Смогтың түрлері

Сүйікті қалам Алматыны тұншықтырған улы түтін

Мазмұны:
I.Кіріспе
0.1. Мақсаты мен барысы
II. Негізгі бөлім
2.2. Тарихы
2.3. Смогтың түрлері
2.5. Құрамы
2.6. Адам денсаулығына әсері
2.7. Табиғи смог
2.8. Алматыдағы смогтың себебі
ІІІ.Қорытынды
3.1. Менің зерттеулерімнің нәтижесі
3.2. Сауалнама нәтижесі:

IV.Пайдаланған әдебиет

I.Кіріспе
Алғаш рет 1905 жылы доктор Генри Антуан де Воның <<Тұман және түтін (Fog and Smoke)>> мақаласында <> деген терминді қолданды. 1905 жылы 26-шілдеде лондондық Daily Graphic газеті жаңа терминнің пайда болғандығы жайлы және келесі күні доктор Генри Антуан де Воның қоғам үшін үлкен еңбек атқарғанын жазды. Доктор Во тілге тиек еткен түтін Лондон қаласында пайда болған тұманды түтін болатын.
Адам әрекеті тек жер бетіндегі суды ғана емес ауаны да ластап келеді. Күн сайын өнеркәсіп орындары ауаға орасан зор улы газ және оларға қоса өте майда бөлшектерден тұратын қоспаларды шығарып жатады. Олар ауамен бірге адам мен жануарлардың денесіне сіңеді жене жер бетіне шөгеді. Кейде оларды жел алғашқы шыққан орнына мындаған километр жерге айдап апарады. Міне сондықтан да газ немесе қатты зат түрінде бөлініп шығатын заттардан ауаны қорғау адам денсаулығы үшін де, тіршілік үшін де үлкен мән алады. Осы уақытта ауаға улы қосындыларды жібермеу, адамзат баласының алдында тұрған үлкен проблемалардың бірі.
Ауаның әр түрлі жолмен былғануы атмосферада бірте-бірте түпкілікті мутагенді өзгерістср тудыратыны анықталып отыр. Мысалы, қалалардың үстін, 2000 -- 2500 м биіктік көлемінде, әр түрлі газдар мен ұсақ бөлшектерден тұратын қарақошқыл (не тұман екені, не бұлт екені белгісіз) түтін басып тұрады.

доктор Генри Антуан де Вон ағылшын ғалымы
Тақырыптың өзектілігі
Зерттеу мақсаты:
Осындай көрініс Алматы қаласына тән құбылыс. Осындай құбылыстардан қала ішіне күн сәулесінің ультракүлгін сәулесі жетпейді. Осыған байланысты қала ішінде неше түрлі жұқпалы ауру тарататын микробтар көбейіп кетеді. Олар неше түрлі көз, тері өкпе дерттерін адамдарға дарытады. Адамдар көп мөлшерде ауруға шалдығады . Сондықтан да ,Алматыдағы басты мәселелерінің біріне айналған смогты тежеуге болатын жолды халық тарапынан да басшылық тарапынан да іздегім келіп отыр.
Жұмыстың жүру барысы, әдістеме:
1) Интернеттен кітаптардан мәлімет жинау;
2) Сауалнама жүргізу ;
3) Үлкен ортаңғы кіші буындардың көзқарасын салыстыру;
4) Алматыдағы смогты тежеуге болатын мүмкіндікті айқындау.
II. Негізгі бөлім
2.2. Тарихы
Смог сөзі ағылшынша <> -- түтін, <> -- тұман деген сөздердің бірігуінен шыққан. Смог -- түтіннен, тұманнан және шаң-тозаңнан тұратын аэрозоль, улы түтін. Мұндай смогтар үлкен қалалар мен өндіріс орталықтарында жиі болады. Алғашында, Смог ұғымы деп көп мөлшерде көмірді жаққанда пайда болатын түтін мен күкірт диоксиді қосылысын түсінетін. 1950 жылдары смогтың жаңа түрі жайлы сипаттама пайда болды. Ол -- фотохимиялық смог болатын. Смог үлкен қалалар мен индустриялық өндіріс орталықтарында кез-келген ауа-райы жағдайында пайда болады. Оған себеп -- ауаның ластығы.
Смог өндірісі жақсы дамыған қалалардың атмосферасында отынды құрғақ айыру кезінде пайда болатын күйенің, күлдің ұсақ бөлшектерінен құралады; ал ылғалды атмосферада сұйық тамшы түрінде кездеседі. Ауа райы құрғақ, ыстық кезде смог сарғыш бүркеніш сияқты болып көрінеді.
2.3. Смогтың түрлері
Құрғақ смог (лос-анджелестік смог) - күн радияциясының әсерінен қалдық газдарда болатын фотохимиялық реакцияның салдарынан пайда болатын смог. Тұмансыз, ауаның түсі көкшілдеу түске боялып, ауада улы газдар тарайды.
Ылғалды смог (лондондық смог) - табиғи тұманның өндіріс орындарынан шыққан газдар мен түтіндерге араласуынан пайда бол-ған смог. Бұндай смог тұманды Лондонға тән.
Радиациялық тұман - жердің беті радиациялық процесс бойынша салқындағанда тұман пайда болады. Оған қоса шықтың (шөптердің бетіндегі шық) бойындағы ылғалдылық бар болып, екеуі тұман түзеді. Ондай тұман жердің беткі қабатындағы жылы ауа массасын жоғарыға жібермей ұстап қалады. Ал ол дегеніміз өндіріс орталықтарында смог түзеді деген сөз.
2.5. Құрамы
Смог өндірісі жақсы дамыған қалалардың атмосферасында отынды құрғақ айыру кезінде пайда болатын күйенің, күлдің ұсақ бөлшектерінен құралады; ал ылғалды атмосферада сұйық тамшы түрінде кездеседі. Ауа райы құрғақ, ыстық кезде смог сарғыш бүркеніш сияқты болып көрінеді. Атмосферада жиналған смог адамдардың денсаулығына өте қауіпті. Смогтың салдарынан тұрғындар арасында тыныс алу және қан айналысы органдарының аурулары көбейеді
Азот оксиді.
Мысалы: азот диоксиді; тропосфералық (жерге жақын) озон; ауада ұшып жүрген органикалық қосылыстар. Мысалы, бензиннің, бояудың, еріткіш- тердің булары: азот қышқылдарының тотығы
2.7. Табиғи смог
Смог табиғи жолмен де пайда болады. Мысалы, жанартаулар атқылаған кезде ауаға көтерілетін күкіртті газ көбейіп, атмосферада смог түзіледі. Мұндай жанартаулық смогты ағылшынша Vog (Vulcan fog) деп атайды. Табиғи смог Индонезияда да орын алады. Онда өртке оранған орманнан шыққан смогқа ұқсас түтін Индонезиядан бөлек Тайландқа, Филиппинге, Сингапурға және Малайзияға жетеді.
2.6. Адам денсаулығына әсері
Атмосферада жиналған смог адамдардың денсаулығына өте қауіпті. Смогтың салдарынан тұрғындар арасында тыныс алу және қан айналысы органдарының аурулары көбейеді Үлкен қалаларда басты мәселеге айнал-ған смог балаларға, жасы ұлғайған адамдар- ға, және жүрек, тыныс алу жолдары ауруларымен ауыратын адамдар үшін өте қауіпті. Смог демікпеге, тыныс алудың қиындауы мен тоқтауына, бас ауруларына, тұмауға себеп болады. Сонымен қатар көздің, мұрынның және жұтқыншақтың мөлдір сұйық қабаттарының зақымдануын тудырады, иммунитетті әлсіретеді. Смог пайда болған кезде ауруханаға түсетіндердің саны артады, аурудан толық сауыққан адамдардың аурулары қайта қозады, тыныс алу жолдары ауруларымен және жүрек ауруларымен ауыратын науқастардың өлімі көбейеді.
Мысалы демікпемен ауыратын адамда тұншығу ұстамасы жиі болады. Дем алысында, сыртқа дем шығарғанда, шуыл немесе сырыл болады.Демікпе ұстамасы аллергиялық реакциялардың салдарынан да болуы мүмкін. Демікпемен ауыратындар өзінде тұншығу ұстамасын туғызатын заттардан аулақ болуға тиіс. Қазақстандағы демікпемен ауыратын адамның саны 1999-2007 ж. ж. (100 мың адамға) 60 мың адамға тең болды. Демікпемен ауыратын адамдардың үйі мен жұмыс орны таза болуы керек көшеге шыққанда арнайы маскаларды киген жөн.
Аллергия -- организмнің қоршаған ортаның кейбір әсерлеріне әдеттегіден тыс сезімталдығы.Экзогендік аллергендерге өсімдіктердің тозаңдары, жануарлардың түбіті, қайызғағы, үй шаңы, кір жуғыш ұнтақтар,кейбір тағамдық заттар, дәрі-дәрмектер Эндогендік аллергендер көпшілік жағдайларда әртүрлі микробтардың, вирустардың, суық немесе ыстық температуралардың, улы химиялық заттардың, иондағыш сәулелердің әсерлерінен организімнің өзінде пайда болады. Аллерген организмге алғаш рет түскенде иммундық жүйелерге әсер етіп, оның сол аллергенге сезімталдығын көтереді. Кейін бұл аллергеннің қайталап түсуі салдарынан Аллергиялық ауру пайда болады.Әсіресе көшеде жүрген уақытта шаң улы түтін әсерінен аллергияның қозу жылдамдығы артады.Қыста отын көліктердің түтіні адам төзгісіз.
2.8. Алматыдағы смогтың себебі
Смог үлкен қалалар мен индустриялық өндіріс орталықтарында кез-келген ауа-райы жағдайында пайда болады. Оған себеп -- ауаның ластығы. Смог жаздың ыстық күндері, желсіз күндері қауіптірек болады. Өйткені ауаның жоғарғы қабаты қатты ысып кеткен-діктен ластанған ауаны жоғары жібермей ұстап қалады. Мұндай жағдай таудың тасасы мен сайлы аймақтарда орналасқан қалаларда жиі болады. Оған мысал ретінде Алматы қаласын атауға болады. Алматының ауасы қысы-жазы түтінді әрі тұманды болып тұрады. Бір рет пайда болған смог тезірек тарай қоймайды. Оның басты себебі -- Алматының шетіндегі биік таулар мен қаладағы құмырсқадай қаптаған автокөліктер. Әлемдегі халқы көп қалалардың ішінде смогтан ең көп зардап шегетін қалалардың қатарына мыналарды жатқыза аламыз: Лондон, Лос-Анджелес, Мехико, Афины, Гонконг, Пекин және Москва. Гонконгтағы смогтан биік ғимараттардың басы көрінбейтіндей жағдайға жетеді. Мұндай жағдайлар Қытайдың өндірісті және халқы көп шоғарланған аймағында байқалады. Ресейде жыл сайын смогтың кесірінен 300 мың адам көз жұмады екен. Ал БҰҰ-ның деректері бойынша әлемде 1 млрд.-тан астам адам лас ауамен тыныс алса, жыл сайын 3 миллион адам ластанған ауаның кесірінен көз жұмады.

Алматыдағы ауаның ең жоғарғы дәрежеде ластануы 2007 жылы тіркелген. Ол жылы ауаға 185 мың тонна ауаны ластағыш заттар қосылған. Оның 161,3 мың тоннасы қаладағы автокөліктердің еншісіне тиеді. Ал автокөліктерді алып қарасақ, олардың басым бөлігі шет елдерден әкелінген <<қоқыс>> жеңіл автокөліктер болып табылады. Жеңіс автокөліктерден бөлініп шығатын зиянды газдар 161,3 мың тоннаның 78% құрайды. Ал қоғамдық көліктер 14%, жүк көліктері 8%. Шет елдерден әкелінетін көліктерге қатаң бақылау орнатылмаса, Алматыда іске қосыл- ғалы отырған метро ауа тазалығын жақсартуға көмектесе алуы өте қиындау.
Алматы дүниежүзіндегі 25 ластанған қаланың тізіміне енді
"Бұл қала - арман қала, жап-жасыл орман қала" - деп әнге қосқан, апортымен әлемге әйгілі оңтүстік астанамыз бұл күндері лас ауасыменде танымал бола бастағандай. Тіптен осы лас ауа қаламыздың брендіне айналды десек артық айтқандық емес.
Әрине, бұған көп қөп үлес қосып жатқан қаламыздағы арлы-бері ағылған жарты милионға жуық көлік екені кім-кімгеде түсінікті.
Алматы қаласы орналасқан тау беткейінің климат жағдайларының өте қолайлы екендігіне қарамастан қала атмосферасының өздігінен тазару қасиеті төменгі дәрежеде, бұнымен қатар атмосфераны ластаушы стационарлы, қозғалмалы көздердің артуына байланысты қала атмосферасының ластану деңгейі халықтың денсаулығына кері әсерін тигізіп отырғаны аса маңызды экологиялық проблемаға айналып отыр.
Қоршаған орта ауасының тазалығы бойынша үнемі мониторинг жүргізу арқылы, антропогенді әсерден болатын ластаушылардың күйін, мөлшерін, шығу көздерін білуге болады.
Алматы қаласы 2011 жылғы Казгидрометтің бақылау нәтижелерінің қорытындысы бойынша, Қазақстан қалаларының ішіндегі ауа ластануының жоғары деңгейін көрсетіп, бірінші орынға шыққан. Бүгінгі күнде Алматы дүниежүзіндегі 25 ластанған қаланың тізіміне еніп отыр.

Қаламыздың Қазақстандағы ең лас қала аталуының басты өзекті көзі - автокөліктер, қалалық жол полициясының деректері бойынша, дәл қазір 540 мыңнан астам көлік құралдары тіркелген. Бұлардың қатары жылына 40 мыңға дейін көбейеді.
Сондай-ақ қалаға орта есеппен күнделікті 200 мыңның шамасында автомобильдер келіп -кетіп жатады. Ластағыш заттардың зиянды әсер ету сипаты алуан түрлі: Олар түрлі металдардың коррозиясын үдетіп, өсімдіктер үшін улы болып келеді, сонымен қатар ыс туындауының бір себебі болады, жаппай өкпе және басқа да ауруларға ұшыратады.
Ал әрбір мың автомобильден күніне ауаға 3000 кг көміртек оксидтері, т.с.с отынның толық емес жану өнімдері бөлінеді. Жыл сайын олар 280 млн тонна шамасында көміртек тотығын, 56 млн тонна көмірсутек, 28 млн тонна азот тотығын ауаға қосады. Бұл газдардың құрамында 200-ден астам өте күрделі заттар қосындылары (Pb, Hg, Cd, т.б. ауыр металдар, ішкі жану қозғалтқышының газдары - бензапирен, альдегидтер) бар.
Олардың ішінде зиянсыздары - азот, оттек, сутек, су булары, зияндылары - көміртек, азот тотығы, этилен, бензол, этан, метан, толуол, бенз(а)пирен, күйе, күкіртті түтін т.б. Бұл физикалық-химиялық қоспалар тыныс алу кезінде адам мен жануарларға аса зиянды. Ластаушылар автомобильді қыздырған кезде және аз жылдамдықпен жүрген кезде ауаға тез тарайды.
Машина тоқтаған уақытта көмірсутегі мен көміртек оксиді, ал жүргенде азот оксиді шығады. Дизельді моторлы машиналар құрамында CO, NO заттары бар болғандықтан бензинді пайдаланатын машиналарға қарағанда кемшілігі мол. Себебі, олар түтінді көп шығарады, адам денсаулығына зиянды әсері жоғары. Атмосфераға көліктен бөлінген газдардың құрамында 25-27% қорғасын болатыны анықталған және оның 40% диаметрі 5 мкм-ге дейін жетеді.
2 миллион халқы бар Алматы ауасы бұлайша ластанып жатқанда, 20 миллион халқы бар ірі қалалар қандай күй кешуде дейтіндерде табылады арамыздан. Жоқ, ластану көрсеткіші жағынан қаламыз 20 миллионнан астам тұрғыны бар Мехико, 17 миллиондай халық өмір сүретін Тегеран мен Шанхай, 10-15 миллионның аралығында халқы бар Нью-Йорк , Лос-Анжелес, Лондон , Ыстамбұл, Токио мен Мәскеу сияқты қалалардың алдында тұр. Олардың қасында аядай Алматының экологиясын жақсарта алмай жүргеніміз ұят.

ІІІ.Қорытынды
3.1. Менің зерттеулерімнің нәтижесі
Зерттеу барысын мәліметтерді жинаумен қатар сараптаумен бастадым.Сосын Алматыдаға қала тұрғындарының қаламыздағы смог жайлы пікірін сұрастырып сауалнама жүргіздім. Қала тұрғындарының улы түтін жөніндегі ой-пікірі аз болған жоқ .Олардың көбісі смогтың пайда болу себебін көліктерден завод- фабрикалардан көреді. Бұндай ахуал бола тұрса да ,олардың көбісі жеңіл көліктен бас тарта алмайды екен. Зерттеу барысында мен шет елден келген корей қызын кездестірдім. Аз уақытқа келсе де, Алматыдағы ауа ластығының жоғары екенін аңғарған қыз өз ойымен бөлісті. Кешке үй ішімен серуенге шыққанда аспанның бұлыңғыр көкшіл тұман екенін көрген ол таң-тамаша болыпты .Тіпті жұлдыздарды айқын көре алмайтындығын жасыра алған жоқ .Кореяда аспан әлдеқайда ашық екенін айтып қалды. Өз тұрғындарымыздың үлкен буыны көлік санын азайту туралы ой қосты. Біз жас та болса экология саласында оқитын студенттің пікіріне ризa болдық Оның ойынша 1968 жылы Лондондағы түтін шығаратын өндіріс орындарында ауа тазалығын реттейтін <<Биік мұржа. Таза ауа актісі>> іске асты. Нәтижесінде зауыттардың түтін шығаратын мұржалары биіктетілді. Осылайша қалаладағы таза ауа мәселесі шешім тапты. Қазіргі кезде Лондонда қоршаған ортаны қорғау саясаты жөнге келгендіктен, смог деген кесапат құрыған. Тек өткен кездің еншісін- дегі апат ретінде қалды деп айтты Қала басшыларының улы түтінге селқос қарайтындығына қатты реніш білдірді ол Егерде біздің елде осылайша биік мұржа орнатып шара қолданса ауаның тазаруына үлкен үлес болар еді-дейд.і
Баласымен серуеге шыққан жас ананы да кездестіріп қалдық .Ол өзінің жас сәбиі үшін қатты аландайтындығын айтты Қала көліктерінің шаңы адам төзгісіз сондықтан ауылға барып тұрып, шаң ауадан дем аламыз дейді-ол .
Өзіміздің мектеп дәрігері Марья Михайловнадан да сауалнама жүргізуді жөн көрдім .Біздің мектепте астмамен ауыратын бала тіркелмеген алайда болған .Әрине астмамен ауыратын оқушының қала мектебінде оқуы қиынға соғар еді. Алайда аллергиямен ауыратын бала саны адам қуантарлық емес .Қазіргі таңда көп адамдардың шаң тозаңға деген аллергиясы бар. Кейбіреуінің ауруы қарапайым түрде болса кейбіреуінікі асқынған болады екен .Бұл аурудың көрсеткіші қала тұрғындарының арасында күрт өсуде .
Ауа тазалығы, адамдардың денсаулығы үшін күрес әрбір кәсіпорын мен цехта да тиімді жүргізіліп келеді. Мысалы, Алматы үй құрылысы комбинаты бойынша ауаға күн сайын шығарылатын зиянды заттардың мөлшері 75% қысқартылды. Шымкент қорғасын заводында шаң тұтқыштар мен технологиялық газды өңдеу және тазарту қондырғыларын салуға қыруар қаржы жұмсалып, адамдардың жұмыс істеуіне қолайлы жағдай туғызылған. Үстіміздегі жылдың жеті айы ішінде барлығы 144 кәсіпорынның жұмысына <<жақсы>> деген баға берілді.
Республикада сағатына 19 миллион текше метр шаңды сорып алатын жаңа қондырғылар іске қосылды. Ауаны ластауға себепші болып отырған Алматы қаласындағы 72 ұсақ пештер жабылып, олардың орнына электр энергиясымен және газбен жылытатын жүйелер орнатыл-ы. Ал, Жамбыл Шымкент қалаларында үйлерді табиғи газбен жылыту көптен бері жүзеге асырылып келеді.
Қорытынды:
Смогтың салдарынан болатын шығандар мен адам денсаулығына төнетін қауіпті ойласақ, оның алдын алу әлде қайда пайдалы екендігін аңғаруға болады. Бірақ ол билік тарапынан жүргізілетін қоршаған ортаны қорғау саясатына тікелей байланысты. Алматыдағы жағдайды мысал ретінде қарастырайық. Ескі автокөліктерден бөлінетін зиянды газдардың зияны өте көп. Ондай автокөліктердің пайдасынан зияны басымырақ. Ауру адамдардың емделуге жұмсайтын шығындары мен мемлекеттен бөлінетін қыруар қаржының біраз бөлігіне Алматы қаласында қатынайтын жаңа автобустарды сатып алуға болар еді ғой. Ал ол қала басшылығы мен министрліктерді шешетін мәселесі.
Осындайда <<Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде>> деген халық мақалы еске түседі. Ауаның ластану мәселесі тек қана берен-саран елдердің ғана мәселесі десек, қателік болар еді. Ауаның тазалығы үшін барлық ел жауапты. Өйткені ауа бәрімізге ортақ. Әр елдің жеке аспаны болса да ауасы болмайды.
Шанхайлықтар қоршаған ортаны күн сайын 10 мың тонналық қоқысқа көмсе, 700-ге тарта өндірістік кәсіпорынның қалдықтары Шанхайдың экологиясын нашарлатып - ақ жіберген. Шанхайлықтар, Шанхайды әлемдегі ең таза қалалардың біріне айналдыруды мақсат етіп, дереу көгалдандыруға кіріскен. Жасыл - желек қала аумағының 35 пайызын құраған. Демек, 17 миллион қала тұрғынының әрбіріне 9,2 шаршы метрлік көгалдандырылған лаңқай тиеді деген сөз.Қаланың экологиялық ахуалын жақсарту мақсатындағы шараларға бірнеше миллиард доллар бөлінген. Такси мен автобустарды жанар - жағармайдан газға көшірген. Қоршаған ортаға зиянын тигізген кәсіпорын болсын, адам болсын, оларға қала басшылығының үкімі ауыр, қомақты айып салады, тіптен қала көшесінде түкіруге тиым салған.Міне, осы іс-шарадан соң Шанхай қытайдың ең таза қаласы деп танылып, Қытай үкіметі "Экологиялық - жасыл бақша"- деп тауып, арнайы марапаттаған. Міне, осыдан неге үлгі алмасқа? Үкімет тарапынан арнайы қолдау көрсетіліп, Экологиялық таза қалаларымызды дәріптеп, мадақтап отырса, әрине, қалаларымз экологиясын тазартуға ұмтылып, араларында бәсекелестік туатын еді. Автокөліктердің шығаратын улы газдармен күрес жүргізу өте қиын. Себебі мына шараларды да іске асыру қажет: ауыр жүк машиналардың қаланың ішімен жүруге тыйым салу, бір маршутпен жүретін бірнеше автобустардың шоғырлануына жол бермей, бензинмен жүретін көліктердің ауаға шығаратын газдарын ұстап қалатын бақылап-реттегіш қондырғыларды пайдалану, сондай-ақ барлық жеңіл, жүк және қоғамдық автокөліктерді газға көшіру тиімді. Ол үшін қаланың іші мен сыртындағы жанармай құю бекеттерін жауып, олардың орнына газ құю бекеттерін орнату қажет.Газды пайдалану өте тиімді, себебі одан ауа ластанбайды және оны қолдану өте арзанға түседі. Алматыда негізінен метро, троллейбус пен трамвайды кеңінен пайдаланған тиімді. Қалада салынып бітпей жатқан метро келешекте жұмыс істейтін болса, онда Алматыдағы көліктердің жұмыстары айтарлықтай жақсаратын болар еді.Соңғы кезде, алматы шаһарында кемтар баллардың дүниеге келуі. Тыныс алу, өкпе дерттерінің көбеюі ауаның ластануынан болып отыр. Сондықтан барлығын қазірден бастап қолға алмасақ ертең кеш болады. "Таза - ауа жанға дауа". Ендеше,туған қаламыз тек қана экологиялық таза тұғырдан көрінсін десек бәріміз бірге ат салысайық!
3.2. Сауалнама нәтижесі:
Үлкен орта және кіші буындағы қала тұрғындарына сұрақ қойып пікірлерін білдік.
Нәтижесінде Алматыдағы смог жағдайы ауыр ма? сұрағына улкен буындағы адамдар толығымен ия деп жауап берді
Екінші сұрақ: смог денсаулыққа әсер етеді деп ойлайсыз ба?
Үлкен буындағы тұрғындардың 90%
Орта буындағы тұрғындар 80%
Кіші буындағы тұрғындар 60% ия деп жауап берді.
Денсаулықтары нашарлаған үлкен буындағы тұрғындар улы түтіннің денсаулыққа қатты әсер ететінен хабардар екен.
Үшінші сұрақ: қалай ойлайсыз смогқа қатты не әсер етеді?
Үлкен буындардың ойынша автобус троллейбус,орта буындағылар завод-фабрикалар
кіші буындағы жас жеткіншектер жеңіл көліктер деп ойлайды екен.
Төртінші сұрақ: жеңіл көліктен бас тарта аласыз ба?
Бұл сұрақта кіші буындағы тұрғындар белсенділік көрсетіп ия деп жауап берді.Жеңіл автокөліктен бас тарта алмайтын орта буындағы тұрғындар жоқ деп үзілді кесілді айта алды,үлкен буын 50 де 50 жауап берді.
Бесінші сұрақ: ауаны тазартуға үлес қосасыз ба?ағаштар егесіз бе?сұрағына орта буындағы тұрғындардың 70% ия деп жауап берді.Бұл қуантарлық жауап болса да смогтың жойылуына көп әсер ете алмас.Себебі біз таулы аймақта өмір сүреміз. Географиялық орнымыз бойынша шаң ауа тек жасыл өсімдік үстінде тұрып қалады.
Кіші буын төртінші орта буын бесінші үлкен буын екінші сұраққа белсенді жауап берді.

Сауалнама

Үлкен буын

Ортаңғы буын

Кіші буын
Алматыдағы смог жағдайы ауыр ма?
Ия- 10
Жоқ-0

Ия-8
Жоқ-2
Ия-7
Жоқ-3
Смог денсаулыққа әсер етеді деп ойлайсыз ба?
Ия-9
Жоқ-1
Ия-8
Жоқ-2
Ия-6
Жоқ-4
Қалай ойлайсыз смогқа қатты не әсер етеді?
a)Жеңіл көліктер
b)Автобустроллейбус
c)Завод-фабрикалар

a)-3
b)-4
c)-3
a)-2
b)-3
c)-5
a)-4
b)-3
c)-3
Көлікпен жүруден бас тарта аласыз ба?
Ия -5
Жоқ-5
Ия-3
Жоқ-7
Ия- 6
Жоқ- 4
Ауаны тазартуға үлес қосасыз ба?Ағаштар егесіз бе?
Ия-4
Жоқ-6
Ия-7
Жоқ-3
Ия-5
Жоқ-5

Пайдаланған әдебиет
↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. - Алматы, Мектеп, 2002.
↑ <<Қазақстан>>: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев - Алматы <<Қазақ энциклопедиясы>> Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9