б.) сабақта жиі қолдану.
- Проблемалық зерттеу, аналитикалық моделдеу әдістерін қолдану арқылы
классикалық әдістерді жетілдіру.
- Жаңа апараттық технологияны құралдарын (жаңа типті компьютерлер,
телекомуникация, виртуальды орта және мультимедия - технология) пайдалану
арқылы оқу процесінің материалдық - техникалық базасын жетілдіру.
Жаңа сабақты түсіндіру барысында сабақтың мазмұнын дайын күйінде бермеуге
тырысамын. Оқушылардың өздігінен танып – білу дағдыларын қалыптастыру
отырып, жаңа тақырып бойынша анықтама, ережелерді өздері құрастырып
тұжырымдай білуіне жетелеймін. Ол үшін оқытудың интерактивті формаларын
сабақта қолданамын.
Жеке шығармашылық тапсырмалар, жобалар.
Блок-схема, графиктер, диаграмма, карта т.б.
Тірек-схема, көрнекіліктер және анықтама құралдары.
Ойын арқылы оқыту, сөзжұмбақ, ребустар, логикалық есептер, тестілеу және
бақылау
(СТО жобасы бойынша Венн диаграммасы, Ассоциация, кубизм, топпен жұмыс,
жұппен жұмыс, кіріктірілген сабақ)
Skape бағдарламасы, интернет, деңгейлік
тапсырмалар, тест түрлері, сұрақ-жауап,
информатикалық диктант.
Заман ағымына қарай күнделікті сабаққа видео, аудио қондырғылары
мен теледидарды, компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Кез-
келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық
белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Дәстүрлі оқулықты оның
электрондық нұсқасына оңай айналдыруға болады.
Бұл нұсқаның жетістігі – оны компьютер жадында сақтау мүмкіндігі,
оны компьютерлік желілер арқылы тарату болып табылады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте-мөте қажет» деп,
Ел басы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында
ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тимділігін
арттырудың маңызы зор.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам- ақпараттың қажет кезін сезінуі, оны
тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын
дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.
Оқыту процесін компьютерлендіру үрдісі оқытушылардың
қызығушылығын, шығармашылық ізденісін, сабақты сапалы, жүйелі, жоспарлы
болуына алып келеді. Электрондық оқулықтын ерекшілігі мынада:
интерактивті байланысты қамтамасыз етеді;
қажетті ақпаратты жедел түрде алуға жағдай жасайды;
оқушының ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтуге, білімін бағалауға мүмкіндік
береді.
Заман ағымына сай күнделікті сабақта видео, аудио
қондырғыларымен теледидарды, компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер
беруде. Ақпараттық қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін
қойып тыңдауы мен қатар, түсінбей қалған сәттерін қайталап көруге, тыңдауға
және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді.
Қазіргі ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін іске асыру
оқу ісін байытады, информатиканы емес, басқада көп пәндерді оқытудың жаңаша
түрлері мен тәсілдерін жетілдіруге жаңартуға мүмкіндік беретіні
дәлелденген.
Ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалану білім
берудің төмендегідей жаңа түрлерін кеңінен пайдалануға мүмкіншіліктен
тудырады:
• интерактивтік сұхбат – ол қолданушының компьютермен қарым-қатынасы
арқылы жүзеге асырылады. Бұл арада сұхбат мәтіндік бұйрықтар мен
жауаптар арқылы қарқынды түрде жүзеге асып отырады;
• нақты объектілерді басқару;
• экранда көрініс тапқан түрлі объектілердің құбылыстардың,
процестерін үлгілерін басқару;
• оқу процесінің нәтижелеріне автоматтық бақылау өзіндік бақылау жасау
және бақылаудың нәтижелері бойынша тестілеу, түзетулер енгізу.
Қазіргі заманда ақпараттық технологиялардың көмегімен оқытушы мен
оқушының жедел қатынас жасауы қашықтан оқытудың ажырамайтын бөлігі болып
табылады. Осындай қатынас жасау барысында оқушы оқытушыдан кеңес алуына
жобаларды есептерді талқылауына болады. Бұл сонымен қатар, оқытушыға
оқушының материалды меңгеру барысын бақылауға және оқытуды жекешелеп оқыту
түрі негізінде ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Қорытынды:
Елбасы Н.Назарбаев «Болашақта еңбек етіп,өмір сүретіндер-бүгінгі
мектеп оқушылары. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде
болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр» деген болатын.
Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы
емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық, салауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде.ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаңын құмар, шығармашылықпен жұмыс
істеп, оқу мен тәрбиесіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын терең меңгерген
жан болғанда ғана білім мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты
саналады. Сондықтан бүгінгі алдындағы талап-ақпараттық коммуникациялық
технологияларды пайдалану, білімін дамыту.
№11 ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫ БОЙЫНША ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ
БАСҚАРУ
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Ұлттық
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен
айқындалады» деп айтылған.
Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі
бірден-бір дара жолы- білім жүйесі. Орта мектеп- білім жүйесінің ең басты
буыны. Орта мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады.
Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы
кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын
рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны,
ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы – ұстаз қолында.
Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір
сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе
Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр»
деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу
емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп,
оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан
болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты
саналады.
Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену
деңгейі төмен. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің
рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
- оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
- өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырыпотыру қажет;
- оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс
формаларын пайдалану керек;
- сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай орта білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың
бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде
жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған
жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі- олардың қабілетінің
жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан,
жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты - оқушылардың
алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына
жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге
деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге
әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор.
Пәнаралақ байланыстар мектептегі оқылатын негізгі пәндерді оқушылардың
жан-жақты және терең меңгеруіне көмектеседі.
Қазіргі оқу үрдісінде дәстүрлі емес сабақтар, әртүрлі әдіс-
тәсілдерін кеңінен қолданылап жүр. Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді
қолданып, түрлендіріп өткізу оқушыларымыздың білімге, оқып-үйренуге
құштарлығын арттыратыны анық. Ұстаз қандай әдіс-тәсіл қолданса да мақсаты
біреу, ол оқушыларға тиянақты да сапалы білім беру.
Оқушы белсенділігін, ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі-
кіріктірілген сабақтар. Егер кіріктірілген сабақтарды рөлдік ойындар
ретінде өткізсе, оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап, өз бетінше
ізденуге, қорытынды шығаруға, іскерлікке дағдыланады. Ондай сабақтарда
оқушылар материалды игеріп қана қоймай, зерттеу, сынау, сараптау, өмірмен
байланыстыру, білім мен білікті практикада пайдалану, өз пікірін қорғай
білу арқылы белсенділік көрсетеді.
Білімді меңгеру белгілі әрекет үстінде жүзеге асады. А. Науменко:
«Ойын арқылы адам әлемді таниды, біліктілікті игереді, білім алады»- деп,
өте орынды атап өткен.
Тәжірибе көрсеткендей әдеттегі бірсарынды сабаққа үндемей отыратын
оқушылар ойын кезінде өте белсенді болатын кездер жиі кездеседі.Өйткені
ойын кезінде олар тең құқыққа ғана қолы жетіп қоймай, басқаларды өзіне
қарататын мүмкіндікке ие болады. Олардың әрекеттері еркін және батыл
болып, ойлаудың тереңдігін көрсете бастайды.
Басқа әрекеттер сияқты сабақтағы ойын әрекеті де белгілі бір мақсатқа
негізделіп, оқушылар оның қажеттігін сезінулері керек. Ол үшін мұғалім
оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, ойынның мақсаты, міндеті,
мазмұны мен жүрісін анықтап алуы қажет. Оқу ойындарының мазмұны қызықты,
балаларды тартатындай болуы және әрбір ойын әрекеті оқушылар үшін құнды,
белгілі бір қорытынды алумен бітуі қажет.
Оқыту үрдісі педагогикалық үрдістің басты құраушысы болып табылады.
Оқыту үрдісі мұғалім және оқушының бірлескен әрекеті ретінде оқыту мен
оқудың бірлігін көрсетеді. Қазіргі таңда оқыту:
1. екі жақты сипатта;
2. мұғалім мен оқушылардың бірлескен әрекеттері;
3. жоспарлы ұйымдастыру мен басқару;
4. тұтастығы және бірлігі;
5. балалардың жас ерекшелігіне сәйкестігі;
6. олардың даму мен тәрбиесін бақылау, басқару белгілеріне ие.
Мұғалім мен оқушының бірлескен әрекетінде мынадай кезеңдер айқындалады:
- оқушының оқуға қызығушылығын ояту;
- оқушының білім, білік, тәжірибесін айқындау;
- жаңа тақырыпты меңгеруін ұйымдастыру
- өткенді пысықтау;
- оқытудың нәтижелілігін айқындау.
Әр кезеңде мұғалім мен оқушының өз міндеттері бар, бірақ екеуінің де
мақсаты ортақ.
Білім, білік, дағдыны меңгерудегі мұғалім мен оқушының бірлескен
әрекеттерінің негізгі кезеңдерін сызба түрінде төмендегідей көрсетсе
болады:
қабылдау (тапсырма, мәселе қою, өзектігі, ынталандыру) - түсіну (ұғыну
логикалық, сезінушілік) - меңгеру (білім, білік, дағды) – бекіту (қайталау
есте сақтау) – қолдану (теориялық, тәжірибелік, сөз арқылы) – қорыту
(дәлелдер, теориялық ұғымдар, тәжірибелік әрекеттер, шығармашылық
әрекеттер) – диагностикалау.
Оқыту үрдісі қызығушылық оятудан басталуы керек. Осы кезеңде
балалардың айналадағы заттар, құбылыстар туралы түсініктері, ұғымдары
қалыптаса бастайды.
Мұғалім оқушыға сұрақтар қою, әңгімелесу арқылы өтілетін тақырып
бойынша бала не біледі, қаншалықты осы білімді іске асыратындығын
анықтайды. Мұғалім сабаққа дайындалу барысында мынадай мақсаттарды
көздейді:
- баланың қазіргі білімі мен білімді қабылдауға қаншалықта жеткілікті
екенін анықтау;
- олардың білгенін еске түсіру үшін қандай тәжірибелік материал,
жаттығулар ұсыну;
- жаңа тақырыпқа қызығушылығын тудыру үшін балалардың сезімін ояту.
Жаңа тақырыпты айқындағаннан-ақ білімді қабылдау үрдісі басталады.
Бұл кезеңде мұғалімнің оқушы алдындағы борышы - осы жаңа білімнің алдағы
өміріне қажеттілігіне көзін жеткізу.
Жаңа тақырыпты түсіну- ол қабылдаудан дерексіз ойлауға, теориялық
білімді меңгеруге жол ашады. Оқушы көп нәрсені түсінбей есте сақтауы да
мүмкін, бірақ бұл жол дамуға жеткізбейді. Жалпы айтқанда, түсіну үрдісі
белгілі бір әрекеттердің орындалуын қажет етеді: сараптау, жалпының ішінде
маңыздыны табу, салыстыру, дерексіздендіру, нақтылау, дәйек, дәлел
келтіру, қорыту. Бала тақырыпты жақсы түсінсе, білім білік дағдығаайналып
жақсы меңгеріледі. Меңгеру нәтижесі болып- заттардың, құбылыстардың,
үрдістердің мән мағынасы туралы оқушыларда ұғымдар туралы түсінік
қалыптасуы табылады.
Осы меңгерілген ұғымдар, түсініктер бекіту кезеңінде өтілген
материалды тәжірибеде қолдану барысында жетіледі. Мұғалім бұл кезеңде
үнемі қайталаудың маңызын есте сақтағаны дұрыс
Қорыту кезеңінің мақсаты- білім, білік, дағдыны жалпы бір жүйеге
келтіру.
Оқыту үрдісінің соңғы кезеңі- оның нәтижелілігін анықтау.
Диагностикалау- балалардың білім, білік, дағдыны қаншалықты меңгергені
көрсетеді, оқытудың сапасын, кемшіліктерді анықтауға көмектеседі.
1. Білім алу көзіне қарай.
Білім көзіне тәжірибе, көрнекілік, сөз, кітап, бейне материалдары жатады.
Осы топтастыруға практикалық, көрнекілік, сөздік, бейне, кітаппен жұмыс
тәсілдері жатады.
2. Қызметіне немесе негізгі дидактикалық мақсатына орай:
1/ білім алу;
2/ білік, дағдыны қалыптастыру;
3/ білімді қолдану;
4/ шығармашылық әрекеттер;
5/ бекіту;
6/ білім, білік, дағдыны тексеру.
|Практикалық|Көрнекілік |Сөздік |Бейне |Кітаппен |
| | | | |жұмыс |
|Тәжірибе |Иллюстрация|Түсіндір|Оқу, |Көру, |
|жүргізу, |, көрсету, |у, |зерттеу, |компьютермен|
|жаттығу, |бақылау |жеткізу,|мазмұндау|жұмыс, |
|дидактикалы| |әңгіме, |, жоспар |бақылау |
|қ ойындар | |нұсқау |құру | |
| | |беру | | |
3. Танымдық әрекеттердің түріне қарай:
1/ түсіндірме-иллюстративтік;
2/ репродуктивтік;
3/ ішінара-ізденіс;
4/ зерттеушілік әдістерін жатқызуға болады.
4. оқушылардың белсенділігіне қарай:
1/ белсенді;
2/ енжар.
Оқу тәрбие үрдісіне электрондық оқыту ресурстарын енгізу, электрондық
оқулықтарды пайдалану, мультимедия мүмкіншіліктерін әр пәнді оқытуда
қолдану. Демонстрациялау әдісін компьютер негізінде жабдықтау. Оқытатын
және модельдейтін бағдарламалар енгізу қажеттілігі туындады. Осылардың
негізінде оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандырудың жұмыстары басталды.
Ақпараттық технология және жүйелік бірігу әртүрлі мүмкіндіктерге жол ашады.
Ақпараттық технологиямен жүйелік кірігуді жобалаудың негізгі міндеті-
оқушыларды білімге, ізденушілікке, баулу қызықтыру. Ол үшін оқушылар
міндетті түрде ақпаратытқ технологиялардың, ресурстарын қолдана білуі
керек. Оқушы өзінің жеткен жетістіктеріне қуанып, қанағаттана алуы керек.
Пәндерді оқытуда ақпаратты технологияны пайдалану, оқушының ақпаратты тез
қабылдап, тез түсінуіне, уақытын үнемдеуіне жол ашады. Оқушы жаңа нәрсеге
қызығады, өзін-өзі бағалайды.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында:
«Білім беру реформасы-Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі» деп атап
көрсетті. XXI ғасыр- бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет
дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне
мұқият қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының
арасындағы байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық
бастамалардың барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге
тек пән мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді. Мұғалім қоғам айнасы.
Білімділік аспект: оқушылардың оқу материалын қабылдауы, нысандардың
байланысы мен қарым-қатынасын зерделеу.
Дамытушылық аспект: оқушылардың танымдық қызығушылығын, жүйелеу, сараптау,
салыстыру дағдыларын дамыту, оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін арттыру
Тәрбиелік аспект: ғылыми көзқарастарын тәрбиелеу, өздігінен және топпен
жұмыс істеуге дағдыландыру, жолдастық сезімге, өзара көмек беруге
тәрбиелеу.
Қазіргі уақытта шетел және отандық мектептерде компьютерлік
технологияны бастауыш мектептерде пайдалану ауқымының кеңейе
түсу үрдісі байқалады. Жаңа бағдарламалық- педагогикалық жүйелер жасалуда,
компьютермен жұмыс істеудің санитарлық-гигиеналық нормалары анықталып, үй
және қашықтан оқу тәсілінде жаңа мүмкіндіктер ашылуда.
Қазіргі кездегі компьютерлік технологияның білім беру жүйесін дамыту
ісіне берері ұшан теңіз. Кезінде К.Д.Ушинский: «Бала табиғаты көрнекілікті
қажет етеді»,- деген болатын.
Мұғалім компьютер желісі арқылы әрбір оқушымен тығыз байланыста
болғандықтан, ол оқытуға тиянақты түрде көңіл бөліп, әрбір баланың жеке
деңгейін анықтап, оларға жеке шаралар қолдануына да мүмкіндік болады.
Мультимедиялық технологиялар мұғалімдерге қалыпты оқыту жүйесінің бұрынғы
тәсілдерінен бас тартып, еңбек етудің интеллектуалдық түрлерін пайдалануға
мүмкіндік туғызып, оқу материалдарының басты көлемін бұрынғыша беруді
азайтып, жаңа тәсілдің жақсы жақтарын кеңінен қолдануға итермелейді.
Ақпараттық технологиялаларды пайдаланудың негізгі артықшылықтары
мынадай:
1. Олар оқушыларға тақырып шеңберінде немесе белгілі бір уақыт аралығында
айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады.
2. Білімге бір-бірінен алыс ара қашықта орналасқан әр түрлі оқу орнында
отырып қол жеткізуге болады;
3. Оқыту жүйесінің көп деңгейлігі оқу материалының сапасын арттырады.
Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше, сондай-ақ өзге
оқушылармен топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Жаңа ақпараттық технологияны пайдалану және оқу мекемесінде
ақпараттық білім кеңістігін дамыту төмендегі жағдайды қамтамасыз етеді:
• Педагогтардың сабақты ұйымдастырудың мазмұны, әдістері мен формаларын
өзгертуіне көмектесу, ақпараттық қоғамда өмір сүре алатын адамдарды
дайындау;
• Оқушының оқу таным процесін тиімді басқару және баланың жақын
уақыттағы дамуын айқындау;
• Психологиялық мониторинг мәліметтері негізінде оқушының оқу процесін
оңтайландыру және жекешелеу;
• Баланың даму динамикасын көрсететін мониторинг және бақылау жүйесін
жасау;
• Оқушының білім алуына ұмтылысын қалыптастыруда жағымды мотивацияны
жасау;
• Мектептің ата-анасымен және қоршаған социуммен тығыз байланысын
қамтамасыз ету.
1. Жаңа ақпараттық технологияны оқу итәрбие үрдісіне енгізу.
2. Жаңа ақпараттық технологияның білім беру жүйесі қоғам талаптарына
жауап беруі.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне
енуге бағыт алуда. Білім беру саласында оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын практикада меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу
мүмкін емес. Ал, жаңа технологияны меңгеру оқытушының интелектуалдық,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Компьютерлік технологияларды қолдану өздігінен сабаққа дайындалу
деңгейін арттырады; оқу процесінжүргізудіқызықты етеді; шығармашылық
жағынан бұрын болмаған кәсіби дағдыларды қалыптастыратын жаңа мүмкіндіктер
туғызады; осыларға қоса, мемлекет мектептергеқойып отырған әлеуметтік
тапсырыс деңгейіне де сейкес келеді.
Ақпараттық технологияларды білім беру жүйесіне енгізу оқу процесін
ұйымдастырудың тиімді технологияларын таңдай мүмкіндігін береді.
Оларды таңдау кезінде технологияның оқушының жек игеру қабілеті
мен нақты пәннің ерекшеліктеріне сәйкес келуіне көңіл бөлінуі тиіс.
- пәндік- информатиканы ғылым ретінде, ал компьютерді құрылғы
ретінде тікелей оқып үйрену
- құрал-жабдықтық жазуды, сурет салуды, есептеуді, ақпараттың
жинақталуы мен ұйымдастырылуы сияқты іс-әрекеттерді
компьютерді пайдалана отырып іске асыру;
- еңбектік-есептеуіш құралдар мен ақпараттық технологияларды
еңбек дағдыларымен кәсіптік бағыттауды қалыптастыруға
пайдалану.
- Демалыстық- оқу процесінің сыртындағы жекелеген
қызығушылықтарды жүзеге асыруда компьютердің барлық
мүмкіндіктерін пайдалану;
- Дефектологиялық-даму кемістіктері бар балаларды оқытуда
компьютерді пайдалану;
- Оқытушылық ЭЕМ-ді педагогикалық және әдістемелікіс-әрекеттің
әртүрінде пайдалану;
- Ұйымдастырушылық-білім беру жүйесін басқару мақсатында
пайдалану;
- Оқыту- компьютерді нақты бір оқу пәнін оқыту құралы ретінде
пайдалану.
Ақпараттық-коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге , электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға.
Интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың
біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша
көтеру негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: «Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі –білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайдар
жасау керек.»- деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді ақпараттандыру
барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер саналады.
Сондықтан кез-келген білім беру саласында мультимедиялық электрондық оқыту
құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланылады.
Қорыта келгенде, сабақтарды ақпараттық технологияны пайдалана отырып,
түрлендіріп өткізу арқылы жан-жақты дамыған терең білімі бар, бәсекеге
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруға болады. Қазіргі заманның талабы сол.
Сондықтан ұстаздар үнемі ізденіп, шығармашалықпен жұмыс істеп білім
деңгейін үнемі жоғарылатып отыруы қажет. Сонда ғана оқушылар әрбір пәннің
мазмұнын жүйелі меңгеріп, олардың пәнге деген қызығушылығы арта түседі, өз
бетінше оқып үйренуге дағдыланады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Иманбекова Б., Әбдіреймова К, Маз\заржанова Қ. «Сабақ – оқытудың
негізгі формасы». Алматы, 2003 жыл.
2. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998 жыл
3. Информатика негіздері журналы, 2008 жыл, №6
4. Информатика негіздері журналы, 2010 жыл, №2
№12 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
Оқушының жеке тұлғасын, оның рухани әлемін, қабілеті мен ынтасын
дамыту бүгінгі – таңдағы негізгі мәселенің бірі. Оқушының өзіне сенімен
арттыру, шығармашылығын дамыту мақсатында мұғалімнің әр сабағы әр түрлі,
жан – жақты болуы керек.
Сабақ мазмұнының теориялық – практикалық құндылығы жоғары болған сайын
оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу өте тиімді жүргізіледі. Мұғалімнің әрбір
сабағы оқушы сезіміне, ынта – ықыласына әсер етуі тиіс. Ол үшін сабақ
құрылымы көп түрлі оқыту әдістерімен,мұғалімнің дайындығы,ізденісі жоғары
деңгейде болу керек. Оқушыларға білім негізін меңгертудің әдіс – тәсілдері
сан алуан. Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру – мұғалімнің өз
еңбегін ұтымды ұйымдастыра отырып, жаңа сабақ үлгілерімен оқушыларды
шығармашылыққа ізденуін қалыптастыру, оқушыларға сұрақ қою, эксперименттік
тапсырмаларды шештіру, ой таласын жасау, танымдық ойындар сияқты шаралар
арқылы іске асады.
Өз іс – тәжірибемде сабақ беру үрдісінде мынадай факторларға сүйенемін:
- Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге үйрету;
- Оқушылармен жекелей, жұппен, топпен жұмыстар жүргізуге баулу;
- Оқушылардың компьютерлік сауаттылығын арттыру;ъ
- Оқушылардың шыңармашылық қызметін дамыту.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзектілігі
Шығармашылық жұмыстар.
1. Өз бетімен оқуға, жұмыстануға дағдыланады.
2. Шығармашылық ізденіске жетелейді.
3. Өз ісіне деген сенім пайда болады.
4. Әр нәрсеге сын көзбен қарауға үйренеді.
5. Салыстыруға, қорытынды жасауға үйренеді.
6. Шығармашылық белсенділік артады.
Осылардың нәтижесінде дарынды, қабілетті жеке тұлға қалыптасады.
Жеке тұлға
Мен
Мен істеймін - өзінің пәнге деген қызығушылық тетігін табуы.
Мен үшін керек – пәннің өз өміріне деген қажеттілігін сезінуі, талаптануы,
оқуы, ізденуі.
Мен істей аламын - өз біліміне деген сенімділігі.
Сондықтан ұстаз ретінде менің алдыма қойған мәселенің өзектілігі: жеке
тұлғаны табу, оған жетекшілік ету, әр оқушының шығармашылық қабілетін
танып, біліп дамыту.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамытудың ғылыми негізі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Ғасырлар
мақсаты – қоғамның нарықтық қарым – қатынасұа көшу кезінде саяси –
экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ
ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан – жақты мәдениетті жеке
тұлғаны қалыптастыру», - деп тұжырым жасады.
Қоғамның осындай дарынды адамдарға деген қажеттілігін қанағаттыру талабы
білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік
белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық қабілеті зор жеке тұлғаны
қалыптастыру міндетін қойып отыр.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту дегенді ғылыми тұрғыдан түсіндірудің
негізгі қабілет ұғымының мәнін ашудан бастау алады.
«Қабілет – іс - әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай нәтижелі орындауға
көрінетін адамның жеке қасиеті» /Т.Тәжібаев/. «Қабілет – білім алуға
қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері» , - дейді А.В.Петровский.
Мектеп оқушылары жас ерекшеліктеріне сай белгілі бір іс- әрекетке
бейімділігі арқылы көрінеді. Бейімділік – бұл адамның белгілі бір іс
- әрекетпен айналысуына – бет бұрысы, оған көңіліңнің аууы, оянып келе
жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Мұғалімнің міндеті: әр оқушының бойындағы бейімділікті дер кезінде көре
біліп, оны дамыту.
Оқушылардың шығармашылық қабілетінің құрамдас бөлігін анықтауға арналған
ғылыми педагогикалық еңбектердің ішінде А.Н.Лук қабілетті үш топқа
бөлінеді: шығару, іздену, ойлап табу.
1. Оқушының кез – келген іс - әрекетте жақсы нәтижеге жету мен белгілі
бір қабілет түрін дамытуы үшін алдымен оның сол іс - әрекетке деген
қызығушылығы және ынтасы болу керек.
2. Көңіл – күй – кез – келген іс - әрекетті орындаудың негізгі
көрсеткіші.
3. Кез – келген іс - әрекетті ақыл – ой қабілеттері негізінде жүзеге
асырамыз.
Педагогика ғылымы ешнәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп
есептейді. Сондықтан балалардың қабілетін дамытуға мақсатты түрде ықпал
ететін – мектеп.
Қабілет адамды шығармашылық деңгейге көтереді.
Ал шығармашылық дегеніміз:
Шығармашылық туралы мынадай анықтама бар: «Шығармашылық – бұл
ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы нәрселердің
механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен ерекшеленеді».
Шығармашылық – алынған ақпаратты түрлендіріп, жиі тапқырлық таныту, бірегей
ойларды қорыта білу, оралымды және көп нұсқалы ойлау қабілеттері,
зерттеушілік белсенділігі.
Шығармашылық бағыттағы іс - әрекеттің негізгісі – шығармашылық
ойлау. Себебі оқушы «ойша» әрекеттене отырып, нәтижесінде не алатынын
көзіне елестете алады.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың «ойша» әрекеттену
қабілеті үздіксіз дамиды. Сондықтан өз іс - әрекетіне қадам жасаған сайын
оның шығармашылығы арта түседі.
Оқушының осындай шығармашылық қабілетін дамыту үшін информатика пәнінде
мынадай жұмыстар жүргізіледі:
7 – сыныптарда «Paint графиктік редакторы» тақырыбында оқушылар өз
ойларымен, өз шығармашылығымен суреттер салып, көрмелер, жарыстар
ұйымдастырады.
8 – сыныптарда «Word мәтіндік редакторы» тақырыбында оқушылар
компьютерге мәтін жазумен қатар, әр түрлі тақырыпта шығармалар жазып, өз
ойларын түсіреді.
Ал 9-шы сыныптарда әртүрлі программалар құрып, әсіресе графиктік
операторларға оқушылар қызығушылығы соншалық әртүрлі программалар құрып,
нәтижесін экраннан шығарып отырады.
11 сыныптарда Excel, PowerPoint программаларымен әртүрлі шығармашылық
жұмыстар жасайды. Мысалы: PowerPoint программасында «Дербес компьютер
жетістіктері» тақырыбында жасаған презентациясында оқушылар компьютердің ең
алғаш есепшот болғаны кезінен бастап, қазіргі кездегісіне дейінгі
суреттерін кірістіріп, анимациялар жасаған.
Оқушының шығармашылық іс - әрекетінің қалыптасуының негізгі кезеңдері:
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
2. Қосымша мәліметтер іздеу, күш салу.
3. Уақытша мәселені қозғамау.
4. Интуицияны ояту.
5. Нәтижені жан – жақты тексеру.
Оқушының үшін ғылым А.Н.Лук ұсынған осы бес кезеңді басшылыққа
аламын.
Осындай шығармашылық қабілеттің қалыптасу барысында мұғалім
оқушы қажетті жағдайдың болуын, қорқыныш, жалқаулық, өзін - өзі бағалау
сияқты психикалық кедергілердің болмауын қамтамасыз етуі, бақылауы керек.
Шығармашылық әрекеттің еркіндігі.
1. Пәнге үйретудің еркіндігі.
2. Білім кеңістігінің әр бағыттарда – мазмұндылық, шығармашылық, жан –
жақтылық болуы.
3. Мұғалім мен оқушының бірлескен шығармашылық жұмыстары.
Информатика пәнінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін
мынадай жұмыстар жүргізіледі.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту кезінде оған кері әсер
ететін кедергілердің де бар екенін әр уақытта есімізде ұстаймыз.
Ондай кедергілер:
1. Оқушының әлеуметтік жағдайының болмауы.
2. Психологиялық жағынан ойлау, қиялдың төмен болуы. Өз күшіне сенбеуі,
жалқаулығы.
3. Денсаулығының нашарлығы.
Сондықтан мұғалім өз пәнін үйрету барысында әр оқушыны зерттеп,
олардың өміріндегі осындай кемшіліктері болса, оны алдын – ала анықтау
керек.
Қорыта келгенде, әр баланың шығармашылық қабілетін арттыруға арналған
жұмыстар оның ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне дейін жету керек. Күн
өткен сайын ол деңгей биіктей береді де, жүйелі, жұмыс нәтижесінде оның
дамуы жоғары дәрежеге жетеді.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту дарынды, талапты оқушыны
көбейтуге әсерін тигізеді.
Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін - өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюге, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйрену керек. Адам бойындағы қабілеттерін
дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін -
өзі тануына көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес, тудырушы, жаратушы
да. Ол өзін - өзі шынайы болмысын абастайтын жол іздеу керек. Адам өзін -
өзі жетілдіруге де, жоюға да қабілетті. Адамның өз болмысын тануға,
ұмтылуға көмектесіп, тереңде жатқан талап тілегін, қабілеттерін дамытуға
тиіс.сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады деп көрсетілген. Қазақстан
Республикасы білімді дамыту тұжырымдамасында: Мен ұстаз ретінде әр оқушыны
болашақ азамат ретінде бағалап, осы тұжырымдаманы өз қызметіне басшылыққа
аламын. Қазіргі компьютерленген жаңа заманда әр оқушының заман талабына сай
әлемдік дәрежеде білімді меңгеруі үшін информатика пәні бойынша
шығармашылық қабілетін дамыту – ең басты міндетім.
Қазіргі кезде оқушының алған білімі мен іс - әрекет түрлерін іс жүзінде
пайдалана алатындай дәрежеге жеткізудің маңызы зор.
Оқушының өз бетімен жұмысістеуін әртүрлі деңгейде ұйымдастыруға болады. Өз
бетімен жұмыстың тапсырмаларын құрастырғанда, оның қиындық дәрежесі
оқушының оқу мүмкіншілігіне қарай әзірленеді.
Сонымен қатар, сыныптарды топқа бөліп оқыту тәжірибесін қолданамын. Өр
топта 5-6 оқушыдан болады. Топқа бөліп оқыту тиімділігі – нашар оқушы
көлеңкеде қалмайды, берілген тапсырманы ақылдасып, бір – біріне түсіндіру
арқылы дұрыс орындауға мүмкіндік береді. Тиімді жағы – күнделікті сабақта
түгел оқушы бағаланады. Ол тәрбиелік жағынан әділ болуға үйренеді, өз
араларында беделге ие болады.
Шығармашылық мақсаттағы жұмыс өте жоғары деңгейде жүргізіледі, бұл оқушының
қызығушылығын арттырады. Оқушы шығармашылығын дамыту, ойлау қабілетін
жетілдіру мұғалімнің сабағында назардан тыс қалмауы тиіс. Мысалы, «Excel
программасында диаграммалар тұрғызу» тақырыбын өткенде оқушылардың
шығармашылығын дамытуға ұмтылдым. Мұғалім сабақ мақсатында Excel
программасындағы диаграммалар және графиктер құрып үйренуге жүйеліктің
арасында жетеді. Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында шығармашылық жұмыстар
ұсындым. Сыныптағы оқушыларды үш топқа бөліп 1 – ші топ оқушылары
бағанға төрт тоқсанды енгізіп, жолдарға сол тоқсанның бағаларын, оқушының
санын,сапасын анықтайтын кесте құру тапсырылады. 2-ші топқа Гистограмма
программасын құру тапсырылады.
Screen 2
Print Gistogamma
Line (75,25) – (75, 190),1
Line (75,190) – (500,190),1
For a = 125 to 375 step 50
Read P
Line (a, 190) – (A+50, 190 - P),,B
Next
Data 50,60,64,72,120
N2 Y (x) = 1n (1+x) / (x^2+1) функциясын кестесінде 0,2 қадам мәндері
арқылы кесте түрінде беру программасын құру керек.
Rem
Input a,b,n
H = (b-a) / n
Paint string$ (38, « - »)
Paint « K », tab (6), « x », tab (22), « ! », tab (30), « y », tab (38), «
! »
Paint string$ (38, « - »)
For K= 0 to N
X= A+K*H
Y! =Iog (x^2+1)
Paint « K », tab (4), « ! », tab (22), « ! »,« y! », tab (38), « ! »
Next K
Paint string ^ (38, « - »)
End
Сонымен қатар сабақты түрлендіріп қызықты өткізуге көмектесетін,
оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыратын ойын элементтерін
пайдалану өте тиімді. Информатика сабағында ойындарға ребустар, сөзжұмбақ
құрастыру, анаграммалармен жұмыс жасау жатады. Ойын элементтері оқушылардың
логикалық ойлау қабілетін арттырып, сөз байлығын кеңейтіп, елестету және
қалыптан тыс ойлауын, сөздерді жадында сақтауға үйретеді.
