Сабақ жоспары :: Әртүрлі
Файл қосу
Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы
Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны
16. 10-сыныпқа арналған <<Абайтану>> курсы оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады.
17. Кіріспе. Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла-1сағат, Абай өмір сүрген дәуірдің ерекшелігі. Ақынның келешек ұрпаққа арнаған адамгершілік жайлы өсиеттері. Қазіргі кездегі Абай ілімінің өзектілігі.
18. <<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>> тарауын оқытуға -2 сағат бөлінген:
1) абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар, әлеуметтік-саяси идеялар, Ғ.Тоғжанов, Н.Төреқұлов, І.Қабылов, С.Мұқанов, Е.Смайылов, З.Шашкин, т.б. Абай еңбектеріне қатысты зерттеулері, ой- пікірлері.
19. <<Абай шығармаларындағы білім, өнер тақырыбы>> тарауын оқытуға -6 сағат бөлінген:
1) ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндес келетіндігі, Абайдың өнер, еңбек, талап, ықылас-ынта, қайрат-қажыр, терең ой, т.б. адами қасиеттер турасындағы ой тұжырымдары;
2) <<Талапты ерге нұр жауар>> -2 сағат, отыз екінші қарасөзіндегі ғылым, білім үйренудің мақсатын айқындауы, ғылым-білімді іске жарату, оны ақиқат мақсатпен үйренуге назар аударуы, хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөніндегі танымы.
3) <<Еңбек етсең ерінбей>> -1 сағат, отыз үшінші қарасөзінде қазақтың қолы өнерлі адамын Абайдың әулие санауы, жастарға артық ісмерлер іздеп, өнер арттыруды, түзден өнер іздеуге бағыт-бағдар көрсетуі, қолөнерді дамытуға кері әсер ететін талапсыздық, еріншектік, мақтаншақтық, тамыршылдық кеселдерінен сақтануды айтуы;
4) <<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі-2 сағат, өлеңнің идеясы, өлеңге қойған эстетикалық талабы, ақындықтың мұрат-мақсаты туралы, поэзияның қоғамдық мәні мен міндетіне зор маңыз беруі, аят, хадис, бәйітсымал, мешіт, мінәжат, уәли сынды дін деректерімен өлеңнің бағасын халық ұғымына түсінікті етіп айтып беруі, сөздің асылы ретінде поэзияны жоғары бағалауы;
5) <<Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін>> өлеңі- 1 сағат, поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның <<өлеңі бар, өнерлі інілеріне>> жөн-жоба көрсетуі.
20. <<Безендіріп жер жүзін тәңірім шебер>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) Абайдың табиғаттың көркем көріністерін жырлайтын лирикалық туындылары, табиғат құбылыстарын күнделікті өмірмен, адамдардың күнкөріс, іс-әрекетімен, көңіл-күйімен астастыра суреттеу шеберлігі;
2) Табиғат лирикасы-3сағат, <<Желсіз түнде жарық ай>> өлеңінде ақынның түнгі табиғат көріністерінің әсем суретін поэзия тілімен өрнектеуі, ақын кейіпкерлерінің сезім толқыныстарын табиғат құбылыстарымен астастыра бейнелеуі.
3) <<Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай>> өлеңіндегі Абайдың өз тұсындағы қоғамдық, тұрмыстық жүйеге көзқарасы, елдің шаруашылық әрекеті, тіршілік тәсілі, табиғат қабағын баққан мінезін суреттеу шеберлігі,
4) <<Көлеңке басын ұзартып>> өлеңінде ақынның адам көңіл күйін шебер суреттеуі, ақынның тыңдаушысын таппай қапаланған шағындағы сезім толғанысы, ақынның философиялық ой түйіні;
5) Абайдың қарасөздеріндегі еңбек туралы таным мен толғам - 2 сағат, отыз жетінші қарасөзіндегі Абайдың дүниетанымдық көзқарастары, адам болмысы жайындағы танымы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды түсіндіруі, ақынның көңілде жүрген көрікті ойларын мақал-мәтел етіп өрнектеуі;
6) <<Малға достың мұңы жоқ, малдан басқа>> өлеңі-2 сағат, ақынның адал еңбекпен мал табуды насихаттауы, ар-ұяттан безген тойымсыз би, болыстарды шенеуі, адамның үш асыл қасиеті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек деген ой түйіні;
7)<<Түбінде баянды еңбек егін салған>> өлеңіндегі ақынның жас ұрпақты еңбек етуге, отырықшылдыққа шақыруы, оқу оқып, білім алуға, білімін халықтың қажетіне жаратуға үндеуі.
21. <<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>> тарауын оқытуға - 6 сағат бөлінген:
1) Абайдың билік, ел басқару, қоғамдық құрылыс, халық тарихына қатысты қайраткерлік қажыр танытып, азаматтық үнін естіртуі;
2) <<Би екеу болса, дау төртеу болады>> -2 сағат, үшінші қарасөзіндегі халық мүддесіне қызмет ету жөніндегі пікірлері, биліктің құрылымы жөнінде ой айтуы, үшінші сөздің көсемсөз (публицистика) жанрына жататындығы, ақынның саяси-әлеуметтік болмыс туралы толғанысы;
3) <<Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да>> өлеңі-4 сағат, өлеңнің идеялық мәні, Абайдың қазақ қоғамындағы әділетсіздік, зұлымдық іс-әрекеттер жайындағы ойлары, алуан түрлі адамдардың психологиясын суреттеу шеберлігі;
4) <<Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман>> өлеңінде Абайдың сол дәуірдегі қоғамдық-әлеуметтік топтардың іс-әрекетін әшкерелеуі, еңбексіздікті, алармандық мінез-құлықтарды сатира тілімен сынауы, ақынның алдамшылық, жәдігөйлік, айлакерлікке қатысты байламы, өлеңдегі түйінді ой;
5) <<Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап>> өлеңіндегі ақынның өрелі ойы, ел жағдайы туралы ой қорытуы, ақынның қосанжар өмір құбылысын салыстыруы, ақынның айтқалы отырған негізгі ойы;
6) <<Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек>> өлеңіндегі ақынның дүние, әлем туралы танымы, заман сырын, адам құлқын философиялық таразылауы, ой қуып, ақылға еру хақында, өлеңдегі өмір құбылыстарын суреттеу ерекшелігі, әлеуметтік өмірдің шынайы суреттері, адамгершілік, әділеттілік мәселелері.
22. Сыншыл, сатиралық мазмұндағы шығармаларын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) ақын сынының негізгі объектісі мен тақырыбы, Абайдың өз заманындағы қоғамдық қайшылықтарды, ел билеу жүйесін, ұлық, болыс, би, т.б. пысықтардың жемқорлық айла-амалдарын әшкерелеу шеберлігі;
2) <<Улы сия, ащы тіл>>-1 сағат, он бірінші қарасөзіндегі ант, серт, ұят, адалдық ұғым-түсініктері, жағымсыз мінез, қылықтарды сынауы, ұлықтардың қарапайым жұртты алдап, ел ішіндегі бұзақыларды тыймауының салдары неге әкеліп соқтыратыны жайында айтқан пікірлері;
3) <<Адасқанның алды жөн, арты соқпақ>> өлеңіндегі әлеуметтік маңызы бар мәселелерге сыншылдықпен қарауы, әлеуметтік теңсіздік туралы ойлары, ел үстінен күн көрген алаяқ би, болыстарды, мал-мүліктің буына семірген байлар мен патша әкімдерін сынауы;
4) <<Байлар жүр жиған малын қорғалатып>> өлеңінде пысықтардың, қу мен сұмдардың елге салған лаңын айтуы, адал еңбекті, тыныштықты сақтау жайындағы пайымы, заман келбетін, әлеуметтік қайшылықты сипаттауы, адал еңбек еткен малды байларды жем етіп жүрген атқамінер әкімсымақ, қу пысықтарды шенеуі;
5) <<Сабырсыз, арсыз, еріншек>> өлеңіндегі адамгершілік қасиеттерден ада адамдардың іс-әрекеті туралы ойлары, адам психологиясының келеңсіз жақтары, аярлық мінезі жайындағы тұжырымдары, ақынның әлеуметтік, саяси көзқарасы.
23. Абайдың аудармаларын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
1) Абайдың Лермонтовтан аударған <<Тұтқындағы батыр>>, <<Өзіңе сенбе, жас ойшыл>> өлеңдері, орыс классиктерімен үндестігі, аудармашылық шеберлігі, көркемдік қиял, еркін аударма, аудармаларындағы ұлттық бояу нақыштар, қоғам мен заман сырының мән-мағынасы, ақын аудармаларының негізгі тақырыбы.
24. Поэмаларын оқытуға - 3 сағат бөлінген:
1) <<Масғұт>> поэмасы-2 сағат, поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
2) <<Әзім әңгімесі>> дастаны-1 сағат, <<Әзім әңгімесі>> поэмасының <<Мың бір түн>> хикаяларымен үндестігі, Абайдың поэмасына желі, арқау болған уақиғалар, поэманың аяқталмағандығы, шығыстық хикаяларды ақын өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға пайдаланып, көпке үлгі етуді мақсат еткендігі.
25. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.
4. Оқу пәнінің 11-сыныптағы білім мазмұны
26. Кіріспе. <<Абайтану>> курсы туралы түсінік-1сағат. Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі.
27. Қазіргі абайтану мәселелерін оқытуға - 1 сағат бөлінген:
1) абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы. Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
28. <<Білімдіден шыққан сөз>> тарауын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
1) Абайдың оқу, білім, ғылым турасындағы туындыларының тақырыбы мен идеясы, ақын шығармашылығының зор қоғамдық, танымдық маңызы;
2) <<Өзіңнен өзің есеп ал>>, он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
3) Отыз бірінші қарасөздегі ақынның педагогтік, ұстаздық жөніндегі ой-пікірлері, есітіп білгенді есте сақтау тәсілдері, ой кеселдерінен сақтанудың жолдары турасындағы ойлары.
