Дене массасын азайту

Қарауыл гимназиясы

Дидактикалық материалдар
Практикум

Жалпы білім беретін мектептің 7-сынып оқушыларына арналған

Жуманбаева Мадина
Максутовна

Қарауыл 2009-2010 жж.

Авторлардан

Алғы сөз
«Дидактикалық материалдар (практикум)» Р. Башарұлы, У.Тоқбергенова мен
Д.Қазақбаеваның 7-сыныпқа арналған «Физика және Астрономия» оқулығы үшін
қосымша құралы, оқу-әдістемелік кешеннің құрамы ретінде жазылған. Берілген
материал, теорияның игерілуін бақылау, жоба бойынша тапсырмалар өткізуді
оңайлатып, берік білім беру мен дағдының қалыптасуын қамтамассыз етеді.
«Оқулық практикум» кешенін пайдалану оқушылардың 7-сыныпқа арналған Физика
және Астрономия курсын игеруіне толық жағдай жасайды.

I тарау
Физика және астрономия – табиғат туралы ғылымдар.

1. Табиғат дегеніміз не?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________

2. Табиғат пен адамның бірлігін білдіретін нақыл сөздер мен мақал-
мәтелдерді
жаз:___________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
__

3. Суретте көрсетілген құбылыстардың атын жаз:

__________________________

___________________________

____________________________

____________________________

4. Физиканың мақсаты – _________________________________________________
_______________________________________________________________________

5. Суретте көрсетілген ғалым кім және ол физика ғылымына қандай үлес
қосты?

__________________________________________________________
_____________________________________________________________________

6. Кестеде денелердің мысалдары келтірілген. Оң жақтағы графаға осы
денелердің қандай заттардан тұратынын жазыңдар.

|Дене |Зат |
|Терезе | |
|Шыны стақан | |
|Ағаш қасық | |
|Темір пышақ | |
|Қаламсап | |
|Қарындаш | |

7. Төменде аталған заттар мен денелерден: қар, гүл, ұшақ, су, стақан,
алюминий, бор, қағаз, заттарын бір бағанға, денелерін екінші бағанға
жеке көшіріп жаз.

|Заттар |Денелер |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |

8. Төменде көрсетілген техникалардың атын және олардың не үшін
қолданылатынын
жаз:_____________________________________________________
________________________________________________________________________

9. Ғарыш кеңістігінде болып жатқан құбылыстарды қай ғылым зерттейді?

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________

10. Төменде аталған ғылымдардың нені зерттейтінін жаз.
|Космонавтика |Космогония |Космология |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |
| | | |

11. Мына ғалымдар асторномияға қандай еңбек сіңірді?
|Әл-Хорезми |Ибн Сина |Ұлықбек |Әл-Фараби |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |

12. Мына планеталар мен жұлдыздарды қазақтар қалай атаған?
|Планеталар мен жұлдыздар |Қазақша атаулары |
|Меркурий | |
|Юпитер | |
|Марс | |
|Сириус | |

13. Найзағайдың пайда болуы туралы қандай екі болжам болды?
1.
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
__________

2.__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

14. Табиғатты зерттеудің қандай әдістері бар?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

15. Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары:___________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
16. Суретте көрсетілген мензуркадағы сұйықтың көлемі қандай?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_________________________

17. Суретте көрсетілген өлшеуіш құралдар қалай аталады, олар не үшін
қолданылады? Бөлік құнын анықта.

________________________________

________________________________

_________________________________

18. Ұзындық өлшемдерін метрге айналдыр:
1 км=_______м
1 см=_______м
1 дм=_______м
1 мм=_______м

19. Сәйкес көлем бірліктерін жаз:
1 м3 = ______см3 20 м3 = _______ см3
1 дм3 = _____см3 0,2 дм3 = ______см3
1 см3 = _____мм3 12 см3 = ______ мм3

20. Бөлме температурасында мына заттар: су, қант, ауа, қалайы, спирт,
темір, оттегі, сүт, азот, сутегі қандай күйде болады? Жауабын кестеге
жаз.

|Қатты |Сұйық |Газ тәрізді |
| | | |
| | | |

21. Ашық ыдыс көлемінің жартысын газбен толтыруға бола ма?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

22. Мына сандарды ықшамдап жаз:

150000000000 км = _______________ м
0,00000000003 м = ________________м

23. Келесі сөздерді кестеге сәйкесінше толтыр:

Қасық, темір, көлем, телескоп, уақыт, термометр, найзағайдың жарқырауы,
Күн, шыны, теледидар, мыс, сызғыш, судың қатуы, жылдамдық.

|Дене |Зат |Шама |Құбылыс |Өлшеуіш құрал |
| | | | | |
| | | | | |
| | | | | |

24. Суық су молекулаларының жылы су молекулаларынан қандай айырмашылығы
бар?
________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

25. Мензурка, бытыра, су берілген болса, бір бытыраның көлемін қалай
анықтауға болады?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

II тарау
Заттың құрылысы

1. Өсімдік майының тамшысы су бетінде шексіз жайыла ала ма? Себебін
түсіндір.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

2. Суретте су молекуласының моделі кескінделген. Су молекуласы қандай
атомдардан тұратынын жаз:_____________________________________________
_____________________________________________________________________
_______________________________________________________
_____________________________________________________

3. Егер болат шығыршықтың көзінен өте беретін кішкентай болат шарикті
қыздырсақ, ол шығыршықтан өтпей тұрып қалады. Шариктің орнына
шығыршықты қыздырса не болады? Егер шарикті де, шығыршықты да бірдей
температураға қыздырса ше?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________

4. Сұйықтардағы диффуия неге газдар диффузиясына қарағанда баяу жүреді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

5. Неліктен біз гүлдің иісін алыстан сеземіз?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

6. Заттың молекулалары бір-бірін тартады. Бірақ олардың арасы неге ашық?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

7. Температура дегеніміз
-________________________________________________
_______________________________________________________________________
_
________________________________________________________________________

8. Төмендегі зат күйлеріне мысалдар келтір:

|Зат күйлері |Мысалдар |
|Қатты | |
|Сұйық | |
|Газ | |

9. Мына кестені толтыр:

|Заттың күйі |Негізгі қасиеттері|Молекулалардың шамамен орналасыуы (сызу|
| | |керек) |
|Газ | | |
| | | |
|Сұйық | | |
| | | |
|Қатты | | |
| | | |

III тарау
Қозғалыс.

1. Механикалық қозғалыс дегеніміз – ____________________________________
________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Cанақ жүйесі дегеніміз –_____________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

3. Планеталардың қозғалысын қалай анықтауға болады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

4. Әуе шарынан Жердің айналатынын көруге бола ма? Неліктен?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

5. Не себепті Уранда жыл мезгілінің күрт ауысуы болып тұрады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________
6. Aстық жинаған комбайнның дән қорабынан жүк машинасына астық төгу керек.
Комбайнды тоқтатпай-ақ оны қалай істеуге болады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

7. Зодиак белдеуі дегеніміз –
______________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

8. Эклиптика дегеніміз – _________________________________________________
_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________

9. Планеталар мен жұлдыздардың қайсысы Жерге жақынырақ орналасқан?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

10. Суретте қай планеталар көрсетілген?
____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

11. Птоломейше Әлем жүйесінің құрылысы қандай еді? Ол қандай жүйе деп
аталады?________________________________________________________________
________________________________________________________________________

12. Астероидтар дегеніміз –
_______________________________________________
_______________________________________________________________________
13. Мына планеталардың ішінен Алып планеталарды бір бағанға, Күн маңындағы
планеталарды екінші бағанға теріп жаз: Жер, Шолпан, Юпитер, Марс,
Плутон, Сатурн, Нептун, Уран, Меркурий.

|Алып планеталар |Күн маңындағы планеталар |
| | |
| | |
| | |

14. Коперник жасаған жүйе қалай аталады?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

15. Коперник ілімін жақтаушы ғалымдар:____________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

16. Төменде келтірілген мысалдардың қайсысында зерттелетін денені
материялық нүкте деп алуға болады?

1. Ракетаның көтерілу биіктігін анықтағанда;
2. Мензурканы пайдаланып, кішкене болат шардың көлемін анықтағанда.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

17. Траектория дегеніміз – ______________________________________________
________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

18. Мына қозғалыстар түзу сызықты ма, әлде қисық сызықта ма?
a) Стадион жолымен 3000 м жүгіріп келген спортшы;
b) Лифт кабинасы;______________________________
c) Желсіз ауадағы жаңбыр тамшысы; ______________
d) Жазу кезіндегі қарындаш.______________________

19. Сөйлемдерді аяқтаңдар:
Жол дегеніміз – _________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

Орын ауыстыру дегеніміз -________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
20. Біз таксиге не үшін төлейміз: жолы үшін бе, әлде орын ауыстыру үшін бе?
Ұшаққа ше?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

21. Доп 3 м биіктіктен еденге түсіп, одан ыршып 1 м биіктікке
көтерілгенде, оны ұстап алды. Доптың жолын және орын ауыстыруын
тап:_______________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

22. Материялық нүкте дегеніміз -
__________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

23. Төмендегі денелердің қайсысы түзу сызықпен, қайсысы қисық сызықпен
қозғалады: станция платформасымен жүрген пойыз, метрополитеннің
эскалаторының баспалдағы, жол бұрылысындағы велосипеді, сағаттың
минуттық тілі, тақтайға қағылып жатқан шеге, әткеншектегі бала, Жердің
жасанды серігі.

|Түзу сызықты |Қисық сызықты |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |

24. Суреттегі ОА штрихталған сызығы трамплиннен секірген шаңғышының жолы
ма, әлде орын ауыстыруы ма?
А. Жол
В. Орын ауыстыру
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________

25. Сөйлемді толықтыр:
Әр түрлі қозғалыстар арасындағы айырмашылықты сипаттау үшін ___________
________________________________ деп аталатын физикалық шама қолданылады.

26. Жылдамдық мына формуламен анықталады:______________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
27. Арбаша үстел үстімен жылжығанша оның тамызғысынан 15 тамшы тамып,
бірінен-бірі 20 см қашықтықта із қалдырды. Тамшылар әрбір 4 с сайын бір
таматын болса, арбашаның жылжу жылдамдығын
есепте:_________________________________________________
____________________________________________________________________________
__________________________________

28. Мына шамалардың өлшем бірліктері қандай?
[υ] = ____________
[S] = ____________
[t] = _____________

29. Жүрдек пойыз 120 км жолды 3 сағат аялдамай жүріп өтті. Пойыздың
жүрісін бірқалыпты қозғалды деуге бола ма?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

30. Велосипедші 5 сағат 30 минутта 99 км жол жүрді. Велосипедші қандай
орташа жылдамдықпен қозғалған?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
31. Өрге қарай 3 км-ге тең жолды шаңғышы 5,4 км/сағ жылдамдықпен жүріп
өтті. Таудан 10 м/с жылдамдықпен түскен шаңғышы 1 км жол жүрді.
Шаңғышының барлық жолдағы қозғалысының орташа жылдамдығын анықта.
________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

32. 60 км жерді қоян 1 сағатта, қасқыр 1 сағат 20 минутта жүгіріп өтеді.
Бұл жануарлардың жылдамдығын есепте және оларды салыстыр.
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

33. 16500 м/с жылдамдығын км/сағ және м/мин өлшемдерінде жаз:
16500 м/с=____________ км/сағ
16500 м/с=____________ м/мин

34. Велосипедші дөңес жазықтықпен жүріп келеді. Дөңнің үстіне шыққанда ол
5 км/сағ жылдамдықпен, ал дөңнен түскенде 20 км/сағ-пен жүреді. Егер
дөңге шыққандағы және түскендегі жолдар тең болса, велосипедшінің
орташа жылдамдығы
қандай?_____________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
35. Берілген график бойынша дененің бастапқы координатын және с уақыт
өткеннен кейінгі координатын анықта.

__________________________________________________
__________________________________________________
__________________________________________________

36. Неге лақтырылған доп, сен оны жібере салсаң да, әрі қарай жоғары ұша
береді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

37. Жолаушылар автобустың жылдамдығын кенет арттырғанда артқа қарай
шалқайып, ал кілт тоқтағанда алға қарай еңкейеді. Неліктен?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

38. Мылтықтан оқ атқанда оның дүмін неліктен иыққа тіреп ұстау керек?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

39. Кеңістіктің қандай негізгі қасиеттері
бар?_________________________________
________________________________________________________________________
IV тарау
Масса және күш

1. Коньки теуіп жүрген екі бала бірін-бірі қолдарымен итетіп жібереді де,
5 м/с және 3 м/с жылдамдықпен екі жаққа қарай кетеді, қай баланың
массасы артық?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________

2. Арбалардың массалары 1 кг және 3 кг, олардың жылдамдықтары нөлге тең.
Өзара әсерлескенде үлкен арба 15 см/с жылдамдыққа ие болды. Кіші арба
қандай жылдамдыққа ие болады?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

3. Масса дегеніміз -
_____________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
4. Массалардың төменде берілген мәндерін кг арқылы өрнекте:

0,00000003 г = ______________ кг
5,6 т = _____________________ кг
0,7 ц = _____________________кг
4890 г = ____________________кг
0,667 т = ___________________ кг
34 ц = _____________________ кг

5. Салмақсыздық жағдайында иінді таразыны пайдаланып, екі дененің
қайсысының массасы артық екенін анықтау мүмкін бе?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

6. Насос поршенінің астындағы ауа сығылды. Бұл жағдайда ауаның массасы
өзгере ме?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

7. Су мұзға немесе буға айналғанда су молекулаларының массасы өзгере ме?
Жауабыңды
түсіндір:_____________________________________________________
________________________________________________________________________

8. Заттың тығыздығы дегеніміз –__________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
9. Заттың тығыздығы мына формуламен анықталады: ρ=__________
10. Мына шамалардың өлшем бірліктерін жаз:
[m]=_______
[V]=_______
[ρ]=________

11. Сәйкес тығыздық бірліктерін жаз:
1 г/см3 = ______________ кг/м3
1000 т/м3=_____________ кг/м3
0,09 кг/мм3= ____________кг/м3
34 ц/дм3=_______________кг/м3

12. Бірдей шелектердің біріне ауыз су, екіншісіне теңіз суы толтырылған.
Бұлардың массалары бірдей бола ма?
______________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
13. Ыдысқа толтыра су құйылған. Қандай жағдайда ыдыстан су көбірек
төгіледі: ыдысқа массасы 1 кг қалайыны батырғанда ма, әлде қорғасынды
батырғанда ма?
_______________________________________________________________________
_
________________________________________________________________________

14. Мыс детальды қыздырған. Бұл жағдайда детальдың массасы, көлемі,
тығыздығы өзгере ме? Жауабыңды
түсіндір:_________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

15. Көлемі 1 л өсімдік майының массасы 920 г. Майдың тығыздығын
тап:________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

16. 1 мин ішінде адам демін ішке 15 рет тартқанда өкпесіне 600см3 ауа
келеді екен. Бір сағатта адамның өкпесі арқылы өтетін ауаның массасын
есепте:_________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

17. Машинаға арналған болат детальдің массасы 780г. Оның көлемін
анықта:_____
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

18. Мыс өткізгіштің орамын жазбай жатып-ақ, ұзындығын анықтауға бола ма?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

19. Күш дегеніміз –
______________________________________________________
________________________________________________________________________

20. Суреттегі қысқыш пен тығынның жылдамдығы қандай әсердің салдарынан
өзгеріп тұр?
_______________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

21. Күштің өлшем бірлігі қандай?
[F]=________

22. Суреттегі шардың қозғалу себебі неде?

23. Суретте деформацияның қай түрі көрсетілген?

24. Деформация дегеніміз
–________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

25. Гук заңы былай тұжырымдалады:_______________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

26. Серпінділік күші мына формуламен анықталады:
F=_____________

27. Cуреттегі тақтай деформацияның қай түріне ұшыраған?

28. Солқылдақ тақтайдың ұшында секіруге ыңғайланған адам тұр. Қандай
денелердің өзара әсері тақтайдың пішінін өзертті?

29. Суретте қандай прибор салынған? Ол не үшін қолданылады. Оның бөлік
құны нешеге тең?
____________________________________________________
____________________________________________________
____________________________________________________

30. Суретте динамометрдің қай түрі кескінделген?
Ол не үшін және қайда пайдаланылады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

31. Тең әрекетті күш дегеніміз –
___________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

32. Денеге бір түзудің бойымен бір бағытта үш күш әрекет етеді: F1=25 H;
F2=75 H; F3=10 H. Олардың тең әрекетті күші неге тең?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________

33. Парашютшіге қандай күштер әсер етеді? Ол неліктен жерге құламайды?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________

34. Неліктен денелер жерге құлайды?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________

35. Ауырлық күшіне мысалдар келтір.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________

36. Денеге әсер ететін ауырлық күші мен оның массасының арасында қандай
байланыс бар?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________
37. Дененің массасы 100 кг. Оған әсер ететін ауырлық күшін анықта.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________

38. Шелектегі судың массасы екі есе азайғанда, оның салмағы өзгере ме?
Қалай өзгерді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

39. Көлемі 18,75 л керосиннің салмағы қанша?

Берілгені: ХБЖ Шешуі:
V=18,75 л
ρ=800 кг/м3

Р – ?
Жауабы: _______________________________________________________________

40. Бөлмеге ілінген шам төбеге 49 Н күшпен әсер етеді. Шамның массасы
қандай?

Берілгені: Шешуі: Есептелуі:
F=49 H

m-?

Жауабы: ________________________________________________________________

41. Айда массасы 1 кг денеге 1,62 Н-ға тең ауырлық күші әсер етеді.
Массасы 75 кг адамның ай бетіндегі салмағының неге тең болатынын
анықта.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

42. Суретте жеңіл қауырсын мен ауыр қорғасын бытыра ыдыстың түбіне бірдей
түсті. Осыған қарап, ыдыста ауаның бар-жоқтығын анықтаңдар.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________
_________________________________________________________

43. Дененің массасын қандай құралмен өлшейді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_________________________________________________
44. Дененің салмағын қандай құралмен өлшейді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

45. Физикалық шамалардың қайсысы Жердің барлық нүктелерінде және басқа
планеталарда өзгермейді?
a) Ауырлық күші
b) Дененің салмағы
c) Дененің массасы

46. Салмақсыздық қандай жағдайда байқалады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

47. Су бетінде қалқыған шардың салмағы бар ма? Жауабыңды түсіндір.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
________________________________________________________________

48. Массасы 2 кг ағаш білеушені қатаңдығы 100 Н/м серіппенің көмегімен
ағаш тақтайдың бетімен бірқалыпты сүйреп келеді. Үйкеліс коэффициенті
0,3-ке тең. Серіппенің ұзаруы қандай?
Берілгені: Шешуі: Есептелуі:

49. Үйкелістің
пайдасы:___________________________________________________
________________________________________________________________________

50. Үйкелістің зияны:_____________________________________________________
_______________________________________________________________________
_
________________________________________________________________________

51. Велосипедтің доңғалағы не себепті бедерлі болып келеді?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

52. Неліктен ауыр дорба көтеріп келе жатқанда, тайғанақ жолда жүру
оңайырақ?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

53. Картопты пайдаланып, ауыр шкафты қалай орнынан қозғалтуға болады?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

V тарау
Қысым.

1. Бос орынды толтырыңдар:_______________________________________________
_______________________________________________________қысым деп атайды.

2. Қысымды латынның ___________әрпімен белгілейді.

3. Қысымды есептеу формуласы.

4. Қысымның негізгі өлшем бірлігі: _____________

5. Қысым бірліктері арасындағы байланысты жазыңдар:
1кПа =__________Па 1гПа =____________Па
1мПа =__________Па 0,01Н/см2 =____________Па
1МПа =__________Па 15000Па =____________Па
0,1кПа = __________Па 1Н/мм2 =____________Па
0,001Па =__________Па 15Н/см2 = ___________Па

6. Неліктен шаңғысы жоқ балаға қарағанда шаңғы байлаған бала қар
үстімен жеңіл жүреді?

Себебі______________________________________________________________________
____________________________________________________________________
________________________________________________________________________

7. Қай кезде сіз еденге көп қысым түсіресіз: қозғалмай тұрғанда
ма, әлде жүргенде ме?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

8. Неліктен орындықта қатты да, киіз үйде көрпешеге отырған
жұмсақ болып сезіледі?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

9. Неге шөл далада аттан гөрі түйемен жүрген ыңғайлы?
Себебі:_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
10. Ұзындығы 5см, ені 3см, биіктігі 1,5см болатын темір өзекшені
үстел бетіне қай жағымен қойғанда көп қысым түсіреді?
Өзекшенің салмағы 2,5Н. (Жауабын есептеулермен көрсетіңдер)

1. 2.
3.
Өзекшенің түрлі жақтармен орналасуы
a=
b=
h=
P1-?
P2-?
P3-?

Жауабы: ________________________________________________________________

11. Қасқыр мен киіктің массалары жуық шамамен бірдей. Қасқырдың
жерге түсіретін қысымы 16кПа, ал киіктікі 50кПа. Қасқырдың
табанының ауданы үлкен бе, әлде киіктің тұяғының ауданы үлкен
бе?
Жауабы:_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________

12. Оқушының массасы шамамен 50кг десек, оның екі аяғының ауданы 200см2
мөлшерде болады. Оқушының еденге түсіретін қысымын есептеңдер.
Берілгені: Шешуі:

m=

S=

p-?

Жауабы:________________________________________________________________

13. Темір шеге 20 МПа қысым түсіруі үшін оның басына қандай күшпен әсер ету
керек? Шеге ұшының ауданы 0,5мм2 деп есептеңдер.
Берілгені: Шешуі:
P=
S=

F-?

Жауабы:________________________________________________________________
14. Іс тігу кезінде ине бойына 2Н күш әсер етеді. Иненің денеге түсіретін
қысымын есептеңдер. Ине ұшының ауданы 0,01мм2 . Қысымды Па-мен өрнектеңдер.
Берілгені: Шешуі:
F=
S=

p-?

Жауабы:_______________________________________________________________

15. Шаңғышының шаңғымен қосқандағы массасы 70 кг. Екі шаңғы тіректерінің
ауданы 2300см 2 тең. Шаңғышының қар үстіне түсіретін қысымын есептеңдер.
Берілгені: Шешуі:
m=
S=

p-?

Жауабы:________________________________________________________________

16. Бос орынды толтырыңдар.

Бұл құрал ______________________________деп аталады.

17. Сұйықтар мен газдардағы қысымды зерттеген ғалым:_______________________
________________________________________________________________________

18. Паскаль заңы бойынша сұйыққа немесе газға түсірілген
қысым:______________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

19. Ауа сорғысы қалпағының астына аузы байлаулы, ішінде аздаған ауасы бар
резеңке шар орналасқан. Сорғымен қалпақтың ішіндегі ауаны сорып шығаратын
болсақ, шар біртіндеп торсия бастайды. Осы құбылысты заттың атомдық-
молекулярлық құрлымы тұрғысынан түсіндіріңдер.

Жауабы:_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________

20. Газ көлемін өзгертпей, оның қысымын үлкейтуге бола ма? Болса қалай?
Жауабы:_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_______________________________________________________________

21. Пішіндері әртүрлі үш ыдысқа шемішке майы құйылған. Майдың осы
ыдыстардың түбіне түсіретін қысымы жайлы не айтуға болады-олар бірдей ме,
әлде әртүрлі бола ма?

Жауабы:________________________________________________________________
________________________________________________________________________

22. Суреттегі қатені тап.
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________

23. Ауырлық күші әрекет еткен сұйық қысымы мына формуламен анықталады:

Мұндағы, p-________________________________,
g-________________________________,
h-________________________________.

24. Судың батискаф бетіне түсіретін қысымы 108 Па. (теңізді өте үлкен
тереңдікте зерттеуге арналған қондырғы) Батискафтың түскен ең үлкен
тереңдігін анықта.

Берілгені: Шешуі:
P=

h-?

Жауабы:________________________________________________________________

25. Қандай ыдыстарды қатынас деп атайды?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
________________________________________________________________________

26. Күнделікті тұрмыстан қатынас ыдыстарға мысал келтіріңдер.
Мысалы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
________________________________________________________________________

27. Суретте әртүрлі пішінді қатынас ыдыстар көрсетілген. Неге біртекті
сұйық (су, керосин, май, спирт және т.б.) үшін, еркін беттер деңгейі бірдей
болатынын түсіндіріңдер.

Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
________________________________________________________________________

28. Тұрмыстық су құбыры _________________________________________________
________________________________________________________________________
_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

29. Өнеркәсіптік су құбыры _______________________________________________
________________________________________________________________________
_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

30. Суретте шлюздеу бейнеленген. Суретке қарап шлюздің жұмыс істеуі қандай
құбылысқа негізделгенін түсіндіріңдер.

Жауабы: ________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

31. Атмосфералық қысым дегеніміз: ________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________

32. Атмосфералық қысымның бар екендігін дәлелдейтін құбылыстар мен мысалдар
келтіріңдер:_____________________________________________________________

________________________________________________________________________

33. Сіздің ойыңызша дұрыс болатын жауапты таңдап, сұраққа жауап беру арқылы
таблицаны толтырыңыз:

|№ |Сұрақ |Жауаптар |Дұрыс жауаптар |
|1 |Қай ғалым атмосфералық қысымды өлшеу|А) Ньютон | |
| |әдісін ұсынды? |В) Паскаль | |
| | |С) Королев | |
| | |Д) Торричелли | |
|2 |Атмосфералық қысым қандай әріппен |А) F | |
| |белгіленеді? |В) ρ | |
| | |С) P | |
| | |Д) m | |
|3 |Атмосфералық қысымның өлшем бірлігін|А) кг н/е мг | |
| |көрсет. |В) Н н/е кН | |
| | |С) Па н/е | |
| | |мм.сын.бағ | |
| | |Д) м/с н/е см/сағ | |
|4 |Қалыпты атмосфералық қысым шамасы |А) 1 Н | |
| |қандай? (Теңіз деңгейінде) |В) 1 Па | |
| | |С) 760 Н | |
| | |Д) 760 мм.сын.бағ | |
|5 |Атмосфералық қысым қандай прибормен |А) Секундомер | |
| |өлшенеді? |В) Диномометр | |
| | |С) Борометр | |
| | |Д) Спидометр | |

34. Суретте қандай прибор көрсетілген?

Жауабы: ________________________________________________________________

35. Неге бәйгеге шапқанда бала аттың мойнына жатып шабады?
Себебі: _________________________________________________________________
________________________________________________________________________

36. Бөлмеде барометр 750 мм.сын.бағ. көрсетіп тұр. Ұзындығы 1м, ені 50см
болатын үстелге ауа қандай күш түсіреді?
Берілгені: Шешуі:
P =
L =
a =
F-?
Жауабы:
____________________________________________________________________________
________

37. Қысым айырымын қандай прибормен өлшейді?
Жауабы: ________________________________________________________________

38. Адамның қан айналым жүйесіндегі қысым қандай құралмен өлшенеді?
Жауабы: ________________________________________________________________

39. Дені сау адамның жоғары қысымы - __________, ал төменгісі
_______________ шамасында болады.

40. Суретте архимед күшін табу тәжірибесі көрсетілген. Суретті пайдаланып,
осы эксперименттің маңызын қысқаша түсіндіріңдер.

Жауабы: ______________________________

41. Архимед күшін есептеу формуласын жаз:
42. Көлемі 20см3 жез цилиндр динамометрге ілініп, шемішке майына батырлған.
Осы кезде динамометр қандай күшті көрсетеді? Майдың тығыздығы 940 кг/м3.
Берілгені: Шешуі:
V =
F - ?
Жауабы: ________________________________________________________________

43. Бес темір шар суға батырылған. Қай шарға үлкен Архимед күші әсер етеді?

Жауабын жаз:_____________________________ 1. 2. 3.
4. 5.
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________
_________________________________________

44. Массасы 0,5 кг альюминий өзекше керосинге батырлған. Архимед күшінің
шамасы неге тең?
Берілгені: Шешуі:
m =
F - ?
Жауабы: _____________________________________________________________

45. Көлемі 20см2 жез цилиндр динамометрге ілініп, шемішке майына
батырылған. Осы кезде динамометр қандай күшті көрсетеді?
Майдың тығыздығы 940 кг/м3.
V= Шешуі:

F-?
Жауабы:________________________________________________________________

46. Тәжірибе нәтижесін таблицаға жаз:
Суы бар ыдысқа ағаш өзекше, металл өзекше, картопты сал. Қай дене суға
батады? Қайсысы жүзеді?

Суы бар ыдысқа кішкене бөліктермен ас тұзын сеуіп, оны шыны таяқшамен
араластырып отыр. Осы кезде денелерде қандай өзгеріс болады?

Бақылаулар таблицасы.

|Дене |Зат тығыздығы |Дене бата ма, әлде жүзе ме? |
| | |Су |Тұз ерітіндісі |
|Ағаш өзекше |520 | | |
|Металл өзекше |7800 | | |
|Картоп |670 | | |

43.1. Егер_______________________________________________________________
____________________________________________________дене сұйыққа батады.

2.Егер __________________________________________________________________
________________________________________дене тепе – теңдік қалпын сақтайды.

Егер _____________________________________________________________
____________________________________________ дене сұйық бетіне көтеріледі.

44. Жанып жатқан керосинді өшіруге бола ма?
Жауабын түсіндір. _______________________________________________________
________________________________________________________________________

45. Қандай суда жүзу жеңіл - өзенде ме, теңізде ме?
Жауабын түіндір. ________________________________________________________
________________________________________________________________________

46. Сұйық тығыздығын өлшеуге арналған құрал __________________ деп аталады.

47.Сүттің майлылығын анықтау үшін қолданылатын ареометр __________________
_____________________________________________________________деп аталады.

48. Анықтаманы толықтыр:
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________ беттік керілу күші деп аталады.

49.Суретте жұғу құбылысына тәжірибе көрсетілген. Осы эксперименттің
нәтижесін қысқаша түсіндіріңдер.

Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

50. Жұғатын сұйықты жұқпайтын сұйықтан қалай ажыратуға болады?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

51. 1. Қылтүтіктік құбылыстар деп _________________________________________
________________________________________________________________атаймыз.
2. Сұйықтың қылтүтіктік көтерілу биіктігі формуласымен
анықталады.

52.1. Сүңгуір үйрек су бетінде қамыстың сабағынан ұя жасайды. Ұя су бетінде
жел қалай соқса, солай қарай жүзеді. Құстың ұясын су бетінде қандай күш
ұстап тұрады? Ұяның пішіні мен өлшемі туралы не айтуға болады?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

2. Сүңгуір үйрек суда жақсы сүңгиді. Судың тарапынан әсер ететін ығыстырушы
күшті ол қалай азайтады?
Жауабы:_____________________________________________________________________
___________________________________________________________________

53. Норвегия этнографы және археологы Тур Хейердал 1947 жылы өзінің
Полинезия құрлықтарының алғашқы қоныстануы жайлы теориясын дәлелдеу үшін
«Кин-Тики» плотында Перуден Полинезияға дейін жүзіп өтті. Плот 9 ағаштан
жасалған. Егер сізге осындай серуен жасау керек болса, плот жасау үшін
қандай материал пайдаланушы едіңіз?

Кейбір заттардың тығыздығы таблицада келтірілген:
|Зат |Тығыздық |Зат |Тығыздық |
| |ρ, кг/м3 | |ρ, кг/м3 |
|Платина |21450 |Бальза |100-120 |
|Бамбук |400 |Қайың |650 |
|Картон |690 |Тығын |220-260 |
|Резина |940-1400 |Шифер |2800 |

VI тарау
Жұмыс. Қуат. Энергия.

1. Бос орынды толтырыңдар.
1. Механикалық жұмыс деп_______________________________________________
_______________________________________________________________ атаймыз.

2. Механикалық жұмыс мына формуламен анықталады:

3. Жұмыстың өлшем бірлігі_____________________________ белгіленеді.

4. Жұмыстың өлшем бірліктері арасындағы қатынасты жаз.
1 кДж=___________ Дж
1 мДж=___________ Дж
0,1 МДж=_________ Дж

2. Массасы 220 кг құлан жүгірмей-ақ 1,5 м биіктікке секіре алады. Ол қандай
жұмыс істейді?
Берілгені: Шешуі:
m =
h =
A-?
Жауабы:________________________________________________________________

3. Жұмысшы құмы бар арбаны 100 Н күшпен итереді. Арбаны 20 м жерге
ауыстырғанда ол қандай жұмыс атқарады?
Берілгені: Шешуі:
F=
S=
A-?
Жауабы:________________________________________________________________

4. 500 кПа-ға тең будың қысымымен, бу машинасының поршені 0,4 м-ге ығысты.
Поршень ауданы 300 см2 –қа тең. Будың жұмысын есепте.
Берілгені: Шешуі:
p =
l =
S=
A-?

Жауабы:________________________________________________________________

5.Сұрақтарға жауап беру арқылы таблицаны толтыр.
|№ |Сұрақ |Жауабы |Дұрыс жауабы |
|1 |Қуаттың қай |А) Көлем бірлігіндегі бөлшектер | |
| |анықтамасы дұрыс? |саны; | |
| | |Б) Көлем бірлігіндегі зат массасы; | |
| | |В) Жұмыстың орындалу жылдамдығы; | |
| | |Г) Уақыт бірлігінде дененің өткен | |
| | |жолы. | |
|2 |Қуатты қай |F=ρgV | |
| |формуламен есептеуге|A=F*S | |
| |болады? |N=A/t | |
| | |N=m/m0 | |
|3 |Қуаттың негізгі |H | |
| |өлшем бірлігі |Па | |
| |қандай? |Дж | |
| | |Вт | |

6. Бос орынды толтыр.
1. Қысым деп ___________________________________________________________
________________________________________________________________айтамыз.
2. Қысым формуласымен анықталады:

7. Қуаттың негізгі өлшем бірлігі __________________________________________

8. Қай шама үлкен?
15 Дж және 15 Вт
Жауабы: ________________________________________________________________

800 кг/м3 және 800 Вт
Жауабы: ________________________________________________________________

250 Н және 25 кВт
Жауабы: ________________________________________________________________

9. Массасы 3 т жүк 12 м биіктікке көтерілді. Көтергіш машина двигателінің
қуаты 2 кВт. Жүк қандай уақытта көтерілді?

Берілгені: Шешуі:
m =
h =
N=
t-?
Жауабы: ________________________________________________________________

10. Анықтаманы толтыр.
Энергия деп __________________________________________________________
_______________________________________________________________ айтамыз.

11. Схеманы толтыр:

12. Потенциалдық энергия деп _____________________________________________
______________________________________________________________атаймыз.

13. Потенциалдық энергияны есептеу формуласын жаз:

14. Кинетикалық энергия деп _____________________________________________
________________________________________________________________атаймыз.
15. Кинетикалық энергияны есептеу формуласын жаз:

16. Садақпен оқ атқан кезде қандай энергиялық түрленулер болады?
Жауабы: ________________________________________________________________
________________________________________________________________________

17. Энергетикалық тұрғыдан реактивті ұшақ пен сұңқардың қайсысының ұшуы
тиімді?
Жауабы: ________________________________________________________________
________________________________________________________________________

18. Жерге қатысты суреттегі екі дененің потенциалдық энергиялары жайлы не
айтуға болады?
Жауабын түсіндір:________________________________
_________________________________________________
m2=3кг
_________________________________________________

m1=6кг

h2=20л

19. 1)Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің потенциалдық энергиясын
азайтуға болады? (Дұрыс жауаптың астын сыз)
а) Дене тығыздығын арттыру;
б) Дене массасын азайту;
в) Атмосфералық қысымды азайту;
г) Денені қыздыру.
2) Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің кинетикалық энергиясын
арттыруға болады?
а) Дене қыздыру;
б) Ауа ылғалдығын азайту;
в) Дене жылдамдығын арттыру;
г) Денені бояу керек.
3) Шардың доға бойымен қозғалғандағы механикалық энергиясының қандай
өзгерістері байқалады? Шар біраз уақыттан кейін неге тоқтайды?
Жауабы: _____________________________________________ 1.
3.
_______________________________________________________ 2.
_______________________________________________________
_______________________________________________________

20. Деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясының формуласын жаз:

21. Деформацияланған дененің серпімділік күші:

22. Екі бірдей металл шар (m1=m2) әртүрлі жылдамдықпен еден бетімен
қозғалып келеді.Мұндағы v1=3v2. Денелердің кинетикалық энергиясы жайлы не
айтуға болады?
Берілгені: Шешуі:
m1=m2
v1=3v2

Ек1, Ек2-?

Жауабы:________________________________________________________________

23. Күш моменті деп _____________________________________________________
_______________________________________________________________ айтамыз.

24. _____________________________________________________________________
_____________________________________________________ иіндік деп аталады.

25. Күш иіні деп _________________________________________________________
________________________________________________________________айтамыз.

26. Күш моменті _____________ белгіленеді,
есептеледі.

27. Моменттер ережесін тұжырымда: _______________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

28. Анықтаманы толықтыр.
1. Жай механиздер дегеніміз _______________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

Жай механизмдерге ___________________________________________________
_______________________________________________________ мысал бола алады.

3. Рычаг дегеніміз _______________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

4. Иінді таразының тепе-теңдік шарты:
______________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
29. Таяқтағы жүктің қай орналасуында оның ауырлық күшінің моменті үлкен
болады?

Жауабы: ________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

30. Анықтаманы толтыр:
1) Блок дегеніміз ________________________________________________________
________________________________________________________________________

2) Жылжымалы блок дегеніміз _____________________________________________
________________________________________________________________________

3) Қозғалмайтын блок дегеніміз ____________________________________________
________________________________________________________________________
31. Жылжымалы блок көмегімен жүк 0,9 м биіктікке көтерілді. Жіптің бос ұшы
қандай ұзындыққа созылды?
Жауабы: ________________________________________________________________
________________________________________________________________________

32. Темір шарлар суреттегідей рычагта орналасқан. Егер шарларды суға
салсақ, тепе-теңдік өзгере ме?
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
____________________________________________
__________________________________________

33. 10 Н күшпен жіпті тартып қандай жүкті көтеруге болады? Блок массасы 250
г.
Берілгені: Шешуі:
m =
F=
M1-?

Жауабы:________________________________________________________________

34. Механиканың алтын ережесі: ___________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

35. Анықтаманы толықтыр.
1. Толық жұмыс дегеніміз_________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

2. Механизмнің ПӘК-і дегеніміз ___________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

3. ПӘК-ті есептеу формуласы:

4. ПӘК үнемі ___________________________болады, себебі____________________
________________________________________________________________________

5. ПӘК-ті арттыруға болады, егер __________________________________________
________________________________________________________________________

Жалпы әдебиеттер

• Р. Башарұлы, У. Тоқбергенова, Д. Қазақбаева. «Физика және Астрономия»
7-сынып оқулығы. А., «Атамұра» 2003
• Я.И.Перельман «Занимательная физика» Книга 1. М., «Наука» 1986
• Я.И.Перельман «Занимательная физика» Книга 2. М., «Наука» 1986
• Қ.Р.Мекебаев, Ж.С.Мешетова, К.Т.Уразбаева «Астрономия. (оқу құралы)»
Семей-2005
• «7 класс» Электронный учебник

Мазмұны

Алғы
сөз.........................................................................
....................................................2
I тарау
Физика және астрономия-табиғат туралы
ғылымдар....................................................3
II тарау
Зат
құрылысы....................................................................
.................................................8
III тарау
Қозғалыс....................................................................
.......................................................10
IV тарау
Масса және
Күш.........................................................................
......................................15
V тарау
Қысым.......................................................................
........................................................22
VI тарау
Жұмыс. Қуат.
Энергия.....................................................................
................................32
Жалпы
әдебиеттер..................................................................
..........................................38

-----------------------

Механикалық энергия түрлері