Осы мақсаттағы 7 сыныптағы сабағыма тоқтала кетейін.
Сабақтың тақырыбы: Word Pad мәтіндік ректоры. Мәтіндік ректор терезесі.
Мәтінді енгізу және редакциялау.
Сабақтың мақсаты: Word Pad ректорыменжұмыс істеуді үйрету. Тақырып бойынша
алынған теориялық білімдерін тапсырмаларды орындау кезінде тиімді
пайдалану, алдына қойған мақсаттарына жету. Өз бетімен жұмыс істеуге
үйрету.
Бұл сабақты блоктау арқылы, тірек схемаларын пайдаланып түсіндірдім. Word
Pad мәтіндік терезесінің ашылуын, оның элементтерін таныстырдым. Терезеге
мәтінді теріп жазу, мәтіндік ректордың Word Pad батырмаларының түрлері мен
қызметі айтылды. Мәтінді теру мен редакциялау түсіндіріледі. Материал толық
түсіндіріліп болған соң, оны бекітуді компьютермен жеке жұмыс жасауға
үйрету мақсатында үлестірме бетшелер тапсырылады. Бетшедегі тапсырмаларға
өлең шумақтарын алдық.
1 – тапсырма
Берілген өлең шумағын сауатты теріп жазу.
2 – тапсырма.
Оқушыларға тәрбиелік мәні бар мақалдарды өз ойларынан теріп жазуды
тапсырдым.
3 – тапсырма.
Бір әріпті екі рет қолданбай «Программа» деген сөздің ең ұзын мағыналы сөз
ойлауды ұсындым.
4 – тапсырма.
«Компьютер» немесе «Процессор» сөздерінің әріптерінің орнын ауыстыра
отырып, осы әріптерден сөз құрастыру.
Өтілген тақырып бойынша мынадай сөзтізбекті шешуге ұсындым.
1. Ақпараттық процестерді үйрететін ғылым.
2. Графикалық немесе мәтіндік мәліметтерді тікелей оқитын құралы.
3. Файлдар көлемін кішірейтіп сақтауға арналған программа.
4. Белгілі бір атпен жазылған мәліметтер жиыны.
5. Есеп шешудің алгоритмін компьютерге түсіру жолы.
6. Ақпараттың өлшем бірлігі.
7. Мәліметтерді сақтау үшін құжетті құрал.
8. Ақпаратты шығару құрылғысы.
Осы сабақты бағалап, қорытынды баға қойылады. Бұл сабақтың артықшылығы мен
тиімділігі мынадай:
1. Оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытады, сөз байлығын жетілдіреді.
2. Компьютерлік сауаттылығын қалыптастырады.
3. Оқушының пәнге деген қызығушылығын және шығармашылығын арттырады.
Тараудың соңында, қорытынды сабақта оқушы білімін тексеру үшін әртүрлі
сыныптарға өтілген тақырыптары бойынша тест жұмысы жүргізіледі.
№13 Информатика пәнінде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы
Бүгінгі ақпараттандыру заманында оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамыту мәселесі білім берудің ең жоғары мақсаттарының бірі болып отыр.
Оқушылардың шығармашылық қызметінің дамуы көбінесе сыныптан тыс жұмыстар
барысында жүзеге асады.
Информатика пәнінің көп жақтылығын ескере отырып, оқушыларға тек қана
дәрістік тәрбие беріп қана қоймай, сонымен бірге сыныптан тыс немесе сабақ
өту барысында әртүрлі ғылыми жаңалықтарды пайдалану арқылы білім деңгейін
көтеруге болады.
Информатикадан сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесіне
жүргізілген талдаулар факультативтік сабақтар мен олимпиадалар өткізу
мәселесімен ғана шектеледі. Бүгінгі ақпараттық қоғамда өмір сүруге лайық
жан-жақты дамыған жек тұлғаны қалыптастыру үшін мектепте оқылатын пәндер
бойынша оқушының шығармашылық қабілетін дамытатын әртүрлі сабақтан тыс
жұмыстар ұйымдастыру қажет екені белгілі. Осындай жұмыс түрі информатика
курсы бойынша жүргізілетін сабақтан тыс жұмыстардың бірі-оқушылардың ғылыми-
зерттеу жұмысын ұйымдастыру болып табылады. Информатика пәні бойынша
сабақтан тыс жұмыстардың зерттеуге арналған еңбектер өте аз, тіпті жоқтың
қасы деуге болады.Бұл мәселе оқушылардың түрліше ойлау, шығармашылық
қабілеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады. Оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытатын информатика пәнінен ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру
әдістемесін жасау информатиканы оқыту әдістемесін жасау информатиканы оқыту
әдістемесі теориясында негізгі мәселелердің бірі болып табылады.Оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту үшін информатиканы оқыту процесінен тыс оқу
жұмыстары ұйымдастырылуы тиіс. Информатика пәнінен өткізілетін оқушылардың
ғылыми-зерттеу жұмысының мазмұны мен өтлізілу формасын оқытушылар
қадағалауы тиіс
Сыныптан тыс жұмыс ұғымы өте кең. Сыныптан тыс жұмыс – бұл мұғалімдер
мен оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы
әртүрлі іс-әрекеттері мен іс – шараларын ұйымдастыру болып табылады.
Ол мазмұны, бағыты, әдісі, тағайындалуы, формасы мен жолдары жағынан
білімділікті қажет етеді. Оқушылардың информатика пәніне қызығушылығын
арттыру, ой-өрісін және танымдық қабілетін дамыту, шығармашылыққа баулу, өз
ойын еркін жеткізе білу және өткенді шапшаң еске түсіру дағдыларын
қалыптастыру мақсатында өтілетінг сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор.
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстар компьютер мен ақпараттық
технологияларды қолдану мүмкіндіктерін беретін пәнаралық байланыс іспеттес.
Компьютерді қолданып басқа пәндерден сыныптан тыс шаралар өткізу
оқушылардың дүниетанымен қызығушылықтарын арттыра түседі.
Сыныптан тыс жұмыс – бұл педагогтардың мектеп оқушыларының сабақтан
тыс уақыттағы әртүрлі « іс-әрекеттері мен іс – шараларын » ұйымдастыру.
Сыныптан тыс жұмыс – сабақтан тыс уақыттағы мектепте өткізілетін және
оқу жоспарына кіретін әртүрлі оқу - тәрбиелік іс – шаралар.
Сыныптан тыс жұмыстардың мақсаттарымен міндеттері.
Мектептегі тәрбие жұмысының негізгі бөлігі болып саналатын сыныптан
тыс жұмыстар – баланың өмірге қажетті әлеуметтік ортадағы тәжіибесі мен
қоғамдық құндылықтарды қабылдауын қалыптастырады.
Сыныптантыс жұмыстар келесі мәселелерді шешуге бағытталған:
1. Баладан жағымды «Мен» - тұжырымын қалыптастыру, бұл келесі
факторларға байланысты:
А) Өзіне басқа адамдардың жақсы көз қараста екендігіне сенімділігі;
Б) Өзінің белгілі тақырып немесе қызметті меңгеретініне сенімділігі;
В) өзінің маңызды орын алатынын сезіну. Жағымды «Мен» - тұжарымы
баланың өзіне, өзін бағалауға, жеке тұлға ретінде қалыптасып дамуында оң
әсер етеді.
Түрлі формадағы сыныптан тыс жұмыстар баланың күнделікті сабақта
байқала бермейтін қабыілеттері мен мүмкіндіктерін ашады. Сыныптан тыс
жұмыстың әртүрлі болуы баланың өзіне сенімділігін, өзін дұрыс бағалауын, өз
іс - әрекетін бақылауын қалыптыстырады. Сонымен қатар әртүрлі жұмыстар
баланың іс – тәжірибесімен дағдысын, адамдар қызметінің әртүрлілігі туралы
білімі мен біліктілігін арттырады.
2. Ұжымдық жұмыс жасау тәжірибесі мен серіктестік дағдысын
қалыптастыруға жағдай туғызу.
Оқу үрдісінде сыныптан тыс жұмыстарға қарағанда ұжымдасып жұмыс істеу
мүмкіндігі аз. Сынаптан тыс жұмыстарда оқушылар бір-бірімен барлық жағынан
қарым-қатынаста болады.
Әртүрлі сыныптан тыс жұмыстарды оқушылар өзінің жаңа қабілеттерін
ашып қана қоймай, ұжымдасып жұмыс істеуге үйренеді.
3. Әлеуметтік қызметтер қажеттіліктерін қалыптастыру.
Бұл тікелей әртүрлі қызметтер түрімен танысуға байланысты. Сыныптан
тыс жұмыстарды қоғам қажет ететін түрлі қызметттерді ұйымдастыру мүмкіндігі
бар, бұл жағдай әсіресе теріс жолға түскен жасөспірімдердің
( алкоголь,нашақорлық, тәртіп бұзушылық т.б.) көбеюімен көкейкесті болып
тұр.
4. Әлемтанудағы адамгершілік эмоциональдық, еріктілік компоненттерін
қалыптастыру.
Сыныптан тыс жұмыстарда рухани адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтарды дәріптеу жақсы жолға қойылады. Ол оқушыларды өнермен
байланыстырады.
5. Танымдық қызығушылықтарды дамыту.
Сыныптан тыс жұмыстардың бұл міндеті оқу үлгісіндегі және оқудан тыс
іс-әрекеттердің біртұтас екендігін білдіреді, өйткені сыныптан тыс жұмыстар
оқу үрдісіндегі тәрбие жұмысы сонымен қатар оқу үрдісінің тиімділігін
арттыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстағы оқушылар қызығушылығын тәрбиелеу маңызды
мәселелердің – мамандық таңдау мен еңбекке кәсіпке баулуды шешеді.
6.Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде келеңсіз жағдайларды алдын алуда баланың бос уақытын
педагогиканың ұйымдастыру қажет.
Оқушылар тәртәбі олардың бос уақытын қалай өткізетіндігіне байланысты
екендігі анықталған. Үлгермеуші оқушыларды сыныптан тыс жұмыстарға тарту
оларды оқуына кедергі келтіреді деген ұғым дұрыс емес. Қайта сол
оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалануына көмектесу қажет.
Информатикадан бастауыш сыныптағы сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастырғанда оқушылардың дүниетанымын кеңейту мен өмірмен
байланыстылығын ұғындыруды мақсат етіп алған жөн. Кіші сынып жасындағы
балалар назарының тұрақсыз болып келуі олармен өткізілетін жұмыстың
эмоциональды және жарқын болуын талап етеді. Ондай іс – шаралардың ойын
түрінде өткені тиімдірек. Бастауыш сыныптардың қызығушылықтары
айқындалмағандықтан сыныптан тыс жұмыстарға тек біразы ғана қатысады. Және
бұл оқушылар ұжымдасып жұмыс істеуге дағдыланбаған болып келеді, сонымен
қатар өз күштеріне деген сенімсіздіктері басым, әрі өз бетімен жұмысқа да
үйренбеген. Сондықтан сыныптан тыс жұмыс бастан аяғына дейін мұғалім
басшылығымен өтуі тиіс.
Орта буындағы сыныптардағы сыныптан тыс жұмыстарды олардың осы уақыт
ішінде алған білімдеру мен өмірлік тәжірибелерін ескере отырып ұйымдастыру
қажет. Бұл жастағы оқушылар әр нәрсеге құмар болып келеді, өздерінің күші
мен білім көрсеткілері келіп тұрады. Қиын жағдайларда өз ойлары мен
идеяларын батыл айта алады. Орта буында оқушылар өз еріктерімен қалаған
үйірме, қосымша сабақтарға қатысып жүреді. Мұғалімнің міндеті - әрбір
жасөспірімге өз қызығушылығын қанағаттандыра отырып ары қарай өз
қабілетінің дамуына үлес қосатын сыныптан тыс жұмыс тауып беру.
Жоғары сынып оқушылары – бұлар болашақ жоғары және арнайы оқу
орындарының студенттері, сонымен қатар өнеркәсіп пен қызмет саладағы
болашақ жұмысшылар. Олар физикалық және моралдық тұрғыдан жетілген жәіне
жоғары талап қоя алатындай физикалық жағынан да, ақыл-ойы жағынан да жұмыс
істеуге дайын болады. Олар өздері өз-өзін ересек санап, өз бос уақыттарын
өздері ұйымдастыруға және оны тиімді әрі пайдалы өткізуге тырысады.
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстар компьютер мен ақпараттық
технологияларды қолдану мүмкіндіктерін беретін пәнаралық байланыс түрінде
ұйымдастырылады. Түрлі формадағы сыныптан тыс жұмыстар оқушының күнделікті
сабақта байқала бермейтін жеке қабілеттері мен мүмкіндіктерін ашады.
Сыныптан тыс жұмыстың әр түрлі болуы оқушының өзіне сенімділігін, өзін
дұрыс бақылауын қалыптастырады, сонымен қатар әртүрлі жұмыстар оқушының іс-
тәжірибесі мен дағдысын, білімі мен біліктілігін арттырады. Сыныптан тыс
жұмыстарда оқушылар бір-бірімен барлық жағынан қарым-қатынаста болады.
Сыныптан тыс кездегі информатикадан шығармашылық қабілеттіліктің даму
тәсілдері осы салада жинақталған педагогикалық тәжірибеге, нақты
педагогикалық материалдарды ұйымдастыруға, оқыту тұжырымдамасына,
дидактикалық принципке байланысты екені көрініп тұр. Осы айтылғандардың
негізінде, алдымен сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру мәселесі
қойылады. Ол үшін сыныптан тыс жұмыстардың мақсатын, міндетін және қызметін
айқындап алу керек.
Сыныптан тыс жұмыстар келесі негізгі мәселелерді шешуге бағытталған:
1. Оқушының өзіндік концепциясының қалыптасуы;
2. Ұжымдық жұмыс істеу дағдысын қалыптасыруға қолайлы жағдай жасау;
3. Оқушылардың қоғамдық қызмет түрлерімен танысып, оларды өз бетінше
ұйымдастыруына ықпал ету;
4. Танымдық қызығушылығының артуы;
5. Бос уақыттарын тиімді ұйымдастыру.
Сыныптан тыс жұмыстар оның бағытын, мазмұнын, формасы мен әдістерін
анықтайтын жалпы принциптер негізінде жүргізіледі.
Сыныптан тыс жұмыстардың принциптері:
1. Мақсатқа негізделген;
2. Сыныптан тыс жұмыстың өмірімен, еңбекпен және тәжірибемен байланыс
принципі;
3. Оқу-тәрбие процесінің бірлігі мен тұтастық принципі;
4. Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу принципі;
5. Тәрбие процесіндегі белсенділік және өзіндік қызмет принципі;
6. Жас және жеке тұлғалық ерекшелігін ескеру принципі.
Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны: баланың жеке тәжірибесінде бейімделген
әлеуметтік тәжірибені, эмоциялық көңіл күйді сипаттайды және келесі
факторлармен сипатталады.
1. Танымдық қызмет – оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға
арналған.
2. Бос уақытты қызықты өткізу қызметі – оқушылардың демалысы мен ұжым
арасындағы достық қарым-қатынасын нығайтуға бағытталған.
3. Еңбек қызметі – түрі еңбек түрлерін ұйымдастыруға негізделген.
4. Шығармашылық қызмет – оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен
пәнге бейімділігін нығайтуға арналған.
Сыныптан тыс іс – шаралардың кейбір түрлері:
1. Информатика кеші;
2. Информатика бойынша сұрақ-жауап;
3. Іскерлік ойындар, сынып сағаты;
4. Информатика бойынша пікірталас;
5. Жарыс, байқау, сайыс. Сөзжұмбақ.
6. Олимпиада. Информатика бойынша үйірме;
7. Көріністер;
8. Информатика бойынша факультатив сабақтар;
9. Мектеп басылымы;
10. Экскурсия.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың тиімді түрі ұжымдық шығармашылық
жұмыс. Ұжымдық шығармашылық жұмысты өткізудің кезеңдері:
І – кезең – мақсат қою. Оқушылардың мүмкіндігіне қарай мақсат пен
міндеттер қойылады.
ІІ – кезең – ұжымдық жоспарлау. Іс – шараның негізгі қызықты идеялары
таңдалынып, оның өтілу түрі мен ұйымдастырылуы айқындалады.
ІІІ – кезең – ұйымдастыруға дайындық.
IV – кезең – жұмысты жүргізу. Жұмыс кеңесі эмоциялық қалып, қызығушылық
атмосферасын шығармашылықты тудыруы үшін жағдай жасайды.
V – кезең – ұжымдық (жеке) талдау. Мұнда іс – шараның өтілу барысы мен
сәтті және сәтсіз жақтары талқыланады.
VІ – кезең – ұжымдық шығармашылық жұмыстың нәтижелері. Педагог мақсатқа
жету жолдарын, ұйымдастырылу мен өтілудің барлық кезеңдеріндегі өзіндік
іс – қимылын, өзінің кейінгі әрекетін анықтап, баға береді.
Сабақтан тыс жұмыс мақсаттары, мазмұны мен тәсілдері бойынша оқу
үрдісінің сабақтан тыс уақыттағы жалғасы бола отырып, онымен үйлеседі және
үнемі еріктілік сипатта бола бермейді.
Оны жоспарлау мен ұйымдастырудағы анықтаушы роль педагогтың үлесіне
тиеді. Оған пән мұғалімдері дарынды оқушылармен бағдарламалық материал
бойынша білімдерін көтеру мен тереңдету үшін, сонымен бірге артта
қалушылармен білімдерін толықтыру үшін жүргізетін жұмыс мысал бола алады.
Оқудан тыс жұмыс – бұл негізінен оқушылар ұжымдарында мұғалімдер мен
сынып жетекшілерінің бағдар беруімен оқушылардың өзін-өзі басқаруы,
белсенділігі негізінде жүргізілетін сыныптан тыс шаралар.
Сыныптан тыс жұмыс әр түрлі әрекет түрлерінің жиынтығы, оқушыларға оң
ықпал етудің кең мүмкіндіктеріне ие және сабақтағы жұмыспен өзара
байланыста жүзеге асатын мұғалімнің оқу-тәрбие жұмысының жеке дара аясы
болып табылады. Осыған байланысты сыныптан тыс іс-шаралардың кейбір
түрлерін қарастырайық
Информатикадан факультативтік сабақтар мектепте негізінен сегіз
сыныптан бастап жүргізіледі. Факультативтік сабақтардың басты мақсаты
білімді тереңдту мен кеңейту, оқушылардың пәнге қызығушылықтарын дамыту,
олардың қабілеттерін дамыту, оқушылардың бойында қызығушылықты
қалыптастыру, олардың шығармашылығы мен ықыластарын дамыту болып
табылады. Факультативтік сабақтар өткізудің қазіргі уақыттағы басты түрлері
берілген факультативтік курстың түйіндік сұрақтарын мұғалімнің баяндауы
(дәрістік тәсілмен), семинарлар, әңгімелесулер (пікірталастар), есептер
шығару, оқушылардың рефераттары (теориялық сұрақтар бойынша да, есептер
циклын шешу бойынша да), оқушылардың баяндамалары, т.б. болып табылады.
Информатикадан факультативтік сабактарды өткізудің мүмкін болатын
түрлерінің бірі әрбір сабақты екі бөлімге бөлу болып табылады. Бірінші
бөлім жаға материалды оқу мен теориялық және практикалық сипаттағы
тапсырмалар бойынша оқушылардың өз бетімен жұмыстарына арналады. Сабақтың
бұл бөлімі аяқталған соң оқушыларға теория мен оның қосымшаларын оқу
бойынша үй тапсырмасы беріледі. Әрбір сабақтың екінші бөлімі жоғары
қиындықты есептерді шешуге және ерекше қиын немесе қызықты есептерді шешу
жолдарын талқылауға арналады. Факультативтік сабақтарды өткізудің бұл түрі
мектептегі оқытудың түрлері мен тәсілдерін ойдағыдай өтуге септігін
тигізеді.
Олимпиадалар. Ең дарынды оқушыларды анықтау, олардың бойында алға
қойған мақсатқа жетудегі табандылықты, өз бетімен жұмыс істеу әдетін
қалыптастыру мақсатында олимпиадалар өткізіледі. Информатикадан
олимпиадалар сыныптан тыс жұмыстың бүтіндей бір кешеннің (дәрістер, кештер,
үйірме жұмыстары, т.б.) қорытынды кезеңі болғанда көп пайда келтіріледі.
Олимпиада тек жыл бойғы сыныптан тыс жұмыстың қорытындысы ғана емес,
сонымен бірге сыныптан тыс жұмысты кең жолға қоюдың тамаша ынталандырмасы.
Олимпида – оқушыларды білім жағынан өсуге ынталандыратын, олардың бойында
информатикаға қызығушылықты, табандылықты тәрбиелейтін жарыс.
Олимпиадалар әр түрлі деңгейлерде өткізіледі: мектепшілік, аудандық,
қалалық,
Сонымен бірге олимпиадалар информатиканы оқытудың жалпы деңгейіне де
жақсы әсер етеді, оқушылардың білім сапаларын анықтауға мүмкіндік береді
және жоғары деп саналатын дайындық деңгейін сипаттай отыра қандай да бір
дәрежеде мұғалімге бағыт бреді. Бірақ олимпиадалар оқушылар үшін жаңа,
оларды қызықтыратын ақпараттың елеулі көзі болып табылмайтындығына,
сондықтан тереңделіп дайындаудың негізгі түрі бола алмайтындығына назар
аудару керек.
Информатикадан үйірме жұмыстары. Оқушылардың информатиканың өмірмен,
олардың болашақ мамандықтарымен тікелей байланысты көрнекті түрде
көрсетілетін үйірмелерге қатысуы сабақтарға белсенді қатысудың
алғышарттарын анықтайды, ал кейбіреулердің бойында ізденушілік іс-әрекетке
ұмтылысты туындатады.
Үйірме – сыныптан тыс жұмысиардың ең тиімді де әсершіл түрлерінің
бірі. Үйірме жұмысының негізінде еріктілік принципі жатыр. Әдетте үйірмелік
жұмыстар үлгерімі жақсы оқушылар үшін ұйымдастырылады. Бірақ кейде үлгерімі
нашар оқушылар да үйірмеге қатысуға тілек білдіреді. Ең бастысы мұндай
оқушыларға ерекше көңіл бөліп олардың бойындағы информатикаға қызығушылықты
бекітіп, үйірмедегі жұмыстың олар үшін орындай алмайтындай болмағанын
қадағалап отыру керек. Әрине, үйірме мүшелерінің арасында үлгерімі төмен
оқушылардың болуы мұғалімнің жұмысын күрделендіреді, бірақ үйірме
жетекшілері беретін тапсырмаларды дараландыру жолымен бұл қиындықтарды
жеңілдете алмады. Ең бастысы – үйірме сабақтарына барлық тілек
білдірушілердің қатысуы салдарынан пайда болатын информатикадан үйірме
сабақтарының бұқаралығын сақтап қалу.
Үйірмені ұйымдастыру кезеңінен бастап оқушыларды қызықтырып, оларға
үйірмедегі жұмыс сынып сабақтарын қайталамайтындығын көрсетіп, алдағы
жұмыстың мақсаттары мен ашық сипатын айқын тұжырымдау керек. Үйірме
сабақтарын әрбір сабаққа бір сағаттан бөліп, аптасына бір рет өткізген жөн.
Үйірме жұмысын ұйымдастыруға оқушылардың өздерін тартқан дұрыс (оларға
оқылатын тақырып бойынша шағын баяндамалар дайындауды, нақты бір тақырып
бойынша есептер мен жаттығулар іріктеуді, тарихи сипаттағы анықтамаларды
дайындауды, сабаққа бағдарламалық құралдарды дайындауды, т.б. тапсыру).
Үйірме сабақтарында мұғалім пікірлер алмасу мен белсенді пікірталас
атмосферасын құруы керек. Информатикадан
үйірме сабақтарының тақырыптарында осы заманғы мектепте әр қилы.
Үйірме жұмыстарының тақырыптарында информатиканың тарихымен, программалық
жабдықтың әртүрлі түрлерімен, информатиканың математикалық негіздерімен
байланысты мәселелер орын табады.
Пәндік апталар, онкүндіктер, айлықтар пәнге қызықтыру мен пәнаралық
байланыстарды орнату үшін өте маңызды. Оларды бір пән бойынша да, бір
немесе бір-біріне жақын білімдік сыбайлас пәндер (математика, физика,
технология) бойынша да өткізуге болады. Оқушылар жаңа материалды ойындық
түрде білу мүмкіндігін ғана емес, сонымен бірге қосымша әдебиет пен
интернет компьютерлік желісін пайдаланып зерттеу жұмысын жүргізу,
ұсынылатын тақырыптар бойынша жобалық жұмыс орындау мүмкіндігін алады.
Ұсынылатын тапсырмалар мен шаралардың барлығы оқушылардың әртүрлі жастағы
топтарын қамтиды және оағн әркім қатыса алады. Мүмкін тақырыптар:
«Информатика және техникалық прогресс», «Информатика және менің
мамандығым», «Информатика әскери техникада» және т.б. Таңдалынған тақырып
бойынша дайындық бірнеше ай бұрын басталады. Онкүндік (апта, айлық) аясында
жоғары оқу орындарының ғалымдарымен, программистерімен кездесу, орын
алғандарды марапаттау конферециясымен аяқталатын викториналар,
әңгімелесулер, ең үздік информатик сайысы, т.б. өткізіледі.
Информатика кеші – бұл сыныптың немесе үйірменің жыл бойғы жұмысының
қорытындыларын жасаудың өзіндік түрі. Оқушылар мұғаліммен бірігіп кештің
бағдарламасын, іс-шаралар мен көңіл күй көтерудің түрлерін мұқият
ойластырады, кешке арналған материалдарды іріктейді.: қалжың есептер,
тарихи мағлұматтар, сөзжұмбақтар, маңызды тәрбиелік мәні бар: біріншіден,
оқушылар өз сыныбының намысы үшін бірге күреседі; екіншіден, бұл жарыс
оқушылардың бойында жеңіске жетудегі табандылықты, сабырлықты
қалыптастырады.
Информатика пән бойынша викторина – бұл өзіндік ойын түрі. Викторинаны
үйірме сабақтарында немесе жеке сыныптар арасындағы жарыс түрінде өткізген
тиімді (сабақтан тыс уақытты). Викторинаға арналған тапсырмалар шағын, тез
түсінетіндей, жазуды талап етпейтін, көбінесе ойша шешіле алатындай болуы
тиіс. Әдетте сабақтарда шешілетін типтік есептер викторина үшін қызықсыз.
Есептерден басқа викторинаға информатика бойынша әр түрлі сұрақтарды қосуға
болады. Сонымен бірге викторинаға қалжың есептерді қосады. Викториналарды
толығымен қандай да бір тақырыпқа арнауға болады, бірақ аралас викториналар
қызықтырақ өтеді.
Сөзжұмбақтар. Практика мұғалім мен оқушылардың әріптестіктері мен
шығармашылық бірлестіктері, өз бетімен білім алу мен өзін-өзі бақылау
идеяларын жүзеге асыру оқушылардың танымдық белсенділігін оятып, нәтижелі
оқытуға жетелейтіндігін көрсетеді. Сыныптан тыс жұмыстың да, сабақта
білімді тексерудің де қалыптан тыс түрлерінің бірі – сөзжұмбақтар құрастыру
және оларды шешу. Сөзжұмбақтарды пайдалану,оларды құру мен шешу оқушылардың
ойлау қабілетін дамытуға септігін тигізеді, өз ойларын нақты, қисынды және
қысқа түрде білдіруге үйретеді. Сөзжұмбақтар құру жұмысы оқушыларды жақсы
дамытады, себебі онда көп нәрсені еске түсіру, анықтамалықтарды,
оқулықтарды пайдалану, қиял мен зеректілікті таныту керек болады. Жұпты
жеке дара, жұптар, топтар бойынша ұйымдастыруға болады. Егер оны жарыс
тұрғысында ұйымдастырса, онла ол ешкімді енжар қалдырмайды.
Сайыс – мақсаты оқушылардың ғылымның, өнердің, спорттың қандай да бір
облысына қызығушылықтарын арттырып, үздіктерін анықтау болып табылатын
ұжымаралық немесе жеке дара біріншілік жарыс. Бұл жұмыс жеке үлгі түрінде
немесе мектеп мейрамының, кештің, үйірме жұмысының құрамдас бөлігі,
тақырыптық және есеп берушілік түрінде бола алады. Сайыстарға орай
оқушылардың компьютерлік шығармашалығы көрмелерін ұйымдастыруға болады.
Іскерлік ойындар – оқушылардың бойында шешім қабылдаушы адамның
ролінде нақты іс - әрекетті мүмкіндігіншее толық сезінуді туындату үшін
нақты зерттеліп отырған нысанның немесе жағдайға ұқсас нұсқасын
пайдаланатын белсенді оқыту тәсілі. Олар құрал-жабдықтық есептерді шешуге
бағытталған: нақты
іс-әрекет туғызу, нақты мақсаттарға жету, қатысушылардың іскерлік
қарым-қатынастар жүйесін қалыптастыру. Балалармен өтетін іскерлік ойындар
әдетте қарапайым сюжетті болады, оларды ұйымдастыру семинары түрінде
өткізуге болады.
Информатика пәні бойынша диспут – бұл сыныптар арасында сұрақтар мен
жауаптар алмасатын өзіндік ойын. Диспут барысында алдымен қиын сұрақтар
қойылады. Диспуттың материалы туралы сұрақтың маңызы зор. Бұл сұрақ
диспуттың мақсаттарына байланысты шешіледі. Осындай мақсаттардың ең
маңыздысы – бұл өтен оқу жылдарындағы оқу материалын қайталау. Бұл жағдайда
оқушылардың алдына белгілі бір уақыт аралығындағы материалды,
анықтамаларды, қасиеттерді, ережелерді білетіндей, есептерді шығарып, осы
материал бойынша белгілі бір іс-әрекеттерді орындай алатындай қайталау
міндеті қойылады. Әрбір диспутқа қойылатын ең төменгі талап оқушылардың
оқулықтағы материалы дәл, жақсы және толық білуі, тұжырымдамаларды білуі
мен түсінуі болып табылады. Тек осыдан кйеін ғана және осының негізінде
оқушылардың оқу материалымен шығармашылық жұмысын ұйымдастырып жүргізуге
болады.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Левина Е.С. О некторых путях развития позновательного интереса
учащихся к информатике. Сб.статей «Изучение основ информатики и ВТ в
средней школе: Опыт и перспективы» М. «Просвещение» 1987г.
2. Белошапка В.К. Лесневский А.С., Штырлина И.А. Опыт ведения
факультативных занятий по информатике и вычислительной технике. Об
статей «Изучение основ информатики и ВТ в средней школе: Опыт и
перспективы» М.»Просвещение» 1987
3. «Информатика негіздері» журналы 2011 жыл №1
4. «Информатика негіздері» журналы 2010 жыл №3
5. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл №4
6. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл №1
№14 Жаңа ақпараттық технологиялық құзіреттілікті қалыптастырудың ғылыми-
әдістемелік негіздері
ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім беру стандартында
күтілетін білім беру нәтижелері үш деңгейде қарастырылады:
- базалық құзіреттіліктер- оқушының «өмірдегі есею рөлін» орындауға,
«азаматтың конструктивті рөлін» атқаруға, бүкіл өмір бойына білім
алуды жалғастыруға дайындығы.
- Түйінді құзіреттіліктер- проблемалық ситуацияларды (өмірлік,
тұрмыстық, оқу) шешу мақсатында өзінің потенцалды мүмкіндіктерін толық
жүзеге асыру қабілеті. Түйінді құзіреттіліктер:- проблемалардың
шешімін табу, ақпараттық, коммуникативтік құзіреттіліктер.
Проблемалардың шешімін табу құзіреттілігі:
- түрлі жағдайларда проблемаларды анықтауға, жауапты шешім қабылдауға,
өз шешімінің нәтижесін бағалауға;
- өз іс-әрекетіне мақсат қоюға, оны іске асыруға қажетті жағдайларды
анықтауға, оған жету үрдістерін жоспарлы түрде ұйымдастыруға;
- өзін-өзі бағалауға және өзінің іс-әрекеті мен оның нәтижелеріне баға
беруге;
- түрлі жағдайларда өзі үшін қызмет және мінез-құлық ережелерін
таңдауына;
- қойылған міндетке сәйкес технологияларды таңдай білуіне мүмкіндік
береді.
Ақпараттық құзіреттілік:
- сын тұрғысынан ұсынылған ақпараттар негізінде саналы шешім қабылдауға;
- өз бетінше мақсат қоюға және оны негіздеуге, мақсатқа жету үшін
танымдық қызметті жоспарлауға және жүзеге асыруға;
- ақпаратты өз бетімен табуға, талдауға, іріктеу жасауға, қайта қарауға
сақтауға, түрлендіруге және тасмалдауға, оның ішінде қазіргі заманғы
ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға;
- логикалық операцияларды (талдау, жинақтау, құрылымдау, тікелей және
жанама дәлелдеу, аналогия бойынша дәлелдеу, моделдеу, ойша
эксперименттеу, материалды жүйелеу) қолдана отырып, ақпаратты өңдеуге;
- өзінің оқу қызметін жоспарлау және жүзеге асыру үшін ақпаратты
қолдануға мүмкіндік береді.
Коммуникативтік құзіреттілік:
- нақты өмір жағдайында өзінің міндеттерін шешу үшін қазақ және басқа
тілдерде ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын
қолдануға;
- коммуникативтік міндеттерді шешуге сәйкес келетін стилдер мен
жанрларды таңдауға және қолдануға;
- әдептілік ережелеріне сәйкес өзіндік пікірін білдіруге;
- нәтижелі өзара іс-әрекетті, түрлі көзқарас және әртүрлі бағыттағы
адамдармен сұхбат жүргізе отырып, шиелініскен ахуалдарды шешуді жүзеге
асыруға;
- жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі көзқарастағы адамдар тобымен
қатынас (коммуникация) жасауға мүмкіндік береді.