29. <<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) үлкен адамгершілік, қайраткерлік, оқымыстылық биікке көтерілген ақынның тұтас халыққа арнап айтқан үндеуі;
2) <<Осы мен өзім - қазақпын>> -1 сағат, тоғызыншы қарасөзіндегі қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
3) <<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі-1 сағат, өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
4) <<Жақсылық ұзақ тұрмайды>> өлеңі -1 сағат, қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
5) <<Бөтен елде бар болса>> өлеңінде қазақ қауымында етек алған атқамінерлер арасындағы бас араздық, бақастық көріністерін сынауы, <<Нанымы жоқ, анты бар>> деген жолдағы жинақтаушылық сипаттағы ой тұжырымы;
6) <<Сегіз аяқ>> өлеңі-2 сағат, Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
7) <<Ішім өлген, сыртым сау>> лирикалық өлеңіндегі ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі;
8) <<Қажымас дос халықта жоқ>> өлеңі -1сағат, Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
9) Жиырма екінші қарасөзіндегі ақынның қалыптасқан қоғамдық, саяси жүйеге сыни көзқарасы, қазақ тұрмысының әлеуметтік құрылымы туралы пікірі, бай, мырза, би, болыс, есті кісі, ғаріп-қасар, қу мен сұм ұғым-түсініктері хақындағы философиялық пайымдаулары, аталмыш қарасөздің танымдық, тәрбиелік мәні.
30. <<Абай - сатирик>> тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) <<Болыс болдым, мінеки>>, <<Мәз болады болысың>> өлеңдері, билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, болыс, ояз, ел туралы ой-толғаныстары, жағымпаз болыстың портреті, іс, оқиға желісін болыстың өз атынан баяндау тәсілі, болыстың іс-әрекет, мінез-құлқын, психологиясын бейнелеу шеберлігі, патшадан шен таққан болыстардың халық үстінен байыған дүниеқоңыз, шенқұмар мінездерін әшкерелеуі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, ақынның билеушілер мінезін суреттеудегі шеберлігі, ақын өмір сүрген дәуірдегі тарихи факторлар, заманның кемшілік-қайшылықтары, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм;
2) <<Көзінен басқа ойы жоқ>> өлеңіндегі ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
3) <<Менсінбеуші ем наданды>> өлеңіндегі надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ұлттың бойындағы мерез мінезбен күресуден қажыған ақынның қамығып, қынжылуы, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы, өлеңде айтылған ақынның өзекті ойы, ақынның надандық пен қараңғылыққа қарсылық білдірген жан айқайы;
4) <<Бойы бұлғаң>> сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы, ел ішін дендеп кеткен өсек, өтірік, ұрлық, пәлеқор-жалақорларды <<улы сия, ащы тілмен>> шенеуі, ақынның туған елінің тоқыраған тағдырына кейіген кекті үні;
5) қырық бірінші қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
31. <<Махаббатсыз дүние бос>> тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) Абай өлеңдеріндегі махаббат, ғашықтық сезімі, сүйіспеншілік тақырыбы, махаббат лирикасына жататын өлеңдеріндегі философиялық ой толғамдары;
2) <<Қор болды жаным>>, <<Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол>> өлеңдері, лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары;
3) <<Сен мені не етесің>> өлеңіндегі ақынның жастық шақ, махаббатқа толы күндері туралы түйінді ойлары мен пікірлері, өлеңнің құрылымдық өлшемі, ерекшелігі;
4) <<Білектей арқасында өрген бұрым>> өлеңінде қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
5) <<Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы>> атты лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
6) <<Қызарып, сұрланып>> өлеңінде ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
32. <<Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) ақын шығармаларындағы исламдық дүниетаным және Алланы тану туралы философиялық ойлары, Абайдың діни танымы;
2) Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай - 2 сағат, Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
3) Абайдың <<Толық адам>> философиясы -1 сағат, Абайдың толық адам туралы ойы <<Ғылым таппай мақтанба>> өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
4) Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі-2 сағат, <<Лай суға май бітпес қой өткенге>> өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
5) <<Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес>> лирикасындағы табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
6) жетінші қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
7) отыз сегізінші қарасөзінің негізгі идеясы Алла, Адам хақында, Алла тағала болмысы, ақынның хақиқат туралы ойы, өлшеулі мен өлшеусіздік ұғымы, пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер турасындағы ой толғамдары;
8) қырық үшінші қарасөзіндегі жибили және кәсиби ұғым-түсініктері, жан қуатының үш элементі жайындағы философиялық көзқарастары, ақынның дүниені, болмысты тануы, Абайдың хауас туралы көзқарасы, хауас ұғымының Абай шығармаларындағы көрінісі, ішкі-сыртқы сезім түйсіктері, ақын Алланың бойындағы сегіз сипатқа өз жанынан екі сипат қосып (әділет, рахым) 10 сипатқа айналдырып, хауас ретінде тануы;
9) <<Осы үш сүю болады имани гүл>> -2 сағат, Абайдың қазақ қауымының рухани жағынан іштей тазарып, ұстанар жолының сенімді бағыт-бағдарын көрсету, ақынның ішкі нанымы, адамшылық жолындағы үгіт пен мораль философиясы жайлы танымы, Алланы сүю, адамзатты сүю, хақ жолын сүю <<Иманигүл>> философиясының негізі болатындығы туралы.
33. <<Қазақтың бас ақыны>> тарауын оқытуға - 5 сағат бөлінген:
1) Абайдың өнегелі, өрнекті сөздерін тегіс тану, білу - абыройлы борыш, қасиетті парыз, А.Байтұрсынұлының <<Қазақтың бас ақыны>> деген мақаласының абайтанудағы орны;
2) Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы-2 сағат, Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
3) Абайдың ақындық мектебі -2 сағат, Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
4) Абайдың ақындық дәстүрін жалғастырушы ақындар -1 сағат, ақынның әдебиеттегі дәстүрін ілгері дамытқан ақындар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, т.б.
34. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.
5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
35. 9-сыныптың соңында оқушылар:
1) абайтанудың қазіргі уақыттағы өзектілігін, рухани қажеттілігін түйсінулері;
2) Абайды оқу, түсіну, жұртқа танытудағы басты мақсат пен міндеттерді білуі;
3) ақынның қазақтың халықтық өлең-жырларынан, ертегі, қисса, аңыз әңгімелерінен үйренгендігін білуі;
4) ақын шығармашылығына шығыс, батыс, орыс әдебиеттерінің тигізген игі ықпалын білуге;
5) ақын аудармаларының қазақ әдебиетін көркем ой оралымдарымен байытқандығын білуі;
6) абайтану ғылымының негізін салушылар мен оның қалыптасу кезеңдерін және алғашқы зерттеушілердің еңбектері жайында білуі;
7) ақын шығармашылығындағы шығыс, батыс, орыс әдебиеттеріне қатысты күрмеуі қиын мәселелерді білуі;
8) ақын шығармаларының басылымдары мен оған ықпал еткен адамдар хақында білуі;
9) Абайдың ғылым, білім тақырыбына жазған өлеңдерінің, қарасөздерінің басты идеясын және философиялық көзқарастарындағы тағылымдарын түсіне білуі;
10) ән мен күй өнері жайындағы толғанысын және эстетикалық талғамын білуі;
11) поэмаларының тақырыбын, көркемдік-идеялық маңызын, тәлім-тәрбиелік мәнін, көркемдік ерекшеліктерін білуі;
12) ақын шығармаларының көркем-образдылық қасиеттерін талдай білуі тиіс.
36. Оқушылардың <<Абайтану>> курсы бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
1) ақын шығармаларын жазудағы суреткерлік шеберліктерін білуі;
2) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларының тақырыптық және идеялық көркемдік негіздерін, мән-мағынасын талдап, суреткерлік шеберліктерін айқындай білуі;
3) ақынның поэзияның қоғамдық мәні мен маңызына қойған биік талабын білуі;
4) Абайдың қазақтың сөз өнерін тың ой оралымдарымен байытып, ұлттық көркем ойды дамытудағы көшбасшылық рөлін білуі;
5) өлеңдері мен қарасөздерінің арасындағы өзара үндестікті түсіне білуі;
6) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларындағы авторлық ұстанымдардың маңызын көрсете білуі тиіс.
37. 10-11-сыныптардың соңында оқушылар:
1) ақын өмір сүрген дәуірді және халық ауыз әдебиеті шығармаларын оқып, үлкендерден естіп, жадына тоқығандығын білуі;
2) шығыс, батыс және орыс әдебиеттерінің інжу-маржандарын оқып танысқандығын білуі;
3) ақын мұраларының зерделенуі мен абайтану ғылымының қалыптасу тарихын, кезеңдерін білуі;
4) ғұлама ойшылдың ғылым, білім, өнер, ел билеу, тарих, қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл күй, табиғат көрінісі, махаббат, діни таным тақырыбында және сыншылдық көзқараста жазылған философиялық қарасөздерінің, өлеңдерінің, поэмаларының, аудармаларының мән-мағынасын, маңызын түсінуі;
5) ақынның ән мен күй өнері хақындағы пайымдауларын түсінуі;
6) қазіргі абайтану ғылымының даму бағыттарын, абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы екендігін білуі;
7) Абайдың <<Толық адам>> философиясы мен <<Иманигүл>>, <<Хауас>>, <<Жәуанмәртлік>> ілімдері туралы білулері:
8) ұлы ақынның философиялық ақыл-нақыл сөздерінің маңыздылығын, мән-мағынасын түсінуі;
9) ақынның қазақ поэзиясына енгізген жаңалығын, аудармашылық шеберлігін танып білуі;
10) абайтану бойынша курс жұмыстарын, ғылыми жобалар жаза білуі;
11) абайтануға қатысты ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей білуі;
12) оқушы өзіне қажетті материалдарды интернет арқылы тауып, пайдалана білуі;
13) Абай атымен байланысты ғылым және өнер ордаларымен шығармашылық қарым-қатынасқа түсе білуді меңгерулері тиіс.
