Сүтті бағыттағы қолтұқымдар

Сабақтың тақырыбы: § 67. Ірі қара шарушылығы және оның салалары.
Мақсаты: 1. Білімділік: Оқушыларға елімізде мол өнім беретін – ірі қара
шаруашылылығы және оның салалары , сиырдың асыл тұқымдары жайында түсінік
беру.
2. Тәрбиелік: Оқушыларды төрт түлікті бағып күтуге ,сиырдың қасиеттерін
танып білуге тәрбиелеу.
3. Дамытушылық: Оқушыларға ірі қара шаруашылығы, етті бағыттағы қолтұқымдар
және сүтті бағыттағы қолтұқымдардың айырмашылығы жайында білімін тереңдету
, сөйлеу мәдениетін дамыту.
Сабақтың типі: жаңа сабақ
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: үлестірмелі тапсырма
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, суреттер
Пәнаралық байланыс:
I. Ұйымдастыру кезеңі:
1. Сәлемдесу, түгелдеу
2. Оқушылардың құрал – жабдығын тексеру
3. Оқушылар назарын сабаққа аудару
II. Үй тапсырмасын сұрау
III. Жаңа сабақты түсіндіру
Ірі қара шаруашылығы – мал шаруашылығының өнімді көп беретін саласы.
Ірі қараның арғы тегі ертеде Еуразия құрлығының далалы, орманды – далалы
өңірінде таралған жабайы тур ерте кездерде көп аулағандықтан, турлар саны
азайып, XVII ғасырдың басында біржола жойылып кеткен. Сиыр – сүтқоректілер
класының жұптұяқтылар отрядына жататын күдір тұқымдастар өкілі. Қазіргі
кезде дүние жүзінде сиырдың 250-ге жуық әр түрлі қолтұқымдары өсіріледі.
Сиырдың еті, сүті және терісі басқа да өнімдері күнделікті тұрмысымызда
қажетімізді өтеп келеді. Сиыр – бір үйдің асыраушысы деген сөз бекер
айтылмаса керек. Сиырдың пірі – Зеңгібаба. Мүшелдік жыл санауда сиыр –
екінші жыл. Қазақ жерінде сиыр – басқа түліктерден кейін қолға үйретілген
мал. Алғаш сиырды Ресеймен көршілес аймақтардан айырбастау тәсілімен
әкелген. Сиырдың етін, сүтін пайдаланған. Қазіргі кезде ірі қара
шаруашылығы - еліміздегі мал шаруашылығының ең дамыған саласы.
Ірі қарадан алынатыннегізгі өнім сүті мен еті болғандықтан,сиырдың
қолтұқымдары 2 бағыттыа өсірілуде.
|Етті бағыттағы қолтұқымдар |Сүтті бағыттағы қолтұқымдар |
|Бұл бағытта Қазақстанда кеңінен |Бұл бағытта өсірілетін ірі қара |
|таралған қолтұқымға қазақтың ақбас |қолтұқымдарынан сүт алу мақсаты |
|сиыры жатады. Қолтұқым жергілікті |көзделеді. Қазақстанда қырдың қызыл |
|қазақ, қалмақ сиырларын Англиядан |сиыры, әулиеата, алатау, қарала, |
|әкелінген герефорд бұқаларымен |симменталь қолтұқымдары өсіріледі. |
|жұптастыру арқылы шығарылған. |Қырдың қызыл сиыры Қазақстаннан |
|Сиырдың бұл қолтұқымы Батыс |басқа Ресейдің еуропалық бөлігінің |
|Қазақстан өңірінде көбірек |оңтүстігінде, Батыс Сібірде |
|өсіріледі. Әулиекөл сиыры да етті |таралған. Әулиеата сиыры қолтұқым |
|бағытта шығарылған сиырдың жаңа |XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың |
|қолтұқымы. Бұл Қостанай өңірінде |басында Қырғызстан мен Жамбыл |
|қазақтың ақбас сиырымен шеттен |өңірінде шығарылған. |
|әкелінген шароле, абердинангусс |Алатау сиыры сүтті, етті бағытта |
|сиырларының бұқаларымен жұптастыру |өсірілетін қолтұқымға жатады. Ол XX |
|арқылы шығарылған. Ірі қараның етті |ғасырдың 30-50 жылдарында жергілікті|
|бағыттағы қолтұқымдары шет елдерде |сиырларды швиц, кострома тұқымының |
|көптеп өсіріледі. Мұндай |бұқаларымен ұрықтандыру арқылы |
|қолтұқымдарға – абердин-ангусс, |алынған. Алатау сиыры Алматы, |
|герефорд, шортгорн, галловей, |Жамбыл, Шығыс Қазақстан өңірінің |
|шароле, лимузин, санта – гертруда |таулы аймақтарында өсіріледі. |
|т.б.жатады. | |

Шет елдерде сүтті бағытта көп өсірілетін қолтұқымдарға – холмогор,
ярославль, қарала сиыр, англер, айрширлер жатады. Кейбір сүтті қолтұқымды
сиырлардан жылына орта есеппен 16-20 мың литр сүт сауылады.
Швиц, симменталь, т.б. сиыр қолтұқымдары әрі сүтті, әрі етті бағытта
сұрыпталған қолтұқымдар. Көптеген елдерде сиыр сүтін ерте заманнан
пайдаланып келеді. Атақты орыс ғалымы Иван Петрович Павлов сүт – табиғаттың
өзі дайындап берген өте құнды тағамы деп жоғары бағалаған.
Ірі қара малдың өзіне тән ерекшеліктері бар. Сиыр орташа 15-20
жыл жасайды, оның буаздық мерзімі – 285 күн.
IV. Жаңа сабақты бекіту.
Ия , жоқ ойыны

1. Сиыр – жұптұяқтылар отрядына жатады. (ия)
2. Сиырдың пірі – Ойсылқара. (жоқ)
3. Қазақтың ақбас сиыры Батыс Қазақстан өңірінде өсіріледі. (ия)
4. Шет елдер сүтті бағытта көп өсірілетін қолтұқымдарға - Әулиеата
сиыры жатады. (жоқ)
5. Алматы, Жамбыл, Шығыс Қазақстан өңірінің таулы аймақтарында
өсіріледі – Алатау сиыры (ия)
6. Сүтті бағыттағы қолтұқым Әулиекөл сиыры (жоқ)
V. Үйге тапсырма:
1. § 67. Ірі қара шарушылығы және оның салалары
2. Қазақстанда өсірілетін ірі қараның қолтұқымдарына кесте
құрастырып, қандай бағытта өсірілетінін және қандай
аймақтарда кездесетінін жазып келіңдер.