Пәндік құзіреттіліктер- мақсатқа жетуде алған білім, біліктігі мен өмірлік
тәжірибесін кіріктіру қабілеті.
Құзіреттілік амал тұрғысында ұйымдастырылатын оқу тәрбие үрдісі
«дайын білімдерді алушыдан» танымдық үрдістің белсенді субъектісі бола
алатын тұлғаны тәрбиелеуге жағдай туғызады.
Оқушылардың құзіреттіліктері білім мазмұнын меңгеру барысында қалыптасады.
Білім мазмұны қоршаған ортаның шынайы нысандары мен құбылыстарын оқушының
жеке тәжірибесімен ұштастырып, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтар,
рухани адамгершілік және мәдени тұрғыдан қарастырылуы тиіс. Сонымен қатар,
оқу-танымдық үрдісте білім алушылардың шығармашылық және дарындылық
қасиеттерін дамытуға жағдай туғызады.
Қазіргі білімнің басты ерекшелігі сол, интеграция үрдісі
ғылымды дифференциялаумен ұштаса жүргізіледі. Ғылыми таным табиғатының
дамуы ғылымның дифференциясын күшейте түседі. Техниканың, өндіріс
технологиясының дамуы ғылымның жеке салаларының жетістіктеріне ғана емес,
сонымен қатар салааралық байланысқа, олардың жетістіктерінің
интеграциясына да байланысты болады. Сондықтан да ғылымның, ғылыми білімнің
интеграциясы білім мен оқыту саласында орын табуы тиіс.
М.И. Махмутовтың пікірінше интеграцияланған пәндер
материалдардың қайталануын жояды, ақпараттар жүктемесін азайтады, жалпы
және техникалық білім басқаша шолу деңгейінде беріледі.
Бұл баланың интеллектісін, ойлау қабілетін дамытады, білімнің біртұтас
меңгерілуіне мүмкіндік жасайды, заңдар мен құбыластарды бірлескен қалпында
ұғынуына жетелейді. Бұл оқушылардың санасында әлемнің тұтас ғылыми бейнесін
қалыптастырады. Интеграция (лат integratio – қалпына келтіру, толықтыру,
integer - бүтін, тұтас сөзінен шыққан)- дифференциялау үрдісімен қатар
жүретін, ғылым салаларын жақындату және байланыстыру үрдісі.
Педагогика саласындағы қазіргі кездегі интеграциялық үрдістер:
- жалпы және орта білім беруді интеграциялау (М.Н.Берулова,
Ю.С.Тюнников)
- педагогикалық білімді пәнішілік интеграциялау (Ф.Бест,
В.И.Загвязинский)
- пән мазмұндарын пәнаралық және пәнішілік интеграциялау (И.Д.Зверев,
В.Н.Максимова, И.М.Швец, Ю.В.Шибанова, С.А.Старченко) т.б
Білім беру мазмұнының интеграциясы дегеніміз- білімнің,
білім беру әрекеттерінің түрлері мен әдістерінің біртұтас жүйе орнататын
өзара байланысының, өзара сіңісуінің, өзара әрекеттерінің үрдістері мен
нәтижелері.
Интегративті көзқарастың теориялық негізі- оқытуды ұйымдастыру
мен оқыту әдістерінің белсенді және интенсивті формаларының
үйлесімділігінен, мазмұнының интеграциясынан құралады.
Методологиялық жағынан санағанда интегративті тұрғыдан қарау-
негізгі интеграциялық компоненті экологиялық білімі мен біліктілігі
болатын, қоғамдық- гуманитарлық және жаратылыстану- математикалық бағыттар
бойынша кіріктірілген сабақтар өткізу мен ұйымдастырудың теориялық
ережелері, практикалық тәсілдері болып табылады.
Оқыту үрдісінде қолданылатын төмендегідей интеграция бағыттарын
атауға болады.:
1) экономикалық білім интеграциясы нәтижесінде оқушылардың экономикалық
құзіреттілігін қалыптастыра отырып, таным үрдісінің сипатын
айқындайтын методологиялық талдау;
2) нәтижесінде ойлау әрекеттерін қортындылай білу қабілеті қалыптасатын
(талдау, жинақтау, қорыту, жалпылау т.б) әртүрлі пәндерді оқыту
барысында қолданылатын оқу-танымдық әрекеттер арасындағы байланыстар;
3) экономикалық білім беру саласындағы теория мен практиканың байланысы;
4) оқушылардың бірнеше бағыттағы (зияткерлік, адамгершілік, эстетикалық,
экономикалық, экологиялық т.б) экономикалық білімінің, біліктілігінің,
көзқарастарының және пікірлерінің интеграцияланған жүйесі ретінде
қарастырылатын экономикалық құзіреттілігін, мәдениетін қалыптастыратын
жеке тұлғалық көзқарастары мен құндылықтар жүйесі арасындағы өзара
байланыс;
5) ғылымдар арасындағы пәнаралық байланыстар негізінде экономикалық
білімін бір саладан келесі салаға алмастыра алу арқылы оқушылардың
санасында интеграцияланған экологиялық құзіреттілік қалыптасады, бұл
кез-келген саладағы мамандар үшін өте маңызды.
Осылайша, оқушыларда әлемнің біртұтас бейнесін ұғыну
қалыптасады, концептуалды ойлау қабілеті дамиды, экономикалық құзыры
қалыптасады.
Оқушылардың жаңа технологияға деген көзқарасының
қалыптасуының басты шарты қоршаған ортаның әртүрлі деңгейде
қорытындыланған білім жүйесі.
Жаңа білім мазмұнын жоспарлағанда негізгі кіріктіруші
тақырыптар ретінде төмендегі өзекті мәселелерді енгізу өте маңызды;
- ғаламдық және жергілікті экономикалық мәселелер және оларды шешу
жолдары;
- жаңа технологияның тұрақты дамуы
Сонымен, білім алушылардың жаңа технологияны қалыптастырудағы
құзіреттілігін нәтижелі қалыптастыру оқу-танымдық үрдісін құзырлылық
тұрғыда ұйымдастыру және білім мазмұнын жетілдірудің маңызды әдіснамалық
ұстанымы – интеграциялау негізінде жүзеге асады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты. Орта білім беру негізгі ережелері. 2009 жыл, №4
2. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл, №6
3. «Информатика негіздері» журналы 2009 жыл, №5
№15 Әлемдік білім кеңістігіне енудегі
мұғалімнің ролі
Қазқстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыпстыруға және
кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ...
оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Бұл
міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті
ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге
батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым қатынасқа өту қажеттігі
туындайды. Сондықтан да әр мұғалім өз іс - әрекетінде қажетті
өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс
тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек. Еліміздің
экономикалық, саяси-мәдени дамуына үлес қосатын, әлеуметтік өркениетке
көтерілетін, парасатты, денсаулығы мықты азаматын тәрбиелеу-ұстаздар
қауымының бүгінгі таңдағы мерейлі міндеті.
Жас ұрпаққа білім тәрбие беретін бала жанының бағбаны-
мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшенуі керек
дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Бірінішіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты,
сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз
мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы – шәкірттеріне анық,
тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы
болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірімен байланыстырып, ғылым мен
тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалануы
қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме
жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-орісін кеңейтіп, білімін толықтырып
отыруы керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұстанып отырса, мұғалімнің
күш-қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта
түседі, еңбегі жаңады.
Ұстаз еңбегінің қыр сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық
еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті әсерлі жұмыс істеуі үшін
үкімет тарапынан үнемі жеңілдіктер жасалып отыруы керек. Сонымен қатар
мұғалімдер сапалы, құнды оқулықтарымен, көрнекті дидактикалық,
техникалық құрал жабдықтарымен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Соңғы 50 жылдың ішінде бүкіл дүние жүзінде білім берудегі
таным процесі туралы түсінік пен соған сай оқытушының бұл процесте
алатын орны жөніндегі түсінік те біртіндеп елеулі өзгеріске
ұшырады.Бұл өзгерістің нәтижесінде дүние жүзінің көптеген елінде білім
беру жүйесі өзгертілді.
Жалпы айтқанда, бұрын мұғалім оқушыға ақпаратты беруде басты рөл
атқарса, бүгінгі күні оның ролі мүлде өзгерген немесе елеулі өзгеріске
ұшырау қарсаңында тұр. Мұғалімнің жаңа ролі ақпаратты тек қарапайым
түрде беріп қана қоймай, сонымен қатар оқушыны материалды өздігінен
оқып-үйренуге дағдылап, соған жетелеуді білдіреді. Бұл мәселеде оқытушы
тек ақпарат көзі ғана емес, сондай-ақ оқу метериалдарын өз бетімен
жетік меңгерудің әдістерін жақсы білетін білгір маман ретінде
көрінеді. Яғни, мұғалім оқу және қабылдау процесіне тек демеуші күш
ретінде ықпалдасады, ал оқушы «қалай оқу керектігін» үйреніп,
мұғалімнің бағдарлаушы көмегінсіз өздігінен білім алу әдістерін
қолдануды үйренеді.
Интерактивті әдіс мұғалімнің жаңа роліне сай сабақ
жүргізудің ең басты әдісі болып саналады. Оның мәні мынада: сабақ
үстінде оқушылардың өзара араласуын көздейді.Бұл әдіс оқушылардың
білімі мен дағдысын дұрыс тексеріп, меңгерген метериалдың сапасын
арттыруға мүмкіндік береді. Балаға ата-анадан кейінгі ақыл-ой,
адамгершілік эстетикалық, сана-сезімдік дене тәрбиесі мен ұлттық тәрбиені
сіңіруші адам – мұғалім. Ал жаңа заманның тарихын жазатын, кеізнде
қателескен, бұрмаланған тұстарына әділ баға беретін, толықтыратын бүгінгі
жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп жатқан өзгерістердің мәнін әділ
пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мына біздерге,
мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді.
Елбасының білім және ғылым қызметкерлеінің съезінде «Болашақта еңбек
етіп өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай
тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін
міндет ауыр» деген еді. Ендеше өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай
қабылдайтын, шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің
лайықты тұлғасы деуге болады.
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ұлттық
мемлекеттің гүлденуі негізгі шешуші үш фактордан тұрады.
1. Жаңа ғылыми жаңалықтарды игеруі
2. Білімнің деңгейін көтеруі
3. Мамандардың кәсіби білімі мен білігі
Сонымен бірге қазір «интернет» жүйесіне ену туындап отыр. Әр оқушы өзіне
керекті тақырыпты осы интернет саласынан іздеп табына мүмкіншілік
туындауда. Біздің елімізде барлық мектеп компьютерленіп жатыр. Ендеше сол
компьютерлерде тек балалар ойын ойнап, жазу жазумен шектелмей, арнайы
бағдарламалар жасап, білім негіздерін ғаламдық дәрежеде меңгеру ісі қолға
алынуда.
Қазіргі таңда педагогика ғылымы дәстүрлі оқу мен дәстүрлі емес жаңа
оқытудың айырмашылығына мынадай анықтама береді. Дәстүрлі оқытуда: мұғалім
сынып оқушыларын толық қамти отырып, мұғалім мен оқулыұ маңызды қызмет
атқарады, оқушыларды білімге жетелейді, жауаптарында сол маңызды болды.
Мұғалім білімді дайын күйінде меңгертеді. Ал жаңаша оқытуда: оқушы
мұғалімнің түсіндіргенін меңгеріп қана қоймай, мұғаліммен тікелей
пікірталасқа көшеді, оқушы белсенді роль атқарушы ғана емес, жетекші
бағытта ұстайды. Белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді, шешімдері де әр
оқушы әр түрлі болады. Тапқан шешімді нақты ақиқат деп қабылдаймыз,
ізденісті әрмен қарай жалғастырады. Мұғалім мен оқушы арасында тығыз
байланыс қалыптасады. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: белгілі педагог
К.Ушинскийдің «Мұғалім - өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана
мұғалім, ал оқуды ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады»
Баяндамалар мазмұны:
1. Ақпараттық – коммуникациялық технологияның теориялық
негіздері...................................................................
.....................1 – 6 бет
2. 12 жылдық білім беру жүйесіне сай құзіретті мамандар даярлаудың өзекті
мәселелері .................................................7 – 10 бет
3. Мұғалімнің сабақты өзіндік талдауы: сабақтың тиімділігінің бағалау
критерилері
...............................................................11 – 18 бет
4. Сабаққа психологиялық талдау ........................................19
– 21 бет
5. 12 жылдық эксперимент сыныптарында информатика пәнін оқыту ерекшеліктері
..........................................................................22
– 25 бет
6. Электрондық оқулықтарды информатика сабағында пайдаланудың тиімділігі
........................................................26 – 27 бет
7. Оқушының танымдық белсенділігін және ізденісін
қалыптастыру................................................................
...........28 – 31 бет
8. Оқушылардың ақпараттық білім беру ортасының құзырлығын дамыту
мүмкіндіктері ...........................................................32
– 34 бет
9. 12 жылдық білім берудегі информатика сабақтарында оқушылардың
құзырлылығын арттыру ...............................35 – 40 бет
10. Ақпараттық мәдениетті қалыптастырудағы информатика сабақтарын
түрлендіріп өткізудегі мұғалімнің ролі............41 – 51 бет
11. Оқытудың жаңа технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру және басқару
...................................................51 – 60 бет
12. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту ........61 – 69 бет
13. Информатика пәнінде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы
.....................................................70 – 81 бет
14. Жаңа ақпараттық технологиялық құзіреттілікті қалыптастырудың ғылыми -
әдістемелік негіздері .............82 – 85 бет
15. Әлемдік білім кеңістігіне енудегі мұғалімнің ролі .......86 – 88 бет
-----------------------
Хабарламаларды
комп. желі
арқылы
қабылдау және
жөнелту
тәсілі. Құпия сөз-
бен қорғалған.
Жөнел Пошта бөлі-
тушінің міне транс-
пошта порт арқылы
жәшігіне жеткізіледі.
жетеді. Адресаттың
жеке
пошталық
жәшігіне
салынады
Компьютерлік
желі
Жергілікті желі топологиясы
Ақпарат алу
Пассивті
Активті
Интернет
Электрондық
оқулық
Теледидар
Кітапхана
Баспа беттері
Мұражай, театр,
Саяхат т.б
Теледидардың
жақсы жақтары мен
жаман жақтары
Интернеттің жақсы жақтары мен жаман жақтары
Үшін
Істеймін
Істей аламын
«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында,
ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында»
Н. Ә. Назарбаев
Егеменді еліміздің тірегі – білімді ұрпақ. ХХІ ғасыр білімділер
ғасыры болмақ. Жаңа кезеңге бет бұру оңай емес.Ол үшін болашақ ұрпағын
тәрбиелеу керек.
Қазіргі кезде біздің қоғамымыз дамудың жаңа кезеңіне көшіп келеді, бұл
кезең ақпараттық кезең, яғни компьютерлік техника мен оған байланысты
барлық ақпараттық коммуникациялық технологиялар педагогтар қызметінің
барлық салаларына кірігіп, оның табиғи ортасына айналып отыр. «Білім
берудегі АКТ» ұғымы «оқытудың жаңа ақпараттық технологиялары», «қазіргі
ақпараттық оқыту технологиялары», «компьютерлік оқыту технологиялары» және
т.б., тіркестермен тығыз байланысты.
Білім беруді ақпараттандандыру процесі пән мұғалімдеріне,
әдіскерлерге, білім мекемелерін басқарушыларға жаңа ақпараттық технологияны
өз қызметтеріне жан-жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды. Ақпараттық
–коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін
дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі
сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр. Білім беруді
ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне ақпараттық технологияны
енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру қазақстандық білім беруді сапалы
деңгейге көтерудің алғы шарты.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың
біліктілігін арттыру процесі қазіргі заман міндеті.
Ақпараттық –коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға,
Интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың келешек ұрпақтың жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы аса мол.
Жедел дамып отырған ғылыми –техникалық прогресс қоғам өмірінің барлық
салаларын ақпараттандырудың ғаламдық процесінің негізіне айналды.
Ақпараттық технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы,
адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік
қауымдастықтағы мемлекеттің рөлі тәуелді болады. Тұтас дүние қалыптастыру
мен қоғамдастықтар, жеке адам мен бүкіл дүниежүзілік қоғамдастықтың өмір
сүруі үшін жаңа жағдайларды қамтамасыз етуде ақпараттық –коммуникациялық
технологиялар маңызды рөл атқарады. Білім беру саласында электрондық
байланыс жүйелерінде ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, теле-
конференция телекоммуникациялық жүйелер арқылы іске асырылуы керек.
Заман ағымына қарай ақпараттық технологияларды қолдану айтарлықтай
нәтижелер беруде. Кез келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану
оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық
білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік
ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны пайдалану жөніндегі қызметтің
мақсаты:
- үйренушінің шығармашылық әлеуетін дамыту; коммуникативтік
әрекеттерге қабілетті болуды дамыту; сараптамалық –зерттеу
қызметі дағдыларын дамыту; оқу қызметі мәдениетін дамыту;
- оқу-тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерін қарқындандыру, оның
тиімділігі мен сапасын арттыру;
- қазіргі қоғамның ақпараттануымен байланысты пайда болатын
әлеуметтік тапсырысты өткізу.
Мұғалімнің АКТ пайдалану жөніндегі қызметі табиғатының, оның
мақсаттарының уәжінің өзінің сапалық өзгеруі оқыту мақсатында АКТ пайдалану
дағдысына әсер ету жолымен мүмкін болуы мүмкін.
АКТ пайдаланудың мәні компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін баланың жеке
тұлғасын дамыту проблемасының маңына топтасқан дидактикалық -әдістемелік
проблемалық міндеттерді шешуге бағындыру
болып табылатындай. Сондай-ақ педагогтың компьютерік сауаттылығы АКТ
пайдаланудағы жеке тәжірибесін тұжырымдау есебінен сапалы түрде артады.
Қазіргі жағдайда педагогтардың ақпараттық –коммуникациялық
құзырлылығы кәсіби мамандықтың құрамды бөліктері болып табылады.
Білім беру барысында ақпараттық –коммуникациялық технологияларды пайдалану
Қазақстан Республикасы орта білім жүйесін ақпараттандыру туралы
мемлкеттік бағдарламасында «... ҚР дүниежүзінің дамыған елдері сияқты орта
білім беру жүйесінен ақпараттандырудың жолына түсуі тиіс, яғни бірыңғай
ақпараттық білім беретін желіге негізделген оқыту жүйесін жасау керек. »
Осы тұжырым білім беру жүйесін ақпараттандырудың мақсаты болып табылады.
Бұл бағдарламалардың міндеттерінің бірі –мектептерді компьютерлендіру.
ХХІ ғасыр ақпараттық қоғам табалдырығына аяқ басқан сәтте –ақ
республикалық білім берудің жаңа жүйесі, яғни білім беру жүйесін
ақпараттандыру ісі қолға алына бастады. Заман талабы оқу үрдісінде
компьютерлік технологияны енгізуді, оны кең көлемде қолдануды қажет етеді.
Электронды оқыту интерактивті жүйе болып табылады. Электрондық оқулық
«оқушы-компьютер-мұғалім» жүйесін қалыптастырады, яғни оқушы жаңа тақырыпты
ақпарат көзі –компьютерден оқып қажетті мәліметтерді алып, мұғалімге
түсіндіріп бере алатындай болуы керек.
Білім беруді ақпараттандыру –жаңа технологияны пайдалану арқылы
дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асырады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны яғни
компьютерді оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы
зор.
Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін
жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді,
интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы
арта түсері анық.
Мысалы 9 сыныпта «Компьютерлік желілер» тақырыбында өткізген ашық
сабағымдағы жаңа технологиялардың кейбір элементтерін көрсетіп кеткенді
жөн көрдім:
1. Венн диаграммасы
Электронды пошта Кәдімгі
пошта
2. Бес жол өлең: Интернет
1. Интернет
2. қызықты, ақпаратты
3. Мәлімет береді, хабар таратады, байланыстырады.
4. Интернет- компьютерден құралған.
5. Ақпараттық өріс.
Корпоративті
Телекоммуникациялық
есептеуіш
ауқымды
желі
аймақтық
интернет желісі
желі
жергілікті желі
Шина тәріздес Сақина
тәріздес
Жұлдыз тәріздес
Ақшақар тәріздес
Осы жаңа технология стратегияларды интерактивті тақтадан енгізіп
қойсақ, оқушылар шығып жауаптарын орындайды. Бұл сабақты алдын ала
электронды оқулықтан тыңдап, көріп оқушылардың есте сақтауы бойынша
орындатқан тиімді.
Сабақтың қызықты да түсінікті болуы мұғалімнің шеберлігі мен
ізденімпаздығына тікелей байланысты.
Мысалы физика пәнінен сабақ берген кезде ақпараттық технологияларды
пайдалану үлкен жеңілдіктер туғызады, себебі кейбір лабораториялық
жұмыстарды электронды оқулықпен орындауға болады. Және де интерактивті
тақтаны пайдалана отырып, тест тапсырмаларын орындауға мол мүмкіндік бар.
Интернет желісінде жұмыс істеу де оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып, оны игеруіне шексіз мүмкіндіктер ашатыны
хақ.
Қазіргі заманғы дамудың талаптарына лайық ақпараттық –компьютерлік
технологияларсыз жоғарыда айтылғандарды шешу мүмкін емес.
Білім беруді ақпараттандыру жағдайында пән мұғалімдерінің біліктілігін
көтеру мектебіміздің негізгі міндеттерінің бірі. Пән мұғалімдеріне
ақпараттық технологияны өз еркіне пайдалану, ақпараттық сауаттылығын
қалыптастыру мақсатында әр каникул кезінде компьютерден білімдерін
толықтырып отырамыз. Пән мұғалімдерінің де қызығушылығы артуда, өз ашық
сабақтарына интерактивті тақтаны пайдалану, компьютерді пайдалану арқылы
сабақтарын тиімді өткізеді. Әсіресе, ағылшын тілі мұғалімдері мультимедиа-
лингофон кабинетінде сабақ өткізгенді жөн санайды. Оқушылардың
қызығушылығының артуына ықпал жасайды.
Жоғарыда айтылған ой-пікірлерді тұжырымдай келе компьютерді қолдану
негізінде мектеп пәндерін оқыту сапасын арттырып, білім беруді
ақпараттандыру жүйелі түрде іске асады деуге болады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп, Ел басы атап
көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу
үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Осы тақырыпты қорытындылай келе ұсынысымды айта кеткенді жөн көрдім:
- қазір техниканың дамыған заманы, интерактивті тақтаны пайдалану көп
мектепте жүзеге асырылған, соның негізінде мұғалімдерге әдістемелік көмек,
пән бойынша өтетін білім жетілдіру курстарын қашықтықтан оқыту қолға алынса
деймін.
Ақпараттық –коммуникациялық технологияны оқу тәрбие үрдісіндегі
қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық
шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып,
еңбек нарығындағы бәсекеге қабілетті мамандар даярлауда үлесі мол.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. «Информатика негіздері» журналы
№4-2008 жыл – Ж. Садыбекова
«Оқу –тәрби үрдісінде ақпараттық –коммуникациялық
технологияны қолдану қажеттілігі» (4-5 бет)
№3-2006 жыл - М. Ғалымжанова
«Ақпараттық коммуникациялық технологияларды
пайдалану арқылы білім беру деңгейін көтеру» (2 бет)
2. «Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы инновациялық
технологиялардың ролі мен маңызы» Республикалық ғылыми-практикалық
конференция материалдары (30 сәуір 2008 жыл) –
Б. А. Әлмұхамбетова, М. А. Ғалымжанова «Білім беру жүйесі қызметкерлерінің
біліктілігін арттыруда ақпараттық –коммуникациялық технологиялардың
қолданылуы» -17 бет
М. А. Ғалымжанова «Педагогтардың ақпараттық –коммуникациялық құзырлылығын
қалыптастыру бағыттары» -48 -бет
3. Информатика негіздері №2-2008 жыл
Сұрауымбетова Р. «Білім беру деңгейін көтеруде ақпараттық-коммуникациялық
технологиялардың рөлі» -2 бет
№2 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ САЙ ҚҰЗІРЕТТІ МАМАНДАР ДАЯРЛАУДЫҢ ӨЗЕКТІ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
Еліміздегі қазіргі білім саласын заман талабына сай дамыту керек
екендігі күмән туғызбайды. 1997 жылы әлемдік білім кеңістігіне кіру туралы
Лиссабон конвенциясына ТМД елдерінің ішінде Қазақстанда қол қойды. Бұл
құжатты қабылдау жоғары білім берудің сапасын одан әрі жақсарту мақсатында
орта жалпы білім берудің мерзімін ұзартуды талап етеді. Білім мен ғылым –
әлеуметтік жағдайды жақсартудың құралы, прогресске апаратын жол десек, 12
жылдық білім беру жүйесі – бүгінгі күн талабынан туындап отырған өзекті
мәселе.
Мұндай талпыныстар біздің елімізде де жүріп жатыр. Республикамыздың
Білім және ғылым министрлігі 12 жылдық білім беруге жаппай көшуді 2008
жылдан, 2010 жылға қалдырды.
ҚР 12 жылдық жалпы орта білім беру тұжырымдамасының бірнеше бөлімі -
білім беру мазмұнын жаңартудың негізгі бағыттары, білім беру процесін
ұйымдастырудың ерекшеліктері, педагогикалық кадрлардың құзіреттіліктеріне
арналған. Осы бөлімдерде педагог кадрлерге 21 ғасырдың мұғалімі қандай
болу керек, келешекте өзіне қандай талап қою керектігі анық көрстілген.
Білім берудің қандай түрі болмасын мұғалім – басты, әрі шешуші тұлға.
Тұжырымдамада нәтижеге бағдарланған білім беру моделінде оқытудағы
мұғалімнің оқыту процесін ұйымдастырудағы негізгі мақсаттары көрсетіледі:
оқу процесінің нақты мақсаттарын ұйымдастыру, білім беру стандарттарының
талаптарына сәйкес конструкциялау, ақпараттық ортаны анықтау, ұсыну, бағыт
беру. Оқушыға қолдау көрсету және психологиялық жағымды орта құру, білім
алу кеңістігін кеңейту мүмкіндіктерін қарастыру, нәтижелерді бағалау,
қойылған мақсаттарға жетуге бағытталған оқытуды уақытында түзету.
Осы мақсаттарды орындап шығу үшін әрине өз ісіне берілген, кәсіби
маман қажет. 12 жылдық мектептің педагогы өзін жоғары деңгейде
қалыптастырудың бірнеше құзіреттілігін игеруге міндетті.
Арнайы құзіреттілік – өзінің кәсіби қызметпен жоғары деңгейде
айналысатын және өзінің кәсіби дамуын одан әрі жобалай білетін қабілет.
Мұғалім үнемі ізденісте бола отырып, жаңаша оқытудың модульдік, рейтингтік
жүйе, дамыта оқыту, сын тұрғысынан ойлау технологияларының әдіс-тәсілдерін
өз ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп
қолданғаны жөн. Сонымен қатар психологиялық-педагогикалық білімін
жетілдіріп үйренумен қатар, сол білімін өз ісінде шебер пайдалана білетін
болуы керек. Оқушының кез-келген сұрағына жауап беруге даяр болуға тиіс.
Әлеуметтік құзіреттілік – бірлескен кәсіптік қызметпен айналысу
қабілеті
(ұжыммен, топпен), қызмет ету, басқару кәсібінде қабылданған кәсіби қарым –
қатынас тәсілдерін қолдана білу.
Яғни, мұғалім оқушылармен қарым – қатынаста тактикасын баланың жасы,
рухани өсуіне байланысты өзгертіп отыруы керек. Оқушыларды топтық, ұжымдық
жұмыстар жасай алуға, соның ішінде жеке тұлғаның дамуына мән беруі керек.
Білім беру құзіреттілігі – білім беру қызметінде кәсіби білімді,
білік пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық және білім
беру қызметінде субьектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық,
педагогикалық және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу
қабілеті. Әрине, мұғалімдікке кездейсоқ адамдар келмеуі керек. Мұғалімдік
маман атына лайық болуы керек. Мұғалім оқушыға қай жағынан болсын өзін-өзі
ұстауы, сөйлеуі, жүріс-тұрысы, киім-киісі жағынан болсын үлгі. Бұл жағдайда
оқушының жеке адам ретінде қалыптасуына жанама әсер етеді. Оқушыларды
сыйлау, олардың құқығын, ар-намысын сыйлау. Оқушының ар-намысын
сыйламаған, құқығын аяққа таптайтын мұғалімді оқушы да сыйламайды, ұстаз
оқушыларына тәлім-тәрбие бере алмайды. Мұғалімнің өз жұмысына
ықылассыздығы, жүрдім-бардым қарауы оқушыға тікелей әсер етеді. Талап қоя
білмейтін, оқу процесін ұйыдастыра алмаған мұғалім ешқандай нәтижеге қол
жеткізе алмақ емес.
Қазіргі аса қарқынды өзгерістерге толы әлеуметтік – экономикалық
жағдайда білім беру жүйесінде педагогке қойылатын талап та ерекше екендігі
түсінікті. Бұл мынандай фактілерге байланысты:
оқытудың әр алуан түрлері мен әдістерін қолдану,
топтық жұмыс дағдыларын дамыту,
әрекеттерге үйрету,
нақты ситуацияларды талдау.
Мұғалімге өз ісінің маманы болумен қатар, оның бойында баланы жақсы
көру, баланың көзқарасы мен пікірін сыйлау, тыңдай білу керек. Кез –
келген ұстаз «Балалар құқығы туралы заңды» және Конвенцияны әрқашан
басшылыққа ала отыруы шарт. Бала құқығын сыйлау баланың құқықтық санасын
көтеруге, құқықтық тәрбие беруде маңызы зор. Құқықтық мемлекет құруды
мақсат еткен Қазақстан жағдайында баланың құқықтық түсінігін ерте
қалыптастыру қоғамның болашақ тәртіпті, тәрбиелі азаматтардан тұратындығына
кепіл болады.
Қазіргі және бұрыннан қалыптасып кеткен көзқарас бойынша мұғалім тек
өз пәнінің төңірегінде ғана қалып қоймай, қоғамда болып жатқан өзгерістерге
құлағы түрік, көзі ашық, жан-жақты талдау жасай білетін маман болуы шарт.
Қоғамдағы саяси-экономикалық, құқықтық жағдайларды, әлеуметтік мәселелерді
талдай білетін, оны оқушылар игергенде бір саты алда бола білуі керек.
Яғни, өз пәнінің айналасында ғана қалып қойса, балаға білім мен тәрбие
беруде биік мақсаттарға жете алмайды.
Өз ісінің кәсіби маманы болу қай мамандықтың иесіне болсын қойылатын
басты талап. Дәстүрлі мұғалім «жеткізуші», ал оқушы «қабылдап алушы»
немесе мұғалім дайын піскен мәліметті беруші, ал оқушы оны дайын күйінде
қабылдап алушы схемасы дәл қазіргі нарықтық бәсеке заманында мүлде
тиімсіз. Нарықтық бәсекелестік мектепке, мұғалімге қатысы жоқ деп
ойлайтындар қателеседі. Мұғалім жалпы стандарттық талаптармен бірге, нағыз
сыншы алдындағы оқушылардың талабы мен сынына төтеп бере алуы керек.
Кәсіптік білімі төмен мұғалімді балалардың өткір сынының өзі–ақ, оның
кәсіби шеберлігін үнемі қажетті деңгейде ұстауына әсер етеді.
Қазақстан - демократиялық мемлекет құруды мақсат етіп отыр. Ал, ол
тек ашық та әділ сайлаулар, БАҚ – тың еркіндігі т.б. ғана емес мектепке де
қатысты. Мектеп өмірін демократияландыру өзін–өзі басқару, бала құқығының
сақталуы, орындалуы, оқушылардың өз пікірлерін ашық, еркін айта
алуы, мұғалімнің кәсіби шеберлігіне талап қою т.б. байланысты.
Мектепті демократияландыруға ұстаздардың да дайын болуы, соған ат
салысуы оқушылардың белсенділігін арттырып, болашақтың жігерлі азаматтарын
дайындаудың алғашқы негізі қаланады. Кәсіби құзырлылық – мұғалімнің
біліктілігін арттыру, қоғам алдындағы жауапкершілікті сезіну, жоғары
деңгейге үнемі ұмтылу мен үнемі ізденіс, жаңашылдығы мен жаңалықты қабылдай
білуі мен қолдана білу, адами құндылықтарға сай бола отырып, сол
құндылықтарды балаға сіңіре білу.
12 жылдық білім беру психологсыз іске аспайды. Ол туралы, яғни
психологтың орны туралы тұжырымдамада айқын көрсетілген. Мектеп психологы
баланың жан-дүниесімен жұмыс істеу керектігі түсінікті. Сонымен қатар,
оқушыға білім беру процесі барысында әр мұғалім білім беру, оқу процесін
ұйымдастырумен қатар олардың психологиялық ахуалын да назарда ұстауы қажет.
Яғни, әр мұғалім психолог болуы керек. Сыныпта балаларды алалау
(әлеуметтік, ұлттық т.б.), жаман оқитындар немесе жақсы оқитындар деп ашық
түрде бөлу жеке тұлғалық және ұжыммен жұмыс істеуге нағыз кедергі болады
да, психологиялық ахуал бұзылған жерде білім беру мен білімді игерудің
түпкі нәтижесіне қол жетпейді.
Қазіргі заманғы психологияны кәсіби деңгейде болмаса да, белгілі бір
дәрежеде игермеген мұғалім жарты қаруы жоқ жауынгер іспеттес. Бала
психологиясына сезімтал болу ұстаз үшін бала жүрегіне жол табар жарты жеңіс
деуге болады.
Сонымен, 12 жылдық білім беру жағдайындағы мұғалімнің кәсіби
құзіреттілігі оқушыға таным – бағыттық білім берудегі ең басты міндеті.
Мұғалімнің білім деген теңіздегі кеменің бас «капитаны» болғандықтан, сол
кемедегі «матрос» – оқушылардың қабілеті мен жеке қасиеттерінің көзін
ашуға көмектесетін нағыз маманы болуы тиісті.
№3 Мұғалімнің сабақты өзіндік талдауы: сабақтың тиімділігінің бағалау
критерилері
1. Оқу үрдісінің заңдылығы
2. Сабақты талдау түрлері мен типтері
3. Сабақты талдаудың жалпы критерилері
4. Сабақты өзіндік талдаудың деңгейлері
5. Өзіндік талдау
6. Әдебиеттер
Сабақ – логикалық аяқталған, толық, шектеулі бағандармен негізделіп
қамтылған оқу-тәрбие үрдісі. Оның құрамында күрделі тығыз байланыста оқу
процесінің негізгі элементтері қамтылған: мақсат, міндет, мазмұны, әдісі,
тәсілі, түрі, оқушы мен оқу арасындағы іс-әрекеттің байланысы.
Сабақ өз алдына мұғалімнің шеберлігінің айқын көрінісі болғанымен , бір
жағынан оқытудың психолого – педагогикалық заңдылықтарына, екінші жағынан
білім беру стандартының қоятын талаптарына негізделген.
Оқу үрдісінің жалпы заңдылықтары:
1. Мақсат қою қоғамның қажеттілігі мен даму деңгейіне, білім үрдісіне
қоятын талаптарына, тұлғаны тәрбиелеу мен оқытуға тікелей байланысты.
2. Мазмұнын айқындау оқытудың мақсаты мен міндеттеріне, оқушының жас
ерекшелік және жеке дара қабілеттеріне, оқытудың теориялық және
практикалық даму деңгейіне байланысты.
3. Әдістерді таңдау оқытудың міндеттері мен мазмұнына, оқушылардың нақты
оқу мүмкіндіктері мен оларды қолдануына байланысты.
4. Оқу үрдісін ұйымдастыру формасы оқытудың мақсаты, мазмұны мен
әдістеріне байланысты.
5. Оқушылардың оқу іс-әрекетіндегі белсенділігі оқушылардың бойында ішкі
танымдылық түрткілердің және сыртқы ынталардың (қоғамдық,
экономикалық, педагогикалық) қамтылуымен тығыз байланысты.
6. Оқу үрдісінің тиімділігі барлық заңдылықтардың өзара байланысы мен
ұйымдастырылу жағдайына тәуелді.
Оқу үрдісінің жекеленген заңдылықтары:
• дидактикалық өз құрамына үрдістің мазмұнды – процесуалдық
сипаттамасын (мазмұны, тәсілдері, түрі, әдісі, формасы т.б.) қамтиды;
• гносеологиялық мұғалімнің басшылығымен оқушының қоршаған ортаның
нақтылығын, табиғаттың, қоғамның және өз - өзін факторлары мен
заңдылықтарын тану аспектілерін айқындау.
• психикалыққа оқушының оқу үрдісінің барысындағы айрықша ішкі
психикалық (танымдылық) іс - әрекетіне қатысты.
• кибернетикалық оқу үрдісіндегі барлық байланыстың сан қырлығын,
ақпараттық ағымының таралуын, ақпаратты меңгеруін басқаруды
бейнелейді.
• әлеуметтік жалпы үрдіске қатысушылардың (оқушы мен оқушы арасындағы
өзара қатынас, бағыттылық, оқудың әлеуметтік маңыздылығы т.б.) қарым
– қатынасын қамтиды.
• ұйымдастырушылық оқу үрдісін интеллектуалдың еңбек (оқу мен оқытушылық
еңбекті ұйымдастыру, олардың материалдық – техникалық жабдықталуы,
ынталандырылу, өнімділік т.б.) негізінде айқындайды.
Оқыту заңдылықтарын білу оқу үрдісін әртүрлі нақты жағдайларда қолайлы
құруға мүмкіндігін береді.
Сабақ талдау түрлері мен типтері
Сабақты талдау мен өзіндік бағалаудың өзі мұғалімнің шығармашылығының
элементі:
Өзіндік талдаусыз мүмкін емес:
• оқытудың толық жүйесін құру;
• шеберлікті арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту;
• озат педагогикалық іс – тәжірибені жинақтау;
• техникалық жұмысқа уақытты жұмсауды қысқарту;
• мұғалімнің өзіндік қорғау мен психологиялық ахуалды қамтамасыз ету.
Сабақ талдау типтері
1. – толық - мұғалім іс-әрекетінің стилін анықтау мен іс тәжірибесін,
оқу – тәрбие үрдісін сапалы ұйымдастыруды бақылау мақсатынды жүзеге
асырылады.
2. – қысқа - жалпы сапасын бағалау мақсатында және негізгі дидактикалық
категорияларды айқындайды;
3. – кешенді – сабақты ұйымдасту формасы, әдісі, мазмұны, мақсаты
арасындағы байланыс пен бірлінін жан – жақты қарастыруды болжайды. Көп
жағдайда бір тақытыпқа байланысты бірнеше сабақтарды талдауда және жас
мамандарды оқытуда қолданылады.
4. – аспектілі – сабақты бір түрін терең қарастыру қажеттілігі туындаған
кезде мұғалімнің іс - әрекетіндегі жекеленген амаладрың тиімділігі мен
кемшіліктерін айқындау мақсатында қолданылады.
Талдаудың әр қайсының бірнеше түрлері бар: дидактикалық, психологиялық,
тбиелік, методологиялық, ұйымдастырушылық.
Педагогикалық талдаудың мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін, осыған сүйене
тырып сабақтың бір аспектісіне (жалпы педагогикалық, психологиялық т.б.)
сәйкес келетін жекеленген талдау жүзеге асырылады.
Сабақты талдаудың жалпы критерилері
Нәтижелік. Сабақтың нәтижелігі сабақты өткізу технологиясына тәуелді деп
саналады, оқу үрдісін ұйымдастурудың негізгі ережелері орындауға
негізделген және неғұрлым технология сапалы, соғұрлым сабақты нәтижесі
жоғары. Сондықтан мұғалімнің және оқушының барлық іс-әрекеті қазіргі
заманғы психолого – педагогикалық жетістіктерді ескеру негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Сабақтың тиімділігін арттырудың негізгі жолдары
• танымдылық, тәрбиелік және дамытушылық мақсатты қою мен шешу;
• оқу үрдісінің қолайлығы (оқушының жеке дара мүмкіндіктері мен
қабілетін ескере отырып оқытудың барлық кезеңдерінде ең қолайлы
нұсқасын таңдау);
• оқушылардың танымдылық қызығушылықтарын қалыптастыру мен ынталандыру;
• оқытудың ынталандыру әдістері мен тәсілдерін қолдану;
• оқушылардың өзіндік іс - әрекетін ұйымдастыру;
• жалпы және арнаулы білім, білік, дағды тұтастығын қалыптастыру;
• қарама – қарсы байланыстың шапшаңдығын ұйымдастыру;
• оқушы мен мұғалімнің қарым – қатынасының ынтымақтастығын қалыптастыру,
жағымды психологиялық қолайлы ахуалды қамтамасыз ету;
Сабақ құрлымы:
Кәзіргі таңда ғылыми ақпарат ағымы өте үлкен, оқыту уақыты шектеулі. Ең
маңызды талаптардың бірі оқытудың әдістері мен тиімді мазмұнын табу
болып саналады.
Сабақтың құрылымы дидактикалық мақсат негізінде құрылады, оқу
материалының мазмұны, оқу іс-әрекетінің барысында жүзеге асырылатын ақыл-
ойлық және практикалық операция құрамына, психологиялық заңдылықтары мен
жағдайына (класс құрамына, дайындық деңгейіне, кесел келтіретін және
күшті оқушылардың әсері т.б.) сәйкес құрылады.
Қандай да бір оқу материалының меңгерілу деңгейінің заңдылыға сәйкес
мұғалім үйренудің логикасын, реттілігін құрады, ол оқытудың нақты
әдістері мен амалдардың көптеген түрлерінің сан алуандылығымен
байқалады.
Сабақтың ұтымды құрылымын қамтамасыз ететін:
• оқытудың, тәрбие мен дамудың мақсатын кешенді жоспарлау;
• сабақ мазмұнының ішіндегі негізгісін және тақырыптың маңыздысын,
нақтылығын бөлу;
• материалдың мөлшерлігі және қайталау уақыты, жаңа материалды оқу, үй
тапсырмасын бекітудің мақсатқа лайықты реттілігін анықтау;
• оқытудың ұтымды әдіс – тәсілдері, амалдарын таңдау;
• оқушыларға жеке дара және дифференциалды көзқарас;
• оқытудың қажетті оқу – материалдық жағдайын амтамасыз ету.
Оқушылардың танымдылық іс-әрекетін белсенділігін арттыру:
• оқушының оқу – танымдылық міндеттердің қабылдауы мен түсінуі;
• шешу жолдарының жоспарын құру;
• індеттің іс-жүзінде шешуі;
• міндетті шешу үрдісін бақылау;
• үлгіге сәйкес нәтижесін бағалау;
• жинаған білімін одан әрі жетілдірудің міндеттерін айқындау
Мұғалімге оқушыларға сабақ үстінде өзіндік шығармашылықпен оқу іс-әрекетін
ұйымдастыра білу қажет және оқытудың «белсенді» әдісін қолдана отырып
меңгерілу үрдісіне бақылау жасау, ерекше қарым –
қатынасты ұйымдастыра отырып көптеген әдістемелік амалдарды қолдана отырып
жүзеге асыру қажет.
Сабақты өзіндік талдау деңгейі:
1. Эмоционалдық - ырықсыз деңгей, мұғалімнің өзінің педагогикалық іс -
әрекетіне толық қанағаттануы немесе қанағаттанбау деңгейі.
2. Бағалау – сабақтың нәтижесінің қойылған мақсат пен жоспарға
сәйкестігін бағалау;
3. Әдістемелік – сабаққа қабылданған талаптар негізінде сабақты талдау
жасау;
4. Рефлексивті – себептері және одан шығатын нәтижені айқындау. Бұл
талдаудың жоғары түрі, оны іске асыру үшін психолого – педагогикалық
теорияны да қатыстыру қажет.
Сабақты өзіндік талдау
Оқушылардың көтерілуін, жетістігін ескере отырып іс-жүзінде орындалған
мен жоспарланғанды салыстыру арқылы өз іс-әрекетінің соңғы нәтижесін
бағалау мақсатында жүргізілген мақсаттың мазмұны мен міндеттеріне шын
жүректен ой -тұрғысында жүйелеп орналастыру болып табылады.
Мұғалімнің сабақты талдауға қойылатын негізгі талаптар:
• талданатын тақырыптың мақсаты мен міндеті;
• дидактика, психология, әдістеме, бағдарлама, нормативтік талаптар мен
әдістемелік ұсыныстардың негізін білу;
• өз сабағына талдау жасайтын позиция мен көрсеткіштерді айдындай білу;
• оқушылардың ерекшеліктерінің мінездемесі және сабақтағы жұмыста оның
ескерілуі;
• сабақтың жоспарын, түрін, құрылымын, мазмұнын, әдіс – тәсілдерін
дәлелдеу;
• сабақ барысында оқушылардың орындайтын жаттығулар мен тапсырмалардың
оқу міндеттерінің жүйесінде психологиялық және педагогикалық бағалау;
• сабақтың әртүрлі кезеңдерінде оқушылардың ойлау қабілетінің өз
бетінділігінің дамуын бағалау;
• сабақтың жоспарланған міндеттерін жүзеге асыру;
• сабақта фактілер мен әрекеттердің педагогикалық мақсатқа лайықтылығын
бағалау;
• сабақтың кезеңдерінің өзара байланысын көрсету мен бағалай білу;
• жүргізілген сабаққа(немесе кейбір кезеңдеріне) қанағаттануы
(қанағаттанбауы);
• сәтсіздіктерді немесе кемшіліктерді жоюды іске асыру жолдары;
Сабақты өзіндік талдау
1. Сабақтың жалпы құрылымын бағалау:
Бұл өткізілген сабақ сабақтың қандай түріне жатады?
Бұл сабақтың бөлім, тарау, тақырып ішіндегі орны қандай?
Осы үлгідегі сабақтардың ішінде элементтері нақты белгіленген бе?
Сабақтың әр бөлігіне жұмсалатын уақыт мөлшері дұрыс белгіленген бе?
2. Сабақтың дидактикалық мақсатын жүзеге асыру:
Осы тақырыптағы (сұрақтағы) бағдарламаның талаптарының барлығы байқалды ма?
Жаңа материалды түсіндірген кеде оқушылар қаншалықты белсенді
болды(қабылдауы, түсінуі, танымдылық қызығушылықтың оянуы)?
Жаңа материалдың жеке «бөліктерінің» шешілу жолдары дұрыс таңдалды ма?
Жаңа материалды оқыту кезінде нені өзгертуді қажет етті және қалай?
Алғашқы, жалғасқан бекіту өз орнын таба алды ма? (сабақтың арнайы таңдалған
кезеңінде жаңа материалмен түсіндіру барысында бекіту орын аблы ма)
Оқушылардың білім, білік, дағды деңгейінің сапасы қалай бағаланды
(оқушылардың қамтылуы қаншалықты, тақтаға шығару принципі т.б.)?
3. Оқыту үрдісінде оқушылардың дамуын жүзеге асыру:
оқушылардың ойлау операцияларының негізіне (талдау, синтез, жалпылау,
топтастыру, жүйелеу) қамтылуы орын алды ма?
Пәннің ішінде және пән аралық байланыс құру жүзеге асырылды ма?
Шығармашылық ойлауды дамыту әдістері қолданылды ма?
Жалпы дамуына қатысты қандай – бір ақпарат орын алды ма?
Оқушылардың эстетикалық дамуы орын алды ма?
4. Сабақ барысында тәрбиелеу.
Оқу материалының мазмұнындағы барлық тәрбие мүмкіндіктері қолданылды ма?
Дүние танымын қалыптастыруда қандай жұмыс жүргізілді?
Сабақта оқытудың өмірмен байланысы қалай жүзеге асырылды?
Мұғалім тұлғасының тәрбиелік әсері қандай болды?
5. Дидактиканың негізгі принциптерін сақтау.
Оқытудың принциптерін жүзеге асыруда мұғалімнің іс әрекеті мен оқушы іс -
әрекеті дұрыс ұйымдастырылды ма?
6. Оқыту әдістерін таңдау.
Оқытудың әдістерін таңдауда жалпы талаптар ескерілді ме (дидактикалық
мақсаты, оқу материалының спецификасы, пәннің, оқушының жас ерекшелігі мен
жеке қабілеттерінің жалпы мақсаттық бағытылыққа байланысы т.б.)?
7. Сабақтағы мұғалімнің жұмысы.
Сабақта мұғалімнің қандай іс-әрекеті орын алды қандай көлемде (сөйлеу іс-
әрекеті, тыңдау, жазу, оқушыларға көмек т.б.)?
Класпен қарым-қатынасқа орнатылды ма?
8. Оқушылардың сабақтағы жұмысы.
Сабақтың әртүрлі кезеңдеріндегі оқушылардың белсенділігі қандай болды?
Сабақта оқушылардың қандай іс-әрекеті орын алды?
Сабақта қандай тәртіп болды және неге?
9. Сабақтың гигиеналық жағдайы.
Класс бөлмелері жеткілікті жарық болды ма?
Оқушылар денсаулығы, бойы, үлгерімене байланысты отырғызылған ба?
Сабақ кестесіне дұрыс қойылған ба?
10. Кейбір әлеуметтік міндеттер.
Педагогикалық кеңес, әдістемелік бірлестік немесе мектептің зерттеуімен
қабылданған шешімімен байланысты міндеттер.
Жағдайға байланысты талдау барлық параметр негінде аталғандардың ішіннен
талдаудың бір-екі түрін ғана алуға болады.
Өзіндік талдау – мұғалімнің келесі сабаққа дайындалудың бастамасы.
Қазіргі сабаққа қойылатын талаптар.
Сабақ сапасының негізгі критерийі – оқушылардың білімділігі,
сабақтың мақсатына жету. Сабақтың нәтижелі болуының алғышарттарының бірі-
мұғалімнің мәдениеті, жан-жақтылығы мен адамгершілігі.
• Мақсаттылық.
a) Жинақтылық,тәрбиелілік, дамытушылық;
b) Сәйкестілік (жеке оқушыны дамыту,оның мүмкіндіктерін ашу
мақсатында)
c) Мазмұндық
d) Жас ерекшеліктеріне сай.
• Мазмұндық критерийі
a) қағидаларға сүйену
b) Маңыздылық
c) Құрылымның, мазмұнның қисындылығы
• Әдістемелік критерийі
a) мақсаттылық
b) мазмұндық
c) мұғалімнің жеке басының мүмкіндігі
d) оқушының мүмкіндігі
e) жұмыс жағдайы
f) қызметтің жаңаша ұйымдастырылуы
• Оқушының іс әрекетін ұйымдастыру критерийі
a) тиімділік; (жалпылама, топтық, жеке , жұппен)
b) тәртіптілік, реттілік және бірқалыптылық
c) мұғалімнің басқару қызметі
d) ұжымды игеру ;
• Оқу құралдар критерийі
a) таңдау және тиімді пайдалану
b) сәйкестілік
c) негізгіні айқындаушылық
d) Нәтижелілік критерийі
e) білім мен біліктілік, шығармашылық тәжірибе жинақтау;
f) тәрбиелік, дамытушылық,білімділікжағынан алға жылжыту.
№4 Сабаққа психологиялық талдау
Сабақтың психологиялық мақсаты:
1. Балалардың дамуын нақты оқу материалын және нақты сабақты оқып-
үйрену шегінде жобалау;
2. Сабақтың мақсаттық ұстанымында тақырыпты оқып- үйрену міндеттері
мен алдыңғы жұмыста қол жеткізген нәтижелерді есепке алу;
3. Оқушылардың дамуын қамтамасыз ететін психологиялық-педагогикалық
ықпалдың жекелеген құралдарын қарастыру.
Сабақтың стилі:
1. Сабақтың мазмұны мен құрылымын дамыта –оқыту қағидаларына сай анықтау,
оның ішінде:
• жүктеменің оқушының есте сақтауы мен ойлауына сәйкестілігі;
• оқушылардың жаңғырту және шығармашылық іс-әрекетінің көлемін
анықтау;
• білімді дайын күйінде (мұғалімнің сөзінен, оқулықтан, оқу
құралынан және т.с.с.) және өз бетінше саралау үдерісінде
меңгертуді жоспарлау;
• мұғалім мен оқушылардың проблемалық –эвристикалық оқытуды жүзеге
асыруы (проблеманы кім қояды, кім құрастырады, кім шешеді);
• мұғалім жүзеге асыратын оқушылардың іс-әрекетін бақылау, саралау
және бағалау, сонымен қатар оқушылардың өзара сыни бағалау, өзін-
өзі бақылау және өзін-өзі саралау есебі;
• оқушыларда іс-әрекет тудыру (жасалған жұмыспен байланысты
туындаған оңтайлы сезімдер түсініктемесі, қызығушылықты
көтермелеуші ұстанымдар, қиыншылықты жеңуге деген еріктік күш-
жігер және т.б. ) мен күштеудің арақатынасы (бағалауды еске
салу, қатаң ескерту, ақыл айту, т.б.);
2. Мұғалімнің өзін-өзі ұйымдастыру ерекшеліктері:
• сабаққа дайындаған және ең бастысы- психологиялық мақсатты
түйсінуі және оны орындауға деген ішкі даярлығы;
• сабақтың басындағы және оның барысындағы жұмысшы көңіл-күй
(жинақылық, сабақтың тақырыбы және психологиялық мақсатымен
үндестігі, қуаттылық, алға қойған мақсатын жүзеге асырудағы
табандылығы, сабақтың барысындағы барлық оңтайлы (оптимистік)
көзқарас, педагогикалық тапқырлық, т.б. )
• педагогикалық такт (оқиғалар, көріністер);
• сабақтағы педагогикалық ахуал (қуанышты, шынайы қарым-қатынасты
қолдау, іскерлік такт және т.б); (тактты әдеп деп беруге келмес
пе екен?)
Оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру:
1. Оқушылардың ойлауы мен елестеуінің өнімді жұмысы үшін қажетті
жағдайларды қамтамасыз ету шараларын белгілеу;
• оқушылардың оқып-үйреніп жатқан объектілер мен құбылыстарды
қабылдау және оларды түйсіну жолдарын жоспарлау;
• көзжеткізу, сендіру түріндегі ұстанымдарды қолдану;
• оқушылардың зейіні мен жинақтылығының орнықты жағдайларын
жоспарлау;
• оқушылардың жадында жаңа білімдер мен біліктерді қабылдауы үшін
қажетті бұрынғы алған білімдері мен біліктерін өзектендіру
жұмыстарының түрлі нысандарын қолдану (әңгімелесу, дербес
сауалнама, қайталау тапсырмалары) ;
2. Жаңа білімдер мен біліктерді қалыптастыру үдерісіндегі оқушылардың
ойлау мен елестету қызметін ұйымдастыру;
• оқушыларда білімдер мен біліктілердің қалыптасқан деңгейін (нақты
сезімдік ұғымдар, түсініктер, «жаңалықтардың» жинақ бейнелері,
қорытындыларды түзу) анықтау;
• оқушылардың ұғымдар түсінігін қалыптастырудың, түсіну деңгейлерінің,
ойлау қызметі мен елестетуін ұйымдастырудағы жаңа бейнелерді жасаудың
психологиялық заңдылықтарына сүйену;
• оқушылардың белсенді және өзбетінше ойлауын қамтамасыз ететін жұмыс
тәсілдері мен нысандарын (сұрақтар жүйесі, проблемалық ситуациялар
жасау, тапсырмаларды проблемалық-эвристикалық орындаудың түрлі
деңгейлері, жетіспейтін және артық мәліметтері бар тапсырмаларды
қолдану, өз бетінше жұмыс барысында шешуге болатын интеллектуалды
қиындықтар түзу, тапсырмаларды оқушылардың танымдық дербестігін дамыту
мақсатында күрделендіру) жоспарлау;
• түсіну деңгейін (бейнелеу, салыстыру, түсіндіруден жинақтау, бағалау,
өзектендіруге қарай) арттыру және ой толғау және ойды қорыта білу
білігін қалыптастыруға басшылық жасау;
• оқушылардың шығармашылық жұмыстарының алуан түрлерін қолдану (жұмыс
мақсатын, орындау шарттарын түсіндіру, материалды іріктеу мен
жүйелендіруге, сонымен қатар жұмыс нәтижелерін өңдеу мен рәсімдеуге
үйрету);
3. Жұмыс нәтижелерін бекіту:
• дағдыларды жаттығулар арқылы қалыптастыру;
• бұрын меңгерген біліктері мен дағдыларын жұмыстың жаңа жағдайларына
көшіруге үйрету, механикалық үдерісті болдырмау.
Оқушылардың ұйымшылдығы:
1. Оқушылардың оқуға деген қатысы, олардың өзін-өзі ұйымдастыруы және
интеллектуалды дамуының деңгейі;
2. Оқушылардың білімділік деңгейі бойынша мүмкін топтары, аталған
жағдайларды сабақ барысында оқушылармен жүргізілетін жұмыстардың жеке,
топтық және жалпы нысандарының үйлесімін анықтауда есепке алу.
Оқушылардың жас ерекшеліктерін есепке алу:
1. Сабақты оқушылардың жеке және жас ерекшеліктеріне сай жоспарлау;
2. Сабақты күшті және әлсіз балаларды ескере отырып өткізу;
3. Күшті және әлсіз оқушыларға деген дифференциалды тәсіл.
№5 12 жылдық экспиремент сыныптарында информатика пәнін оқыту
ерекшеліктері
Елбасымыздың “2007 жылғы Жаңа әлемдегі Қазақстан” атты халыққа
жолдауында айтып кеткендей “Біз бүкіл еліміз әлемдік стандарттар
деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек”
Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының
деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына әлемнің дамыған
елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттілігі күмән тудырмайды.
Өмір талабына сай мектеп жаңа әлеуметтік тапсырысты орындауға, басқа
мақсатты,формалы,сапалы білім беруге бағытталу қажет. Ойлап қарасақ, барлық
әлемдік кеңістіктегі білім беру идеологиясы “бүкіл өміріңнің “ принципінен
“өмір бойғы білімге” ауысады. Бұл иделогияны және ішкі резервті пайдалана
отырып, жаңа нарықтық жағдайларға жүйелі бейімделу механизімін орындау-
біздің міндетіміз.
Бүгінгі күнгі біздің ұрпақ, таңдауында шексіз мүмкіндік туған заманда
өмір сүріп жатыр. Оқушыны болашағына дұрыс таңдау жасай алатын, ұтымды
шешім қабылдай алатын,сондай-ақ өзінің өміріндегі өзгерістер ағымына
икемделе беретін, қабілетіне байланысты өмір сүру тәртібі күтіп тұр.
Сондықтан бүгінгі күнгі еліміздің білім жүйесінде оқыту үрдісін тың
идеаларға енгізілген жаңа мазмұнға қамтамасыз ету міндеті тұр. Жалпы орта
білім берудің жалпы ұлттық деңгейдегі басты мақсаты- Қазақстан
Республикасын әлеуметтік, экономикалық, қоғамдық-саяси өміріне белсене
араласуға дайын, құзіретті тұлғаны қалыптастыруға ықпал ету.
12 жылдық білім берудің өзіндік бір ерекшелігі ерте жастан
информатика пәнінің оқу бағдарламасына енгізілуі. Мұндай білім беру жүйесі
келешек ұрпақтың білімінің толығуына, жан – жақты болуына, шынайы әлем
жағдайында тәрбиелеуіне көп септігін тигізіді.
Сонымен қатар осы өзгерістерді іске асыру жолында жалпы педагогтар
қауымының психологиялық – педагогикалық жаңаруы көзделеді. Себебі, 12
жылдық мектеп жоғары мәдениеті, терең
адамгершілігі қалыптасқан жүйедегі құндылықтарымен, сенімдерімен өз
оқушыларының шығармашылық потенциалын дамытудағы инновациялық қызмет
қабіліттілігін өздігінен жетілдіруге білікті маманды талап етеді.
Қазіргі өмір талабына сай компьютерлік салауаттылықты жылдам дамыта
отырып, педагогикалық – психологиялық әдістемелік бастапқы дайындықты
қалыптастырмайынша, балалар өз білім деңгейлерін көтере алмайды. Сол
себепті информатика пәнін бастауыш сыныптан бастап енгізу қажеттілігі
туындап отыр. 12 жылдық эксперимент сыныптарының оқушылары қазіргі өмір
ағымына деген көзқарастарының жан- жақты жоғары дәрежеде дамуына байланысты
информатика пәнін жеңіл және тез меңгеруде.
Бастауыш сынып оқушыларына информатика пәнінің элементтерін оқыту
барысында жаңа ақпараттық технологияның керемет мүмкіндіктерін кез келген
пәнге қолдануға болатындығына көз жеткізу керек. Информатика пәні
күнтізбелік – тақырыптық жоспар бойынша 2 – 5 эксперимент сыныптарында
әрбір сыныпқа аптасына 1 рет, ал жыл бойына 34 сағаттан жүргізіледі. Бұл
сыныптарға арналған күнтізбелік – тақырыптық жоспардың алғашқы бөлімдерінде
оқушылар «Техникалық қауіпсіздік ережелерімен» танысады. Эксперимент
сыныптарында жүргізілетін сабақтардың ерекшелігі: оқушылар жылдам оқи және
жаза алмайтын болғандықтан, олар суреттеме бейнелер арқылы көрсетіліп,
түсіндіріледі. Сабақты қызықты жүргізуге және оларды сабақтан жалықтырып
алмауға көп көңіл бөлінеді. Осы мақсатта сабақ ортасында сергіту сабақтарын
қоса оқыту әдістері қарастырылады.
Бастауыш сыныптарға арналған бұл бағдарламада оқушылар компьютермен
танысып, олар өзара қарым – қатынаста болады, компьютер көмегімен әріп,
буын, сөздерді, шағын әңгімелерді баспалап, қарапайым арифметикалық
есептерді шығарады, сурет сала біледі. Сонымен қатар оқушылар өз бетімен
өлең, әңгіме, ертегі құрастырады және де осы өздерінің шығармашылық
жұмыстарын компьютерде орындап, медиасауаттылық портфолиосында сақтайды.
12 жылдық эксперимент сынып оқушыларына информатика пәнін оқытудың
әдістемелік құралында қамтылған материалдар – математика, қазак тілі,
сурет, ана тілі пәндерінің элементтерін қамтиды. Демек информатика пәнінің
басқа пәндермен пәнаралық байланысы жаксы сақталған.
Оқушылардың бастауыш мектеп кезеңіне тән физиологиялық,
психологиялық ерекшеліктерін, әрі ойлау қабілеттерін дамыту компьютердің
мүмкіндіктерін пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Басқа пәндерді
компьютерді пайдаланып оқытуда бастауыш сынып оқушылары мынадай
тапсырмаларды жеңіл орындайды.
- Математика сабағында қарапайым арифметикалық амалдарды орындауға
арналған есептер.
- Ана тілі сабағындак мәтіндік редактор кеңінен қолданылады, тақырыптық
шығарма, құттықтаулар жазуға болады. Бұл балалардың тіл байлығын, ойын
тиянақты жеткізу алуын, шығармашылық қабілетін және салауаттылығын
айқындайды.
- Бейнелеу өнері, дүниетану сабақтарында графиктік редактордың алатын
рөлі өте зор. «Тышқан манипуляторымен
жұмыс істеп үйренген оқушы қарындаш, ластик, бояу түстерін,
қылқаламды таңдап, әртүрлі геометриялық фигураларды, әртүрлі суреттерді
сала алады, түрлі түске бояу дағдылары қалыптасады.
- ән – күй сабақтарында әмбебап ойнауыш программасын тиімді пайдалануға
мүмкіндік бар. Бұл мұғалімнің магнитофон, күйтабақпен жұмысын
жеңілдетеді, тақтаға ән мәтінін жазу уақытын үнемдейді. Оқушыларға әр
түрлі өлеңдердің әнін тыңдауға, оған өзгертулер енгізуге, өздері
орындаған өлеңдерді компьютер арқылы тыңдауға мүмкіндік береді.
- Орыс тілі пәндерінде мультимедиялық программалар арқылы әр түрлі
ертегілерді тыңдауға, әрі эпизодтық бейнелерді көрсетуге болады. Мұндай
сабақтар балалардың есінде ұзақ сақталады, тіпті балалардың пәнге
деген, білімге деген құштарлығын арттыра түседі.
Бастауыш мектепте компьютерді пайдаланған кезде санитарлық-
гигиеналық талаптарға зор мән беріп, компьютерлік сынып ережелерін қатаң
сақтаған жөн. Мысалы, сыныптан кіріп-шығуға мұғалім рұқсат береді, әрбір
оқушы өз тобына тағайындалып берілген жұмыс орнынан ауыспауы керек, яғни
сынып белсенділерін сайлау, компьютерді және оған қосылған басқа
құрылғыларды да іске қосуға, өшіруге рұқсат етілмейді, оны мұғалім атқарады
және де компьютерге компакт-
дискілерді жүктеуді мұғалім жүргізеді. Сабақ жүргізу барысында қазіргі
кездегі санитарлық талаптарға сәйкес балалардың жұмыс ісіне олардың
денсаулығына қауіпсіздігі туралы санитарлық-эпидемиологиялық қорытындысы
бар компьютерлік техниканы ғана пайдалануға болады. Компьютер қолданылатын
бөлмелер барлық санитарлық-гигиеналық талаптарға сай болуы тиіс.
Компьютерлік сыныпта оқушылардың өздері және көздері шамадан тыс шаршамас
үшін бастауыш сынып оқушыларының компьютерде үздіксіз жұмыс істеу уақыты 10-
15 минуттан аспауы тиіс. Балалардың көздері талмас үшін компьютерде жұмыс
істеп болған соң, олардың көзге арналған арнайы жаттығулар жасауы керек,
жаттығуларды балалар экранға қарамай тұрғанда, қалыпты күйде демалдырып,
көз жаттығуларын барынша үлкен етіп орындауға тырысу керек. Балаларға
қызықты болуы үшін жаттығулар ойын түрінде орындалады.
Сөйтіп, жаңа компьютерлік технологияларды бастауыш мектептегі оқу-үрдісінде
жүйелі түрде пайдалану мынадай артықшылықтарды аңғартады.
- оқу-тәрбие үрдісінің қарқынын жоғарылату;
- оқытудың сапасын арттыру;
- оқушылардың дүниетанымын, кеңейту;
- оқушылардың компьютерлік сауаттылығын және білімге құштарлығын арттыру;
Эксперимент сыныптарда қарастырылатын материалдар көбінесе
суреттемелер арқылы келтіріледі. Нәтижесінде: бастауыш сынып оқушыларына
эксперимент тәжірибелер жүргізу барысында оқушылар берілген материалдарды
үлкен қызығушылықпен, жылдам қабылдап алу мүмкіндіктеріне ие болатындығының
куәсі болдық.
Информатика пәнін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың
маңызы өте зор. Сондықтан, ізденген ұстаздан ғана шығармашыл, дарынды
шәкірттің шығары анық.
Сөзімді өз заманымның ғұламасы Летурно сөзімен аяқтағым келіп отыр:
«Егер сен тәнді шынықтыру, ерік жігерді шыңдау, жүректі ізгілендіру, ақыл-
ойды жетілдіру және сана сезімді теңестіру әдістерін білетін болсаң- онда
сен нағыз ұстазсың».
№6 Электрондық оқулықтарды инфарматика сабағында пайдаланудың
тиімділігі
Қазіргі мектептің даму болашағы қоғамның даму үрдісіне үнемі
өсіп ақпарат көлемінің әртүрлі тегімен анықталады . Оқушыларға білім
беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану инновациялық бағытта
жұмыс жасау заман талабына сай етілуде. Оқу процесінде компьютерді
тиімді пайдалану және қолдану кейінгі жылдары айтарлықтай оң
тәжірибе беріп отыр.
Атап айтсақ, мектеп оқушыларының өз бетімен ізденісі , пәнге деген
қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамытуға , оқу қызметінің
мәдениетін қалыптастыруға, дербес жұмыстарын ұйымдастыруға ерекше
қолайлы жағдай туғызып отыр .
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды сабақта пайдалану кезінде
оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық
тапсырмалар орындайды. Әрбір оқушы таңдалған тақырып бойынша
тапсырмалар орындап, тестілер шешіп, карталар және схемалар мен жұмыс
жасауға дағдыланады.
Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер , дыбыс
және музыка тыңдатып көрсетуге болады . Бұл , әрине мұғалімнің
тақтаға жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді , әрі әсерлі. Меңгерілуі
қиын сабақтарды компьютердің көмегімен оқушыларға ұғындырса, жаңа
тақырыпқа деген баланың құштарлығы оянады деп ойлаймын .
Төменде электрондық оқулықтарды пайдалана отырып өткен сабағымның
жоспарын ұсынып отырмын .
Сабақтын тақырыбы: Microsoft Word бағдарламасында кестемен жұмыс
Сабақтын мақсаты: Microsoft Word бағдарламасында кестемен
жұмыс жасауға үйрету . Оқушыларды Ақпараттық мәдениеттілікке
тәрбиелеу, өзін - өзі бағалауға, уақытты тиімді пайдалана білуге
үйрету. Оқушылардың Microsoft Word бағдарламасында және электродық
оқулықтармен жұмыс жасауда қабілетін дамыту .
1. Ұйымдастыру кезеңі .
Әр оқушының өзіне бекітілген компьютермен жұмыс жасауға
дайындығын тексеріп, сабаққа назарын аудару .
2. Үй тапсырмасын тексеру.
Үйге берілген тапсырманы тексеру мақсатында оқушылардан
электрондық оқулық арқылы тест алдым.Әр оқушы өзіне бекітілген
компьютерде отырып «Компьютерлік сауаттылық» атты электрондық
оқулығын ашып тест тапсырмасын орындады.Тапсырма орындалған соң
компьютерде қанша дұрыс жауап болғанын көрсетіп, оқушыға әділ
бағасын берді бұл оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады.
3-кезең.Жаңа сабақ түсіндіру.
Microsoft Word бағдарламасында кесте құрып және қалай жұмыс жасау
керек екенін түсіндіру мықсатында электрондық оқулықты пайдалану өте
тиімді.Оқулықты кестемен қалай жасау керек екенін толығымен
қамтылған. Электрондық оқулықты жазылған мәліметтерді сабақта
пайдалану өте тиімді, оқушының өз бетімен жұмыс жасауына көмектесіп
қана қоймай, ойлау қабілетін дамытады.
4.Сабақты бекіту. Кесте тақырыбына тапсырма
1.Төмендегі кестені сызып, мәліметті енгіземіз
2.Кестедегі фамилияларды сол жақ шетке;
3.Туған күндерімен сыныбын ортаға турала;
4.Бағаларын оң жақ шетке турала;
5.Мұғалімге жұмысыңызды көрсетіңіз.Алған білімдерін тексеру
мақсатында алдын ала кесте тақырыбына дайындалған тапсырма жазылған
парақша проектор арқылы көрсетіліп , оқушыларды тапсырманы орындап
мұғалімге жұмысын көрсетеді.
5.Сабақты қорытындылау.Жаңа материалды пысықтау оқушылардың
меңгерген білімдерін талдау, бағалау.
6.Үй тапсырма.Электрондық оқулықтар мен компьютерлік оқу әдістемелік
құралдарды өз дәрежесінде қолдануды үйренген оқушылар зерттеуге
құштар өзі белсенді жеке жұмыс істей алады. Мұғалімнің жұмысын
жеңілдетіп, оқушыны пассивтіктен құтқарады.
№7 ОҚУШЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ЖӘНЕ ІЗДЕНІСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Бүгінгі күнде байкап отырғанымыздай,дайын программалық жабдықтардың
молшылығы кезінде компьютерлік сауаттылық негіздерін меңгерумен
шектеліп,алгоритм мен программалауға көңіл болмеу-бұл компьютерлік
технологиядағы ең ауқымды шығармашылық потенциалдың программалауда
жатқанын ескермеу деп ойлаймын. Сондықтан да оқушыларды таныс алгоритмдік
тілдің көмегі арқылы программалаудың әдістерімен таныстырған жөн.
Есеп шығарудың алгоритмдік тәсілін күшейту және оны компьютерде шешуге
бағдарлау, яғни дұрыс программа құру дәлме-дәл пайымдай білуді, дәлелінің
мүлтіксіз болуын, оқыту процесінің ғылыми деңгейін арттыруды талап етеді.
Программа құруда және компьютерде жұмыс істеуді үйрену кезінде бұл талаптар
сырттай, мұғалім тарапынан емес, іштей оқушының есепті ұғына білуінен
туындайтынын атап өту қажет.
Оқушы жасаған программа, оның авторы-оқушы ұйғарған күйде емес, ол
программа қалай жазылған болса, дәл сол қалпында қабылдайтын әрі оны
орындайтын машинаның
«темір» логикасын сынала алатынын да маңызды.
Олай болса осы аталған проблемалардың тұтастай жүзеге асуының
негізгі кілті – оқушы ізденісі мен шығармашылығы. Ал оқушы ізденісі мен
шығармашылығы қай кезде туындайды? Ол әрине, әр пәнге деген оқушы
қызығушылығы болған жағдайда ғана туындайтыны белгілі. Қызығушылықтын өзі
оқушы оқу материалын толық меңгергенден пайда болады.
Ал мұғалімнің басты міндеті – оқушының әрбір ұғымы, терминді,
заңдылықтарды жаттанды қабылдамай терең ұғынып, теориялық білмдерін есеп
шығаруда, практикада қолдана білуге, дәлелдеуге, талдау жасауға үйрету.
Бұл мақсат мұғалімнің үнемі ерінбей –талмай ізденуді ,дидактикалық
әдістемелік жағынан өз деңгейін жетілдіруді , сабақ өткізудің тиімді
жолдары мен әдістерін қарастыруды талап етеді. Осы тұрғыдан алғанда өз
сабақтарымда оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі формаларын іздестіре
қолданып, сол арқылы оқушылардың танымдық
белсенділігін арттырып , шығармашылық ізденісіне жол ашуға баса назар
аударамын. Сондықтан әр сабақты жоспарлағанда мына жағдайларға көңіл
бөлемін:
1.Сабақтың мазмұны
2.Оны өткізу әдістері мен тәсілдерін таңдау
3.Сабақтың нәтижелігі
М ұғалімнің шығармашылық жұмысы ең алдымен сабаққа даярлықтан
басталады. Сабақ жоспарын жасағанда сынып оқушыларының қабілеттері мен
ерекшеліктерін, оқушының жеке психологиясын ескере отырып, сабақ өткізудің
тиімді жолы қарастырылады.
Оқушы ізденісі ең алдымен өз бетімен жұмыс істеуін әр түрлі деңгейде
ұйымдастыру, жеке тапсырмалар беру арқылы ойлау қабілеттерін таным
белсенділігін арттыру негізінде жүзеге асады. Өз бетімен жұмыстарды
мақсатына қарай оқыту, жаттықтыру, дамыту, қайталау, іздену, бағалау,
бекіту деп бөлемін.
Информатика пәнінен қазақша оқу әдістемелік құралдардың аздығы, оқушы
үшін дидактикалық матерериалдардың және жұмыс дәптерлерінің жоқтығы,
оқулықтың жетіспеуіне байланысты сабақты лекция және практикалық түрде
өткізген тиімді.
Практикалық сабақты өткізудің маңызы өте зор. Олар төмендегідей
ерекшеліктермен айрықшаланады:
- не істеу керек екенін мұғалім айтып тұрады, ал оқушы бұл тапсырманы
дереу орындайды;
- мұғалім оқушылардан сұрақ қойып алған білімін сұрай алады, ал оқушы
оған жауап береді;
- мұғалім тапсырманың дұрыстығын тексере алады;
- оқушының компьютермен жұмысы барысында пайда боған қиындықтарды сол
кезде шешуге блады;
- кейбір амалдарды оқушылар өз бетімен орындайды.
Сабақ берудің мұндай түрі:
- сынып оқушыларынан толықтай сұраққа жауап алуға;
- компьютерде практикалық жұмыс істеуге үйренуге;
- алған білімді практикада бекітуге;
- мүмкін қиыншылықтарды жеңуге және оқушы біліміндегі кемшіл тұстарды
анықтауға;
- білімі төмен оқушылармен жеке жұмыс істеуге;
- білімі басқаларға қарағанда едәуір жоғары оқушыларға өз бетімен
жұмыс істеуге толық мүмкіндік береді.
Осы орайда информатика пәнінен 8 сыныпта өткізілген практикалық сабақ
жоспарын ұсынып отырмын.
Word редакторында құжат әзірлеу
Мақсаты: оқушыларға мәтіндік редакторларда графикалық объектілермен жұмыс
істеу бойынша базалық білім беру
Сабақтың түрі: практикалық
Сабақтың отілу жоспары:
1. Ұйымдастыру
Әр оқушының өзіне бекітілген компьтермен жұмыс жасауға дайындығын
тексеріп, назарын сабаққа аудару
2. Қайталау жұмыстары
Информатика терминдерімен жұмыс.
Оқушылар алдын-ала үлестірілген беттерге номер бойынша төмендегідей 10
сұрақтың тек қана жауабын жазады.
Белгіленген уақыт мөлшері біткенде жинап алып, кодоскоп арқылы жауап
көрсетіледі.
Информатикалық диктант сұрақтары:
1. Ақпаратты енгізу құрылғысы (Пернетақта)
2. Информацияны сақтауға арналған құрылғы (жады)
3. Информацияның ең кіші өлшем бірлігі (бит)
4. Орындаушы орындай алатын командалар тізбегі (алгоритм)
5. ақпаратты өңдеу құрылғысы (процессор)
6. Ақпаратты шығару құрылғысы (принтер)
7. Дыбыс шығару құрылғысы (колонка)
8. Дыбыс жазу құрылғысы(микрафон)
9. Желіге қосылу үшін қажетті құрылғы(модем)
10. Дүние жүзілік компьютерлік желі(интернет)
3. Құжат әзірлеу. Туған жер- тұғырың
Әр бағанаға жазылатын тапсырма плакатқа жазылып тақтаға ілінеді.
1-бағанаға
Елбасы Н. Назарбаевтің халыққа жолдауы, ауыл жылы және оған қосар өз
үлесің жайлы қысқаша жазу
2-бағанаға
Жазылған мәтіннің мазмұнын ашатын сурет кірістіру
3-бағанаға
Ауыл тарихы және оның келешегі жайлы жазу
Тапсырма беріліп түсіндірілгеннен кейін оқушылар орындауға кіріспес
бұрын биылғы Елбасының жолдауы, ауыл жылы және туған ауыл тарихы,
жайлы сұрау. Егер оқушы жауабы толық болмаған жағдайда толықтырып
әңгімелеу.
4. Бағалау. Оқушылардың орындаған практикалық жұмысына 2 баға қойылады.
1. Мәтінді бетке дұрыс орналастырып форматтағанына;
2. Мәтінді тақырып мазмұнын толық ашатындай терең әрі ұғынықты
құрастырғанына және сауатты тергеніне.
Сабақ соңында ең әдемі және дұрыс құрастырылған құжатты баспадан
шығарып көрсету. Сабақты қорытындылап, жақсы нәтижеге жеткен оқушыларды
атап өту және оларға қосымша файлды дискетке енгізуге тапсырма беріледі.
Осы сабақ бойынша төмендегідей қорытынды жасауға болады. Оқушыларға
тапсырма жалпы берілмегенімен, оны толық орындау деңгейімен жүргізіледі.
1- деңгей: Оқушы көрсетілген бағана мен жолдан тұратын кесте құра білуді
және кесте ұяшықтарымен жұмыс істеуді қандай дәрежеде
меңгеретіндіктері көрінеді.
2- деңгей: Тіл байлығын, сауаттылығын және тарих тағылымдарын заман
ағымын түсіне білетіндігін мәтін құру арқылы көрсете білуі керек.
3- деңгей. Мәтін мазмұнына байланысты графикалық кескін кірістіру
тақырыбын қаншалықты меңгергендігін және дискетпен жұмыс істеу
мүмкіндіктерін көрсете білуі.
Әрине, материалды толық меңгерген, белгілі бір дағды мен
іскерлік қалыптасқан оқушы тапсырманы толық орындап шығатыны түсінікті.
№8 ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ БІЛІМ БЕРУ ОРТАСЫНЫҢ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ДАМЫТУ
МҮМКІНДІКТЕРІ
Орта білім беру жүйесіндегі информатиканың рөлі ақпараттық
білімнің, ақпараттық орта мен адамның өзара қарым-қатынасын үйлесімді
етудегі және жаңа ақпараттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды
бөлігі болып табылатын ақпараттық технологияны қалыптастырудағы, сондай-ақ
оның әлемнің жүйелік- ақпараттық бейнесін қалыптастырудағы алатын орнымен
қамтамасыз етіледі. [1]
Ғылыми – техникалық прогресс заманында білім беруді
демократияландыру мен ізгілендірудің басты факторының бірі – оны
ақпараттандыру.
Ғылыми техникалық прогрестің қарыштап дамуы мен қоғамның
ақпараттануы оқу-тәрбие процесінде оқушының өзіндік таным қызметін атқара
білу әдіс–тәсілдерін менгеруін, өзгермелі ситуация жағдайында шапшаң
бағдарлай білу, компьютер тәрізді таным құралдарын пайдалана білуін талап
етеді. Басты мақсат - өзіндік таным қызметін жасай алатын жеке тұлғаны
тәрбиелеу. [2]
Жаңа мыңжылдық-бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол-өткенді
таразылап, өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс
анықтайтын уақыт. Әсіресе, бүгінгі біз өз күшімізді жарқын болашаққа
жұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және
мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру,
қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау-бүгінгі күннің ең негізгі
және өзекті мәселесі.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр –ақпараттандыру
ғасыры» деп аталды. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезең енді. Қоғамды
ақпараттандыру экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының негізгі
шарттарының бірі. Осы мәселені шешудегі басты рөл мектепке жүктеледі.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам- ол технология
ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам.
Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі – тек біліммен қаруланып қана қоймай,
өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне
қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру – адамға үздіксіз оқуға, білім
алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнынының
түбегейлі өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-
әдістемелік жүйеге, мұғалімдер алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып
отыр.
Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі
проблемаларының бірі- «Білім-бүкіл өміріңе» қағидасынан «Білім бүкіл өмір
бойына» қағидасына өте алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу
болып табылады.[3]
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының
өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу
траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Біздің ойымызша, ақпараттық-
білім беру ортасын жобалаудағы басты мақсат оқушының өздігінен оқуға
талаптандыру, яғни ізденімпаздыққа үйрету болып саналады.
Ақпараттық-пәндік орта ақпараттар ішінен керектісін іздеуге және
сонымен өз саласында жұмыс істеуге бағытталған ақпараттық-білім беру
ортасының бір түрі. Кәсіби ақпараттық орта дегеніміз – кез келген
маманның кәсіби талаптарын жүзеге асыра алатын, оның өз мәселелерін
басқалармен талқылауына мүмкіндік беретін қазіргі компьютерлік техника және
коммуникациялық байланыс құралдарына негізделген көпаспектілі,
біріктірілген программалық-ақпараттық нақты орта. [4]
Оқыту әдістерін жетілдіру тікелей білім беру жүйесінде тұтастай
ақпарат технологиясын дамытуға үлесін қосты. Жалпы педагогика, әдістемелер
және компьютердің түйісуінде жаңа бағыт-оқытудың ақпараттық технологиялары
дүниеге келді.
Оқу арқылы ақпараттың 10%, тыңдау, көрнекі құралдар арқылы 20%
ұштастырылса, 40-50% оқыту процесінде оқушы белсенділігін арттыратын
мүмкіндіктер жасалса, білімнің 70% есте сақталады екен. Нағыз өмір
шындығымен ұштастырылған ақпараттың бала ойында қалу дәрежесі 90%. Олай
болса мәліметті есте сақтау қолданылатын әдіс–тәсілге байланысты. Сол
әдіс–тәсілдің бірі–әр сабақтарда компьютерді пайдалану. Компьютер арқылы
түрлі суреттер, графикалық сызу, дыбыс, музыка тыңдау, мұғалімнің тақтаға
жазып түсіндіргенінен әлдеқайда тиімді, әрі әсерлі.
Оқыту үрдісінде компьютерді қолдануға негізделген жеке әдістемелер оқу
мақсаттары мен жағдайларына байланысты қолданылуы қажет. Кейбір жағдайда
оқушылардың сұранысын терең ұғыну қажет болса, кей жағдайда пәндік
саладағы білімді талдау маңызды рөл атқарады.
Ақпараттық технологияларды пайдаланудың артықшылықтары мынадай:
1. Олар оқытудағы тақырып шеңберіндегі немесе белгілі бір уақыт
аралығында айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады.
2. Білімге бір – бірінен үлкен ара қашықтықта орналасқан әр түрлі
оқу орнында
отырып қол жеткізуге болады.
3. Оқытудың жүйесінің көп денгейлі жетілдіруі олардың таралымдалуы мен
оқу сапасын арттырады.
Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше немесе өзге оқушылармен
топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Компьютерлер көрнекі, бейнелі ойлауды, қозғалыстың ауызша
қарым–қатынас машықтары мен әрекеттерді және әлеуметтенуді дамыту үшін
мүмкіндіктер туғызатыны туралы дәлелдеп көрсетеді.
Компьютерді оқытуда қолданудың 2 негізгі бағытын көрсете кетелік:
1. Оқу курсындағы жаттығуларды арнайы жасалған ортада орындау.
2. Оқушылар ақпараттық технологиялар негізінде информатика пәнін ғана
емес, басқа да пәндерді өздігінен меңгереді.
Компьютерді оқыту процесінде пайдалану, физикалық, химиялық және
математикалық оқытудың мазмұны мен тәсіліне жан–жақты ықпал етті.
Ақпараттық технологияларды пайдалану, сондай-ақ компьютер оқыту
бағдарламаларын құру және қолдануды білдіреді. Ол бағдарламаларда дәстүрлі
оқытудан ерекше педагогикалық үйретушілік логикасы жүзеге асырылады.
Мектептегі сабақтар жаңаша ұйымдастырылады және мұғалімнің қызметі мен рөлі
өзгереді. [5]
Білім беру процесі – ақпараттық қоғам жайындағы жас өспірімдерді жан-
жақты даярлайтын процестер болуы қажет. Сондықтан білім беру жүйесінде
компьютерлерді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені компьютер адам қызметінің
барлық саласында еңбек өнімділігін арттыру құралына айналды. Болашақ
мамандардың ақпараттық мәдениеті негіздерін қалыптастыру оқушылардың
компьютерде жұмыс жасауды игерумен тығыз байланысты.
Әдебиеттер тізімі:
1. Информатика негіздер. Ғылыми әдістемелік журнал. №4-2006ж. [1]
2.С.М.Кеңесбаев, Г.И.Салғараева. Білімді ақпараттандыру барысында болашақ
педагогті дайындау. Международной конференций, “Развитие информационных
технологий в высшей школе”, 11-12 сентября 2003 г, Алматы, стр. 70-74,
КазНУ им. Аль-Фараби. [2]
3. Информатика негіздері. Ғылыми-әдістемелік журнал. №5 2006ж..[3]
4. Ершов А.П. Компьютеризация школы и математическое образование.
//Информатика и образование, 1992, №5,6, С.3-13.
5. Информатика негіздер. Ғылыми әдістемелік журнал. №2-2005ж. [5]
№9 12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ
ҚҰЗЫРЛЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ.
Елміздегі қазіргі білім саласын заман талабына сай дамыту керек
екендігі күмән туғызбайды. 1997 жылы әлемдік білім кеңістігіне кіру туралы
Лиссабон конвенциясына ТМД елдерінің ішінде Қазақстан да қол қойды. Бұл
құжатты қабылдау жоғарғы ілім берудің сапасын онан әрі жақсарту мақсатында
орта білім берудің мерземен ұзартуды талап етеді. Білім мен ғылым
әлеуметтік жағдайды жақсартудың құралы прогреске апаратын жол десек 12
жылдық білім беру жүйесі – бүгінгі күн талабынан туындап отырған өзекті
мәселе.
«Құзырлылық» ұғымы соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның
субъектілік тәжірибесінде ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп
отырған ұғым. Құзырлылықтың (латын тілінде «Competens») тікелей аудармасы
белгілі сала бойынша жан-жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып
қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде үкім шығара алады дегенді
білдіреді. Шетел әдебиеттерінде «Құзырлылық» - «Терең білім», «Тапсырманы
талапқа сай орындау қабілеті», «Қызметті өзектерінде орындау қабілеті»
деген мағынада ашылады. Ресей ғалымдарының еңбектерінде құзырлылық мазмұны
«әлеуметтік – психологиялық», «коммуникативтік», «кәсіби – педагогикалық»
түсініктер арқылы ашылады. Оқушылардың білімі мен біліктіліктің бағалаудың
халықаралық бағдарламасы (PISA) негізінде жүргізілген зерттеулерге жасалған
талдаулар түбегейлі өзгерістерді күнделікті оқу үрдесіндегі берілетін
тапсырмалардан бастаудың қажет екендігін көрсетеді. Оқушы PISA
тапсырмаларын орындау барысында ешқандай пәнге қатысы жоқ тапсырма шартын,
сұрағын басқа ақпарат көздерінен алынған ақпарат пен байланыстыра отырып,
берілген тапсырманың немесе ситуацияның шешілу жолдарының өзіндік вариантын
жасай білуі қажет. Он бес жастағы оқушылардың құзырлылығы «Оқушылардың
білімі мен біліктілігін бағалаудың халықаралық бағдарламасы» негізіндегі
тестілер арқылы анықталатындығын оның қойып отырған мақсатынан аңғаруға
болады. Оқушылардың білімі мен біліктілігін бағалаудың халықаралық
бағдарламасының мақсаты әлемдік деңгейге салыстырылатын әр мемлекеттің
оқыту нәтижелері жөніндегі сенімді мәліметтерді алу саралау. Олай болса,
PISA халықаралық дәрежедегі оқушылардың құзырлылық деңгейін бақылау үшін
пайдаланылатын диагностикалық құрал болып табылады. Құзырлылық тақтадағы
жауабын мәтіннен алып талқылап тұрған жауаппен емес жаңа өнімнің жасалуы
мен алынуымен бағаланады. Сонда ғана оқулықтар оқушының өз бетімен жұмыс
жасау рөлін атқарады, оқулық оқушының танымдық, пәндік, практикалық,
тұлғалық – тәжірибесінің күрделі пайымдамасы синетзі ретінде оқушы
құзырлылығын арттыруға мүмкіндік жасай алады.
Мұндай оқулықтар біріншіден, тұлға қасиеттеріне болжам жасай отырып,
тұлға қасиеттерін дамытудың диагностикалы мақсатын айқындауы қажет.
Екіншіден шешімі өзіндік дәрежеде қабылданатын проблемалық тапсырмалар
арқылы оқушы қызметін ұйымдастыруы қажет. Үшінші оқулық оқушының өз-өзіне
бақылау жасауына, түзетулер жасауына жағдай туғызуы қажет.
Құзырлылықты нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесінің сапалы
критерийі ретінде зерттеу бүгінгі күннің талабы. Оқушылардың білімі мен
біліктілігін бағалаудың халықаралық бағдарламасы PISA арқылы өлшенетін
сапа қабілет – құзырлылық. Сондықтан да құзырлылықты адамның
кездейсоқтықтан, стандартты емес ситуациялардан шығудағы нәтижелі әрекет
жасау қабілеті, тұлғаның кріктірілген қасиеті деп қарастыра отырып, жас
түлектің өмірден өз жолын табудағы басты критерийі ретінде қарастыруды
ұсынамыз. Жалпы білім мен біліктілік, дағды, тұлға қасиеті, қабілеті
өзінің даралығы мен сипатталып, өз бетімен жетілдіріп отырған жағдайда ғана
құзырлылықтың негізгі бөлігі бола алады. Білім сапасы құзырлылық
критерийі арқылы білім, біліктілік, дағды мен қоса тұлға қасиеттерін,
қабілеттерін қасти отырып бағаланады. Олай болса 15 жастағы оқушының
құзырлылығын анықтаудағы қолданысқа еніп отырған оқушының жалаң жаттанды
білімін ғана анықтау мен шектелетін бірыңғай ұлттық тесттің мақсатын
түбегейлі өзгерту қажет деп ойлаймыз.
Білім беру құзіреттілігі – білім беру қызметінде кәсіби білімді білік
пен дағдыны, мақсат қоюшылықты игеруге деген қызығушылық және білім беру
қызметінде субъектілік пен креативтіліктің дамуына ынталылық педагогикалық
және әлеуметтік психологияның негіздерін қолдана білу қабілеті. Қазіргі аса
қарқынды өзгерістерге толы әлеуметтік экономикалық жағдайда білім беру
жүйесінде педагогке қойылатын талап та ерекше екендігі түсінікті. Бұл
мынадай фактілерге байланысты:
- Оқытудың әр алуан түрлері мен әдістерін қолдану;
- Топтық жұмыс дағдыларын дамыту;
- Әрекеттерге үйрету;
- Нақты ситуациялар талдау;
Білім берудің, соның ішінде орта білімнің құндылық мәні білім
алушылардың қоғамдағы өз орнын табуға өзін әлемнің бір бөлігі ретінде
сезінуге жағдай жасайтын базалық құдіреттер түрінде берілген ұлттық
деңгейдегі базалық құжіреттер тұлғаның дамуы мен қалыптасуындағы білім
берудің мәні мен орнын анықтайды және ұлттық деңгейдегі білім берудің жалпы
мақсаттарының негізгі құраушысы болады. Базалық құзіреттер орта білім
берудің мақсаттары мен міндеттерін анықтауға бағдар береді және ұзақ
мерзімді сипаттағы күтілетін нәтижелер ретінде қарастырылады.
Білім берудің жалпы мақсаты:
- мейірімді адам;
- бауырмал отбасы мүшесі;
- шығармашыл дара тұлға;
- жауапкершілікті азамат;
- салауатты және кемелденуші тұлға ролдерін қамтитын базалық
құзіреттілікті мақсатты түрде дамыту арқылы білім алушылардың
үйлесімді қалыптасып дамуына саналы түрде өз өмірін ізгілендіруге
ықпал ету.
Орта білім берудің мақсаты пәндік және түйінді құзіреттердің дамуы
арқылы білім алушылардың танымдық қабілеттерінің дамуына, алған білімін кез
келген оқу және өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалануына, өзін-өзі
дамыту мен өзіндік басқаруға дайындауға мүмкіндік беруді қамтамасыз ету.
Түйінді құзіреттер адамның адамгершілік құндылықтары мен ынталарын
қалыптастыруға, әлеуметтік және мінез - құлықтық әрекеттерінің дамуына,
алғы шарт болады. Әрбір білім салалары бойынша күтілетін нәтижелерді
анықтауға қызмет етеді.
Түйінді құзіреттерге:
- ақпаратты құзірет;
- коммуникативтік құзірет;
- проблемалардың шешімін тау құзіреттері жатады. Ал пәндік құзіреттер
білім алушылардың кең ауқымды әрекеттерін қамти келе олардыңмынадай
қабілеттерін сипаттайды:
- қоғам қажеттілігіне сай ана тілінде және басқа тілдерде қарым-қатынас
жасауға ынталы болуы;
- кең ауқымды мағынада математикалық сауаттылыққа ие болу, сонымен қатар
жаңа ақпараттық және коммуникациялық технологияларды қолдана білуі;
- адамның табиғаттағы ролі мен орны тұрғысынан әлемнің ғылыми сипатын
түсінуі;
- өз халқының өткен тарихын білу отбасында, қоғамдастықта, басқа адамдар
мен қарым-қатынаста жалпы адамзаттық және әлеуметтік мәдени
құндылықтарға өз көзқарасын білдіре білуі;
- қазақ халқының мәдениетін, Қазақстан халықтарының және әлемнің мәдени
көп түрлілігін түсінуі және бағалауы;
- өзінің бәсекелестік қабілетін арттыру үшін өзін-өзі билеуге және
кәсіби өсуге ынталы болуы;
- өзінің дене күш қуатын, ақыл-ой қабілетін жалпы өмірлік әрекетін
жоғарғы деңгейде ұстап тұру үшін салауатты өмір салтын сақтауы жатады.
Пәндік құзіреттер білім беру салаларынің мәні мен орнын анықтайтын
мақсат болып табылады және күтілетін нәтижелерді анықтауда бағдар береді.
Білім берудің күтілетін нәтижелері бұл біріншіден, оқыту циклдары бойынша
тағайындалған қысқа мерзімді мақсаттар жүйесі, екіншіден оқытудың нақты
кезеңдеріндегі жоспарланған соңғы өнім болып табылады.
Оқытудың соңында оқушылар төмендегідей күтілетін нәтижелерге жетуі
тиіс:
- табиғат бірлігі және олардың өзара байлынысы туралы ұғымдарды дамыту
үшін биологиялық терминдерді және ұғымдарды заңдар мен заңдылықтарды
біледі.
- Табиғатты танып білу, Қазақстандағы сирек кездесетін және жойылу қаупі
бар өсімдіктер мен жануарлар түрлерін қорғау, тірі организмдердің
табиғаттағы және адам өміріндегі рөлін түсінеді.
- Ғылыми ақпараттарды өз бетінше іздеу үшін ғылыми және көпшіліккке
белгілі әдебиеттермен, оқулықтармен жұмыс істеу кезінде пәндік
көрсеткіштерді қолдана алады.
- Практикалық іс-әрекеттерді іске асыру үшін, тірі табиғатқа деген
өзінің іс-әрекетінің әсерін бағалай біледі.
- Жалпы және бірлескен жұмыстарды орындау үшін мектепте және мектептен
тыс биологиялық шараларды, ғылыми, үйірмелік жұмыстарды экологиялық
шараларды өткізуге қатысады.
- Қауіпсіздік ережелерді жүзеге асыру үшін тірі органиизмдердің сыртқы
және ішкі құрылыстарын оқу кезінде зертханалық және ұлғайтқыш құралдар
мен жұмыс істеу ережелерін сақтай алады.
- Оларды күнделікті өмірде қолдану үшін тірі органиизмдер туралы
білімдерін қолдану негізінде жауапты шешімдер қабылдай алады.
- әртүрлі жағдаяттарды түсіндіру үшін эволюция үдерісінің күрделенуі
туралы мысал келтіреді, организмдердің клеткалық құрылыстарын және
органикалық дүниенің туыстығы мен бірлігін түсіндіра алады. Оларды әр
түрлі тұрғыда пайдалану үшін суреттер мен қарапайым тәжірибелердің
көмегімен өздігінен биологиялық ұғымдарға анықтама береді.
- Логикалық ойларын дамыту үшін тірі организмдердің ұқсастықтары мен
айырмашылықтары туралы қорытынды жасайды, нысандар мен құбылыстарды
салыстыра алады, белгілерін ажырата алады.
- өз түсінігін кеңейту үшін өсімдіктердің іріктемелерін және
жануарлардың қол тұқымдарын және микроскоптарды ашқан тарихи
тұлғаларға қызығуын танытады.
- Биотехнология, табиғатты ұтымдыпайдалану, табиғатты қорғау,
ауылшаруашылық саласындағы еңбек іс-әрекеттеріне болашақта қатысу үшін
биологиялық білімдерін практикада қолдана алады, білімдерін
жаратылыстану пәндері мен кіріктіре алады.
- Шешім қабылдау және жағдаяттарды бағалау үшін жергілікті жердің
өсімдіктері мен жануарларын танып білудің маңыздылығын түсінеді.
- Қоршаған шынайлылықпен бірге өзара әрекеттестікте туындаған
мәселелерді шешу үшін, өсімдіктер мен жануарлар және олардың құрылысы
туралы биологиялық блімдерін жаңа техникалармен ғылымдарға пайдалана
алады.
Оқушылардың базалық және түйінді, пәндік құзіреттері ең әуелі мектепте
оқыту үдерісі кезінде қалыптасады. 12 жылдық білім беру жағдайындағы
мұғалімнің кәсіи құзіреттілігі оқушыға таным – бағыттық білім берудегі ең
басты міндеті. Мұғалімнің білім деген теңіздегі кеменің бас «капитаны»
болғандықтан, сол кемедегі «матрос» - оқушылардың қабілеті мен жеке
қасиеттерінің көзін ашуға көмектесетін нағыз маманы болуы тиісті.
№10 АҚПАРАТТЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ИНФОРМАТИКА САБАҚТАРЫН
ТҮРЛЕНДІРІП ӨТКІЗУДЕГІ МҰҒАЛІМНІҢ РӨЛІ
Елбасының «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауында: «Біз бүкіл
еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін
көрсетуге қол жеткізуіміз керек» десе, ІІІ тарауы, 18-ші бағытының 7-ші
тармақшасында: «Ақпараттық технологиялар мен ақпаратты таратудың жаңа
нысандарына бағытталған мамандандырылған білім беру бағыттарын құру міндеті
де алдымызда тұр» делінген, сондай-ақ 17-ші бағыттың 3-ші тармақшасында «он-
лайн тәсілінде оқыту тәжірибесін дамытып, елімізде оқу теледидарын құру
қажет» деп көрсетілгендей бүгінгі күні білім беру жүйесі жаңа педагогикалық
технологияға негізделуін және ақпараттық құралдардың кеңінен қолдануын
қажет етеді. Осылайша оқу-тәрбие үрдісіндегі жаңа ақпараттық
технологияларды пайдалану заман талабынан туындап отыр.
Ақпараттық – коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-
жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына
жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер
пайдасы мол.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие үрдісіндегі
қолдану оқушының өз мамандығына қызығушылығын арттырып, шығармашылық
шабытын шыңдап, ғылыми көзқарасын қалыптастырып, мамандық сапасын арттырып,
еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеті мамандар дайындауда үлесі мол.
“Мұғалім – мектептің жүрегі” – деп Ы.Алтынсарин айтқандай
оқушыға ақпарат мұғалім арқылы жетеді. Біздің қоғамымыздың болашағы
жастар болғандықтан мұғалімдерге білім жүйесінде көп күш жұмсау
қажеттілігі туындап отыр. Қоғамның қарқынды дамуы білім мен
мәдениетіне байланысты. Баланы болашаққа дайындау – бүгінгің күннің
ең негізгі мәселесі. ХХІ ғасыр ақпараттандыру ғасыр. Ол жаңалықтың
жаңа технологияның дамыған кезеңі. Қоғамды ақпараттандыру – мәдениетін
дамуының шарттарының бірі.
“Ақпарат” сөзі латынның түсіндіру, баяндау, мәлімет деген
ұғымдарды білдіретін сөзінен шыққан. Қазіргі кезде ақпарат күнделікті
тұрмысқа, ғылымның әр түрлі философия, экономика, физика, математика,
информатика т.б. Салаларына кеңінен енгізіліп келеді. Бірақ әрбір
ғылымның ақпарат туралы өз ұғымы мен түсінігі бар екендігі бізгі
күмән келтірмейді.
Ақпаратты қоғамға сай баланы тәрбиелеу-мұғалімнің міндеті болып
отыр.Терең білімді, ақпарат техникаларды меңгерген мұғалім баланың
ақпарраттық мәдениетін қалыптастырады.
Ақпараттық мәдениет дегеніміз- тек компьютермен дұрыс жұмыс
істей білу ғана емес, сонымен бірге кез-келген ақпарат көзімен
анықтамалықтарды, сөздіктерді энциаклопедияларды, көліктердің жүру
кестелерін, әрине теледидар бағдарламаларын дұрыс пайдалана білу деген сөз.
Ақпараттық мәдениет –бұл адамдармен адамдардың әңгімелесе
білуі, теледидар мен интернетті талғамды түрде қарау немесе қарамау болып
табылатын болса,алынған мәліметті ой елегінен өткізіп, талдай білсек, және
өзгелердің өз еркіндігімізді шектей білуіміз қажет.
ХХІ ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан әрине адамзаттың
барлығын компьютерлік сауаттылық қажет екендігі айдан анық. Ал бұл
сауаттылықтың алғашқы баспалдағы мектептен басталатындығы белгілі.
Мектеп қабырғасынан оқушылардың теориялық білімі мен қатар
практикалық білімнің ең алғашқы шарттарын меңгеруі тиіс.
Ел президентінің Қазақстан халқына Жолдауында өткен ғасырдың
отызыншы жылдарында сауатсыздықпен күрес жүргізілгендей, компьютерлік
сауаттану жөніндегі ауқымды іске азаматтарды тарту қажеттігі айтылған және
мемлекеттік қызметке жаңа қызметкерлерді қабылдау кезінде компьютерді,
интернетті және электрондық поштаны қолдана білу дағдысы міндетті талап
болуға тис екендігі атап көрсетілген. Осыған байланысты XXI ғасырда
ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында
төмендегідей міндеттерді шешу көзделіп отыр: компьютерлік техниканы,
интернет, компьютерлік желі, электрондық және телекоммуникациялық
құралдарды, электрондық
оқулықтарды оқу үрдісіне тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көтеру.
Ақпараттық мәдениет дегеніміз тек компьютермен дұрыс жұмыс істей
білу емес, кез-келген ақпарат көзін – анықтамалықтарды, сөздіктерді,
энциклопедияларды, көліктердің жүру кестелерін, теледидар бағдарламаларын
т.с.с дұрыс пайдалана білу деген сөз. Ақпараттық мәдениет- бұл әңгімелесе
білу, теледидар, хабар (Интернетті) талғамды түрде қарау немесе қарамау,
алынған мәліметті ой елегінен өткізіп, талдай білу және өзгелердің
еркіндігіне әсер ететін жағдайларда өз еркндігіне шектей білу.
XXI ғасыр ақпарат ғасыры болғандықтан адамзатқа компьютерлік
сауаттылық қажет. Ал бұл сауаттылықтың алғашқы баспалдағы мектептен
басталады. Мектеп қабырғасынан теориялық біліммен қатар практикалық
білімнің алғы шарттарын меңгеруі тиіс. Ал, теориялық білімді практикамен
ұштастыру үшін компьютердің қажет екендігі даусыз. Ақпарат өзімен өзі
болмайды. Ол іздестірудің, жинаудың, сақтаудың, жеткізу мен өңдеудің және
пайдаланудың барысында, басқаша айтқанда, ақпараттық процестерде
айқындалады. Ақпараттық процестерді зерттейтін ғылым информатика деп
аталады. Ақпараттық процестерді жүзеге асыратын негізгі құрал –
компьютер.
Ақпараттандырудың негізгі бағыты XXI ғасырдың талаптарына сәйкес
қоғамды дамытудың жоғары тиімділікті технологияларына сүйенген жаңа білім
стратегиясына көшу болып табылады. Осыған сәйкес қазіргі білім жүйесінің
ерекшеліктеріне – оның іргелілігі, алдын алу сипаты және осыларға қол
жеткізу мүмкіндіктері жатады. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
бағыттарының бірі ақпараттық-коммуникациялы технологияларды білім беру
саласына енізу жұмыстары болып саналады.
Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып, оны игруіне шексіз мүмкіндіктер ашатыны
хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар өздеріне керекті мәліметтер алу
арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз.
Ғылым мен техниканың даму қарқыны оқу ағарту саласының оқыту
үрдісінде жаңа технологиялық әдістер мен қондырғыларды кең көлемде
қолдануды қажет етеді. Білім беру саласында электрондық байланыс
жүйелерінде ақпарат алмасу интернет, электорндық пошта, телеконференция,
видео-конференция, телекомуникатйиялық жүйелер арқылы іске асырылуда.
Басқа елдерде болып жатқан жаңалықтармен танысуда, ақпараттар
ағымынанқалыспауда, интернет, электронды пошта құралдарын пайдалануға
долатыны белгілі. Сондықтан білім беруді ақпараттандырудың тағы бір басты
бағыттарының бірі оқушылардың интернет жүйесінде жұмыс істей білуіне жағдай
жасап отыру қажет.
Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен
ғылым жетістігінен хабардар болып , оны игеруіне шексіз мүмкіндіктер
ашатыны хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар оқушылар өздеріне керекті
мәлеметтер алу арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз екендігі
белгілі.Мекткеп оқушыларының, бойына ақпараттық мәдениетті қалыптастыру-
білім беру саласындағы өзекті мәселелердің бірі болады. Біздің заманымыздың
талабына сай, ақпарат алудың активті және пассивті түрлері пайда болды.
Ақпарат алудың активті түрі.
Теледидардың пайдасы
Саяси ақпаратты хабарларды көру – баланың ақпараттық мәдениетін
қалыптастырудың бірден – бір көзі «Хабар»,«Жеті күн», «Айна» т.б. хабарлар
арқылы ел жаңалықтарын әлем жаңалықтарын көруге мұғалім талпындыруға
болады, балаладың саяси білімі артады. Оқушыладың саяси мәдениеттілігі
сауаттылығын арттыруға пайдасы бар. «Айтыс», «XXIғасыр лидері» т.б.
бағдарламалар оқушылардың білімін, біліктілігін, сөздік қорын дүниетанымын
кеңейтеді. Сондықтан мұғалімдер өз сабағында осы бағдарламаларды көру
тиімді екніне назар аударуы қажет. Кейбір бағдарламалар мақтауға тұрарлық.
Мысалы: жануарлардың өмірі, балеттік қойылымдар баланың дүниетанымын
мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі.
Теледидарға құмар болудың зиянды жақтары
1.Ұлттық психологиялық денсаулық институты хабарлағандай мектеп
оқушыларын теледидар алдында көп отыру салдарынан үлгерімі төмендеп
кетеді.Үлгерімнің төмендеуі
2.Кітап оқуға уақыт бөлмейді.
3.Кейбір арналарда күнделікті телебағдарламалар жарылыстар атыстар,
өлтіру, зорлық, порнография (жыныстық қатынас) көрсетіледі. Зерттеушілердің
айтуынша осы телебағдарламалардағы зорлық-зомбылықты көп көретін бала
қатігез, дөрекі болады. Мысалы қабырғаға жазатын, терезені сындыратын, ойын
кезінде агресивный болады.
Ақпарат алудың пасивті түрі:
Интернеттің пайдалы жағы
Интернет жүйесін үлкен әлемдік кітапханамен салыстыруға болады.
Бірнеше кнопканы басу жеткілікті. Соңғы хабарларды, басқа да қажетті
нәрсені табуға болады. Компьютерде отыру арқылы әлемнің кез-келген
нүктесіндегі жаңалықтарды табуға болады. Интернеттің көмегімен сатуға,
сатып алуға, банктік операцияларды өндіруге, біреумен сөйлеуге, музыкаларды
тыңдауға болады.( өз үйінен шықпай-ақ) Зерттеу бойынша АҚШ-та 12 мен 19 жас
аралығындағы жастардың 66%-ті интернет қызметін пайдалануға жазылған (2000
жылдардағы статистика бойынша) интернетті ақылмен дұрыс пайдаланса,ол
көптеген бағалы хабардың қайнар көзі болады. Мысалы: ауа-райы
туралы,географиялық әлемге саяхат жасау,интернеттің көмегімен кітаптар
сатып алуға автомобильдердің құралдарын сатып алуға,және оқушыларға үй
тапсырмасын орындау үшін де көмек болады.
Интернеттің жаман жақтары:
Балалар үшін интернет тор немесе тозақ болуы мүмкін, яғни
бала тәрбиесіне қауіпті жақтары бар. Көптеген Web-сайттар құқықсыздық
әрекеттерді сақтайды.
1.Құлықсыздық мәліметтерді көру арқылы жастардың жыныстық мүшелерін
қоздыруға әкеліп соқтырады.
2. Интернет арқылы танысу.Бейтаныс адамдармен танысу өте қауіпті.
Өйткені ол интернет арқылы анықталмайды.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам-ол технология
ауызсуына және нарық талабына сай терең білімді әрі жан-жақты.Қазіргі білім
жүйесінің ерекшелігі-тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім
алуды дамыта отырып,үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру.
Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы,оқу процесінде
мұғалімдердің рөлін ала отырып, мен өзім мұғалім ретінде жұмыс жүйемді
оқушылардың өз бетінше танымдық қызметін белсенділікке жеке тұлға ретінде
дамыта отыруға іскерлік пен дағдыларын қалыптастырып отыруға барлық алған
теориялық білімдерін практика жүзінде пайдалана білуге жетелеп отырамын.
Мен ең алдымен өзім үшін оқушылар үшін сабақтың мақсатын
анықтаймын.Сабақтағы оқу материалдарымды жоспарлап отырған уақытта
тапсырмалар құрастырған баланың бүгінгі сабақта алған білімін одан әрі
дамыту мақсатында сабақта дамыта оқыту технологиясын пайдаланамын.
Оқушыларға ақпарат алудың көздерін түсіндіремін және интернеттегі
ақпарат арқылы баланың ой өрісі мәбениеті қалыптасады.
Әр топқа бөлу.
1-ші топқа Географиялық тапсырма беру.
2-ші топқа Әдеби жазушының өмірбаяны мен шығармалары туралы ақпарат іздеу.
3-ші топқа Әлемдік мұражайларда сақталған құнды заттарды ескі қазбалар
туралы мәлемет жинау.
4-ші Ел басының жолдауы, білім саласына айтылған сөздері туралы мәлемет
табу.
Балалардың біріншіден интернет пен жұмыс істей алу қабілеттерін
қалыптастырамын, 2-ден ақпаратты табу көздерін меңгереді, 3-ден әр топқа
берілген тапсырмалар арқылы бүкіл класс жан- жақты мәлемет көзінен хабардар
болады.
Мысалы: Әдебиет саласынан, мәдениет, саяхат саласынан білімдерін артады.
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-
қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа
еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптасытру
қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері –
жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында
тұрған ең басты міндет.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам – ақпараттың қажет кезін сезінуі,
оны тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат
сақталатын дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі
керек.
Адамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі – осы ақпарат.
Бірақ оны шектен тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге
айналып кетуі мүмкін. Бұл ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің
артуына байланысты болып отыр. Интернеттің кең таралуына орай ақпарат
таратудың бақылауға көнбейтін кері процесінің күннен-күнге артып бара
жатқаны байқалады.
Мектеп оқушыларының бойына ақпараттық мәдениетті қалыптастыру –
білім беру саласындағы өзекті мәселелердің бірі.
Іс тәжірибемде ақпараттық технологияның барлық мүмкіндіктерін
пайдалана отырып, оқушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін
сабақта төмендегі іс-шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым.
- Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру
арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және
оқыту процесіне жаңа ақпараттық технологияның мүмкіндіктерін пайдалану.
- Оқытудың жаңа әдістерімен формаларын (проблемалық, ұйымдастырушылық іс-
әрекетін компьютерлік ойындар және т.б.) сабақта жиі қолдану.
- Проблемалық зерттеу, аналитикалық моделдеу әдістерін қолдану арқылы
классикалық әдістерді жетілдіру.
- Жаңа апараттық технологияны құралдарын (жаңа типті компьютерлер,
телекомуникация, виртуальды орта және мультимедия - технология) пайдалану
арқылы оқу процесінің материалдық - техникалық базасын жетілдіру.
Жаңа сабақты түсіндіру барысында сабақтың мазмұнын дайын күйінде бермеуге
тырысамын. Оқушылардың өздігінен танып – білу дағдыларын қалыптастыру
отырып, жаңа тақырып бойынша анықтама, ережелерді өздері құрастырып
тұжырымдай білуіне жетелеймін. Ол үшін оқытудың интерактивті формаларын
сабақта қолданамын.
Жеке шығармашылық тапсырмалар, жобалар.
Блок-схема, графиктер, диаграмма, карта т.б.
Тірек-схема, көрнекіліктер және анықтама құралдары.
Ойын арқылы оқыту, сөзжұмбақ, ребустар, логикалық есептер, тестілеу және
бақылау
(СТО жобасы бойынша Венн диаграммасы, Ассоциация, кубизм, топпен жұмыс,
жұппен жұмыс, кіріктірілген сабақ)
Skape бағдарламасы, интернет, деңгейлік
тапсырмалар, тест түрлері, сұрақ-жауап,
информатикалық диктант.
Заман ағымына қарай күнделікті сабаққа видео, аудио қондырғылары
мен теледидарды, компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Кез-
келген сабақта электрондық оқулықты пайдалану оқушылардың танымдық
белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға,
шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Дәстүрлі оқулықты оның
электрондық нұсқасына оңай айналдыруға болады.
Бұл нұсқаның жетістігі – оны компьютер жадында сақтау мүмкіндігі,
оны компьютерлік желілер арқылы тарату болып табылады.
«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік
стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте-мөте қажет» деп,
Ел басы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында
ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тимділігін
арттырудың маңызы зор.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам- ақпараттың қажет кезін сезінуі, оны
тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын
дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.
Оқыту процесін компьютерлендіру үрдісі оқытушылардың
қызығушылығын, шығармашылық ізденісін, сабақты сапалы, жүйелі, жоспарлы
болуына алып келеді. Электрондық оқулықтын ерекшілігі мынада:
интерактивті байланысты қамтамасыз етеді;
қажетті ақпаратты жедел түрде алуға жағдай жасайды;
оқушының ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтуге, білімін бағалауға мүмкіндік
береді.
Заман ағымына сай күнделікті сабақта видео, аудио
қондырғыларымен теледидарды, компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер
беруде. Ақпараттық қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін
қойып тыңдауы мен қатар, түсінбей қалған сәттерін қайталап көруге, тыңдауға
және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді.
Қазіргі ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін іске асыру
оқу ісін байытады, информатиканы емес, басқада көп пәндерді оқытудың жаңаша
түрлері мен тәсілдерін жетілдіруге жаңартуға мүмкіндік беретіні
дәлелденген.
Ақпараттық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалану білім
берудің төмендегідей жаңа түрлерін кеңінен пайдалануға мүмкіншіліктен
тудырады:
• интерактивтік сұхбат – ол қолданушының компьютермен қарым-қатынасы
арқылы жүзеге асырылады. Бұл арада сұхбат мәтіндік бұйрықтар мен
жауаптар арқылы қарқынды түрде жүзеге асып отырады;
• нақты объектілерді басқару;
• экранда көрініс тапқан түрлі объектілердің құбылыстардың,
процестерін үлгілерін басқару;
• оқу процесінің нәтижелеріне автоматтық бақылау өзіндік бақылау жасау
және бақылаудың нәтижелері бойынша тестілеу, түзетулер енгізу.
Қазіргі заманда ақпараттық технологиялардың көмегімен оқытушы мен
оқушының жедел қатынас жасауы қашықтан оқытудың ажырамайтын бөлігі болып
табылады. Осындай қатынас жасау барысында оқушы оқытушыдан кеңес алуына
жобаларды есептерді талқылауына болады. Бұл сонымен қатар, оқытушыға
оқушының материалды меңгеру барысын бақылауға және оқытуды жекешелеп оқыту
түрі негізінде ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Қорытынды:
Елбасы Н.Назарбаев «Болашақта еңбек етіп,өмір сүретіндер-бүгінгі
мектеп оқушылары. Мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде
болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр» деген болатын.
Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы
емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық, салауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде.ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаңын құмар, шығармашылықпен жұмыс
істеп, оқу мен тәрбиесіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын терең меңгерген
жан болғанда ғана білім мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты
саналады. Сондықтан бүгінгі алдындағы талап-ақпараттық коммуникациялық
технологияларды пайдалану, білімін дамыту.
№11 ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫ БОЙЫНША ОҚУ ҮРДІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ
БАСҚАРУ
Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында «Ұлттық
бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен
айқындалады» деп айтылған.
Егемендік алған тәуелсіз Қазақстанның әлемдік өркениетке жетудегі
бірден-бір дара жолы- білім жүйесі. Орта мектеп- білім жүйесінің ең басты
буыны. Орта мектепте қаланған білім негізі оқушының болашағына жол ашады.
Қазіргі кезеңдегі басты мәселенің бірі жаңа технологиялардың дамуы
кезеңінде болашақ ұрпақтың тәрбиесі мен білім алуында ұстаздардың атқаратын
рөлі ерекше. Егемен еліміздің болашағы, оның әлемдік өркениеттегі өз орны,
ең алдымен білім мен тәрбиенің бастауы – ұстаз қолында.
Сонымен бірге Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір
сүретіндер-бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе
Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндет ауыр»
деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болу
емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологиялық сауаттылық, саяси
экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман
талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар шығармашылықпен жұмыс істеп,
оқу мен тәрбие ісіне еніп оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген жан
болғанда ғана білігі мен білімі жоғары жетекші тұлға ретінде ұлағатты
саналады.
Қазіргі мектеп оқушыларының логикалық ойлау қабілеті, өздігінен іздену
деңгейі төмен. Оқушылар тек қана тыңдаушының рөлін ғана емес, ізденушінің
рөлін де атқару қажет. Оқушылардың білуге деген қызығуын арттыру үшін:
- оқушылардың өздерінің ізденістерін ұйымдастыру қажет;
- өткен сабақ пен жаңа сабақты байланыстырыпотыру қажет;
- оқушылардың білімі мен білігін тексергенде әр түрлі жұмыс
формаларын пайдалану керек;
- сабақта жаңа әдістермен белсенді сабақ түрлерін пайдаланған жөн.
Жалпыға жаппай орта білім беру кезеңінде мұғалім оқушылардың
бәрін бірдей жақсы оқытуға міндетті. Сондықтан қазіргі кезде мектептерде
жаңаша оқытуға көшу жүйесі жасалынды, пән мұғалімдерінің алдында тұрған
жауапты міндет- оқушылардың білім деңгейлерін барынша жетілдіру.
Оқушылардың білім деңгейлерін төмендігі- олардың қабілетінің
жоқтығынан емес, өз беттерімен жүйелі түрде білім алуға дағдыланбаудан,
жүйелі еңбектің жоқтығынан. Сондықтан әр мұғалімнің мақсаты - оқушылардың
алған білімін қолдана білуге үйрету. Олардың жеке тұлға ретінде дамуына
жағдай жасау, өз бетінше білімді меңгерту, оқушылардың біртұтас өмірге
деген көзқарасын қалыптастыру және интеллектуалдық іс-әрекеттерге
әзірлеуде, білім берудің инновациялық әдістерін қолданудың маңызы зор.
Пәнаралақ байланыстар мектептегі оқылатын негізгі пәндерді оқушылардың
жан-жақты және терең меңгеруіне көмектеседі.
Қазіргі оқу үрдісінде дәстүрлі емес сабақтар, әртүрлі әдіс-
тәсілдерін кеңінен қолданылап жүр. Сабақты әртүрлі әдіс-тәсілдерді
қолданып, түрлендіріп өткізу оқушыларымыздың білімге, оқып-үйренуге
құштарлығын арттыратыны анық. Ұстаз қандай әдіс-тәсіл қолданса да мақсаты
біреу, ол оқушыларға тиянақты да сапалы білім беру.
Оқушы белсенділігін, ізденушілік қабілетін дамытатын сабақтардың бірі-
кіріктірілген сабақтар. Егер кіріктірілген сабақтарды рөлдік ойындар
ретінде өткізсе, оқушылар сабақта белсенділікпен жұмыс жасап, өз бетінше
ізденуге, қорытынды шығаруға, іскерлікке дағдыланады. Ондай сабақтарда
оқушылар материалды игеріп қана қоймай, зерттеу, сынау, сараптау, өмірмен
байланыстыру, білім мен білікті практикада пайдалану, өз пікірін қорғай
білу арқылы белсенділік көрсетеді.
Білімді меңгеру белгілі әрекет үстінде жүзеге асады. А. Науменко:
«Ойын арқылы адам әлемді таниды, біліктілікті игереді, білім алады»- деп,
өте орынды атап өткен.
Тәжірибе көрсеткендей әдеттегі бірсарынды сабаққа үндемей отыратын
оқушылар ойын кезінде өте белсенді болатын кездер жиі кездеседі.Өйткені
ойын кезінде олар тең құқыққа ғана қолы жетіп қоймай, басқаларды өзіне
қарататын мүмкіндікке ие болады. Олардың әрекеттері еркін және батыл
болып, ойлаудың тереңдігін көрсете бастайды.
Басқа әрекеттер сияқты сабақтағы ойын әрекеті де белгілі бір мақсатқа
негізделіп, оқушылар оның қажеттігін сезінулері керек. Ол үшін мұғалім
оқушылардың психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, ойынның мақсаты, міндеті,
мазмұны мен жүрісін анықтап алуы қажет. Оқу ойындарының мазмұны қызықты,
балаларды тартатындай болуы және әрбір ойын әрекеті оқушылар үшін құнды,
белгілі бір қорытынды алумен бітуі қажет.
Оқыту үрдісі педагогикалық үрдістің басты құраушысы болып табылады.
Оқыту үрдісі мұғалім және оқушының бірлескен әрекеті ретінде оқыту мен
оқудың бірлігін көрсетеді. Қазіргі таңда оқыту:
1. екі жақты сипатта;
2. мұғалім мен оқушылардың бірлескен әрекеттері;
3. жоспарлы ұйымдастыру мен басқару;
4. тұтастығы және бірлігі;
5. балалардың жас ерекшелігіне сәйкестігі;
6. олардың даму мен тәрбиесін бақылау, басқару белгілеріне ие.
Мұғалім мен оқушының бірлескен әрекетінде мынадай кезеңдер айқындалады:
- оқушының оқуға қызығушылығын ояту;
- оқушының білім, білік, тәжірибесін айқындау;
- жаңа тақырыпты меңгеруін ұйымдастыру
- өткенді пысықтау;
- оқытудың нәтижелілігін айқындау.
Әр кезеңде мұғалім мен оқушының өз міндеттері бар, бірақ екеуінің де
мақсаты ортақ.
Білім, білік, дағдыны меңгерудегі мұғалім мен оқушының бірлескен
әрекеттерінің негізгі кезеңдерін сызба түрінде төмендегідей көрсетсе
болады:
қабылдау (тапсырма, мәселе қою, өзектігі, ынталандыру) - түсіну (ұғыну
логикалық, сезінушілік) - меңгеру (білім, білік, дағды) – бекіту (қайталау
есте сақтау) – қолдану (теориялық, тәжірибелік, сөз арқылы) – қорыту
(дәлелдер, теориялық ұғымдар, тәжірибелік әрекеттер, шығармашылық
әрекеттер) – диагностикалау.
Оқыту үрдісі қызығушылық оятудан басталуы керек. Осы кезеңде
балалардың айналадағы заттар, құбылыстар туралы түсініктері, ұғымдары
қалыптаса бастайды.
Мұғалім оқушыға сұрақтар қою, әңгімелесу арқылы өтілетін тақырып
бойынша бала не біледі, қаншалықты осы білімді іске асыратындығын
анықтайды. Мұғалім сабаққа дайындалу барысында мынадай мақсаттарды
көздейді:
- баланың қазіргі білімі мен білімді қабылдауға қаншалықта жеткілікті
екенін анықтау;
- олардың білгенін еске түсіру үшін қандай тәжірибелік материал,
жаттығулар ұсыну;
- жаңа тақырыпқа қызығушылығын тудыру үшін балалардың сезімін ояту.
Жаңа тақырыпты айқындағаннан-ақ білімді қабылдау үрдісі басталады.
Бұл кезеңде мұғалімнің оқушы алдындағы борышы - осы жаңа білімнің алдағы
өміріне қажеттілігіне көзін жеткізу.
Жаңа тақырыпты түсіну- ол қабылдаудан дерексіз ойлауға, теориялық
білімді меңгеруге жол ашады. Оқушы көп нәрсені түсінбей есте сақтауы да
мүмкін, бірақ бұл жол дамуға жеткізбейді. Жалпы айтқанда, түсіну үрдісі
белгілі бір әрекеттердің орындалуын қажет етеді: сараптау, жалпының ішінде
маңыздыны табу, салыстыру, дерексіздендіру, нақтылау, дәйек, дәлел
келтіру, қорыту. Бала тақырыпты жақсы түсінсе, білім білік дағдығаайналып
жақсы меңгеріледі. Меңгеру нәтижесі болып- заттардың, құбылыстардың,
үрдістердің мән мағынасы туралы оқушыларда ұғымдар туралы түсінік
қалыптасуы табылады.
Осы меңгерілген ұғымдар, түсініктер бекіту кезеңінде өтілген
материалды тәжірибеде қолдану барысында жетіледі. Мұғалім бұл кезеңде
үнемі қайталаудың маңызын есте сақтағаны дұрыс
Қорыту кезеңінің мақсаты- білім, білік, дағдыны жалпы бір жүйеге
келтіру.
Оқыту үрдісінің соңғы кезеңі- оның нәтижелілігін анықтау.
Диагностикалау- балалардың білім, білік, дағдыны қаншалықты меңгергені
көрсетеді, оқытудың сапасын, кемшіліктерді анықтауға көмектеседі.
1. Білім алу көзіне қарай.
Білім көзіне тәжірибе, көрнекілік, сөз, кітап, бейне материалдары жатады.
Осы топтастыруға практикалық, көрнекілік, сөздік, бейне, кітаппен жұмыс
тәсілдері жатады.
2. Қызметіне немесе негізгі дидактикалық мақсатына орай:
1/ білім алу;
2/ білік, дағдыны қалыптастыру;
3/ білімді қолдану;
4/ шығармашылық әрекеттер;
5/ бекіту;
6/ білім, білік, дағдыны тексеру.
|Практикалық|Көрнекілік |Сөздік |Бейне |Кітаппен |
| | | | |жұмыс |
|Тәжірибе |Иллюстрация|Түсіндір|Оқу, |Көру, |
|жүргізу, |, көрсету, |у, |зерттеу, |компьютермен|
|жаттығу, |бақылау |жеткізу,|мазмұндау|жұмыс, |
|дидактикалы| |әңгіме, |, жоспар |бақылау |
|қ ойындар | |нұсқау |құру | |
| | |беру | | |
3. Танымдық әрекеттердің түріне қарай:
1/ түсіндірме-иллюстративтік;
2/ репродуктивтік;
3/ ішінара-ізденіс;
4/ зерттеушілік әдістерін жатқызуға болады.
4. оқушылардың белсенділігіне қарай:
1/ белсенді;
2/ енжар.
Оқу тәрбие үрдісіне электрондық оқыту ресурстарын енгізу, электрондық
оқулықтарды пайдалану, мультимедия мүмкіншіліктерін әр пәнді оқытуда
қолдану. Демонстрациялау әдісін компьютер негізінде жабдықтау. Оқытатын
және модельдейтін бағдарламалар енгізу қажеттілігі туындады. Осылардың
негізінде оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандырудың жұмыстары басталды.
Ақпараттық технология және жүйелік бірігу әртүрлі мүмкіндіктерге жол ашады.
Ақпараттық технологиямен жүйелік кірігуді жобалаудың негізгі міндеті-
оқушыларды білімге, ізденушілікке, баулу қызықтыру. Ол үшін оқушылар
міндетті түрде ақпаратытқ технологиялардың, ресурстарын қолдана білуі
керек. Оқушы өзінің жеткен жетістіктеріне қуанып, қанағаттана алуы керек.
Пәндерді оқытуда ақпаратты технологияны пайдалану, оқушының ақпаратты тез
қабылдап, тез түсінуіне, уақытын үнемдеуіне жол ашады. Оқушы жаңа нәрсеге
қызығады, өзін-өзі бағалайды.
Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік
бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында:
«Білім беру реформасы-Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін
қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі» деп атап
көрсетті. XXI ғасыр- бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет
дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне
мұқият қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны мұғалім мен оқушының
арасындағы байланысты субъективті деңгейде көтерудегі демократиялық
бастамалардың барлығы мұғалімдер арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі мұғалімге
тек пән мұғалімі ретінде қабылдау олқылық көрсетеді. Мұғалім қоғам айнасы.
Білімділік аспект: оқушылардың оқу материалын қабылдауы, нысандардың
байланысы мен қарым-қатынасын зерделеу.
Дамытушылық аспект: оқушылардың танымдық қызығушылығын, жүйелеу, сараптау,
салыстыру дағдыларын дамыту, оқушылардың шығармашылық іс-әрекетін арттыру
Тәрбиелік аспект: ғылыми көзқарастарын тәрбиелеу, өздігінен және топпен
жұмыс істеуге дағдыландыру, жолдастық сезімге, өзара көмек беруге
тәрбиелеу.
Қазіргі уақытта шетел және отандық мектептерде компьютерлік
технологияны бастауыш мектептерде пайдалану ауқымының кеңейе
түсу үрдісі байқалады. Жаңа бағдарламалық- педагогикалық жүйелер жасалуда,
компьютермен жұмыс істеудің санитарлық-гигиеналық нормалары анықталып, үй
және қашықтан оқу тәсілінде жаңа мүмкіндіктер ашылуда.
Қазіргі кездегі компьютерлік технологияның білім беру жүйесін дамыту
ісіне берері ұшан теңіз. Кезінде К.Д.Ушинский: «Бала табиғаты көрнекілікті
қажет етеді»,- деген болатын.
Мұғалім компьютер желісі арқылы әрбір оқушымен тығыз байланыста
болғандықтан, ол оқытуға тиянақты түрде көңіл бөліп, әрбір баланың жеке
деңгейін анықтап, оларға жеке шаралар қолдануына да мүмкіндік болады.
Мультимедиялық технологиялар мұғалімдерге қалыпты оқыту жүйесінің бұрынғы
тәсілдерінен бас тартып, еңбек етудің интеллектуалдық түрлерін пайдалануға
мүмкіндік туғызып, оқу материалдарының басты көлемін бұрынғыша беруді
азайтып, жаңа тәсілдің жақсы жақтарын кеңінен қолдануға итермелейді.
Ақпараттық технологиялаларды пайдаланудың негізгі артықшылықтары
мынадай:
1. Олар оқушыларға тақырып шеңберінде немесе белгілі бір уақыт аралығында
айтылуға тиіс мәліметтер көлемін ұлғайтады.
2. Білімге бір-бірінен алыс ара қашықта орналасқан әр түрлі оқу орнында
отырып қол жеткізуге болады;
3. Оқыту жүйесінің көп деңгейлігі оқу материалының сапасын арттырады.
Компьютердің көмегімен оқушы өз бетінше, сондай-ақ өзге
оқушылармен топтасып бірге жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Жаңа ақпараттық технологияны пайдалану және оқу мекемесінде
ақпараттық білім кеңістігін дамыту төмендегі жағдайды қамтамасыз етеді:
• Педагогтардың сабақты ұйымдастырудың мазмұны, әдістері мен формаларын
өзгертуіне көмектесу, ақпараттық қоғамда өмір сүре алатын адамдарды
дайындау;
• Оқушының оқу таным процесін тиімді басқару және баланың жақын
уақыттағы дамуын айқындау;
• Психологиялық мониторинг мәліметтері негізінде оқушының оқу процесін
оңтайландыру және жекешелеу;
• Баланың даму динамикасын көрсететін мониторинг және бақылау жүйесін
жасау;
• Оқушының білім алуына ұмтылысын қалыптастыруда жағымды мотивацияны
жасау;
• Мектептің ата-анасымен және қоршаған социуммен тығыз байланысын
қамтамасыз ету.
1. Жаңа ақпараттық технологияны оқу итәрбие үрдісіне енгізу.
2. Жаңа ақпараттық технологияның білім беру жүйесі қоғам талаптарына
жауап беруі.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне
енуге бағыт алуда. Білім беру саласында оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын практикада меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу
мүмкін емес. Ал, жаңа технологияны меңгеру оқытушының интелектуалдық,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу
тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Компьютерлік технологияларды қолдану өздігінен сабаққа дайындалу
деңгейін арттырады; оқу процесінжүргізудіқызықты етеді; шығармашылық
жағынан бұрын болмаған кәсіби дағдыларды қалыптастыратын жаңа мүмкіндіктер
туғызады; осыларға қоса, мемлекет мектептергеқойып отырған әлеуметтік
тапсырыс деңгейіне де сейкес келеді.
Ақпараттық технологияларды білім беру жүйесіне енгізу оқу процесін
ұйымдастырудың тиімді технологияларын таңдай мүмкіндігін береді.
Оларды таңдау кезінде технологияның оқушының жек игеру қабілеті
мен нақты пәннің ерекшеліктеріне сәйкес келуіне көңіл бөлінуі тиіс.
- пәндік- информатиканы ғылым ретінде, ал компьютерді құрылғы
ретінде тікелей оқып үйрену
- құрал-жабдықтық жазуды, сурет салуды, есептеуді, ақпараттың
жинақталуы мен ұйымдастырылуы сияқты іс-әрекеттерді
компьютерді пайдалана отырып іске асыру;
- еңбектік-есептеуіш құралдар мен ақпараттық технологияларды
еңбек дағдыларымен кәсіптік бағыттауды қалыптастыруға
пайдалану.
- Демалыстық- оқу процесінің сыртындағы жекелеген
қызығушылықтарды жүзеге асыруда компьютердің барлық
мүмкіндіктерін пайдалану;
- Дефектологиялық-даму кемістіктері бар балаларды оқытуда
компьютерді пайдалану;
- Оқытушылық ЭЕМ-ді педагогикалық және әдістемелікіс-әрекеттің
әртүрінде пайдалану;
- Ұйымдастырушылық-білім беру жүйесін басқару мақсатында
пайдалану;
- Оқыту- компьютерді нақты бір оқу пәнін оқыту құралы ретінде
пайдалану.
Ақпараттық-коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге , электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға.
Интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.
Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың
біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша
көтеру негізгі міндеттерінің біріне айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: «Білім беру жүйесінің
басты міндеттерінің бірі –білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайдар
жасау керек.»- деп көрсетілген. Солардың бірі білім беруді ақпараттандыру
барысында дидактикалық және оқыту құралы болып компьютер саналады.
Сондықтан кез-келген білім беру саласында мультимедиялық электрондық оқыту
құралдары барлық пәндерді оқытуға пайдаланылады.
Қорыта келгенде, сабақтарды ақпараттық технологияны пайдалана отырып,
түрлендіріп өткізу арқылы жан-жақты дамыған терең білімі бар, бәсекеге
қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыруға болады. Қазіргі заманның талабы сол.
Сондықтан ұстаздар үнемі ізденіп, шығармашалықпен жұмыс істеп білім
деңгейін үнемі жоғарылатып отыруы қажет. Сонда ғана оқушылар әрбір пәннің
мазмұнын жүйелі меңгеріп, олардың пәнге деген қызығушылығы арта түседі, өз
бетінше оқып үйренуге дағдыланады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Иманбекова Б., Әбдіреймова К, Маз\заржанова Қ. «Сабақ – оқытудың
негізгі формасы». Алматы, 2003 жыл.
2. Қоянбаев Ж.Б. Қоянбаев Р.М. Педагогика. Астана, 1998 жыл
3. Информатика негіздері журналы, 2008 жыл, №6
4. Информатика негіздері журналы, 2010 жыл, №2
№12 Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
Оқушының жеке тұлғасын, оның рухани әлемін, қабілеті мен ынтасын
дамыту бүгінгі – таңдағы негізгі мәселенің бірі. Оқушының өзіне сенімен
арттыру, шығармашылығын дамыту мақсатында мұғалімнің әр сабағы әр түрлі,
жан – жақты болуы керек.
Сабақ мазмұнының теориялық – практикалық құндылығы жоғары болған сайын
оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу өте тиімді жүргізіледі. Мұғалімнің әрбір
сабағы оқушы сезіміне, ынта – ықыласына әсер етуі тиіс. Ол үшін сабақ
құрылымы көп түрлі оқыту әдістерімен,мұғалімнің дайындығы,ізденісі жоғары
деңгейде болу керек. Оқушыларға білім негізін меңгертудің әдіс – тәсілдері
сан алуан. Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру – мұғалімнің өз
еңбегін ұтымды ұйымдастыра отырып, жаңа сабақ үлгілерімен оқушыларды
шығармашылыққа ізденуін қалыптастыру, оқушыларға сұрақ қою, эксперименттік
тапсырмаларды шештіру, ой таласын жасау, танымдық ойындар сияқты шаралар
арқылы іске асады.
Өз іс – тәжірибемде сабақ беру үрдісінде мынадай факторларға сүйенемін:
- Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге үйрету;
- Оқушылармен жекелей, жұппен, топпен жұмыстар жүргізуге баулу;
- Оқушылардың компьютерлік сауаттылығын арттыру;ъ
- Оқушылардың шыңармашылық қызметін дамыту.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзектілігі
Шығармашылық жұмыстар.
1. Өз бетімен оқуға, жұмыстануға дағдыланады.
2. Шығармашылық ізденіске жетелейді.
3. Өз ісіне деген сенім пайда болады.
4. Әр нәрсеге сын көзбен қарауға үйренеді.
5. Салыстыруға, қорытынды жасауға үйренеді.
6. Шығармашылық белсенділік артады.
Осылардың нәтижесінде дарынды, қабілетті жеке тұлға қалыптасады.
Жеке тұлға
Мен
Мен істеймін - өзінің пәнге деген қызығушылық тетігін табуы.
Мен үшін керек – пәннің өз өміріне деген қажеттілігін сезінуі, талаптануы,
оқуы, ізденуі.
Мен істей аламын - өз біліміне деген сенімділігі.
Сондықтан ұстаз ретінде менің алдыма қойған мәселенің өзектілігі: жеке
тұлғаны табу, оған жетекшілік ету, әр оқушының шығармашылық қабілетін
танып, біліп дамыту.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамытудың ғылыми негізі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Ғасырлар
мақсаты – қоғамның нарықтық қарым – қатынасұа көшу кезінде саяси –
экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ
ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан – жақты мәдениетті жеке
тұлғаны қалыптастыру», - деп тұжырым жасады.
Қоғамның осындай дарынды адамдарға деген қажеттілігін қанағаттыру талабы
білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен әлеуметтік
белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық қабілеті зор жеке тұлғаны
қалыптастыру міндетін қойып отыр.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту дегенді ғылыми тұрғыдан түсіндірудің
негізгі қабілет ұғымының мәнін ашудан бастау алады.
«Қабілет – іс - әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай нәтижелі орындауға
көрінетін адамның жеке қасиеті» /Т.Тәжібаев/. «Қабілет – білім алуға
қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері» , - дейді А.В.Петровский.
Мектеп оқушылары жас ерекшеліктеріне сай белгілі бір іс- әрекетке
бейімділігі арқылы көрінеді. Бейімділік – бұл адамның белгілі бір іс
- әрекетпен айналысуына – бет бұрысы, оған көңіліңнің аууы, оянып келе
жатқан қабілеттің алғашқы белгісі.
Мұғалімнің міндеті: әр оқушының бойындағы бейімділікті дер кезінде көре
біліп, оны дамыту.
Оқушылардың шығармашылық қабілетінің құрамдас бөлігін анықтауға арналған
ғылыми педагогикалық еңбектердің ішінде А.Н.Лук қабілетті үш топқа
бөлінеді: шығару, іздену, ойлап табу.
1. Оқушының кез – келген іс - әрекетте жақсы нәтижеге жету мен белгілі
бір қабілет түрін дамытуы үшін алдымен оның сол іс - әрекетке деген
қызығушылығы және ынтасы болу керек.
2. Көңіл – күй – кез – келген іс - әрекетті орындаудың негізгі
көрсеткіші.
3. Кез – келген іс - әрекетті ақыл – ой қабілеттері негізінде жүзеге
асырамыз.
Педагогика ғылымы ешнәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп
есептейді. Сондықтан балалардың қабілетін дамытуға мақсатты түрде ықпал
ететін – мектеп.
Қабілет адамды шығармашылық деңгейге көтереді.
Ал шығармашылық дегеніміз:
Шығармашылық туралы мынадай анықтама бар: «Шығармашылық – бұл
ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы нәрселердің
механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен ерекшеленеді».
Шығармашылық – алынған ақпаратты түрлендіріп, жиі тапқырлық таныту, бірегей
ойларды қорыта білу, оралымды және көп нұсқалы ойлау қабілеттері,
зерттеушілік белсенділігі.
Шығармашылық бағыттағы іс - әрекеттің негізгісі – шығармашылық
ойлау. Себебі оқушы «ойша» әрекеттене отырып, нәтижесінде не алатынын
көзіне елестете алады.
Психологиялық зерттеулерге қарағанда оқушылардың «ойша» әрекеттену
қабілеті үздіксіз дамиды. Сондықтан өз іс - әрекетіне қадам жасаған сайын
оның шығармашылығы арта түседі.
Оқушының осындай шығармашылық қабілетін дамыту үшін информатика пәнінде
мынадай жұмыстар жүргізіледі:
7 – сыныптарда «Paint графиктік редакторы» тақырыбында оқушылар өз
ойларымен, өз шығармашылығымен суреттер салып, көрмелер, жарыстар
ұйымдастырады.
8 – сыныптарда «Word мәтіндік редакторы» тақырыбында оқушылар
компьютерге мәтін жазумен қатар, әр түрлі тақырыпта шығармалар жазып, өз
ойларын түсіреді.
Ал 9-шы сыныптарда әртүрлі программалар құрып, әсіресе графиктік
операторларға оқушылар қызығушылығы соншалық әртүрлі программалар құрып,
нәтижесін экраннан шығарып отырады.
11 сыныптарда Excel, PowerPoint программаларымен әртүрлі шығармашылық
жұмыстар жасайды. Мысалы: PowerPoint программасында «Дербес компьютер
жетістіктері» тақырыбында жасаған презентациясында оқушылар компьютердің ең
алғаш есепшот болғаны кезінен бастап, қазіргі кездегісіне дейінгі
суреттерін кірістіріп, анимациялар жасаған.
Оқушының шығармашылық іс - әрекетінің қалыптасуының негізгі кезеңдері:
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
2. Қосымша мәліметтер іздеу, күш салу.
3. Уақытша мәселені қозғамау.
4. Интуицияны ояту.
5. Нәтижені жан – жақты тексеру.
Оқушының үшін ғылым А.Н.Лук ұсынған осы бес кезеңді басшылыққа
аламын.
Осындай шығармашылық қабілеттің қалыптасу барысында мұғалім
оқушы қажетті жағдайдың болуын, қорқыныш, жалқаулық, өзін - өзі бағалау
сияқты психикалық кедергілердің болмауын қамтамасыз етуі, бақылауы керек.
Шығармашылық әрекеттің еркіндігі.
1. Пәнге үйретудің еркіндігі.
2. Білім кеңістігінің әр бағыттарда – мазмұндылық, шығармашылық, жан –
жақтылық болуы.
3. Мұғалім мен оқушының бірлескен шығармашылық жұмыстары.
Информатика пәнінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін
мынадай жұмыстар жүргізіледі.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту кезінде оған кері әсер
ететін кедергілердің де бар екенін әр уақытта есімізде ұстаймыз.
Ондай кедергілер:
1. Оқушының әлеуметтік жағдайының болмауы.
2. Психологиялық жағынан ойлау, қиялдың төмен болуы. Өз күшіне сенбеуі,
жалқаулығы.
3. Денсаулығының нашарлығы.
Сондықтан мұғалім өз пәнін үйрету барысында әр оқушыны зерттеп,
олардың өміріндегі осындай кемшіліктері болса, оны алдын – ала анықтау
керек.
Қорыта келгенде, әр баланың шығармашылық қабілетін арттыруға арналған
жұмыстар оның ойлау мүмкіндігінің ең жоғары деңгейіне дейін жету керек. Күн
өткен сайын ол деңгей биіктей береді де, жүйелі, жұмыс нәтижесінде оның
дамуы жоғары дәрежеге жетеді.
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту дарынды, талапты оқушыны
көбейтуге әсерін тигізеді.
Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін - өзі тануға ұмтылуы,
ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюге, өздігінен сапалы,
дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйрену керек. Адам бойындағы қабілеттерін
дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, адамның рухани күшін нығайтып, өзін -
өзі тануына көмектеседі. Өйткені адам туынды ғана емес, тудырушы, жаратушы
да. Ол өзін - өзі шынайы болмысын абастайтын жол іздеу керек. Адам өзін -
өзі жетілдіруге де, жоюға да қабілетті. Адамның өз болмысын тануға,
ұмтылуға көмектесіп, тереңде жатқан талап тілегін, қабілеттерін дамытуға
тиіс.сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру
білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады деп көрсетілген. Қазақстан
Республикасы білімді дамыту тұжырымдамасында: Мен ұстаз ретінде әр оқушыны
болашақ азамат ретінде бағалап, осы тұжырымдаманы өз қызметіне басшылыққа
аламын. Қазіргі компьютерленген жаңа заманда әр оқушының заман талабына сай
әлемдік дәрежеде білімді меңгеруі үшін информатика пәні бойынша
шығармашылық қабілетін дамыту – ең басты міндетім.
Қазіргі кезде оқушының алған білімі мен іс - әрекет түрлерін іс жүзінде
пайдалана алатындай дәрежеге жеткізудің маңызы зор.
Оқушының өз бетімен жұмысістеуін әртүрлі деңгейде ұйымдастыруға болады. Өз
бетімен жұмыстың тапсырмаларын құрастырғанда, оның қиындық дәрежесі
оқушының оқу мүмкіншілігіне қарай әзірленеді.
Сонымен қатар, сыныптарды топқа бөліп оқыту тәжірибесін қолданамын. Өр
топта 5-6 оқушыдан болады. Топқа бөліп оқыту тиімділігі – нашар оқушы
көлеңкеде қалмайды, берілген тапсырманы ақылдасып, бір – біріне түсіндіру
арқылы дұрыс орындауға мүмкіндік береді. Тиімді жағы – күнделікті сабақта
түгел оқушы бағаланады. Ол тәрбиелік жағынан әділ болуға үйренеді, өз
араларында беделге ие болады.
Шығармашылық мақсаттағы жұмыс өте жоғары деңгейде жүргізіледі, бұл оқушының
қызығушылығын арттырады. Оқушы шығармашылығын дамыту, ойлау қабілетін
жетілдіру мұғалімнің сабағында назардан тыс қалмауы тиіс. Мысалы, «Excel
программасында диаграммалар тұрғызу» тақырыбын өткенде оқушылардың
шығармашылығын дамытуға ұмтылдым. Мұғалім сабақ мақсатында Excel
программасындағы диаграммалар және графиктер құрып үйренуге жүйеліктің
арасында жетеді. Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында шығармашылық жұмыстар
ұсындым. Сыныптағы оқушыларды үш топқа бөліп 1 – ші топ оқушылары
бағанға төрт тоқсанды енгізіп, жолдарға сол тоқсанның бағаларын, оқушының
санын,сапасын анықтайтын кесте құру тапсырылады. 2-ші топқа Гистограмма
программасын құру тапсырылады.
Screen 2
Print Gistogamma
Line (75,25) – (75, 190),1
Line (75,190) – (500,190),1
For a = 125 to 375 step 50
Read P
Line (a, 190) – (A+50, 190 - P),,B
Next
Data 50,60,64,72,120
N2 Y (x) = 1n (1+x) / (x^2+1) функциясын кестесінде 0,2 қадам мәндері
арқылы кесте түрінде беру программасын құру керек.
Rem
Input a,b,n
H = (b-a) / n
Paint string$ (38, « - »)
Paint « K », tab (6), « x », tab (22), « ! », tab (30), « y », tab (38), «
! »
Paint string$ (38, « - »)
For K= 0 to N
X= A+K*H
Y! =Iog (x^2+1)
Paint « K », tab (4), « ! », tab (22), « ! »,« y! », tab (38), « ! »
Next K
Paint string ^ (38, « - »)
End
Сонымен қатар сабақты түрлендіріп қызықты өткізуге көмектесетін,
оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыратын ойын элементтерін
пайдалану өте тиімді. Информатика сабағында ойындарға ребустар, сөзжұмбақ
құрастыру, анаграммалармен жұмыс жасау жатады. Ойын элементтері оқушылардың
логикалық ойлау қабілетін арттырып, сөз байлығын кеңейтіп, елестету және
қалыптан тыс ойлауын, сөздерді жадында сақтауға үйретеді.
Осы мақсаттағы 7 сыныптағы сабағыма тоқтала кетейін.
Сабақтың тақырыбы: Word Pad мәтіндік ректоры. Мәтіндік ректор терезесі.
Мәтінді енгізу және редакциялау.
Сабақтың мақсаты: Word Pad ректорыменжұмыс істеуді үйрету. Тақырып бойынша
алынған теориялық білімдерін тапсырмаларды орындау кезінде тиімді
пайдалану, алдына қойған мақсаттарына жету. Өз бетімен жұмыс істеуге
үйрету.
Бұл сабақты блоктау арқылы, тірек схемаларын пайдаланып түсіндірдім. Word
Pad мәтіндік терезесінің ашылуын, оның элементтерін таныстырдым. Терезеге
мәтінді теріп жазу, мәтіндік ректордың Word Pad батырмаларының түрлері мен
қызметі айтылды. Мәтінді теру мен редакциялау түсіндіріледі. Материал толық
түсіндіріліп болған соң, оны бекітуді компьютермен жеке жұмыс жасауға
үйрету мақсатында үлестірме бетшелер тапсырылады. Бетшедегі тапсырмаларға
өлең шумақтарын алдық.
1 – тапсырма
Берілген өлең шумағын сауатты теріп жазу.
2 – тапсырма.
Оқушыларға тәрбиелік мәні бар мақалдарды өз ойларынан теріп жазуды
тапсырдым.
3 – тапсырма.
Бір әріпті екі рет қолданбай «Программа» деген сөздің ең ұзын мағыналы сөз
ойлауды ұсындым.
4 – тапсырма.
«Компьютер» немесе «Процессор» сөздерінің әріптерінің орнын ауыстыра
отырып, осы әріптерден сөз құрастыру.
Өтілген тақырып бойынша мынадай сөзтізбекті шешуге ұсындым.
1. Ақпараттық процестерді үйрететін ғылым.
2. Графикалық немесе мәтіндік мәліметтерді тікелей оқитын құралы.
3. Файлдар көлемін кішірейтіп сақтауға арналған программа.
4. Белгілі бір атпен жазылған мәліметтер жиыны.
5. Есеп шешудің алгоритмін компьютерге түсіру жолы.
6. Ақпараттың өлшем бірлігі.
7. Мәліметтерді сақтау үшін құжетті құрал.
8. Ақпаратты шығару құрылғысы.
Осы сабақты бағалап, қорытынды баға қойылады. Бұл сабақтың артықшылығы мен
тиімділігі мынадай:
1. Оқушының логикалық ойлау қабілетін дамытады, сөз байлығын жетілдіреді.
2. Компьютерлік сауаттылығын қалыптастырады.
3. Оқушының пәнге деген қызығушылығын және шығармашылығын арттырады.
Тараудың соңында, қорытынды сабақта оқушы білімін тексеру үшін әртүрлі
сыныптарға өтілген тақырыптары бойынша тест жұмысы жүргізіледі.
№13 Информатика пәнінде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы
Бүгінгі ақпараттандыру заманында оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамыту мәселесі білім берудің ең жоғары мақсаттарының бірі болып отыр.
Оқушылардың шығармашылық қызметінің дамуы көбінесе сыныптан тыс жұмыстар
барысында жүзеге асады.
Информатика пәнінің көп жақтылығын ескере отырып, оқушыларға тек қана
дәрістік тәрбие беріп қана қоймай, сонымен бірге сыныптан тыс немесе сабақ
өту барысында әртүрлі ғылыми жаңалықтарды пайдалану арқылы білім деңгейін
көтеруге болады.
Информатикадан сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыру әдістемесіне
жүргізілген талдаулар факультативтік сабақтар мен олимпиадалар өткізу
мәселесімен ғана шектеледі. Бүгінгі ақпараттық қоғамда өмір сүруге лайық
жан-жақты дамыған жек тұлғаны қалыптастыру үшін мектепте оқылатын пәндер
бойынша оқушының шығармашылық қабілетін дамытатын әртүрлі сабақтан тыс
жұмыстар ұйымдастыру қажет екені белгілі. Осындай жұмыс түрі информатика
курсы бойынша жүргізілетін сабақтан тыс жұмыстардың бірі-оқушылардың ғылыми-
зерттеу жұмысын ұйымдастыру болып табылады. Информатика пәні бойынша
сабақтан тыс жұмыстардың зерттеуге арналған еңбектер өте аз, тіпті жоқтың
қасы деуге болады.Бұл мәселе оқушылардың түрліше ойлау, шығармашылық
қабілеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады. Оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытатын информатика пәнінен ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру
әдістемесін жасау информатиканы оқыту әдістемесін жасау информатиканы оқыту
әдістемесі теориясында негізгі мәселелердің бірі болып табылады.Оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту үшін информатиканы оқыту процесінен тыс оқу
жұмыстары ұйымдастырылуы тиіс. Информатика пәнінен өткізілетін оқушылардың
ғылыми-зерттеу жұмысының мазмұны мен өтлізілу формасын оқытушылар
қадағалауы тиіс
Сыныптан тыс жұмыс ұғымы өте кең. Сыныптан тыс жұмыс – бұл мұғалімдер
мен оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы
әртүрлі іс-әрекеттері мен іс – шараларын ұйымдастыру болып табылады.
Ол мазмұны, бағыты, әдісі, тағайындалуы, формасы мен жолдары жағынан
білімділікті қажет етеді. Оқушылардың информатика пәніне қызығушылығын
арттыру, ой-өрісін және танымдық қабілетін дамыту, шығармашылыққа баулу, өз
ойын еркін жеткізе білу және өткенді шапшаң еске түсіру дағдыларын
қалыптастыру мақсатында өтілетінг сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор.
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстар компьютер мен ақпараттық
технологияларды қолдану мүмкіндіктерін беретін пәнаралық байланыс іспеттес.
Компьютерді қолданып басқа пәндерден сыныптан тыс шаралар өткізу
оқушылардың дүниетанымен қызығушылықтарын арттыра түседі.
Сыныптан тыс жұмыс – бұл педагогтардың мектеп оқушыларының сабақтан
тыс уақыттағы әртүрлі « іс-әрекеттері мен іс – шараларын » ұйымдастыру.
Сыныптан тыс жұмыс – сабақтан тыс уақыттағы мектепте өткізілетін және
оқу жоспарына кіретін әртүрлі оқу - тәрбиелік іс – шаралар.
Сыныптан тыс жұмыстардың мақсаттарымен міндеттері.
Мектептегі тәрбие жұмысының негізгі бөлігі болып саналатын сыныптан
тыс жұмыстар – баланың өмірге қажетті әлеуметтік ортадағы тәжіибесі мен
қоғамдық құндылықтарды қабылдауын қалыптастырады.
Сыныптантыс жұмыстар келесі мәселелерді шешуге бағытталған:
1. Баладан жағымды «Мен» - тұжырымын қалыптастыру, бұл келесі
факторларға байланысты:
А) Өзіне басқа адамдардың жақсы көз қараста екендігіне сенімділігі;
Б) Өзінің белгілі тақырып немесе қызметті меңгеретініне сенімділігі;
В) өзінің маңызды орын алатынын сезіну. Жағымды «Мен» - тұжарымы
баланың өзіне, өзін бағалауға, жеке тұлға ретінде қалыптасып дамуында оң
әсер етеді.
Түрлі формадағы сыныптан тыс жұмыстар баланың күнделікті сабақта
байқала бермейтін қабыілеттері мен мүмкіндіктерін ашады. Сыныптан тыс
жұмыстың әртүрлі болуы баланың өзіне сенімділігін, өзін дұрыс бағалауын, өз
іс - әрекетін бақылауын қалыптыстырады. Сонымен қатар әртүрлі жұмыстар
баланың іс – тәжірибесімен дағдысын, адамдар қызметінің әртүрлілігі туралы
білімі мен біліктілігін арттырады.
2. Ұжымдық жұмыс жасау тәжірибесі мен серіктестік дағдысын
қалыптастыруға жағдай туғызу.
Оқу үрдісінде сыныптан тыс жұмыстарға қарағанда ұжымдасып жұмыс істеу
мүмкіндігі аз. Сынаптан тыс жұмыстарда оқушылар бір-бірімен барлық жағынан
қарым-қатынаста болады.
Әртүрлі сыныптан тыс жұмыстарды оқушылар өзінің жаңа қабілеттерін
ашып қана қоймай, ұжымдасып жұмыс істеуге үйренеді.
3. Әлеуметтік қызметтер қажеттіліктерін қалыптастыру.
Бұл тікелей әртүрлі қызметтер түрімен танысуға байланысты. Сыныптан
тыс жұмыстарды қоғам қажет ететін түрлі қызметттерді ұйымдастыру мүмкіндігі
бар, бұл жағдай әсіресе теріс жолға түскен жасөспірімдердің
( алкоголь,нашақорлық, тәртіп бұзушылық т.б.) көбеюімен көкейкесті болып
тұр.
4. Әлемтанудағы адамгершілік эмоциональдық, еріктілік компоненттерін
қалыптастыру.
Сыныптан тыс жұмыстарда рухани адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтарды дәріптеу жақсы жолға қойылады. Ол оқушыларды өнермен
байланыстырады.
5. Танымдық қызығушылықтарды дамыту.
Сыныптан тыс жұмыстардың бұл міндеті оқу үлгісіндегі және оқудан тыс
іс-әрекеттердің біртұтас екендігін білдіреді, өйткені сыныптан тыс жұмыстар
оқу үрдісіндегі тәрбие жұмысы сонымен қатар оқу үрдісінің тиімділігін
арттыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстағы оқушылар қызығушылығын тәрбиелеу маңызды
мәселелердің – мамандық таңдау мен еңбекке кәсіпке баулуды шешеді.
6.Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру.
Қазіргі кезде келеңсіз жағдайларды алдын алуда баланың бос уақытын
педагогиканың ұйымдастыру қажет.
Оқушылар тәртәбі олардың бос уақытын қалай өткізетіндігіне байланысты
екендігі анықталған. Үлгермеуші оқушыларды сыныптан тыс жұмыстарға тарту
оларды оқуына кедергі келтіреді деген ұғым дұрыс емес. Қайта сол
оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалануына көмектесу қажет.
Информатикадан бастауыш сыныптағы сыныптан тыс жұмыстарды
ұйымдастырғанда оқушылардың дүниетанымын кеңейту мен өмірмен
байланыстылығын ұғындыруды мақсат етіп алған жөн. Кіші сынып жасындағы
балалар назарының тұрақсыз болып келуі олармен өткізілетін жұмыстың
эмоциональды және жарқын болуын талап етеді. Ондай іс – шаралардың ойын
түрінде өткені тиімдірек. Бастауыш сыныптардың қызығушылықтары
айқындалмағандықтан сыныптан тыс жұмыстарға тек біразы ғана қатысады. Және
бұл оқушылар ұжымдасып жұмыс істеуге дағдыланбаған болып келеді, сонымен
қатар өз күштеріне деген сенімсіздіктері басым, әрі өз бетімен жұмысқа да
үйренбеген. Сондықтан сыныптан тыс жұмыс бастан аяғына дейін мұғалім
басшылығымен өтуі тиіс.
Орта буындағы сыныптардағы сыныптан тыс жұмыстарды олардың осы уақыт
ішінде алған білімдеру мен өмірлік тәжірибелерін ескере отырып ұйымдастыру
қажет. Бұл жастағы оқушылар әр нәрсеге құмар болып келеді, өздерінің күші
мен білім көрсеткілері келіп тұрады. Қиын жағдайларда өз ойлары мен
идеяларын батыл айта алады. Орта буында оқушылар өз еріктерімен қалаған
үйірме, қосымша сабақтарға қатысып жүреді. Мұғалімнің міндеті - әрбір
жасөспірімге өз қызығушылығын қанағаттандыра отырып ары қарай өз
қабілетінің дамуына үлес қосатын сыныптан тыс жұмыс тауып беру.
Жоғары сынып оқушылары – бұлар болашақ жоғары және арнайы оқу
орындарының студенттері, сонымен қатар өнеркәсіп пен қызмет саладағы
болашақ жұмысшылар. Олар физикалық және моралдық тұрғыдан жетілген жәіне
жоғары талап қоя алатындай физикалық жағынан да, ақыл-ойы жағынан да жұмыс
істеуге дайын болады. Олар өздері өз-өзін ересек санап, өз бос уақыттарын
өздері ұйымдастыруға және оны тиімді әрі пайдалы өткізуге тырысады.
Информатикадан сыныптан тыс жұмыстар компьютер мен ақпараттық
технологияларды қолдану мүмкіндіктерін беретін пәнаралық байланыс түрінде
ұйымдастырылады. Түрлі формадағы сыныптан тыс жұмыстар оқушының күнделікті
сабақта байқала бермейтін жеке қабілеттері мен мүмкіндіктерін ашады.
Сыныптан тыс жұмыстың әр түрлі болуы оқушының өзіне сенімділігін, өзін
дұрыс бақылауын қалыптастырады, сонымен қатар әртүрлі жұмыстар оқушының іс-
тәжірибесі мен дағдысын, білімі мен біліктілігін арттырады. Сыныптан тыс
жұмыстарда оқушылар бір-бірімен барлық жағынан қарым-қатынаста болады.
Сыныптан тыс кездегі информатикадан шығармашылық қабілеттіліктің даму
тәсілдері осы салада жинақталған педагогикалық тәжірибеге, нақты
педагогикалық материалдарды ұйымдастыруға, оқыту тұжырымдамасына,
дидактикалық принципке байланысты екені көрініп тұр. Осы айтылғандардың
негізінде, алдымен сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру мәселесі
қойылады. Ол үшін сыныптан тыс жұмыстардың мақсатын, міндетін және қызметін
айқындап алу керек.
Сыныптан тыс жұмыстар келесі негізгі мәселелерді шешуге бағытталған:
1. Оқушының өзіндік концепциясының қалыптасуы;
2. Ұжымдық жұмыс істеу дағдысын қалыптасыруға қолайлы жағдай жасау;
3. Оқушылардың қоғамдық қызмет түрлерімен танысып, оларды өз бетінше
ұйымдастыруына ықпал ету;
4. Танымдық қызығушылығының артуы;
5. Бос уақыттарын тиімді ұйымдастыру.
Сыныптан тыс жұмыстар оның бағытын, мазмұнын, формасы мен әдістерін
анықтайтын жалпы принциптер негізінде жүргізіледі.
Сыныптан тыс жұмыстардың принциптері:
1. Мақсатқа негізделген;
2. Сыныптан тыс жұмыстың өмірімен, еңбекпен және тәжірибемен байланыс
принципі;
3. Оқу-тәрбие процесінің бірлігі мен тұтастық принципі;
4. Ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу принципі;
5. Тәрбие процесіндегі белсенділік және өзіндік қызмет принципі;
6. Жас және жеке тұлғалық ерекшелігін ескеру принципі.
Сыныптан тыс жұмыстардың мазмұны: баланың жеке тәжірибесінде бейімделген
әлеуметтік тәжірибені, эмоциялық көңіл күйді сипаттайды және келесі
факторлармен сипатталады.
1. Танымдық қызмет – оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруға
арналған.
2. Бос уақытты қызықты өткізу қызметі – оқушылардың демалысы мен ұжым
арасындағы достық қарым-қатынасын нығайтуға бағытталған.
3. Еңбек қызметі – түрі еңбек түрлерін ұйымдастыруға негізделген.
4. Шығармашылық қызмет – оқушылардың шығармашылық қабілеттері мен
пәнге бейімділігін нығайтуға арналған.
Сыныптан тыс іс – шаралардың кейбір түрлері:
1. Информатика кеші;
2. Информатика бойынша сұрақ-жауап;
3. Іскерлік ойындар, сынып сағаты;
4. Информатика бойынша пікірталас;
5. Жарыс, байқау, сайыс. Сөзжұмбақ.
6. Олимпиада. Информатика бойынша үйірме;
7. Көріністер;
8. Информатика бойынша факультатив сабақтар;
9. Мектеп басылымы;
10. Экскурсия.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырудың тиімді түрі ұжымдық шығармашылық
жұмыс. Ұжымдық шығармашылық жұмысты өткізудің кезеңдері:
І – кезең – мақсат қою. Оқушылардың мүмкіндігіне қарай мақсат пен
міндеттер қойылады.
ІІ – кезең – ұжымдық жоспарлау. Іс – шараның негізгі қызықты идеялары
таңдалынып, оның өтілу түрі мен ұйымдастырылуы айқындалады.
ІІІ – кезең – ұйымдастыруға дайындық.
IV – кезең – жұмысты жүргізу. Жұмыс кеңесі эмоциялық қалып, қызығушылық
атмосферасын шығармашылықты тудыруы үшін жағдай жасайды.
V – кезең – ұжымдық (жеке) талдау. Мұнда іс – шараның өтілу барысы мен
сәтті және сәтсіз жақтары талқыланады.
VІ – кезең – ұжымдық шығармашылық жұмыстың нәтижелері. Педагог мақсатқа
жету жолдарын, ұйымдастырылу мен өтілудің барлық кезеңдеріндегі өзіндік
іс – қимылын, өзінің кейінгі әрекетін анықтап, баға береді.
Сабақтан тыс жұмыс мақсаттары, мазмұны мен тәсілдері бойынша оқу
үрдісінің сабақтан тыс уақыттағы жалғасы бола отырып, онымен үйлеседі және
үнемі еріктілік сипатта бола бермейді.
Оны жоспарлау мен ұйымдастырудағы анықтаушы роль педагогтың үлесіне
тиеді. Оған пән мұғалімдері дарынды оқушылармен бағдарламалық материал
бойынша білімдерін көтеру мен тереңдету үшін, сонымен бірге артта
қалушылармен білімдерін толықтыру үшін жүргізетін жұмыс мысал бола алады.
Оқудан тыс жұмыс – бұл негізінен оқушылар ұжымдарында мұғалімдер мен
сынып жетекшілерінің бағдар беруімен оқушылардың өзін-өзі басқаруы,
белсенділігі негізінде жүргізілетін сыныптан тыс шаралар.
Сыныптан тыс жұмыс әр түрлі әрекет түрлерінің жиынтығы, оқушыларға оң
ықпал етудің кең мүмкіндіктеріне ие және сабақтағы жұмыспен өзара
байланыста жүзеге асатын мұғалімнің оқу-тәрбие жұмысының жеке дара аясы
болып табылады. Осыған байланысты сыныптан тыс іс-шаралардың кейбір
түрлерін қарастырайық
Информатикадан факультативтік сабақтар мектепте негізінен сегіз
сыныптан бастап жүргізіледі. Факультативтік сабақтардың басты мақсаты
білімді тереңдту мен кеңейту, оқушылардың пәнге қызығушылықтарын дамыту,
олардың қабілеттерін дамыту, оқушылардың бойында қызығушылықты
қалыптастыру, олардың шығармашылығы мен ықыластарын дамыту болып
табылады. Факультативтік сабақтар өткізудің қазіргі уақыттағы басты түрлері
берілген факультативтік курстың түйіндік сұрақтарын мұғалімнің баяндауы
(дәрістік тәсілмен), семинарлар, әңгімелесулер (пікірталастар), есептер
шығару, оқушылардың рефераттары (теориялық сұрақтар бойынша да, есептер
циклын шешу бойынша да), оқушылардың баяндамалары, т.б. болып табылады.
Информатикадан факультативтік сабактарды өткізудің мүмкін болатын
түрлерінің бірі әрбір сабақты екі бөлімге бөлу болып табылады. Бірінші
бөлім жаға материалды оқу мен теориялық және практикалық сипаттағы
тапсырмалар бойынша оқушылардың өз бетімен жұмыстарына арналады. Сабақтың
бұл бөлімі аяқталған соң оқушыларға теория мен оның қосымшаларын оқу
бойынша үй тапсырмасы беріледі. Әрбір сабақтың екінші бөлімі жоғары
қиындықты есептерді шешуге және ерекше қиын немесе қызықты есептерді шешу
жолдарын талқылауға арналады. Факультативтік сабақтарды өткізудің бұл түрі
мектептегі оқытудың түрлері мен тәсілдерін ойдағыдай өтуге септігін
тигізеді.
Олимпиадалар. Ең дарынды оқушыларды анықтау, олардың бойында алға
қойған мақсатқа жетудегі табандылықты, өз бетімен жұмыс істеу әдетін
қалыптастыру мақсатында олимпиадалар өткізіледі. Информатикадан
олимпиадалар сыныптан тыс жұмыстың бүтіндей бір кешеннің (дәрістер, кештер,
үйірме жұмыстары, т.б.) қорытынды кезеңі болғанда көп пайда келтіріледі.
Олимпиада тек жыл бойғы сыныптан тыс жұмыстың қорытындысы ғана емес,
сонымен бірге сыныптан тыс жұмысты кең жолға қоюдың тамаша ынталандырмасы.
Олимпида – оқушыларды білім жағынан өсуге ынталандыратын, олардың бойында
информатикаға қызығушылықты, табандылықты тәрбиелейтін жарыс.
Олимпиадалар әр түрлі деңгейлерде өткізіледі: мектепшілік, аудандық,
қалалық,
Сонымен бірге олимпиадалар информатиканы оқытудың жалпы деңгейіне де
жақсы әсер етеді, оқушылардың білім сапаларын анықтауға мүмкіндік береді
және жоғары деп саналатын дайындық деңгейін сипаттай отыра қандай да бір
дәрежеде мұғалімге бағыт бреді. Бірақ олимпиадалар оқушылар үшін жаңа,
оларды қызықтыратын ақпараттың елеулі көзі болып табылмайтындығына,
сондықтан тереңделіп дайындаудың негізгі түрі бола алмайтындығына назар
аудару керек.
Информатикадан үйірме жұмыстары. Оқушылардың информатиканың өмірмен,
олардың болашақ мамандықтарымен тікелей байланысты көрнекті түрде
көрсетілетін үйірмелерге қатысуы сабақтарға белсенді қатысудың
алғышарттарын анықтайды, ал кейбіреулердің бойында ізденушілік іс-әрекетке
ұмтылысты туындатады.
Үйірме – сыныптан тыс жұмысиардың ең тиімді де әсершіл түрлерінің
бірі. Үйірме жұмысының негізінде еріктілік принципі жатыр. Әдетте үйірмелік
жұмыстар үлгерімі жақсы оқушылар үшін ұйымдастырылады. Бірақ кейде үлгерімі
нашар оқушылар да үйірмеге қатысуға тілек білдіреді. Ең бастысы мұндай
оқушыларға ерекше көңіл бөліп олардың бойындағы информатикаға қызығушылықты
бекітіп, үйірмедегі жұмыстың олар үшін орындай алмайтындай болмағанын
қадағалап отыру керек. Әрине, үйірме мүшелерінің арасында үлгерімі төмен
оқушылардың болуы мұғалімнің жұмысын күрделендіреді, бірақ үйірме
жетекшілері беретін тапсырмаларды дараландыру жолымен бұл қиындықтарды
жеңілдете алмады. Ең бастысы – үйірме сабақтарына барлық тілек
білдірушілердің қатысуы салдарынан пайда болатын информатикадан үйірме
сабақтарының бұқаралығын сақтап қалу.
Үйірмені ұйымдастыру кезеңінен бастап оқушыларды қызықтырып, оларға
үйірмедегі жұмыс сынып сабақтарын қайталамайтындығын көрсетіп, алдағы
жұмыстың мақсаттары мен ашық сипатын айқын тұжырымдау керек. Үйірме
сабақтарын әрбір сабаққа бір сағаттан бөліп, аптасына бір рет өткізген жөн.
Үйірме жұмысын ұйымдастыруға оқушылардың өздерін тартқан дұрыс (оларға
оқылатын тақырып бойынша шағын баяндамалар дайындауды, нақты бір тақырып
бойынша есептер мен жаттығулар іріктеуді, тарихи сипаттағы анықтамаларды
дайындауды, сабаққа бағдарламалық құралдарды дайындауды, т.б. тапсыру).
Үйірме сабақтарында мұғалім пікірлер алмасу мен белсенді пікірталас
атмосферасын құруы керек. Информатикадан
үйірме сабақтарының тақырыптарында осы заманғы мектепте әр қилы.
Үйірме жұмыстарының тақырыптарында информатиканың тарихымен, программалық
жабдықтың әртүрлі түрлерімен, информатиканың математикалық негіздерімен
байланысты мәселелер орын табады.
Пәндік апталар, онкүндіктер, айлықтар пәнге қызықтыру мен пәнаралық
байланыстарды орнату үшін өте маңызды. Оларды бір пән бойынша да, бір
немесе бір-біріне жақын білімдік сыбайлас пәндер (математика, физика,
технология) бойынша да өткізуге болады. Оқушылар жаңа материалды ойындық
түрде білу мүмкіндігін ғана емес, сонымен бірге қосымша әдебиет пен
интернет компьютерлік желісін пайдаланып зерттеу жұмысын жүргізу,
ұсынылатын тақырыптар бойынша жобалық жұмыс орындау мүмкіндігін алады.
Ұсынылатын тапсырмалар мен шаралардың барлығы оқушылардың әртүрлі жастағы
топтарын қамтиды және оағн әркім қатыса алады. Мүмкін тақырыптар:
«Информатика және техникалық прогресс», «Информатика және менің
мамандығым», «Информатика әскери техникада» және т.б. Таңдалынған тақырып
бойынша дайындық бірнеше ай бұрын басталады. Онкүндік (апта, айлық) аясында
жоғары оқу орындарының ғалымдарымен, программистерімен кездесу, орын
алғандарды марапаттау конферециясымен аяқталатын викториналар,
әңгімелесулер, ең үздік информатик сайысы, т.б. өткізіледі.
Информатика кеші – бұл сыныптың немесе үйірменің жыл бойғы жұмысының
қорытындыларын жасаудың өзіндік түрі. Оқушылар мұғаліммен бірігіп кештің
бағдарламасын, іс-шаралар мен көңіл күй көтерудің түрлерін мұқият
ойластырады, кешке арналған материалдарды іріктейді.: қалжың есептер,
тарихи мағлұматтар, сөзжұмбақтар, маңызды тәрбиелік мәні бар: біріншіден,
оқушылар өз сыныбының намысы үшін бірге күреседі; екіншіден, бұл жарыс
оқушылардың бойында жеңіске жетудегі табандылықты, сабырлықты
қалыптастырады.
Информатика пән бойынша викторина – бұл өзіндік ойын түрі. Викторинаны
үйірме сабақтарында немесе жеке сыныптар арасындағы жарыс түрінде өткізген
тиімді (сабақтан тыс уақытты). Викторинаға арналған тапсырмалар шағын, тез
түсінетіндей, жазуды талап етпейтін, көбінесе ойша шешіле алатындай болуы
тиіс. Әдетте сабақтарда шешілетін типтік есептер викторина үшін қызықсыз.
Есептерден басқа викторинаға информатика бойынша әр түрлі сұрақтарды қосуға
болады. Сонымен бірге викторинаға қалжың есептерді қосады. Викториналарды
толығымен қандай да бір тақырыпқа арнауға болады, бірақ аралас викториналар
қызықтырақ өтеді.
Сөзжұмбақтар. Практика мұғалім мен оқушылардың әріптестіктері мен
шығармашылық бірлестіктері, өз бетімен білім алу мен өзін-өзі бақылау
идеяларын жүзеге асыру оқушылардың танымдық белсенділігін оятып, нәтижелі
оқытуға жетелейтіндігін көрсетеді. Сыныптан тыс жұмыстың да, сабақта
білімді тексерудің де қалыптан тыс түрлерінің бірі – сөзжұмбақтар құрастыру
және оларды шешу. Сөзжұмбақтарды пайдалану,оларды құру мен шешу оқушылардың
ойлау қабілетін дамытуға септігін тигізеді, өз ойларын нақты, қисынды және
қысқа түрде білдіруге үйретеді. Сөзжұмбақтар құру жұмысы оқушыларды жақсы
дамытады, себебі онда көп нәрсені еске түсіру, анықтамалықтарды,
оқулықтарды пайдалану, қиял мен зеректілікті таныту керек болады. Жұпты
жеке дара, жұптар, топтар бойынша ұйымдастыруға болады. Егер оны жарыс
тұрғысында ұйымдастырса, онла ол ешкімді енжар қалдырмайды.
Сайыс – мақсаты оқушылардың ғылымның, өнердің, спорттың қандай да бір
облысына қызығушылықтарын арттырып, үздіктерін анықтау болып табылатын
ұжымаралық немесе жеке дара біріншілік жарыс. Бұл жұмыс жеке үлгі түрінде
немесе мектеп мейрамының, кештің, үйірме жұмысының құрамдас бөлігі,
тақырыптық және есеп берушілік түрінде бола алады. Сайыстарға орай
оқушылардың компьютерлік шығармашалығы көрмелерін ұйымдастыруға болады.
Іскерлік ойындар – оқушылардың бойында шешім қабылдаушы адамның
ролінде нақты іс - әрекетті мүмкіндігіншее толық сезінуді туындату үшін
нақты зерттеліп отырған нысанның немесе жағдайға ұқсас нұсқасын
пайдаланатын белсенді оқыту тәсілі. Олар құрал-жабдықтық есептерді шешуге
бағытталған: нақты
іс-әрекет туғызу, нақты мақсаттарға жету, қатысушылардың іскерлік
қарым-қатынастар жүйесін қалыптастыру. Балалармен өтетін іскерлік ойындар
әдетте қарапайым сюжетті болады, оларды ұйымдастыру семинары түрінде
өткізуге болады.
Информатика пәні бойынша диспут – бұл сыныптар арасында сұрақтар мен
жауаптар алмасатын өзіндік ойын. Диспут барысында алдымен қиын сұрақтар
қойылады. Диспуттың материалы туралы сұрақтың маңызы зор. Бұл сұрақ
диспуттың мақсаттарына байланысты шешіледі. Осындай мақсаттардың ең
маңыздысы – бұл өтен оқу жылдарындағы оқу материалын қайталау. Бұл жағдайда
оқушылардың алдына белгілі бір уақыт аралығындағы материалды,
анықтамаларды, қасиеттерді, ережелерді білетіндей, есептерді шығарып, осы
материал бойынша белгілі бір іс-әрекеттерді орындай алатындай қайталау
міндеті қойылады. Әрбір диспутқа қойылатын ең төменгі талап оқушылардың
оқулықтағы материалы дәл, жақсы және толық білуі, тұжырымдамаларды білуі
мен түсінуі болып табылады. Тек осыдан кйеін ғана және осының негізінде
оқушылардың оқу материалымен шығармашылық жұмысын ұйымдастырып жүргізуге
болады.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Левина Е.С. О некторых путях развития позновательного интереса
учащихся к информатике. Сб.статей «Изучение основ информатики и ВТ в
средней школе: Опыт и перспективы» М. «Просвещение» 1987г.
2. Белошапка В.К. Лесневский А.С., Штырлина И.А. Опыт ведения
факультативных занятий по информатике и вычислительной технике. Об
статей «Изучение основ информатики и ВТ в средней школе: Опыт и
перспективы» М.»Просвещение» 1987
3. «Информатика негіздері» журналы 2011 жыл №1
4. «Информатика негіздері» журналы 2010 жыл №3
5. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл №4
6. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл №1
№14 Жаңа ақпараттық технологиялық құзіреттілікті қалыптастырудың ғылыми-
әдістемелік негіздері
ҚР Мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім беру стандартында
күтілетін білім беру нәтижелері үш деңгейде қарастырылады:
- базалық құзіреттіліктер- оқушының «өмірдегі есею рөлін» орындауға,
«азаматтың конструктивті рөлін» атқаруға, бүкіл өмір бойына білім
алуды жалғастыруға дайындығы.
- Түйінді құзіреттіліктер- проблемалық ситуацияларды (өмірлік,
тұрмыстық, оқу) шешу мақсатында өзінің потенцалды мүмкіндіктерін толық
жүзеге асыру қабілеті. Түйінді құзіреттіліктер:- проблемалардың
шешімін табу, ақпараттық, коммуникативтік құзіреттіліктер.
Проблемалардың шешімін табу құзіреттілігі:
- түрлі жағдайларда проблемаларды анықтауға, жауапты шешім қабылдауға,
өз шешімінің нәтижесін бағалауға;
- өз іс-әрекетіне мақсат қоюға, оны іске асыруға қажетті жағдайларды
анықтауға, оған жету үрдістерін жоспарлы түрде ұйымдастыруға;
- өзін-өзі бағалауға және өзінің іс-әрекеті мен оның нәтижелеріне баға
беруге;
- түрлі жағдайларда өзі үшін қызмет және мінез-құлық ережелерін
таңдауына;
- қойылған міндетке сәйкес технологияларды таңдай білуіне мүмкіндік
береді.
Ақпараттық құзіреттілік:
- сын тұрғысынан ұсынылған ақпараттар негізінде саналы шешім қабылдауға;
- өз бетінше мақсат қоюға және оны негіздеуге, мақсатқа жету үшін
танымдық қызметті жоспарлауға және жүзеге асыруға;
- ақпаратты өз бетімен табуға, талдауға, іріктеу жасауға, қайта қарауға
сақтауға, түрлендіруге және тасмалдауға, оның ішінде қазіргі заманғы
ақпараттық- коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға;
- логикалық операцияларды (талдау, жинақтау, құрылымдау, тікелей және
жанама дәлелдеу, аналогия бойынша дәлелдеу, моделдеу, ойша
эксперименттеу, материалды жүйелеу) қолдана отырып, ақпаратты өңдеуге;
- өзінің оқу қызметін жоспарлау және жүзеге асыру үшін ақпаратты
қолдануға мүмкіндік береді.
Коммуникативтік құзіреттілік:
- нақты өмір жағдайында өзінің міндеттерін шешу үшін қазақ және басқа
тілдерде ауызша және жазбаша коммуникациялардың түрлі құралдарын
қолдануға;
- коммуникативтік міндеттерді шешуге сәйкес келетін стилдер мен
жанрларды таңдауға және қолдануға;
- әдептілік ережелеріне сәйкес өзіндік пікірін білдіруге;
- нәтижелі өзара іс-әрекетті, түрлі көзқарас және әртүрлі бағыттағы
адамдармен сұхбат жүргізе отырып, шиелініскен ахуалдарды шешуді жүзеге
асыруға;
- жалпы нәтижеге қол жеткізу үшін түрлі көзқарастағы адамдар тобымен
қатынас (коммуникация) жасауға мүмкіндік береді.
Пәндік құзіреттіліктер- мақсатқа жетуде алған білім, біліктігі мен өмірлік
тәжірибесін кіріктіру қабілеті.
Құзіреттілік амал тұрғысында ұйымдастырылатын оқу тәрбие үрдісі
«дайын білімдерді алушыдан» танымдық үрдістің белсенді субъектісі бола
алатын тұлғаны тәрбиелеуге жағдай туғызады.
Оқушылардың құзіреттіліктері білім мазмұнын меңгеру барысында қалыптасады.
Білім мазмұны қоршаған ортаның шынайы нысандары мен құбылыстарын оқушының
жеке тәжірибесімен ұштастырып, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтар,
рухани адамгершілік және мәдени тұрғыдан қарастырылуы тиіс. Сонымен қатар,
оқу-танымдық үрдісте білім алушылардың шығармашылық және дарындылық
қасиеттерін дамытуға жағдай туғызады.
Қазіргі білімнің басты ерекшелігі сол, интеграция үрдісі
ғылымды дифференциялаумен ұштаса жүргізіледі. Ғылыми таным табиғатының
дамуы ғылымның дифференциясын күшейте түседі. Техниканың, өндіріс
технологиясының дамуы ғылымның жеке салаларының жетістіктеріне ғана емес,
сонымен қатар салааралық байланысқа, олардың жетістіктерінің
интеграциясына да байланысты болады. Сондықтан да ғылымның, ғылыми білімнің
интеграциясы білім мен оқыту саласында орын табуы тиіс.
М.И. Махмутовтың пікірінше интеграцияланған пәндер
материалдардың қайталануын жояды, ақпараттар жүктемесін азайтады, жалпы
және техникалық білім басқаша шолу деңгейінде беріледі.
Бұл баланың интеллектісін, ойлау қабілетін дамытады, білімнің біртұтас
меңгерілуіне мүмкіндік жасайды, заңдар мен құбыластарды бірлескен қалпында
ұғынуына жетелейді. Бұл оқушылардың санасында әлемнің тұтас ғылыми бейнесін
қалыптастырады. Интеграция (лат integratio – қалпына келтіру, толықтыру,
integer - бүтін, тұтас сөзінен шыққан)- дифференциялау үрдісімен қатар
жүретін, ғылым салаларын жақындату және байланыстыру үрдісі.
Педагогика саласындағы қазіргі кездегі интеграциялық үрдістер:
- жалпы және орта білім беруді интеграциялау (М.Н.Берулова,
Ю.С.Тюнников)
- педагогикалық білімді пәнішілік интеграциялау (Ф.Бест,
В.И.Загвязинский)
- пән мазмұндарын пәнаралық және пәнішілік интеграциялау (И.Д.Зверев,
В.Н.Максимова, И.М.Швец, Ю.В.Шибанова, С.А.Старченко) т.б
Білім беру мазмұнының интеграциясы дегеніміз- білімнің,
білім беру әрекеттерінің түрлері мен әдістерінің біртұтас жүйе орнататын
өзара байланысының, өзара сіңісуінің, өзара әрекеттерінің үрдістері мен
нәтижелері.
Интегративті көзқарастың теориялық негізі- оқытуды ұйымдастыру
мен оқыту әдістерінің белсенді және интенсивті формаларының
үйлесімділігінен, мазмұнының интеграциясынан құралады.
Методологиялық жағынан санағанда интегративті тұрғыдан қарау-
негізгі интеграциялық компоненті экологиялық білімі мен біліктілігі
болатын, қоғамдық- гуманитарлық және жаратылыстану- математикалық бағыттар
бойынша кіріктірілген сабақтар өткізу мен ұйымдастырудың теориялық
ережелері, практикалық тәсілдері болып табылады.
Оқыту үрдісінде қолданылатын төмендегідей интеграция бағыттарын
атауға болады.:
1) экономикалық білім интеграциясы нәтижесінде оқушылардың экономикалық
құзіреттілігін қалыптастыра отырып, таным үрдісінің сипатын
айқындайтын методологиялық талдау;
2) нәтижесінде ойлау әрекеттерін қортындылай білу қабілеті қалыптасатын
(талдау, жинақтау, қорыту, жалпылау т.б) әртүрлі пәндерді оқыту
барысында қолданылатын оқу-танымдық әрекеттер арасындағы байланыстар;
3) экономикалық білім беру саласындағы теория мен практиканың байланысы;
4) оқушылардың бірнеше бағыттағы (зияткерлік, адамгершілік, эстетикалық,
экономикалық, экологиялық т.б) экономикалық білімінің, біліктілігінің,
көзқарастарының және пікірлерінің интеграцияланған жүйесі ретінде
қарастырылатын экономикалық құзіреттілігін, мәдениетін қалыптастыратын
жеке тұлғалық көзқарастары мен құндылықтар жүйесі арасындағы өзара
байланыс;
5) ғылымдар арасындағы пәнаралық байланыстар негізінде экономикалық
білімін бір саладан келесі салаға алмастыра алу арқылы оқушылардың
санасында интеграцияланған экологиялық құзіреттілік қалыптасады, бұл
кез-келген саладағы мамандар үшін өте маңызды.
Осылайша, оқушыларда әлемнің біртұтас бейнесін ұғыну
қалыптасады, концептуалды ойлау қабілеті дамиды, экономикалық құзыры
қалыптасады.
Оқушылардың жаңа технологияға деген көзқарасының
қалыптасуының басты шарты қоршаған ортаның әртүрлі деңгейде
қорытындыланған білім жүйесі.
Жаңа білім мазмұнын жоспарлағанда негізгі кіріктіруші
тақырыптар ретінде төмендегі өзекті мәселелерді енгізу өте маңызды;
- ғаламдық және жергілікті экономикалық мәселелер және оларды шешу
жолдары;
- жаңа технологияның тұрақты дамуы
Сонымен, білім алушылардың жаңа технологияны қалыптастырудағы
құзіреттілігін нәтижелі қалыптастыру оқу-танымдық үрдісін құзырлылық
тұрғыда ұйымдастыру және білім мазмұнын жетілдірудің маңызды әдіснамалық
ұстанымы – интеграциялау негізінде жүзеге асады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарты. Орта білім беру негізгі ережелері. 2009 жыл, №4
2. «Информатика негіздері» журналы 2008 жыл, №6
3. «Информатика негіздері» журналы 2009 жыл, №5
№15 Әлемдік білім кеңістігіне енудегі
мұғалімнің ролі
Қазқстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым
мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыпстыруға және
кәсіби шындауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; ...
оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Бұл
міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті
ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге
батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым қатынасқа өту қажеттігі
туындайды. Сондықтан да әр мұғалім өз іс - әрекетінде қажетті
өзгерістерді, әр түрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды, жаңа әдіс
тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек. Еліміздің
экономикалық, саяси-мәдени дамуына үлес қосатын, әлеуметтік өркениетке
көтерілетін, парасатты, денсаулығы мықты азаматын тәрбиелеу-ұстаздар
қауымының бүгінгі таңдағы мерейлі міндеті.
Жас ұрпаққа білім тәрбие беретін бала жанының бағбаны-
мұғалімдер қандай болуы керек және олардың еңбегі қалай өлшенуі керек
дегенді ой елегінен өткізіп көрелік.
Бірінішіден, мұғалімнің ары таза, адал, әдепті, инабатты,
сыпайы, парасатты, байсалды, ұстамды, төзімді, кешірімді болуы ләзім.
Екіншіден, мұғалімнің ой-өрісі кең, жан-жақты білімді, өз
мамандығына сай, оны сүйетін, өз ойын оқушы – шәкірттеріне анық,
тұжырымды, дәл айтып түсіндіре білуі шарт.
Үшіншіден, мұғалім өз оқушыларына беделді, ұжым арасында сыйлы
болуы тиіс. Әрдайым оқушылармен әдептілік қарым-қатынаста болғаны жөн.
Төртіншіден, мұғалім теорияны өмірімен байланыстырып, ғылым мен
тәжірибені әрдайым өзі беретін күнделікті сабағына кеңінен пайдалануы
қажет.
Бесіншіден, мұғалім үнемі өз бетімен оқып, педагогика, әдістеме
жаңалықтарымен танысып, өзінің ой-орісін кеңейтіп, білімін толықтырып
отыруы керек.
Осы қағидаларды әрбір мұғалім тұрақты ұстанып отырса, мұғалімнің
күш-қуаты, көңіл күйі әрдайым жоғары болады да сабақ беру сапасы арта
түседі, еңбегі жаңады.
Ұстаз еңбегінің қыр сыры мол, қиын да жауапты, шығармашылық
еңбек екендігін еске алсақ, олардың жемісті әсерлі жұмыс істеуі үшін
үкімет тарапынан үнемі жеңілдіктер жасалып отыруы керек. Сонымен қатар
мұғалімдер сапалы, құнды оқулықтарымен, көрнекті дидактикалық,
техникалық құрал жабдықтарымен толық қамтамасыз етілуі тиіс.
Соңғы 50 жылдың ішінде бүкіл дүние жүзінде білім берудегі
таным процесі туралы түсінік пен соған сай оқытушының бұл процесте
алатын орны жөніндегі түсінік те біртіндеп елеулі өзгеріске
ұшырады.Бұл өзгерістің нәтижесінде дүние жүзінің көптеген елінде білім
беру жүйесі өзгертілді.
Жалпы айтқанда, бұрын мұғалім оқушыға ақпаратты беруде басты рөл
атқарса, бүгінгі күні оның ролі мүлде өзгерген немесе елеулі өзгеріске
ұшырау қарсаңында тұр. Мұғалімнің жаңа ролі ақпаратты тек қарапайым
түрде беріп қана қоймай, сонымен қатар оқушыны материалды өздігінен
оқып-үйренуге дағдылап, соған жетелеуді білдіреді. Бұл мәселеде оқытушы
тек ақпарат көзі ғана емес, сондай-ақ оқу метериалдарын өз бетімен
жетік меңгерудің әдістерін жақсы білетін білгір маман ретінде
көрінеді. Яғни, мұғалім оқу және қабылдау процесіне тек демеуші күш
ретінде ықпалдасады, ал оқушы «қалай оқу керектігін» үйреніп,
мұғалімнің бағдарлаушы көмегінсіз өздігінен білім алу әдістерін
қолдануды үйренеді.
Интерактивті әдіс мұғалімнің жаңа роліне сай сабақ
жүргізудің ең басты әдісі болып саналады. Оның мәні мынада: сабақ
үстінде оқушылардың өзара араласуын көздейді.Бұл әдіс оқушылардың
білімі мен дағдысын дұрыс тексеріп, меңгерген метериалдың сапасын
арттыруға мүмкіндік береді. Балаға ата-анадан кейінгі ақыл-ой,
адамгершілік эстетикалық, сана-сезімдік дене тәрбиесі мен ұлттық тәрбиені
сіңіруші адам – мұғалім. Ал жаңа заманның тарихын жазатын, кеізнде
қателескен, бұрмаланған тұстарына әділ баға беретін, толықтыратын бүгінгі
жас ұрпақ. Сондықтан да елімізде жүріп жатқан өзгерістердің мәнін әділ
пайымдау бәрінен бұрын жастарды тәрбиелеп жатқан мына біздерге,
мұғалімдерге үлкен жауапкершілік жүктейді.
Елбасының білім және ғылым қызметкерлеінің съезінде «Болашақта еңбек
етіп өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай
тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан да ұстазға жүктелетін
міндет ауыр» деген еді. Ендеше өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай
қабылдайтын, шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің
лайықты тұлғасы деуге болады.
Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ұлттық
мемлекеттің гүлденуі негізгі шешуші үш фактордан тұрады.
1. Жаңа ғылыми жаңалықтарды игеруі
2. Білімнің деңгейін көтеруі
3. Мамандардың кәсіби білімі мен білігі
Сонымен бірге қазір «интернет» жүйесіне ену туындап отыр. Әр оқушы өзіне
керекті тақырыпты осы интернет саласынан іздеп табына мүмкіншілік
туындауда. Біздің елімізде барлық мектеп компьютерленіп жатыр. Ендеше сол
компьютерлерде тек балалар ойын ойнап, жазу жазумен шектелмей, арнайы
бағдарламалар жасап, білім негіздерін ғаламдық дәрежеде меңгеру ісі қолға
алынуда.
Қазіргі таңда педагогика ғылымы дәстүрлі оқу мен дәстүрлі емес жаңа
оқытудың айырмашылығына мынадай анықтама береді. Дәстүрлі оқытуда: мұғалім
сынып оқушыларын толық қамти отырып, мұғалім мен оқулыұ маңызды қызмет
атқарады, оқушыларды білімге жетелейді, жауаптарында сол маңызды болды.
Мұғалім білімді дайын күйінде меңгертеді. Ал жаңаша оқытуда: оқушы
мұғалімнің түсіндіргенін меңгеріп қана қоймай, мұғаліммен тікелей
пікірталасқа көшеді, оқушы белсенді роль атқарушы ғана емес, жетекші
бағытта ұстайды. Белгісізді анықтауға өзі жауап іздейді, шешімдері де әр
оқушы әр түрлі болады. Тапқан шешімді нақты ақиқат деп қабылдаймыз,
ізденісті әрмен қарай жалғастырады. Мұғалім мен оқушы арасында тығыз
байланыс қалыптасады. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: белгілі педагог
К.Ушинскийдің «Мұғалім - өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана
мұғалім, ал оқуды ізденуді тоқтатысымен оның мұғалімдігі де жойылады»
Баяндамалар мазмұны:
1. Ақпараттық – коммуникациялық технологияның теориялық
негіздері...................................................................
.....................1 – 6 бет
2. 12 жылдық білім беру жүйесіне сай құзіретті мамандар даярлаудың өзекті
мәселелері .................................................7 – 10 бет
3. Мұғалімнің сабақты өзіндік талдауы: сабақтың тиімділігінің бағалау
критерилері
...............................................................11 – 18 бет
4. Сабаққа психологиялық талдау ........................................19
– 21 бет
5. 12 жылдық эксперимент сыныптарында информатика пәнін оқыту ерекшеліктері
..........................................................................22
– 25 бет
6. Электрондық оқулықтарды информатика сабағында пайдаланудың тиімділігі
........................................................26 – 27 бет
7. Оқушының танымдық белсенділігін және ізденісін
қалыптастыру................................................................
...........28 – 31 бет
8. Оқушылардың ақпараттық білім беру ортасының құзырлығын дамыту
мүмкіндіктері ...........................................................32
– 34 бет
9. 12 жылдық білім берудегі информатика сабақтарында оқушылардың
құзырлылығын арттыру ...............................35 – 40 бет
10. Ақпараттық мәдениетті қалыптастырудағы информатика сабақтарын
түрлендіріп өткізудегі мұғалімнің ролі............41 – 51 бет
11. Оқытудың жаңа технологиясы бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру және басқару
...................................................51 – 60 бет
12. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту ........61 – 69 бет
13. Информатика пәнінде сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы
.....................................................70 – 81 бет
14. Жаңа ақпараттық технологиялық құзіреттілікті қалыптастырудың ғылыми -
әдістемелік негіздері .............82 – 85 бет
15. Әлемдік білім кеңістігіне енудегі мұғалімнің ролі .......86 – 88 бет
-----------------------
Хабарламаларды
комп. желі
арқылы
қабылдау және
жөнелту
тәсілі. Құпия сөз-
бен қорғалған.
Жөнел Пошта бөлі-
тушінің міне транс-
пошта порт арқылы
жәшігіне жеткізіледі.
жетеді. Адресаттың
жеке
пошталық
жәшігіне
салынады
Компьютерлік
желі
Жергілікті желі топологиясы
Ақпарат алу
Пассивті
Активті
Интернет
Электрондық
оқулық
Теледидар
Кітапхана
Баспа беттері
Мұражай, театр,
Саяхат т.б
Теледидардың
жақсы жақтары мен
жаман жақтары
Интернеттің жақсы жақтары мен жаман жақтары
Үшін
Істеймін
Істей аламын
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz