Азот қышқылының қасиеттері

Аманғалиева Фарида Марксқызы,

Батыс Қазақстан облысы Қаратөбе ауданы

Мұхит атындағы орта жалпы білім беретін мектептің химия пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Азот оксидтері, азот қышқылы және нитраттар

Сабақтың мақсаты: : азот(ІІ) және (ІV) оксидтерінің алыну тәсілдері,
қасиеттері және азот қышқылын өндіргенде олардың атқаратын рөлімен
таныстыру, сұйытылған және концентрлі азот қышқылының қасиеттерін оқу,
тәжірибе жүзінде нитрат-ионды анықтауды үйрену .

Сабақ түрі : Жаңа тақырыпты меңгерту

Сабақтың әдіс -тәсілі : сөздік- көрнекілік

Қолданылатын көрнекіліктер: интерактивті тақта, компьютер, электрондық
оқулық, периодтық жүйе, кестелер, реактивтер, жинақтамалар , бағалау
парағы.

Күтілетін нәтиже:

1. Азот оксидтерінің қасиетін сипаттай алады

2. Азот қышқылының химиялық қасиетін талдай алады

3. Тотығу-тотықсыздану реакцияларын электрондық баланс әдісімен жаза
біледі

4. Нитраттардың ыдырау өнімдері мен нитрат-ионды анықтай алады

І. Қызығушылықты ояту Ой қозғау стратегиясы

1. «Химиялық ой жинау»

1) Азоттың сутекті қосылысы қалай аталады?

2) Азот қосылыстарында қандай тотығу дәрежелерін көрсетеді?

3) Аммиактың физикалық қасиетін сипаттаңыз

4) Аммиакты өнеркәсіпте және зертханада қалай алады?

5) Аммоний тұздары туралы не білеміз?

6) Азоттың қандай оксидтерін білесіздер?

7) Азот қышқылының тұздары қалай аталады?

2. Семантикалық картаны толтыру

Азот |NH4Cl |NO2 |HNO3 |NO |NaNO3 |HNO2 |KNO3 |NH4NO3 |NaNO2 |Ca(NO3)2 |
|Оксидтері | | | | | | | | | | | |Қышқылдары | | | | | | | | | | | |Тұздары
| | | | | | | | | | | |

ІІ. Мағынаны тану Топтастыру стратегиясы

Оқушыларға топтар бойынша тапсырмалар беріледі.

І топ Азот оксидтері, алынуы, қасиеті

ІІ топ Азот қышқылының қасиеттері

ІІІ топ Нитраттар, қасиеті, қолданылуы

Оқулықтағы мәтінмен жұмыс орындалады

І топ Азот оксидтеріне сипаттама жазу

Электрондық оқулықтан NO2 газының тұзілуі және нитрат-ионды анықтау
реакциясы көрнекі көрсетіледі.

ІІ топ

Азот қышқылының химиялық қасиетін тірек сызбалар арқылы талдап, реакция
теңдеулерін жазады. «Патша арағы» туралы қосымша мәлімет беріледі.

Реакция теңдеулері электрондық баланс әдісімен теңестіріледі. Мысалы,
мыспен,мырышпен,магниймен сұйытылған және концентрлі азот қышқылының
әрекеттесуі .

Ертедегі алхимиктер селитра NaNO3 , темір купоросы FeSO4 7H2O ,
алюмокалий квасц KAl(SO4)2 12 H2O және мүсәтірді NH4Cl қосып қыздыру
арқылы «металдардың патшасы» - алтынды да еріте алатын сұйық алды.
Сондықтан да оны aqua regia , яғни «патша суы» немесе «патша арағы» деп
атады.

Патша арағы - үш көлем тұз қышқылы мен бір көлем азот қышқылын
араластырғанда түзілетін сары түсті сұйықтық. Патша арағында платина сияқты
қиын еритін металл да оп- оңай ериді: 3 Pt + 18 HCl + 4HNO3 =
3H2[PtCl6] + 4 NO + 8 H2O

Патша арағының жоғары тотықтырғыштық қабілеті күшті тотықтырғыш - атомдық
хлор мен нитрозил хлориді NOCl түзіле жүретін қайтымды реакцияға
негізделген.

HNO3 + 3HCl 2[Cl] + 2H2O + NOCl

Соңғы өнім сұйықтыққа сары және сарғылт түс береді.

Патша арағында алтынның еруі: Au + 3 HCl + HNO3 = AuCl3 + NO + 2H2O

Түзілген алтын( ІІІ ) хлориді HCl –дың артық мөлшерімен әрекеттесіп,
комплексті қосылыс- ( ІІІ ) сутек тетрахлороауратын - H[AuCl4] түзеді:

Au + 4HCl + HNO3 = H[AuCl4] + NO + 2H2O

ІІІ топ

Нитраттардың ыдырау өнімдері тірек сызбамен жұмыс, реакция теңдеулерін
жазады.

Топырақтағы нитраттар, нитратжинағыштар туралы хабарлама жасайды.

Азот қышқылының тұздары азот тыңайтқыштары ретінде қолданылады. Адам
үшін нитраттардың өлімге әкелетін мөлшері 8-15 г аралығында болғанымен,
тәуліктік қабылдау адамның дене салмағының бір киллограмына 5 мг артық
болмау керек. Топыраққа артық мөлшерде азот тыңайытқыштарын беру өте
қауіпті жағдайға әкеледі. Көктемде қар ерігенде нитраттар топырақтан ауыз
су көздеріне түсуі мүмкін. Сондай- ақ нитраттар кейбір көкөністердің
тамыржемістеріне (сәбіз,қызылша,қарбыз,қауын,картоп) жиналады. Мұндай
көкөністерді қабылдаған адам қатты уланады, себебі, ағзада нитраттар
анағұрлым улы нитрозаминдерге R2N-N=O тотықсызданады.

ІІІ. Ой толғаныс

1)Жаттығулар мен есептер шығару

№1, №6, №8 (оқулық бойынша) Дидактикалық тапсырмалар бойынша № 2

Қосымша тапсырмалар

1. Азот қышқылын сұйылтқанда оның тотығу қабілеті қалай өзгереді?
Сұйытылған азот қышқылы мен металдардың әрекеттесуінің ерекшелігі
неде? Мысалдар келтіріңдер.

2. Концентрлі азот қышқылы темірді, хром мен алюминийді енжарлайды. Бұл
нені білдіреді және қалай түсіндіріледі?

3. Оқ- дәрінің жануы мынадай жуықталған теңдеу бойынша жүреді:

2KNO3 + 3C + S = K2S + 3CO2 +
N2

Массасы 100 г оқ- дәріні жаққанда қандай көлем ( қ. ж)
газ бөлінеді?

2) Танымдық ойын «Химиялық лото»

3) Оқушыларды бағалау.

Үйге тапсырма : §8.16 №2, 7

-----------------------
Өзіне тән иісі бар қоңыр түсті газ

Түссіз газ

Суда нашар ериді

Буы улы

NO2

NO

Димерленіп, N2O4 түзеді

Суда ерігенде HNO3 және NO түзеді

Қиын сығылады

Ауада жеңіл тотығады

Сұйытылған қышқыл ауыр металдармен

Сұйытылған қышқыл сілтілікжер металдармен, сондай-ақ Zn және Fe-мен

Концентрлі қышқыл сілтілік және сілтілікжер металдармен

Концентрлі қышқыл басқа ауыр металдармен

Концентрлі қышқыл Fe,Cr,Al,Au,Pt,Ir әсер етеді

NO

NO2

NH3(NH4NO3)

N2O

-ден солға таман орналасады

Me Mg

MeNO2 + O2

MeNO3

MeO + NO2↑ + O2↑

мен аралығында орналасады

Me Mg

Me + NO2↑ + O2↑

-нен оңға таман орналасады

Me Cu

NaOH

H2O

+

+

?

→

?

+

AgNO3

↓

?

+

H2O

?

+

Na2CO3

NaNO3

+

+

?

→