38. Оқушылардың <<Абайтану>> курсы таңдау пәні бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
1) Абай шығармаларының зерттелуін және ақынның өлең, қарасөз, поэма жазудағы суреткерлік өнері мен аударма жасаудағы шеберліктерін білуі;
2) өлеңдері, қарасөздері, поэмалары, аудармаларының тақырыбын, идеялық негізін, маңызын талдай отырып, суреттеу шеберлігін айқындай алуы;
3) философиялық тұрғыдан жазылған қарасөздерінің тақырыптарын, ондағы авторлық ұстанымдарды және маңызын көрсете білуі;
4) ақын аудармаларының ұлттық көркем ойды байытып, шағын уақиғалы поэма жазудағы шеберлігін білуі;
5) Абай өлеңдерін талдай отырып, суреткерлік шеберлігін, ақындық қуатын, көркемдік шешімін, қазақ өлеңіне енгізген жаңалығын айқындай білуі тиіс.
39.Оқуға ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1) Абай <<Шығармаларының екі томдық толық жинағы>> Алматы <<Жазушы>> 2005 ж;
2) М.О.Әуезов Абай Құнанбаев <<Монография. Мақалалар, зерттеулер>> Алматы <<Санат>> 1995 ж;
3) М.Бейсенбаев <<Абай және оның заманы>> Алматы <<Жазушы>> 1988 ж;
4) Тұрсын Жұртбай <<Құнанбай / Тарихи және әдеби тұлға/>> Алматы <<Алаш>> 2004 ж;
5) М.О.Әуезов <<Абайтанудан жарияланбаған материалдар>> Алматы <<Ғылым>> 1988 ж;
6) М.О.Әуезов <<Абай жолы>> 4 том, Алматы <<Жазушы>> 2007 ж;
7) Абай туралы естеліктер, Семей 2010 ж;
8) Қ.Мұқамедханов <<Абайдың ақын шәкірттері>> Алматы 1994 ж;
9) Ұ.Әбілдаұлы <<Абайды оқу әліппесі>> Алматы <<Рауан>> 1994 ж;
10) М.Мырзахметұлы <<Абай жүрген ізбенен>> Алматы <<Қазақстан>> 1985 ж;
11) Б.Байғалиев <<Абай өмірбаяны мұрағат деректерінде>> Алматы <<Арыс>> баспасы, 2001 ж;
12) <<Абай энциклопедиясы <<Атамұра>> 1995 ж;
13) М.О.Әуезов және Абайтану проблемалары, Алматы, 1982 ж;
14) Қ.Мұқамедханов <<Абай мұрагерлері>> Алматы <<Атамұра>> 1995 ж;
15) М.Мырзахметұлы <<Әуезов және Абай>> Алматы <<Қазақстан>> 1997 ж;
16) М.О.Әуезов <<Абайды білмек парыз ойлы жасқа>> Алматы <<Санат>> 1997 ж;
17) Абайтану тарихы, Алматы, 1994 ж;
18) Қ.Өмірәлиев Абай афоризмі;
19) М.Мырзахметұлы <<Абайды оқы, таңырқа>>, <<Ана тілі>> 1993 ж;
20) Т.Қожакеев <<Абай-сатирик>> <<Білім>> қоғамы, 1970 ж;
21) Қ.Мұқамедханов <<Абай шығармаларының текстологиясы жайында>> Қаз.Мем.КӘБ, 1959 ж;
2) Абай тілінің сөздігі <<Ғылым>> 1968 ж;
23) Т.Тәжібаев <<Абай Құнанбаевтың философиялық, психологиялық және педагогикалық көзқарастары>> Қаз.Мем.КӘБ, 1957 ж;
24) К.Шаймерденова <<Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары>> <<Рауан>> 1990 ж;
25) Республикалық <<Абай>> журналы.
<<Абайтану>> курсы 10 <<а>> -сынып
№
Тақырыбы
Құзыреттілігі
Сағат саны
Өтілетін күні
1
Кіріспе.
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла
Абай өмір сүрген дәуірдің ерекшелігі. Ақынның келешек ұрпаққа арнаған адамгершілік жайлы өсиеттері. Қазіргі кездегі Абай ілімінің өзектілігі.
1
2
<<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>>
<<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>>
абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар, әлеуметтік-саяси идеялар, Ғ.Тоғжанов, Н.Төреқұлов, І.Қабылов, С.Мұқанов, Е.Смайылов, З.Шашкин, т.б. Абай еңбектеріне қатысты зерттеулері, ой- пікірлері.
1
3
<<Абай шығармаларындағы білім, өнер тақырыбы>>-6
Ақынның қарасөздері
ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндес келетіндігі, Абайдың өнер, еңбек, талап, ықылас-ынта, қайрат-қажыр, терең ой, т.б. адами қасиеттер турасындағы ой тұжырымдары;
1
4
Талапты ерге нұр жауар>> -
отыз екінші қарасөзіндегі ғылым, білім үйренудің мақсатын айқындауы, ғылым-білімді іске жарату, оны ақиқат мақсатпен үйренуге назар аударуы, хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөні11ндегі танымы.
1
5
<<Еңбек етсең ерінбей>>
Отыз үшінші қарасөзінде қазақтың қолы өнерлі адамын Абайдың әулие санауы, жастарға артық ісмерлер іздеп, өнер арттыруды, түзден өнер іздеуге бағыт-бағдар көрсетуі, қолөнерді дамытуға кері әсер ететін талапсыздық, еріншектік, мақтаншақтық, тамыршылдық кеселдерінен сақтануды айтуы;
1
6
<<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі
өлеңнің идеясы, өлеңге қойған эстетикалық талабы, ақындықтың мұрат-мақсаты туралы, поэзияның қоғамдық мәні мен міндетіне зор маңыз беруі,
1
7
<<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі
аят, хадис, бәйітсымал, мешіт, мінәжат, уәли сынды дін деректерімен өлеңнің бағасын халық ұғымына түсінікті етіп айтып беруі, сөздің асылы ретінде поэзияны жоғары бағалауы;
1
8
<<Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін>>
поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның <<өлеңі бар, өнерлі інілеріне>> жөн-жоба көрсетуі.
9
<<Безендіріп жер жүзін тәңірім шебер>> тарауын оқытуға - 7 сағат
Абайдың табиғат лирикасы
Абайдың табиғаттың көркем көріністерін жырлайтын лирикалық туындылары, табиғат құбылыстарын күнделікті өмірмен, адамдардың күнкөріс, іс-әрекетімен, көңіл-күйімен астастыра суреттеу шеберлігі;
1
10
<<Желсіз түнде жарық ай>>
ақынның түнгі табиғат көріністерінің әсем суретін поэзия тілімен өрнектеуі, ақын кейіпкерлерінің сезім толқыныстарын табиғат құбылыстарымен астастыра бейнелеуі.
1
11
<<Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай>>
Абайдың өз тұсындағы қоғамдық, тұрмыстық жүйеге көзқарасы, елдің шаруашылық әрекеті, тіршілік тәсілі, табиғат қабағын баққан мінезін суреттеу шеберлігі,
1
12
<<Көлеңке басын ұзартып>>
ақынның адам көңіл күйін шебер суреттеуі, ақынның тыңдаушысын таппай қапаланған шағындағы сезім толғанысы, ақынның философиялық ой түйіні;
1
13
Абайдың қарасөздеріндегі еңбек туралы таным мен толғам - 2 сағат,
отыз жетінші қарасөзі
Абайдың дүниетанымдық көзқарастары, адам болмысы жайындағы танымы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды түсіндіруі,
1
14
отыз жетінші қарасөзі
ақынның көңілде жүрген көрікті ойларын мақал-мәтел етіп өрнектеуі;
1
15
<<Малға достың мұңы жоқ, малдан басқа>> өлеңі-
ақынның адал еңбекпен мал табуды насихаттауы, ар-ұяттан безген тойымсыз би, болыстарды шенеуі, адамның үш асыл қасиеті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек деген ой түйіні;
1
16
Түбінде баянды еңбек егін салған>>
өлеңіндегі ақынның жас ұрпақты еңбек етуге, отырықшылдыққа шақыруы, оқу оқып, білім алуға, білімін халықтың қажетіне жаратуға үндеуі.
1
17
Қайталау
Эссе <<Адамның үш асыл қасиеті>>
Абай шығармаларына үн қосу
1
18
<<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>> тарауын оқытуға - 6 сағат
<<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>>, 3 қарасөзі
Абайдың билік, ел басқару, қоғамдық құрылыс, халық тарихына қатысты қайраткерлік қажыр танытып, азаматтық үнін естіртуі;
1
19
<<Би екеу болса, дау төртеу болады>>
үшінші қарасөзіндегі халық мүддесіне қызмет ету жөніндегі пікірлері, биліктің құрылымы жөнінде ой айтуы, үшінші сөздің көсемсөз (публицистика) жанрына жататындығы, ақынның саяси-әлеуметтік болмыс туралы толғанысы;
1
20
<<Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да>> өлеңі-4 сағат,
өлеңнің идеялық мәні, Абайдың қазақ қоғамындағы әділетсіздік, зұлымдық іс-әрекеттер жайындағы ойлары, алуан түрлі адамдардың психологиясын суреттеу шеберлігі;
1
21
<<Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман>> өлеңі
Абайдың сол дәуірдегі қоғамдық-әлеуметтік топтардың іс-әрекетін әшкерелеуі, еңбексіздікті, алармандық мінез-құлықтарды сатира тілімен сынауы, ақынның алдамшылық, жәдігөйлік, айлакерлікке қатысты байламы, өлеңдегі түйінді ой;
1
22
<<Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап>> өлеңі
ақынның өрелі ойы, ел жағдайы туралы ой қорытуы, ақынның қосанжар өмір құбылысын салыстыруы, ақынның айтқалы отырған негізгі ойы;
1
23
<<Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек>> өлеңі
ақынның дүние, әлем туралы танымы, заман сырын, адам құлқын философиялық таразылауы, ой қуып, ақылға еру хақында, өлеңдегі өмір құбылыстарын суреттеу ерекшелігі, әлеуметтік өмірдің шынайы суреттері, адамгершілік, әділеттілік мәселелері.
1
24
Сыншыл, сатиралық мазмұндағы шығармаларын оқытуға - 4 сағат
<<Улы сия, ащы тіл>>
он бірінші қарасөзіндегі ант, серт, ұят, адалдық ұғым-түсініктері, жағымсыз мінез, қылықтарды сынауы, ұлықтардың қарапайым жұртты алдап, ел ішіндегі бұзақыларды тыймауының салдары неге әкеліп соқтыратыны жайында айтқан пікірлері;
1
25
<<Адасқанның алды жөн, арты соқпақ>> өлеңі
әлеуметтік маңызы бар мәселелерге сыншылдықпен қарауы, әлеуметтік теңсіздік туралы ойлары, ел үстінен күн көрген алаяқ би, болыстарды, мал-мүліктің буына семірген байлар мен патша әкімдерін сынауы;
1
26
<<Байлар жүр жиған малын қорғалатып>> өлеңі
пысықтардың, қу мен сұмдардың елге салған лаңын айтуы, адал еңбекті, тыныштықты сақтау жайындағы пайымы, заман келбетін, әлеуметтік қайшылықты сипаттауы, адал еңбек еткен малды байларды жем етіп жүрген атқамінер әкімсымақ, қу пысықтарды шенеуі;
1
27
<<Сабырсыз, арсыз, еріншек>> өлеңіндегі
адамгершілік қасиеттерден ада адамдардың іс-әрекеті туралы ойлары, адам психологиясының келеңсіз жақтары, аярлық мінезі жайындағы тұжырымдары, ақынның әлеуметтік, саяси көзқарасы.
1
28
Абайдың аудармалары - 2 сағат
Абай аудармаларына шолу
аудармашылық шеберлігі, көркемдік қиял, еркін аударма, аудармаларындағы ұлттық бояу нақыштар, қоғам мен заман сырының мән-мағынасы, ақын аудармаларының негізгі тақырыбы.
1
29
Лермонтов өлеңдерінен аудармалары
Абайдың Лермонтовтан аударған <<Тұтқындағы батыр>>, <<Өзіңе сенбе, жас ойшыл>> өлеңдері, орыс классиктерімен үндестігі,
1
30
Поэмалары - 3 сағат
<<Масғұт>> поэмасы-
поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
1
31
<<Масғұт>> поэмасы-
поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
1
32
Әзім әңгімесі>> дастаны-1 сағат,
<<Әзім әңгімесі>>
поэманың <<Мың бір түн>> хикаяларымен үндестігі, Абайдың поэмасына желі, арқау болған уақиғалар, поэманың аяқталмағандығы, шығыстық хикаяларды ақын өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға пайдаланып, көпке үлгі етуді мақсат еткендігі.
1
33
Қорытынды
Шығарма, тест
1
34
Қайталау, қорытынды сабақ
Жылдық қорытынды
1
<<Абайтану>> курсы 11 <<б>>-сынып
№
Тараудың атауы
Сабақтың тақырыбы
құзыреттілігі
Сағат саны
Өтетін күні
1
кіріспе
<<Абайтану>> курсы туралы түсінік
Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі.
1
2
Қазіргі абайтану мәселелері
абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы.
Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
1
3
<<Білімдіден шыққан сөз>> - 2 сағат
<<Өзіңнен өзің есеп ал>>,
он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
1
4
Отыз бірінші қарасөзі
ақынның педагогтік, ұстаздық жөніндегі ой-пікірлері, есітіп білгенді есте сақтау тәсілдері, ой кеселдерінен сақтанудың жолдары турасындағы ойлары.
1
5
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> - 7 сағат
<<Осы мен өзім - қазақпын>> -1 сағат, тоғызыншы қарасөзіндегі
қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
1
6
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі
өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
1
7
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі
еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
1
8
<<Жақсылық ұзақ тұрмайды>> өлеңі
қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
1
9
<<Сегіз аяқ>> өлеңі
Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
1
10
<<Ішім өлген, сыртым сау>> лирикалық өлеңіндегі
ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі;
1
11
<<Қажымас дос халықта жоқ>> өлеңі -1сағат
Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
1
12
<<Абай - сатирик>> - 4 сағат
<<Болыс болдым, мінеки>>, <<Мәз болады болысың>> өлеңдері,
билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм;
1
13
<<Көзінен басқа ойы жоқ>> өлеңі
ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
1
14
<<Менсінбеуші ем наданды>> өлеңі
надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы;
1
15
<<Бойы бұлғаң>>
сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы,
1
16
Шығарма <<Қазіргі заман билеушілері қандай?>>
қырық бірінші қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
1
17
<<Махаббатсыз дүние бос>> - 4 сағат
<<Қор болды жаным>>, <<Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол>> өлеңдері,
лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары;
1
18
<<Білектей арқасында өрген бұрым>> өлеңінде
қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
1
19
<<Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы>>
лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
1
20
<<Қызарып, сұрланып>> өлеңі
ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
1
21
<<Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ>> - 7 сағат
Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай
Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
1
22
Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай
Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
1
23
Абайдың <<Толық адам>> философиясы
Абайдың толық адам туралы ойы <<Ғылым таппай мақтанба>> өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
1
24
Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі
<<Лай суға май бітпес қой өткенге>> өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
1
25
Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі
<<Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес>> табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
жетінші қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
отыз сегізінші қарасөзінің негізгі идеясы Алла, Адам хақында, Алла тағала болмысы, ақынның хақиқат туралы ойы, өлшеулі мен өлшеусіздік ұғымы, пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер турасындағы ой толғамдары;
1
26
<<Осы үш сүю болады имани гүл>>
Абайдың қазақ қауымының рухани жағынан іштей тазарып, ұстанар жолының сенімді бағыт-бағдарын көрсету, ақынның ішкі нанымы,
1
27
<<Осы үш сүю болады имани гүл>>
адамшылық жолындағы үгіт пен мораль философиясы жайлы танымы, Алланы сүю, адамзатты сүю, хақ жолын сүю <<Иманигүл>> философиясының негізі болатындығы туралы.
1
28
Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы
Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
1
29
<<Қазақтың бас ақыны>> - 5 сағат
Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы
Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
1
30
Абайдың ақындық мектебі
Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар,
1
31
Абайдың ақындық мектебі
М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
1
32
Абайдың ақындық дәстүрін жалғастырушы ақындар
ақынның әдебиеттегі дәстүрін ілгері дамытқан ақындар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, т.б.
1
33
қайталау
Жыл бойы өткендерін қайталау
1
34
Қорытынды сабақ
Жылдық қорытынды
1
16. 10-сыныпқа арналған <<Абайтану>> курсы оқу пәнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптардан тұрады.
17. Кіріспе. Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла-1сағат, Абай өмір сүрген дәуірдің ерекшелігі. Ақынның келешек ұрпаққа арнаған адамгершілік жайлы өсиеттері. Қазіргі кездегі Абай ілімінің өзектілігі.
18. <<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>> тарауын оқытуға -2 сағат бөлінген:
1) абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар, әлеуметтік-саяси идеялар, Ғ.Тоғжанов, Н.Төреқұлов, І.Қабылов, С.Мұқанов, Е.Смайылов, З.Шашкин, т.б. Абай еңбектеріне қатысты зерттеулері, ой- пікірлері.
19. <<Абай шығармаларындағы білім, өнер тақырыбы>> тарауын оқытуға -6 сағат бөлінген:
1) ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндес келетіндігі, Абайдың өнер, еңбек, талап, ықылас-ынта, қайрат-қажыр, терең ой, т.б. адами қасиеттер турасындағы ой тұжырымдары;
2) <<Талапты ерге нұр жауар>> -2 сағат, отыз екінші қарасөзіндегі ғылым, білім үйренудің мақсатын айқындауы, ғылым-білімді іске жарату, оны ақиқат мақсатпен үйренуге назар аударуы, хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөніндегі танымы.
3) <<Еңбек етсең ерінбей>> -1 сағат, отыз үшінші қарасөзінде қазақтың қолы өнерлі адамын Абайдың әулие санауы, жастарға артық ісмерлер іздеп, өнер арттыруды, түзден өнер іздеуге бағыт-бағдар көрсетуі, қолөнерді дамытуға кері әсер ететін талапсыздық, еріншектік, мақтаншақтық, тамыршылдық кеселдерінен сақтануды айтуы;
4) <<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі-2 сағат, өлеңнің идеясы, өлеңге қойған эстетикалық талабы, ақындықтың мұрат-мақсаты туралы, поэзияның қоғамдық мәні мен міндетіне зор маңыз беруі, аят, хадис, бәйітсымал, мешіт, мінәжат, уәли сынды дін деректерімен өлеңнің бағасын халық ұғымына түсінікті етіп айтып беруі, сөздің асылы ретінде поэзияны жоғары бағалауы;
5) <<Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін>> өлеңі- 1 сағат, поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның <<өлеңі бар, өнерлі інілеріне>> жөн-жоба көрсетуі.
20. <<Безендіріп жер жүзін тәңірім шебер>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) Абайдың табиғаттың көркем көріністерін жырлайтын лирикалық туындылары, табиғат құбылыстарын күнделікті өмірмен, адамдардың күнкөріс, іс-әрекетімен, көңіл-күйімен астастыра суреттеу шеберлігі;
2) Табиғат лирикасы-3сағат, <<Желсіз түнде жарық ай>> өлеңінде ақынның түнгі табиғат көріністерінің әсем суретін поэзия тілімен өрнектеуі, ақын кейіпкерлерінің сезім толқыныстарын табиғат құбылыстарымен астастыра бейнелеуі.
3) <<Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай>> өлеңіндегі Абайдың өз тұсындағы қоғамдық, тұрмыстық жүйеге көзқарасы, елдің шаруашылық әрекеті, тіршілік тәсілі, табиғат қабағын баққан мінезін суреттеу шеберлігі,
4) <<Көлеңке басын ұзартып>> өлеңінде ақынның адам көңіл күйін шебер суреттеуі, ақынның тыңдаушысын таппай қапаланған шағындағы сезім толғанысы, ақынның философиялық ой түйіні;
5) Абайдың қарасөздеріндегі еңбек туралы таным мен толғам - 2 сағат, отыз жетінші қарасөзіндегі Абайдың дүниетанымдық көзқарастары, адам болмысы жайындағы танымы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды түсіндіруі, ақынның көңілде жүрген көрікті ойларын мақал-мәтел етіп өрнектеуі;
6) <<Малға достың мұңы жоқ, малдан басқа>> өлеңі-2 сағат, ақынның адал еңбекпен мал табуды насихаттауы, ар-ұяттан безген тойымсыз би, болыстарды шенеуі, адамның үш асыл қасиеті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек деген ой түйіні;
7)<<Түбінде баянды еңбек егін салған>> өлеңіндегі ақынның жас ұрпақты еңбек етуге, отырықшылдыққа шақыруы, оқу оқып, білім алуға, білімін халықтың қажетіне жаратуға үндеуі.
21. <<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>> тарауын оқытуға - 6 сағат бөлінген:
1) Абайдың билік, ел басқару, қоғамдық құрылыс, халық тарихына қатысты қайраткерлік қажыр танытып, азаматтық үнін естіртуі;
2) <<Би екеу болса, дау төртеу болады>> -2 сағат, үшінші қарасөзіндегі халық мүддесіне қызмет ету жөніндегі пікірлері, биліктің құрылымы жөнінде ой айтуы, үшінші сөздің көсемсөз (публицистика) жанрына жататындығы, ақынның саяси-әлеуметтік болмыс туралы толғанысы;
3) <<Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да>> өлеңі-4 сағат, өлеңнің идеялық мәні, Абайдың қазақ қоғамындағы әділетсіздік, зұлымдық іс-әрекеттер жайындағы ойлары, алуан түрлі адамдардың психологиясын суреттеу шеберлігі;
4) <<Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман>> өлеңінде Абайдың сол дәуірдегі қоғамдық-әлеуметтік топтардың іс-әрекетін әшкерелеуі, еңбексіздікті, алармандық мінез-құлықтарды сатира тілімен сынауы, ақынның алдамшылық, жәдігөйлік, айлакерлікке қатысты байламы, өлеңдегі түйінді ой;
5) <<Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап>> өлеңіндегі ақынның өрелі ойы, ел жағдайы туралы ой қорытуы, ақынның қосанжар өмір құбылысын салыстыруы, ақынның айтқалы отырған негізгі ойы;
6) <<Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек>> өлеңіндегі ақынның дүние, әлем туралы танымы, заман сырын, адам құлқын философиялық таразылауы, ой қуып, ақылға еру хақында, өлеңдегі өмір құбылыстарын суреттеу ерекшелігі, әлеуметтік өмірдің шынайы суреттері, адамгершілік, әділеттілік мәселелері.
22. Сыншыл, сатиралық мазмұндағы шығармаларын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) ақын сынының негізгі объектісі мен тақырыбы, Абайдың өз заманындағы қоғамдық қайшылықтарды, ел билеу жүйесін, ұлық, болыс, би, т.б. пысықтардың жемқорлық айла-амалдарын әшкерелеу шеберлігі;
2) <<Улы сия, ащы тіл>>-1 сағат, он бірінші қарасөзіндегі ант, серт, ұят, адалдық ұғым-түсініктері, жағымсыз мінез, қылықтарды сынауы, ұлықтардың қарапайым жұртты алдап, ел ішіндегі бұзақыларды тыймауының салдары неге әкеліп соқтыратыны жайында айтқан пікірлері;
3) <<Адасқанның алды жөн, арты соқпақ>> өлеңіндегі әлеуметтік маңызы бар мәселелерге сыншылдықпен қарауы, әлеуметтік теңсіздік туралы ойлары, ел үстінен күн көрген алаяқ би, болыстарды, мал-мүліктің буына семірген байлар мен патша әкімдерін сынауы;
4) <<Байлар жүр жиған малын қорғалатып>> өлеңінде пысықтардың, қу мен сұмдардың елге салған лаңын айтуы, адал еңбекті, тыныштықты сақтау жайындағы пайымы, заман келбетін, әлеуметтік қайшылықты сипаттауы, адал еңбек еткен малды байларды жем етіп жүрген атқамінер әкімсымақ, қу пысықтарды шенеуі;
5) <<Сабырсыз, арсыз, еріншек>> өлеңіндегі адамгершілік қасиеттерден ада адамдардың іс-әрекеті туралы ойлары, адам психологиясының келеңсіз жақтары, аярлық мінезі жайындағы тұжырымдары, ақынның әлеуметтік, саяси көзқарасы.
23. Абайдың аудармаларын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
1) Абайдың Лермонтовтан аударған <<Тұтқындағы батыр>>, <<Өзіңе сенбе, жас ойшыл>> өлеңдері, орыс классиктерімен үндестігі, аудармашылық шеберлігі, көркемдік қиял, еркін аударма, аудармаларындағы ұлттық бояу нақыштар, қоғам мен заман сырының мән-мағынасы, ақын аудармаларының негізгі тақырыбы.
24. Поэмаларын оқытуға - 3 сағат бөлінген:
1) <<Масғұт>> поэмасы-2 сағат, поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
2) <<Әзім әңгімесі>> дастаны-1 сағат, <<Әзім әңгімесі>> поэмасының <<Мың бір түн>> хикаяларымен үндестігі, Абайдың поэмасына желі, арқау болған уақиғалар, поэманың аяқталмағандығы, шығыстық хикаяларды ақын өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға пайдаланып, көпке үлгі етуді мақсат еткендігі.
25. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.
4. Оқу пәнінің 11-сыныптағы білім мазмұны
26. Кіріспе. <<Абайтану>> курсы туралы түсінік-1сағат. Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі.
27. Қазіргі абайтану мәселелерін оқытуға - 1 сағат бөлінген:
1) абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы. Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
28. <<Білімдіден шыққан сөз>> тарауын оқытуға - 2 сағат бөлінген:
1) Абайдың оқу, білім, ғылым турасындағы туындыларының тақырыбы мен идеясы, ақын шығармашылығының зор қоғамдық, танымдық маңызы;
2) <<Өзіңнен өзің есеп ал>>, он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
3) Отыз бірінші қарасөздегі ақынның педагогтік, ұстаздық жөніндегі ой-пікірлері, есітіп білгенді есте сақтау тәсілдері, ой кеселдерінен сақтанудың жолдары турасындағы ойлары.
29. <<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) үлкен адамгершілік, қайраткерлік, оқымыстылық биікке көтерілген ақынның тұтас халыққа арнап айтқан үндеуі;
2) <<Осы мен өзім - қазақпын>> -1 сағат, тоғызыншы қарасөзіндегі қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
3) <<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі-1 сағат, өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
4) <<Жақсылық ұзақ тұрмайды>> өлеңі -1 сағат, қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
5) <<Бөтен елде бар болса>> өлеңінде қазақ қауымында етек алған атқамінерлер арасындағы бас араздық, бақастық көріністерін сынауы, <<Нанымы жоқ, анты бар>> деген жолдағы жинақтаушылық сипаттағы ой тұжырымы;
6) <<Сегіз аяқ>> өлеңі-2 сағат, Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
7) <<Ішім өлген, сыртым сау>> лирикалық өлеңіндегі ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі;
8) <<Қажымас дос халықта жоқ>> өлеңі -1сағат, Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
9) Жиырма екінші қарасөзіндегі ақынның қалыптасқан қоғамдық, саяси жүйеге сыни көзқарасы, қазақ тұрмысының әлеуметтік құрылымы туралы пікірі, бай, мырза, би, болыс, есті кісі, ғаріп-қасар, қу мен сұм ұғым-түсініктері хақындағы философиялық пайымдаулары, аталмыш қарасөздің танымдық, тәрбиелік мәні.
30. <<Абай - сатирик>> тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) <<Болыс болдым, мінеки>>, <<Мәз болады болысың>> өлеңдері, билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, болыс, ояз, ел туралы ой-толғаныстары, жағымпаз болыстың портреті, іс, оқиға желісін болыстың өз атынан баяндау тәсілі, болыстың іс-әрекет, мінез-құлқын, психологиясын бейнелеу шеберлігі, патшадан шен таққан болыстардың халық үстінен байыған дүниеқоңыз, шенқұмар мінездерін әшкерелеуі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, ақынның билеушілер мінезін суреттеудегі шеберлігі, ақын өмір сүрген дәуірдегі тарихи факторлар, заманның кемшілік-қайшылықтары, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм;
2) <<Көзінен басқа ойы жоқ>> өлеңіндегі ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
3) <<Менсінбеуші ем наданды>> өлеңіндегі надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ұлттың бойындағы мерез мінезбен күресуден қажыған ақынның қамығып, қынжылуы, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы, өлеңде айтылған ақынның өзекті ойы, ақынның надандық пен қараңғылыққа қарсылық білдірген жан айқайы;
4) <<Бойы бұлғаң>> сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы, ел ішін дендеп кеткен өсек, өтірік, ұрлық, пәлеқор-жалақорларды <<улы сия, ащы тілмен>> шенеуі, ақынның туған елінің тоқыраған тағдырына кейіген кекті үні;
5) қырық бірінші қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
31. <<Махаббатсыз дүние бос>> тарауын оқытуға - 4 сағат бөлінген:
1) Абай өлеңдеріндегі махаббат, ғашықтық сезімі, сүйіспеншілік тақырыбы, махаббат лирикасына жататын өлеңдеріндегі философиялық ой толғамдары;
2) <<Қор болды жаным>>, <<Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол>> өлеңдері, лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары;
3) <<Сен мені не етесің>> өлеңіндегі ақынның жастық шақ, махаббатқа толы күндері туралы түйінді ойлары мен пікірлері, өлеңнің құрылымдық өлшемі, ерекшелігі;
4) <<Білектей арқасында өрген бұрым>> өлеңінде қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
5) <<Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы>> атты лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
6) <<Қызарып, сұрланып>> өлеңінде ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
32. <<Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ>> тарауын оқытуға - 7 сағат бөлінген:
1) ақын шығармаларындағы исламдық дүниетаным және Алланы тану туралы философиялық ойлары, Абайдың діни танымы;
2) Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай - 2 сағат, Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
3) Абайдың <<Толық адам>> философиясы -1 сағат, Абайдың толық адам туралы ойы <<Ғылым таппай мақтанба>> өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
4) Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі-2 сағат, <<Лай суға май бітпес қой өткенге>> өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
5) <<Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес>> лирикасындағы табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
6) жетінші қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
7) отыз сегізінші қарасөзінің негізгі идеясы Алла, Адам хақында, Алла тағала болмысы, ақынның хақиқат туралы ойы, өлшеулі мен өлшеусіздік ұғымы, пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер турасындағы ой толғамдары;
8) қырық үшінші қарасөзіндегі жибили және кәсиби ұғым-түсініктері, жан қуатының үш элементі жайындағы философиялық көзқарастары, ақынның дүниені, болмысты тануы, Абайдың хауас туралы көзқарасы, хауас ұғымының Абай шығармаларындағы көрінісі, ішкі-сыртқы сезім түйсіктері, ақын Алланың бойындағы сегіз сипатқа өз жанынан екі сипат қосып (әділет, рахым) 10 сипатқа айналдырып, хауас ретінде тануы;
9) <<Осы үш сүю болады имани гүл>> -2 сағат, Абайдың қазақ қауымының рухани жағынан іштей тазарып, ұстанар жолының сенімді бағыт-бағдарын көрсету, ақынның ішкі нанымы, адамшылық жолындағы үгіт пен мораль философиясы жайлы танымы, Алланы сүю, адамзатты сүю, хақ жолын сүю <<Иманигүл>> философиясының негізі болатындығы туралы.
33. <<Қазақтың бас ақыны>> тарауын оқытуға - 5 сағат бөлінген:
1) Абайдың өнегелі, өрнекті сөздерін тегіс тану, білу - абыройлы борыш, қасиетті парыз, А.Байтұрсынұлының <<Қазақтың бас ақыны>> деген мақаласының абайтанудағы орны;
2) Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы-2 сағат, Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
3) Абайдың ақындық мектебі -2 сағат, Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
4) Абайдың ақындық дәстүрін жалғастырушы ақындар -1 сағат, ақынның әдебиеттегі дәстүрін ілгері дамытқан ақындар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, т.б.
34. Қорытынды сабаққа - 1 сағат бөлінген.
5. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
35. 9-сыныптың соңында оқушылар:
1) абайтанудың қазіргі уақыттағы өзектілігін, рухани қажеттілігін түйсінулері;
2) Абайды оқу, түсіну, жұртқа танытудағы басты мақсат пен міндеттерді білуі;
3) ақынның қазақтың халықтық өлең-жырларынан, ертегі, қисса, аңыз әңгімелерінен үйренгендігін білуі;
4) ақын шығармашылығына шығыс, батыс, орыс әдебиеттерінің тигізген игі ықпалын білуге;
5) ақын аудармаларының қазақ әдебиетін көркем ой оралымдарымен байытқандығын білуі;
6) абайтану ғылымының негізін салушылар мен оның қалыптасу кезеңдерін және алғашқы зерттеушілердің еңбектері жайында білуі;
7) ақын шығармашылығындағы шығыс, батыс, орыс әдебиеттеріне қатысты күрмеуі қиын мәселелерді білуі;
8) ақын шығармаларының басылымдары мен оған ықпал еткен адамдар хақында білуі;
9) Абайдың ғылым, білім тақырыбына жазған өлеңдерінің, қарасөздерінің басты идеясын және философиялық көзқарастарындағы тағылымдарын түсіне білуі;
10) ән мен күй өнері жайындағы толғанысын және эстетикалық талғамын білуі;
11) поэмаларының тақырыбын, көркемдік-идеялық маңызын, тәлім-тәрбиелік мәнін, көркемдік ерекшеліктерін білуі;
12) ақын шығармаларының көркем-образдылық қасиеттерін талдай білуі тиіс.
36. Оқушылардың <<Абайтану>> курсы бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
1) ақын шығармаларын жазудағы суреткерлік шеберліктерін білуі;
2) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларының тақырыптық және идеялық көркемдік негіздерін, мән-мағынасын талдап, суреткерлік шеберліктерін айқындай білуі;
3) ақынның поэзияның қоғамдық мәні мен маңызына қойған биік талабын білуі;
4) Абайдың қазақтың сөз өнерін тың ой оралымдарымен байытып, ұлттық көркем ойды дамытудағы көшбасшылық рөлін білуі;
5) өлеңдері мен қарасөздерінің арасындағы өзара үндестікті түсіне білуі;
6) өлеңдері, қарасөздері, аудармалары, поэмаларындағы авторлық ұстанымдардың маңызын көрсете білуі тиіс.
37. 10-11-сыныптардың соңында оқушылар:
1) ақын өмір сүрген дәуірді және халық ауыз әдебиеті шығармаларын оқып, үлкендерден естіп, жадына тоқығандығын білуі;
2) шығыс, батыс және орыс әдебиеттерінің інжу-маржандарын оқып танысқандығын білуі;
3) ақын мұраларының зерделенуі мен абайтану ғылымының қалыптасу тарихын, кезеңдерін білуі;
4) ғұлама ойшылдың ғылым, білім, өнер, ел билеу, тарих, қоғамдық құрылыс, азаматтық көңіл күй, табиғат көрінісі, махаббат, діни таным тақырыбында және сыншылдық көзқараста жазылған философиялық қарасөздерінің, өлеңдерінің, поэмаларының, аудармаларының мән-мағынасын, маңызын түсінуі;
5) ақынның ән мен күй өнері хақындағы пайымдауларын түсінуі;
6) қазіргі абайтану ғылымының даму бағыттарын, абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы екендігін білуі;
7) Абайдың <<Толық адам>> философиясы мен <<Иманигүл>>, <<Хауас>>, <<Жәуанмәртлік>> ілімдері туралы білулері:
8) ұлы ақынның философиялық ақыл-нақыл сөздерінің маңыздылығын, мән-мағынасын түсінуі;
9) ақынның қазақ поэзиясына енгізген жаңалығын, аудармашылық шеберлігін танып білуі;
10) абайтану бойынша курс жұмыстарын, ғылыми жобалар жаза білуі;
11) абайтануға қатысты ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей білуі;
12) оқушы өзіне қажетті материалдарды интернет арқылы тауып, пайдалана білуі;
13) Абай атымен байланысты ғылым және өнер ордаларымен шығармашылық қарым-қатынасқа түсе білуді меңгерулері тиіс.
38. Оқушылардың <<Абайтану>> курсы таңдау пәні бойынша игерген білімдерінің нәтижелері:
1) Абай шығармаларының зерттелуін және ақынның өлең, қарасөз, поэма жазудағы суреткерлік өнері мен аударма жасаудағы шеберліктерін білуі;
2) өлеңдері, қарасөздері, поэмалары, аудармаларының тақырыбын, идеялық негізін, маңызын талдай отырып, суреттеу шеберлігін айқындай алуы;
3) философиялық тұрғыдан жазылған қарасөздерінің тақырыптарын, ондағы авторлық ұстанымдарды және маңызын көрсете білуі;
4) ақын аудармаларының ұлттық көркем ойды байытып, шағын уақиғалы поэма жазудағы шеберлігін білуі;
5) Абай өлеңдерін талдай отырып, суреткерлік шеберлігін, ақындық қуатын, көркемдік шешімін, қазақ өлеңіне енгізген жаңалығын айқындай білуі тиіс.
39.Оқуға ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1) Абай <<Шығармаларының екі томдық толық жинағы>> Алматы <<Жазушы>> 2005 ж;
2) М.О.Әуезов Абай Құнанбаев <<Монография. Мақалалар, зерттеулер>> Алматы <<Санат>> 1995 ж;
3) М.Бейсенбаев <<Абай және оның заманы>> Алматы <<Жазушы>> 1988 ж;
4) Тұрсын Жұртбай <<Құнанбай / Тарихи және әдеби тұлға/>> Алматы <<Алаш>> 2004 ж;
5) М.О.Әуезов <<Абайтанудан жарияланбаған материалдар>> Алматы <<Ғылым>> 1988 ж;
6) М.О.Әуезов <<Абай жолы>> 4 том, Алматы <<Жазушы>> 2007 ж;
7) Абай туралы естеліктер, Семей 2010 ж;
8) Қ.Мұқамедханов <<Абайдың ақын шәкірттері>> Алматы 1994 ж;
9) Ұ.Әбілдаұлы <<Абайды оқу әліппесі>> Алматы <<Рауан>> 1994 ж;
10) М.Мырзахметұлы <<Абай жүрген ізбенен>> Алматы <<Қазақстан>> 1985 ж;
11) Б.Байғалиев <<Абай өмірбаяны мұрағат деректерінде>> Алматы <<Арыс>> баспасы, 2001 ж;
12) <<Абай энциклопедиясы <<Атамұра>> 1995 ж;
13) М.О.Әуезов және Абайтану проблемалары, Алматы, 1982 ж;
14) Қ.Мұқамедханов <<Абай мұрагерлері>> Алматы <<Атамұра>> 1995 ж;
15) М.Мырзахметұлы <<Әуезов және Абай>> Алматы <<Қазақстан>> 1997 ж;
16) М.О.Әуезов <<Абайды білмек парыз ойлы жасқа>> Алматы <<Санат>> 1997 ж;
17) Абайтану тарихы, Алматы, 1994 ж;
18) Қ.Өмірәлиев Абай афоризмі;
19) М.Мырзахметұлы <<Абайды оқы, таңырқа>>, <<Ана тілі>> 1993 ж;
20) Т.Қожакеев <<Абай-сатирик>> <<Білім>> қоғамы, 1970 ж;
21) Қ.Мұқамедханов <<Абай шығармаларының текстологиясы жайында>> Қаз.Мем.КӘБ, 1959 ж;
2) Абай тілінің сөздігі <<Ғылым>> 1968 ж;
23) Т.Тәжібаев <<Абай Құнанбаевтың философиялық, психологиялық және педагогикалық көзқарастары>> Қаз.Мем.КӘБ, 1957 ж;
24) К.Шаймерденова <<Абай Құнанбаевтың педагогикалық көзқарастары>> <<Рауан>> 1990 ж;
25) Республикалық <<Абай>> журналы.
<<Абайтану>> курсы 10 <<а>> -сынып
№
Тақырыбы
Құзыреттілігі
Сағат саны
Өтілетін күні
1
Кіріспе.
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла
Абай өмір сүрген дәуірдің ерекшелігі. Ақынның келешек ұрпаққа арнаған адамгершілік жайлы өсиеттері. Қазіргі кездегі Абай ілімінің өзектілігі.
1
2
<<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>>
<<Абай мұрасының XX ғасырдың отызыншы-алпысыншы жылдары зерттелуі>>
абайтану мәселесіне қатысты әр алуан көзқарастар, әлеуметтік-саяси идеялар, Ғ.Тоғжанов, Н.Төреқұлов, І.Қабылов, С.Мұқанов, Е.Смайылов, З.Шашкин, т.б. Абай еңбектеріне қатысты зерттеулері, ой- пікірлері.
1
3
<<Абай шығармаларындағы білім, өнер тақырыбы>>-6
Ақынның қарасөздері
ақын қарасөздеріндегі философиялық ойдың ұлттық дүниетаныммен үндес келетіндігі, Абайдың өнер, еңбек, талап, ықылас-ынта, қайрат-қажыр, терең ой, т.б. адами қасиеттер турасындағы ой тұжырымдары;
1
4
Талапты ерге нұр жауар>> -
отыз екінші қарасөзіндегі ғылым, білім үйренудің мақсатын айқындауы, ғылым-білімді іске жарату, оны ақиқат мақсатпен үйренуге назар аударуы, хақиқат, ақыл, бахас ұғымдары жөні11ндегі танымы.
1
5
<<Еңбек етсең ерінбей>>
Отыз үшінші қарасөзінде қазақтың қолы өнерлі адамын Абайдың әулие санауы, жастарға артық ісмерлер іздеп, өнер арттыруды, түзден өнер іздеуге бағыт-бағдар көрсетуі, қолөнерді дамытуға кері әсер ететін талапсыздық, еріншектік, мақтаншақтық, тамыршылдық кеселдерінен сақтануды айтуы;
1
6
<<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі
өлеңнің идеясы, өлеңге қойған эстетикалық талабы, ақындықтың мұрат-мақсаты туралы, поэзияның қоғамдық мәні мен міндетіне зор маңыз беруі,
1
7
<<Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы>> өлеңі
аят, хадис, бәйітсымал, мешіт, мінәжат, уәли сынды дін деректерімен өлеңнің бағасын халық ұғымына түсінікті етіп айтып беруі, сөздің асылы ретінде поэзияны жоғары бағалауы;
1
8
<<Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін>>
поэзияның әлеуметтік мәні жөніндегі тың түйіні, пікір сонылығы, бейнелеу, айту ерекшелігі, ақынның <<өлеңі бар, өнерлі інілеріне>> жөн-жоба көрсетуі.
9
<<Безендіріп жер жүзін тәңірім шебер>> тарауын оқытуға - 7 сағат
Абайдың табиғат лирикасы
Абайдың табиғаттың көркем көріністерін жырлайтын лирикалық туындылары, табиғат құбылыстарын күнделікті өмірмен, адамдардың күнкөріс, іс-әрекетімен, көңіл-күйімен астастыра суреттеу шеберлігі;
1
10
<<Желсіз түнде жарық ай>>
ақынның түнгі табиғат көріністерінің әсем суретін поэзия тілімен өрнектеуі, ақын кейіпкерлерінің сезім толқыныстарын табиғат құбылыстарымен астастыра бейнелеуі.
1
11
<<Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай>>
Абайдың өз тұсындағы қоғамдық, тұрмыстық жүйеге көзқарасы, елдің шаруашылық әрекеті, тіршілік тәсілі, табиғат қабағын баққан мінезін суреттеу шеберлігі,
1
12
<<Көлеңке басын ұзартып>>
ақынның адам көңіл күйін шебер суреттеуі, ақынның тыңдаушысын таппай қапаланған шағындағы сезім толғанысы, ақынның философиялық ой түйіні;
1
13
Абайдың қарасөздеріндегі еңбек туралы таным мен толғам - 2 сағат,
отыз жетінші қарасөзі
Абайдың дүниетанымдық көзқарастары, адам болмысы жайындағы танымы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынастарды түсіндіруі,
1
14
отыз жетінші қарасөзі
ақынның көңілде жүрген көрікті ойларын мақал-мәтел етіп өрнектеуі;
1
15
<<Малға достың мұңы жоқ, малдан басқа>> өлеңі-
ақынның адал еңбекпен мал табуды насихаттауы, ар-ұяттан безген тойымсыз би, болыстарды шенеуі, адамның үш асыл қасиеті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек деген ой түйіні;
1
16
Түбінде баянды еңбек егін салған>>
өлеңіндегі ақынның жас ұрпақты еңбек етуге, отырықшылдыққа шақыруы, оқу оқып, білім алуға, білімін халықтың қажетіне жаратуға үндеуі.
1
17
Қайталау
Эссе <<Адамның үш асыл қасиеті>>
Абай шығармаларына үн қосу
1
18
<<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>> тарауын оқытуға - 6 сағат
<<Қолдан келе бере ме жұрт меңгермек>>, 3 қарасөзі
Абайдың билік, ел басқару, қоғамдық құрылыс, халық тарихына қатысты қайраткерлік қажыр танытып, азаматтық үнін естіртуі;
1
19
<<Би екеу болса, дау төртеу болады>>
үшінші қарасөзіндегі халық мүддесіне қызмет ету жөніндегі пікірлері, биліктің құрылымы жөнінде ой айтуы, үшінші сөздің көсемсөз (публицистика) жанрына жататындығы, ақынның саяси-әлеуметтік болмыс туралы толғанысы;
1
20
<<Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да>> өлеңі-4 сағат,
өлеңнің идеялық мәні, Абайдың қазақ қоғамындағы әділетсіздік, зұлымдық іс-әрекеттер жайындағы ойлары, алуан түрлі адамдардың психологиясын суреттеу шеберлігі;
1
21
<<Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман>> өлеңі
Абайдың сол дәуірдегі қоғамдық-әлеуметтік топтардың іс-әрекетін әшкерелеуі, еңбексіздікті, алармандық мінез-құлықтарды сатира тілімен сынауы, ақынның алдамшылық, жәдігөйлік, айлакерлікке қатысты байламы, өлеңдегі түйінді ой;
1
22
<<Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап>> өлеңі
ақынның өрелі ойы, ел жағдайы туралы ой қорытуы, ақынның қосанжар өмір құбылысын салыстыруы, ақынның айтқалы отырған негізгі ойы;
1
23
<<Қартайдық, қайғы ойладық, ұйқы сергек>> өлеңі
ақынның дүние, әлем туралы танымы, заман сырын, адам құлқын философиялық таразылауы, ой қуып, ақылға еру хақында, өлеңдегі өмір құбылыстарын суреттеу ерекшелігі, әлеуметтік өмірдің шынайы суреттері, адамгершілік, әділеттілік мәселелері.
1
24
Сыншыл, сатиралық мазмұндағы шығармаларын оқытуға - 4 сағат
<<Улы сия, ащы тіл>>
он бірінші қарасөзіндегі ант, серт, ұят, адалдық ұғым-түсініктері, жағымсыз мінез, қылықтарды сынауы, ұлықтардың қарапайым жұртты алдап, ел ішіндегі бұзақыларды тыймауының салдары неге әкеліп соқтыратыны жайында айтқан пікірлері;
1
25
<<Адасқанның алды жөн, арты соқпақ>> өлеңі
әлеуметтік маңызы бар мәселелерге сыншылдықпен қарауы, әлеуметтік теңсіздік туралы ойлары, ел үстінен күн көрген алаяқ би, болыстарды, мал-мүліктің буына семірген байлар мен патша әкімдерін сынауы;
1
26
<<Байлар жүр жиған малын қорғалатып>> өлеңі
пысықтардың, қу мен сұмдардың елге салған лаңын айтуы, адал еңбекті, тыныштықты сақтау жайындағы пайымы, заман келбетін, әлеуметтік қайшылықты сипаттауы, адал еңбек еткен малды байларды жем етіп жүрген атқамінер әкімсымақ, қу пысықтарды шенеуі;
1
27
<<Сабырсыз, арсыз, еріншек>> өлеңіндегі
адамгершілік қасиеттерден ада адамдардың іс-әрекеті туралы ойлары, адам психологиясының келеңсіз жақтары, аярлық мінезі жайындағы тұжырымдары, ақынның әлеуметтік, саяси көзқарасы.
1
28
Абайдың аудармалары - 2 сағат
Абай аудармаларына шолу
аудармашылық шеберлігі, көркемдік қиял, еркін аударма, аудармаларындағы ұлттық бояу нақыштар, қоғам мен заман сырының мән-мағынасы, ақын аудармаларының негізгі тақырыбы.
1
29
Лермонтов өлеңдерінен аудармалары
Абайдың Лермонтовтан аударған <<Тұтқындағы батыр>>, <<Өзіңе сенбе, жас ойшыл>> өлеңдері, орыс классиктерімен үндестігі,
1
30
Поэмалары - 3 сағат
<<Масғұт>> поэмасы-
поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
1
31
<<Масғұт>> поэмасы-
поэманың тақырыбы, идеялық-көркемдік маңызы, поэмадағы шығыстық сарындар, ақынның шығармасына арқау еткен адамгершілік идеясы, поэманың тәрбиелік мәні;
1
32
Әзім әңгімесі>> дастаны-1 сағат,
<<Әзім әңгімесі>>
поэманың <<Мың бір түн>> хикаяларымен үндестігі, Абайдың поэмасына желі, арқау болған уақиғалар, поэманың аяқталмағандығы, шығыстық хикаяларды ақын өзіне қажет ұстаздық, тәрбиелік ой-мақсаттарға пайдаланып, көпке үлгі етуді мақсат еткендігі.
1
33
Қорытынды
Шығарма, тест
1
34
Қайталау, қорытынды сабақ
Жылдық қорытынды
1
<<Абайтану>> курсы 11 <<б>>-сынып
№
Тараудың атауы
Сабақтың тақырыбы
құзыреттілігі
Сағат саны
Өтетін күні
1
кіріспе
<<Абайтану>> курсы туралы түсінік
Курсты оқытудың мақсат-міндеттері, өзектілігі.
1
2
Қазіргі абайтану мәселелері
абайтану - қазақ әдебиеттану ғылымының бір саласы.
Қазіргі абайтану мәселелерінің даму бағыттары.
1
3
<<Білімдіден шыққан сөз>> - 2 сағат
<<Өзіңнен өзің есеп ал>>,
он бесінші қарасөзіндегі адамның өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі, жақсы-жаман нәрсенің парқын пайымдау туралы, адам өмірі туралы философиялық топшылауы, адамдар арасындағы өзара қарым-қатынас мәдениеті, ақынның ақылды және ақылсыз кісінің белгілі бір парқы туралы философиялық көзқарасы, қызығушылық, мастық, есерлік ұғым-түсініктері туралы танымы;
1
4
Отыз бірінші қарасөзі
ақынның педагогтік, ұстаздық жөніндегі ой-пікірлері, есітіп білгенді есте сақтау тәсілдері, ой кеселдерінен сақтанудың жолдары турасындағы ойлары.
1
5
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> - 7 сағат
<<Осы мен өзім - қазақпын>> -1 сағат, тоғызыншы қарасөзіндегі
қазақ халқының, оның тұрмыс-тіршілігінің кемшілік тұстарын сынауы, ақын пікірлерінің бүгінгі қоғамдағы өзектілігі, өмір философиясының қағидалары;
1
6
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі
өлеңдегі еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
1
7
<<Қалың елім, қазағым, қайран жұртым>> өлеңі
еңбекші халықтың мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығын бейнелеуі, заманның кемшілік, қайшылықтарын сынауы, <<Бас-басына би болған өңкей қиқым>> деп, елдің сиқын бұзып жүрген мансабы жоғары шенеуніктердің психологиясы туралы тұжырымы, Абай лирикасында ұлттық мінез психологиясының көркем жинақталуы, Абайдың адам жанының сырлары жөніндегі танымы;
1
8
<<Жақсылық ұзақ тұрмайды>> өлеңі
қоғам өміріндегі әлеуметтік жағдайға сипаттама, үміт пен уайым, жақсылық пен жамандық, қайғы, талап ұғым-түсініктері, адамға тән аталмыш қасиеттерді сипаттау ерекшелігі;
1
9
<<Сегіз аяқ>> өлеңі
Абайдың өз заманы, дәуірі және оның адамдары жайлы ой толғанысы, әлеуметті сынауы, халқын еңбекке үндеуі, өлеңнің ырғақтық, құрылымдық ерекшеліктері, өлеңде ақынның өзекжарды ойларын кестелі тілмен өрнектеуі, халықты мәдениет, прогрестік даму жолына бағыттаудағы идеялары;
1
10
<<Ішім өлген, сыртым сау>> лирикалық өлеңіндегі
ақынның көңіл күйі, аяр, екіжүзді, опасыз, сатқын жандарды шенеуі, адамдардың мінез-құлық психологиясын сипаттаудағы шеберлігі;
1
11
<<Қажымас дос халықта жоқ>> өлеңі -1сағат
Абайдың адамгершілік, әділдік, қайырымдылық, кеңпейілділік турасындағы философиялық ой-пікірлері, өз заманындағы қоғам тіршілігінің жағымсыз тұстарын сынауы, достық, татулық, қадір-құрмет жайындағы пайымдаулары, өлеңнің тәлім-тәрбиелік маңызы;
1
12
<<Абай - сатирик>> - 4 сағат
<<Болыс болдым, мінеки>>, <<Мәз болады болысың>> өлеңдері,
билікке таласқан пенденің әлеуметтік-психологиялық бейнесі, өлеңнің көркемдік-эстетикалық құрылымы, екі өлеңнің өзара үндестігі, өлеңдегі улы мысқыл, сарказм;
1
13
<<Көзінен басқа ойы жоқ>> өлеңі
ақынның өнерге, оқуға үндеген ағартушылық бағыттағы ойлары, дүмше молдаларды сынап-мінеуі, ой көзі, көңіл көзі, парасат көзі жайында ой қорытуы;
1
14
<<Менсінбеуші ем наданды>> өлеңі
надандық ұғымдары жөніндегі ақын пікірлері, ақынның қоғамдағы қайшылықтарға сыни көзқарасы;
1
15
<<Бойы бұлғаң>>
сатирасында заман, тұрмыстағы зиянды дерттерді өткір тілмен сынауы,
1
16
Шығарма <<Қазіргі заман билеушілері қандай?>>
қырық бірінші қарасөзіндегі қазаққа ақыл беруге қам жеген адамға екі түрлі нәрсе керектігі туралы пікірлері, адамшылықтан кетіретін жайттарды сынға алуы, билік пен байлықтың ұлттық мүддеге қызмет етуі жөніндегі ұстанымы.
1
17
<<Махаббатсыз дүние бос>> - 4 сағат
<<Қор болды жаным>>, <<Ғашықтық, құмарлықпен ол екі жол>> өлеңдері,
лирикаларындағы махаббат сезімі, тұрақтылық, сүйіспеншілік жайындағы ой-топшылаулары, ғашықтық, құмарлық ұғымдарына қатысты толғаныстары, сүйіспеншілік мәселелеріне байланысты философиялық тұжырымдары;
1
18
<<Білектей арқасында өрген бұрым>> өлеңінде
қазақ аруының сымбатты бейнесін сипаттауы, Абай лирикаларында көрініс беретін әсемдік туралы пайым түсініктер, әйел ажары, сұлулық туралы талап-талғамы;
1
19
<<Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы>>
лирикалық өлеңіндегі қазақ әйелінің сөзбен сомдалған портреті, сұлулыққа, жарасымдылыққа, мәдениеттілікке, ізеттілікке тәрбиелеу мұраты;
1
20
<<Қызарып, сұрланып>> өлеңі
ақынның ғашықтық сезімді, махаббат мұңын айшықты кестелеуі, Абайдың махаббат сезімдерін жырлаудағы шеберлігі.
1
21
<<Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ>> - 7 сағат
Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай
Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
1
22
Жүсіп Баласағұн, Йасауи ілімдері және Абай
Жүсіп Баласағұнның <<Жәуанмәртлік>>, Йасауидің <<Хал ілімі>> және Абайдың <<Толық адам>> ілімінің арасындағы ұқсастықтар мен ерекшеліктер және дәстүр жалғастығы, <<Хал ілімінің>> адамның ақиқатты сезіну сезімдерін қамтитыны, <<Өзін таныған Алланы таниды>> деген пайғамбар хадисін Йасауидің басшылыққа алуы, Жәуанмәртілік - адамгершілік негізі, А.Машановтың, М. Мырзахметұлының еңбектері негізінде;
1
23
Абайдың <<Толық адам>> философиясы
Абайдың толық адам туралы ойы <<Ғылым таппай мақтанба>> өлеңінен бастау алатындығы, өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі, толық адам болу үшін ақыл, қайрат, жүрек үшеуін тең ұстау керектігі, адам бойында осы үш ерекшелік табиғи тұтастық тапса, нағыз мінсіз мінез сонда қалыптасатындығы туралы ақын пікірі, Абай өлеңдері мен қарасөздерінде қозғалып отыратын Алланы сүю, тіршілік, жаратылыс заңдылықтарын ұғындыруға ұмтылу мәселелері;
1
24
Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі
<<Лай суға май бітпес қой өткенге>> өлеңінде ақынның өз қайғысына ел қайғысын қосып жырлауы, наным, сенім жөніндегі ой тоқтамы, Абайдың исламның ғылыми негіздерін ұғындыруы, абайтанудағы Абайдың сопылық дүниетанымын арқау еткен іргелі ғылыми еңбектер;
1
25
Абай іліміндегі <<Хауас>> мәселесі
<<Өлсе, өлер табиғат, адам өлмес>> табиғат пен адам турасындағы ой-толғанысы, жаратылыс құбылыстары туралы тұжырымы;
жетінші қарасөзіндегі жан мен тән құмары туралы ұғымдар, бала мінезінің өзгеріске түсу сырлары, ғылым, білім тәрбиесі, дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырларын білу туралы ақынның кесімді пікірі;
отыз сегізінші қарасөзінің негізгі идеясы Алла, Адам хақында, Алла тағала болмысы, ақынның хақиқат туралы ойы, өлшеулі мен өлшеусіздік ұғымы, пайғамбарлар, әулиелер, хакімдер турасындағы ой толғамдары;
1
26
<<Осы үш сүю болады имани гүл>>
Абайдың қазақ қауымының рухани жағынан іштей тазарып, ұстанар жолының сенімді бағыт-бағдарын көрсету, ақынның ішкі нанымы,
1
27
<<Осы үш сүю болады имани гүл>>
адамшылық жолындағы үгіт пен мораль философиясы жайлы танымы, Алланы сүю, адамзатты сүю, хақ жолын сүю <<Иманигүл>> философиясының негізі болатындығы туралы.
1
28
Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы
Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
1
29
<<Қазақтың бас ақыны>> - 5 сағат
Абай өлеңдерінің тілі және қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы
Абай туындыларының көркем тілі, қазақ поэзиясына енгізген жаңалығы, ақынның шеберлік тәсілдері, даралық ерекшеліктері, Абай шығармаларының текстологиясы;
1
30
Абайдың ақындық мектебі
Абай мектебінің қалыптасқан дәстүрі, жаңашылдығы, прогрессивті мақсат-мүддесі, әлеуметтік белсенділігі, Абайдың ақындық дәстүрі туралы түрлі тұжырымдар мен байыптаулар,
1
31
Абайдың ақындық мектебі
М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Мұқаметханов, А.Нұрқатов, М.Мырзахметов, Ө.Күмісбаев, т.б. ғалымдар еңбектерінің абайтану ілімін дамытудағы қызметі, Абайдың талантты ақын шәкірттері Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Көкбай, Әсет, Әріп, Әубәкір, т.б. хақында;
1
32
Абайдың ақындық дәстүрін жалғастырушы ақындар
ақынның әдебиеттегі дәстүрін ілгері дамытқан ақындар А.Байтұрсынов, М.Дулатов, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Қ.Аманжолов, М.Мақатаев, Т.Айбергенов, т.б.
1
33
қайталау
Жыл бойы өткендерін қайталау
1
34
Қорытынды сабақ
Жылдық қорытынды
1
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz