Биологиялық прогресс

Ақмола болысы
Целиноград ауданы
Қоянды ауылы
Қоянды орта мектебі

Сабақтың тақырыбы: Органикалық дүние эволюциясының негізгі бағыттары мен жолдары.Биологиялық прогресс.
Сабақтың мақсаты:Оқушыларға жаңа сабақты үйрету,эволюцияның негізгі бағыттары мен жолдары биологиялық прогресстің негізін түсіндіру.
Сабақтың міндеттері:
1.Білімділік
Оқушыларға органикалық дүние эволюциясының негізігі бағыттары мен жолдары туралы жаңа ұғым беру.
2.Дамытушылық
Оқушыларды еркін ойлауға ,дүние дамуы туралы ұғымдарды қалыптастыруға баулу.Эволюциялық білімдерін тереңдете отырып оқу мен жазу арқылы өз бетінше ізденуін,зерттеуін қалыптастыру.
3.Тәрбиелік.
Табиғатқа деген сүйіспеншілігін,бірін-бірі сыйлауға,тыңдауға үйрету.Өз ойларын ашық айтуға дағдыландыру.
Сабақтыңтипі:Саралап деңгейлеп оқыту
Оқыту әдісі:Сұрақ жауап,топпен жұмыс.
Көрнекілітер:Компьютердегі слайдтар,суреттер.
Ұйымдастыру кезеңі:Түгендеу,оқушылардың назарын сабаққа аудару.
Пән аралық байланыс:тарих пен география
Үй тапсырмасы: 6 сұрақ
І.Оқушылық деңгей ... 10 сұрақ-тест
ІІ.Алгоритмдік деңгей: Жаңа сабақ
Тақырыбы:Эволюцияның негізгі бағыттары,биологиялық прогресс.
Сабақ барысы:Эволюцияның негізгі бағыты қарапайымнан күрделеніп даму.Орыс биологы А.Н.Сверцов органикалық дүниенің даму тарихында биологиялық прогресс пен биологиялық регресс болатынын анықтаған.Биологиялық прогресс түрдің отрядтардың немесе басқа да жүйелік топтардың тіршілік үшін күресте жеңіп шығуы.Биологиялық прогресстің белгілері жүйелік топтағы даралар санының артуы,кең аумаққа таралуы,жаңа популяциялар түр тармақтар, түрлер түзіледі.Биологиялық эволюцияның бағыттарын академиктер А.Н.Сверцов пен И.И.Шмалгаузен биологиялық прогресске әкелетін эволюцияның 3 бағытын анықтады.
1.Ароморфоза (Арогенез)
2.Идиоадаптация (Аллогенез)
3.Дегенерация ( Катагенез)
Ароморфоза-организмнің құрылысы мен қызметін күрделендіруге,тіршілік ету қабілетін көтеруге әкелетін эволюциялық өзгеріс.Ароморфозаның нәтижесінде ірі систематикалық топтар,типтер мен кластар пайда болады.Ароморфоз-мутациялық өзгергіштік пен табиғи сұрыпталудың негізінде қалыптасады.Мысалы:Қан айналымының үлкен және кіші шеңбері қалыптасуы.Сүт қоректілердің ми құрылысы күрделенуі,тірі туу,жылы қандылық,суық белдеулерге де таралуына себепші болды.
Өсімдіктердегі Ароморфоза.
1.Көбеюі-спорадан тұқымға көшуі.
2.Гүлдің дамуы.
3.Гүлден жеміс түзілуі
4.Құрлықта ұрықтануы
5.Өсімдіктер құрылысы,күрделенуі.
Эволюцияның даму бағыты
А)біржасушадан,көп жасушалыларға
Ә)екі қабатты организмнен үш қабаттыға ауысуы
Б)төменгі сатыдағыдан хордалыға ауысуы.
Идиоадаптация-idios(ерекше) adaptatio (бейімделу).
Идиоадаптациялық аллогенез-бұл құрылым деңгейі күрделенбей,өзгертпей бір орта жағдайына бейімделу.Жануарларда-жасырушы рең,өсімдіктерде-тікенектер,безді түтіктер,балықтар су түбіне жалпайып бейімделу.Қорек аулау тәсіліне қарай құстардағы өзгерістер,саусақтары жемін ұстауға,жүзуге яғни-тірі организмдер тіршілік ортасына жеке бейімделу.
Жануарлардағы идиоадаптация-аяқтарының құрылысындағы ерекшеліктері.
-Жер(көртышқан,тұяқтылар,ескекаяқтылар)
Құстардың тұмсық пішіндері-әртүрлі өзгерген,мысалы:шалшықшы құс,қойшы ауыз,бірқазан.
Өсімдіктердегі идиоадаптация-тозаңдануы,жеміс тұқымын таратуға бейімделу.
Дегенерация-эволюцияның үшінші бағыты.Бұл бағытта организм құрылымы қарапайымдаланады бірақ өлімге апармайды.Мысалы: Паразит құрттар,жалпақ құрттар жануарлардың ішінде тіршілік етеді,оларда асқорыту және сезім мүшелері жойылып кеткен.Сөйтіп пайдасыз мүшелері регресске ұшырап жойылып оның орнына бейімделу ыңғайына қарай жаңа мүшелер пайда болады.Сонымен дегенерация-жалпы құрылым деңгейі төмендеп қарапайымдыланып төмендету арқылы организмнің бейімделгіштік өзгерісі.
Қорытынды:Академиктер Шмалгаузен мен Сверцовтың биологиялық эволюцияның бологиялық прогресске әкелетін 3 бағытын анықтағаны,бұл
1)Ароморфоза-организмнің құрылысы мен қызметінің күрделенуі ірі систематикалық топтардың пайда болуы.
2)Идиоадаптация -организмнің биологиялық құрылым деңгейі күрделенбей белгілі бір орта жағдайына бейімделуі.
3)Дегенерация-организмнің құрылысы қарапайымдануы.
ІІІ.Эвристикалық деңгей: Қызықты сұрақтар
1)Түлкіге үлкен құйрықтың пайдасы не?
2)Жирафтың мойын омыртқасы қанша?
3)Ең үлкен жыртқыш аң?
4)Зіл деп қандай жануарды атайды?
5)ІРбіс деп қандай жануарды атайды?
6)Ең үлкен сүтқоректі кім?
7)Көкек неге шақырады,бұлбұл неге сайрайды?
8)Қанатын жайғанда 3 метр болатын ең үлкен құс?
9)Тиінге үлкен құйрықтың пайдасы қандай?
10)Жұмыртқа басып шығаратын сүтқоректі?
ІУ.Шығармашылық кезеңі:Эволюцияның негізгі бағыттары мен жолдары өзгерістер олардың нәтижелері биологиялық прогресс ароморфоза,идиоадаптация туралы
А)Эссе жаз
Ә)Сурет сал
Б)Өлең шығар
Оқушы Ш.Жандос :
Макроэволюция.
Биология саласында
Қызықты да , маңызды
Макроэволюция саласы
Орнын отырды
Юрий Аркадиевич Филипшенко
Оны ойлап енгізген
Ал атақты ғалым Ковалевский
Ары қарай зерттеген
Тақырып өте қызықты
Зерттегенде бітпейді
Тек оны ерінбей
Оқу керек зерікпей

Оқушы С.Салтанат
Ғалымдардың болжамы .
Табиғаттың өзі бір тылсым күш қой
Аллам өзі жаратқан құдірет қой
Ия,ия таң қалмасқа шараң жоқ
Дарвин менен Линнейдің тұжырымын тыңдасақ
Карл Линней былай дептә өсімдіктер хәм жануар жайында
Ол бұларды кластарға , туыстарға , түрлерге
Бөлу керек деп ұсыныс жасапты
Осы ісін аяқсыз ол қалдырмай
<<Табиғат жүйесі>> атты құнды еңбегін жазады
Чарлз Дарвин тұжырымы қызықты
Жануардан адам пайда болыпты
5 жыл бойы саяхаттап жүріпті
Саяхаттап босқа жүрмей ол бекер
Адамзатқа игі істер қылыпты
Ал бүгінгі сабағыма оралсам
Сверсовтың тұжырымы шықты алдан
Құстар менен аңдардың құрылысын үйретеді ол маған
Үйренгенім көп бүгінгі сабақтан

У.Қорытындылау:
Бүгінгі сабақтан біз жаңадан нені үйрендік?
Қай бөлім қызықты болды?
Қай бөлімде қиыншылықтар болды?
Бағалау.
Үй тапсырмасы: 21 тақырып,2 кестені сызып,82 беттегі А,Б,С сұрақтарына жауап беру.