Монитор - ақпаратты компьютер экранына шығару құрылғысы

7 сыныптар №1_______________________

Сабақтың тақырыбы: Есептеуіш техника кабинетіндегі қауіпсіздік ережелері
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды техника қауіпсіздік ережелерімен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды білімділікке, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: техника қауіпсіздік ережесімен таныстыра отырып, оның адам өміріне, денсаулығына тигізетін әсерін әңгіме ету.
Сабақтың түрі: кіріспе сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: еңбек
Сабақтың көрнекілігі: қаттамалар, оқулық
Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ Жаңа сабақ
Есептеуіш техника кабинетінде қауіпсіздік ережесі
Есептеуіш техника кабинетінде жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігін сақтау оқушылар мен мұғалімдердің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады
Аталған міндетті орындауда оқушы төмендегідей :
1. Жалпы ережелерді;
2. Дербес компьютерде жұмыс жасау алдындағы;
3. Жұмыс жасау кезіндегі;
4. Апаттық жағдайдағы;
5. Жұмыс соңындағы талаптар мен ережелерді білуге тиіс.
Жалпы техника қауіпсіздігінің ережелеріне қойылатын талаптар төмендегідей :
> Компьютерді тоққа қосатын сымдарға , қос тілді розеткілерге , штеккерлерге тиісуге және жабдықтарды мұғалімнің рұқсатынсыз жылжытуға тыйым салынады.
> Дербес компьютерде суланған қолмен және дымқыл киіммен жұмыс істеуге болмайды;
> Компьютердің жанына портфельдер , сумкалар , кітаптар қоюға тыйым салынады. Үстелде қалам мен дәптер ғана болуы тиіс.
> Пернелік тақта үстіне артық заттар қоюға болмайды ;
> Компьютерлік сыныпта жүгіруге, ойнауға, жанындағы құрбыларын аландатуға, бөгде жұмыстармен шұғылдануға тыйым салынады.
> Мұғалімнің рұқсатынсыз сыныптан шығуға және кіруге болмайды.
Оқушы компьютермен жұмыс жасау кезінде техника қауіпсіздігі талаптарын орындау ережесімен танысқандығы туралы журналды толтырады.
Дербес компьютерде жұмыс жасау алдындағы қауіпсіздік ережесінің талаптары:
Дербес компьютерді іске қосу кезінде оның сыртқы қорабының дұрыс жұмыс жасап тұрғандығына және сымдарының қатесіз жалғанғанына көз жеткізу керек ;
Жұмыс жасау кезінде сымдардың дұрыс жалғанғанына ерекше көңіл бөлінуі керек.
Жұмыс орнына бекітілген тіркеу журналына керекті мағлұматтарды енгізіп, белгі жасау қажет.
Оқушының дербес компьютермен жұмыс жасау кезіндегі техника қауіпсіздігінің ережесіне қойылатын талаптар:
> ЭЕМ-мен жұмыс жасау кезінде көзді экраннан 60-70 см қашықтықта ұстау керек;
> Сыныпқа кірушілермен орнынан тұрмай амандасуға рұқсат етіледі;
> Көзі шаршаған жағдайда орнынан тұрмай-ақ көз жаттығуларын орындауға ьолады;
> Электр тоғымен зақымданған жағдайда алғашқы дәрігерлік көмек көрсету тәсілдерін, от сөндіру құралдарымен жұмыс істеуді білуі қажет.
> Көз жаттығуларын білу міндетті.
Апаттық жағдайдағы ттехника қауіпсіздігінің ережелеріне қойылатын талаптар:
> Жұмыс жасап отырған кезде дербес компьютерден ақау табылса, күйік иісі шықса немесе өзге дыбыс пайда болса, онда машинамен жұмысты тоқтатып, мұғалімге хабарлау керек;
> От сөндіруде көмек көрсету қажет;
> Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсетуді білуі керек;
> Компьютерлік сыныпта өртті сумен сөндіруге болмайтынын білуі керек. Оған құм және т.б. өрт сөндіргіш құрал- жабдықтарын пайдалануға болады;
> Электр тогының әсерімен зақымданған адамды су қолмен ұстауға болмайтындығын білу қажет. Оны әртүрлі материалдарды ( электр тогы сымынан басқа ) пайдалану арқылы босатып алуға болады.
Дербес компьютермен жұмысты аяқтаған кездегі техника қауіпсіздігі ережесінің талаптары:
> Мұғалімнің нұсқауы бойынша аппаратты өшіру;
> Жұмыс орнын ретке келтіру.
> Жұмыс орнындағы тіркеу журналына белгі қою.
Есептеуiш техника кабинетiндегi қауiпсiздiк ережесi
1. Жалпы техника қауiпсiздiгiң ережелерiне қойылатын талаптар төмендегiдей:

> Компьютердi тоққа қосатын сымдарға, қос тiлдi розеткiлерге, штеккелерге тиiсуге және жабдықтарды мұғалiмнiң рұқсатынсыз жылжытуға тыйым салынады;
> Мұғалiмнiң рұқсатынсыз сыныптан шығуға және кiруге болмайды;
> Дербес компьютерде суланған қолмен және дымқыл киiммен жұмыс iстеуге болмайды;
> Дербес компьютердiң жанына портфельдер, сумкалар, кiтаптар қоюға тыйым салынады. Үстелде қалам мен дәптер ғана болуы тиiс;
> Пернелiк тақта үстiне артық заттар қоюға болмайды;
> Компьютерлiк сыныпта жүгiруге, ойнауға, жанындағы құрбыларын алаңдатуға, бөгде жұмыстармен шұғылдануға тыйым салынады.
2.Дербес компьютерде жұмыс жасау алдындағы қауiпсiздiк ережесiнiң талаптары.
> Дербес компьютердi iске қосу кезiнде оның сыртқы қорабының дұрыс жұмыс жасап тұрғандығына және сымдарының қатесiз жалғанғанына көз жеткiзу керек;
> Жұмыс жасау кезiнде сымдардың дұрыс жалғанғанына ерекше бөлiнуi керек.
3.Оқүшының дербес компьютермен жұмыс жасау кезiндегi техника қауiпсiздiгiнiң ережесiне қойылатын талаптар:
> ЭЕМ-мен жұмыс жасау кезiнде көздi экраннан 60-70 см қашықтықта ұстау керек;
> Сыныпқа кiрушiлермен орнынан тұрмай амандасуға рұқсат етiледi;
> Көзi шаршаған жағдайда орнынан тұрмай-ақ, көз жаттығуын орындауға болады;
> Электр тоғымен зақымданған алғашқы дәрiгерлiк көмек көрсету тәсiлдерiн, от сөндiру құралдарымен жұмыс iстеудi және өрт сөндiру тәсiлдерiн бiлуi қажет.

4. Апаттық жағдайдағы техника қауiпсiздiгiнiң ережелерiне қойылатын талаптар:
> Жұмыс жасап отырған кезде дербес компьютерден ақау табылса, күйiк иiсi шықса немесе өзгеше дыбыс дыбыс пайда болса, онда машинамен жұмысты тоқтатып, мұғалiмге хабарлау керек;
> Өт сөндiруде көмек көрсету қажет;
> Электр тоғымен зақымданған адамға алғашқы көмек көрсетудi бiлуi керек;
> Компьютерлiк сыныпта өрттi сумен сөндiруге болмайтындығын бiлуi қажет.Оған құм және т.б. өрт сөндiргiш құрал-жабдықтарын пайдалануға болады;
> Электр тоғының әсерiмен зақымданған адамды су қолмен ұстауға болмайтындығын бiлу қажет. Оңы әр түрлiматериалдарды(электр тогы сымынан басқа) пайдалану арқылы босатып алуға болады.
5. Дербес компьютермен жұмысты аяқтаған кездегi техника қауiпсiздiгi ережесiнiң талаптары:
> Мұғалiмнiң нұсқауы бойынша апаратты өшiру;
> Жұмыс орнын ретке келтiру;
Электр тоғымен зақымданған жағдайда
алғашқы дәрігерлік көмек көрсету
1.Тоқты өшіру (щиттағы батырманы басу арқылы);
2.Зақымданушыны ток әсерінен(сымнан) босату;
3. Дәрігер шақыру;
4. Зақымданушыны қарап шығып, оған алған жарақатына
байланысты көмек көрсету.
І. Күйген жағдайда:
> Ауырғанда сездірмейтін дәрілер (аналгин, валерьиян және т.б.)
беру;
> Күйген жерге арнайы май (облепиха) жағу ;
> Зақымданған жерге суық су құю;
> Алдын-ала жараланған жерді , микроптар түспес үшін мөлдір жұқа
қағазбен (целлофанмен) орау.
ІІ. Есінен танып қалған жағдайда:
> Зақымданушы жауырынымен тегіс жерге жатқызып, басын бір
> Жағына қаратып , қырымен орналатыру керек;
> Нашатыр спиртін иіскету керек.
ІІІ. Тыныс алысы тоқтаған жағдайда:
> Ауызды ашып тілдің орналасу жағдайын тексерту керек, егер ол
күрмеліп қалса оны қолмен дырыс қалпына керек ;
> Дем алыс жағдайына келгенге дейін, қолмен дем алдыру (ауызбен ауызға) немесе дәрігер келгенге дейін жаттығулар жасату;
Шаршағандағы қолданылатын жаттығулар
1. Бас жаттығуларын жасау:
2. Басты сағат тілі және керісінше бұрып айналдыру;
3. Басты жан-жақа, жоғары-төмен, оңға-солға бұру.
4. Саусақтарды жұмып-ашу және қолдың блезігін босаңсыту.
5. Денені босаңсыты және оны кетіріп ширықтыру.
6. Көз жаттығуларын жасау:
Көзге арналған жаттығулар
1.1-4-ке дейiн санап көздi қатты жұмып,сонан кейiн ашып,жайбарақат ұстап,
1-6-ға дейiн санай отырып,алысқа қарау қажет.4-5 рет қайталау қажет
2.1-4-ке дейiн санай отырып,екi көздi оларға қатты күш салмай,бiр-бiрiне қаратып,соңында 1-6-ға дейiн санай отырып алысқа қарап,4-5 рет қайталау керек.
3.1-4-ке дейiн санап,басты қозғамай,оңға қарап бiр нүктеге көз тоқтату,соңында 1-6-ға дейiн санап,алысқа қарау.
Осы тәрiздi басты қозғамай,солға,жоғары,төмен қарау керек.
4. 1-6-ға дейiн санай отырып,көзқарасты диогоналы бойынша:оң жақ жоғарыдан-сол жақ төменге аударып,сонан соң алысқа қарау;сонан соң сол жақ жоғарыдан-оң жақ төменге аударып, алысқа қарау.4-5 рет қайталау.Көз гимнастикасын орындау кезiнде жалпы дене гимнастикасын да жасауға болады.Тұрақты түрде көз және жалпы дене гимнастикасын жасау көзге түскен қысымды жеңiлдетiп,дененi сергiтедi.

ІІІ Сабақты қорыту
1. Техника қауіпсіздігінің ережелері не үшін керек?
2. Техника қауіпсіздігінің ережелері қанша пунктан тұрады?
3. Кабинеттегі техника қауіпсіздігінің ережелеріне қандай талаптар қойылады?
4. Монитор мен көздің ара қашықтығы қанша см болуы керек?
ІV Үйге тапсырма
Техника қауіпсіздік ережесін оқып келу
VІІ Білімдерін бағалау кезеңі
7 сыныптар №2_______________________

Сабақтың тақырыбы: Ақпарат сөзі нені білдіреді
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды ақпарат ұғымымен, оның түрлерімен, үлгілерімен және өңдеу тәсілдерімен таныстыру, ақпарат ұғымын, формаларын, көздерін, типтері мен қасиеттерін, өңдеу тәсілдерін үйрету;
тәрбиелік: Оқушылар информатика кабинетінде техникалық ереже бойынша тәртіп сақтау және еңбекке баулу, оқушыларды ұқыптылыққа, адалдыққа еңбексүйгішке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың ой-әдістерін, қызығушылықтарын арттыру.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау
Сабақтың байланысы: биология, физика
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, дәптермен жұмыс
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Техника қауіпсіздігінің ережелері не үшін керек?
2. Техника қауіпсіздігінің ережелері қанша пунктан тұрады?
3. Кабинеттегі техника қауіпсіздігінің ережелеріне қандай талаптар қойылады?
4. Монитор мен көздің ара қашықтығы қанша см болуы керек?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа сабақ
Информатика - адам қызметінің әртүрлі саласында пайдаланылатын ақпаратты жылдам жинау, сақтау, өңдеу, түрлендіру және тиімді тарату әдістерін үйрететін ғылыми пән. <<Ақпарат>> термині латынның <<түсіндіру, баяндау, білу>> деген ұғымдарын білдіретін <> сөзінен шыққан.
Ақпарат - қоршаған орта мен онда болып жатқан әр түрлі құбылыстар туралы мәліметтердің жиынтығы.
Ақпарат алу дегеніміз - бізді қоршаған дүниенің құбылыстары мен обьектілерінің қасиеттері, құрылымы немесе олардың бір - біріне қатысуы жөнінде нақты мәліметтер мен деректер алу.Таңба түрінде қатысуды байланыс тілі дейді. Қандайда бір алфавитті пайдаланып ақпаратты жазуды кодтау деп атайды. Кодталатын символдар тобын кодтау кестесі деп атайды.
Сигнал - адамға немесе белгілі бір құрылғыға - ақпарат қабылдаушыға әсер ететін физикалық процесс. Сигнал - ақпарат тасушы.
Ақпарат беру деген - сигналдар беру.
Адам қабылдайтын ақпаратты таңбалы және бейнелі деп, екіге бөлуге болады.
Бейнелі ақпарат деп - табиғат көріністері және кескіндерді қабылдауды, дәм, иіс сезу арқылы алынатын ақпараттарды айтады.
Таңбалы ақпаратқа адамның сөйлеу, жазу түріне алатын ақпараттарды жатады. Адамдардың қарым-қатынасы, яғни адамнан адамға ақпарат жеткізу, сөйлеу немесе хат арқылы жүргізіледі, басқаша айтқанда, дыбыс немесе таңба түрінде беріледі.
Таңба түрінде қатынасуды қатынас тілі дейді. Қатынас тілдері табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.
Табиғи қатынас тіліне қазақ, орыс, ағылшын, т.б. тілдері жатады. Олардың ауызекі және жазу түрлері болады.
Жасанды немесе формалды тілдерге математика, физика, музыка, компьютермен қатынасу тілдері жатады.
Компьютер - ақпараттық процестерді жүзеге асыратын негізгі құрал. Компьютерде барлық ақпараттар сандар, әріптер, арнайы белгілер т. б. сияқты таңбалардан тұрады да, әрбір таңба компьютер жадында екілік жазылады.
1 Бит - бұл физикалық екі мүмкін жағдайдан (тоқ бар немесе жоқ) бір нұсқаны ғана таңдауға мүмкіндік беретін ақпараттар саны. 1 - тоқ бар болған жағдайда , ал 0 - тоқ жоқ болған жағдайда деп алынған.
1 Байт - бұл бір символды кодтауға қажетті ақпараттар саны . Хабарлама бір немесе бірнеше ақпараттан тұруы ықтимал. Бір хабарламаны мағынасына қарай әр - түрлі ақпараттар санымен беруге болады.
ЭЕМ деген - арифметикалық және логикалық амалдар тобын автоматты түрде орындауға, әр түрлі есептеу жұмыстарын орындауға арналған құрылғы.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?
2. Адам ақпараттың қандай түрлерін қабылдай алады?
3. Ақпарат көзі деп қалай түсінесіз?
4. Ақпараттық процесс дегеніміз не?
5. Ақпараттық технологиялар дегеніміз не?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
VІІ Білімдерін бағалау кезеңі

7 сыныптар №3______________________

Сабақтың тақырыбы: Сандарды, таңбаларды кодтау (ASCII)
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды ақпаратты техникалық құралдар мен дербес компьютердің көмегімен беру, сақтау және ұсыну тәсілдерімен, қабылдаған екілік, он алтылық санау жүйелері мен ASCII кодтарымен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды шыншылдыққа ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың ой-әдістерін, қызығушылығын арттыру.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: математика, физика, тарих
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Ақпарат деген сөзге қандай мағына бересіңдер?
2. Адам ақпараттың қандай түрлерін қабылдай алады?
3. Ақпарат көзі деп қалай түсінесіз?
4. Ақпараттық процесс дегеніміз не?
5. Ақпараттық технологиялар дегеніміз не?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Компьютерлер шықпай тұрып та ақпаратты беретін, өңдейтін және сақтайтын аспаптар болған. Мұндай аспаптарды қолдану үшін ақпарат кодталған түрде болуы керек. Бұған ақпаратты Морзе әліппесінің көмегімен кодтау мысал бола алады.
1.2.1.Тапсырма. Морзе әліппесімен <> хабарын кодта.
H
A
P
P
Y

E
N
D
....
._
._ _.
._ _.
_._ _

.
_ .
_ ..
Оқулықта ақпаратты Морзе әліппесінің көмегімен кодтау кестесі келтірілген. Тапсырма өз бетімен орындауға ұсынылады.
Компьютер <<Есептеуіш>> деп аударылады. Бірақ қазіргі дербес компьютер тек есептеулер жүргізу машинасы емес. Оның көмегімен музыкалық шығармалар жазуға және ойнатуға, графикалық бейнелерді көрсетуге және өзгертуге, бейне клиптерді көрсетуге және өзгертуге, бүкіл әлемнің дербес компьютерді пайдаланушыларымен ақпарат алмасуға, қажет ақпаратты табуға, мәтіндік ақпарат жасап өңдеуге болады. Бсқаша айтқанда дербес компьютер кез-келген ақпаратты өңдей алады.
Барлық ақпаратты дербес компьютер сигналдар түрінде қабылдай алады. Олар екі күйде болады: сигнал бар немесе сигнал жоқ. Бұл сигналдарға тек екі түрлі мән: 0 немесе 1 қабылдай алатын сәйкес код разряды қойылған. Тек екі түрлі мәні немесе оған сәйкес код разряды бар, 0 немесе 1 мәндерін ғана қабылдай алатын сигналды бит деп атайды.
Бит - бұл ақпараттың ең кіші бірлігі. Басқа сөзбен айтқанда, тек екі түрде ғана болатын (сигнал бар немес сигнал жоқ) сигнал, БИТ ақпаратын береді.
Оқушыларды ойын түрінде ең аз ақпарат өлшеу бірлігі түсінігімен таныстыру.
1-ші ойын жағдайы.
Оқытушы сыныптан оқушыны жұмбақтайды. Оқушылардың мақсаты: <<Иә>> немесе <<Жоқ>> жауап беретін сұрақтар қою арқылы жұмбақталған оқушыны анықтау.
Сұрақтар мынадай болуы мүмкін:
- Ол қыз ба?
- Иә
- Оның екі бұрымы бар ма?
- Жоқ және т.с.с.
2-ші ойын жағдайы.
Оқушылардың бірі белгілі бір пәнді жұмбақтайды. Қалған оқушылар оның қандай пән екенін анықтайды.
3-ші ойын жағдайы.
1-ден 100-ге дейінгі сандар жұмбақталады. Тақтаға сандар осі салынады. Сұрақ қоя отырып, оқушылар жұмбақталған санды анықтауы керек. Сұраққа <<Иә>> немесе <<Жоқ>> деген жауап болуы керек. Мысалы:
- Бұл сан елуден көп пе?
- Иә (осіндегі 0-ден 50-ге дейінгі аралық сызылады, өйткені оған ойлаған сан кірмейді) және т.с.с.
Оқушыларға талқылау үшін жол-жөнекей сұрақтар қойылады:
<<Ойлаған санды ең аз әрекетпен қалай анықтауға болады?>>
Ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсынуды кодтау деп айтады. Бір ғана ақпаратты әр түрлі әдістермен (жолдармен) ұсынуға болады. Бір белгі тобынан екінші тобына көшіру ережесін код деп атайды.
Мысалы, мектепте оқитын оқушылар санын; тоғыз жүз алпыс жеті, 96710, 17078, 3С716, 11110001112 сияқты жазуға болады, яғни қазақ тілі алфавиті де онлық, сегіздік, он алтылық және екілік санау кодында жазылады. Мұнда оқушылардың саны туралы ақпараттың өзі өзгермейді, тек оның жазылу түрі ғана әр түрлі.
Ақпаратты сақтау, қабылдау, ұсыну және өңдеу әдістері іс жүзінде ақпараттық ұсынылуы (кодталу) түріне байланысты болады.
Ақпараттың кодталуы (кейде оны шифрлау деп те атайды) оынңм кері кодталу (декодталу - декодирование) процесімен тікелей байланысты.
Кодтауға қолданылған алфавиттің әріптері неғұрлым аз болса, кері кодтау құрылғысы соғұрлым қарапайым болады.
Екілік алфавит 0 және 1 таңбаларымен ұсынылады, оларды жай екілік таңбалар деп те атайды. Ағылшын тіліндегі екілік таңбаны Binary digit сөзінен қысқартып, бит деп атайды. Бұдан кейін біз екілік белгінің (0 немесе 1) бит деп атаймыз.
Сегіз биттен тұратын кодты байт деп атаймыз. 8 нөл мен бірлердің, яғни 1 байттың көмегімен 256 символды кодтауға болады: 00000000, 00000001,00000010, . . . , 11111111.
Символдардың кодталу комбинацияларының (тіркестірінің) жиынтығын кодталу кестесі деп атайды.
Есептеуіш техникасында ең көп пайдаланылатын код - ASCII, американдық ақпарат алмасудың стандартты коды болып табылады.
Кодтау кестесінің 16 жолы және 16 бағаны бар. Кестедегі символдың орны оның оналтылық коды арқылы анықталады.
Кесте екі бөліктен тұрады: стандартты және баламалы.
Стандартты бөліктегі - бірінші 128 символ, 0-ден 127-ге дейінгі кодтар: цифрлар, латын алфавитінің әріптері мен компьютер жұмысын басқаратын арнайы символдар.
Баламалы бөліктегі - екінші 128 символ, 128-ден 255-ке дейінгі кодтар, бұлар ұлттық алфавиттер әріптерін (орыс, қазақ, жапон, т.б.) псевдографикалық және кейбір арнайы символдарды орналастыруға арналған. Ондық, екілік, оналтылық санау жүйелерінің сәйкестендіру кестесі.
Ондық жүйе
Екілік жүйе
Он алтылық жүйе
0
0000
0
1
0001
1
2
0010
2
3
0011
3
4
0100
4
5
0101
5
6
0110
6
7
0111
7
8
1000
8
9
1001
9
10
1010
A
11
1011
B
12
1000
C
13
1001
D
14
1110
E
15
1111
F




Осы кесте негізінде істеп көрейік. Алдымен оналтылық жүйеде сандарды жазу үшін 16 цифр қажет екендігіне көңіл аударайық. Оның 1-ші цифры ондық жүйедегі цифрларға сәйкес келеді, әрі қарай латін алфавітінің әріптері пайдаланылады.
<<ПАРТА>> сөзін кодтап көрейік. Ол үшін АSCII кестесінен әр әріпке сәйкес кодтарды табамыз: П- 8F, А- 80, Р- 90, Т- 92, А- 80. Сонымен ПАРТА сөзі бұл кодта былай болады:8F80909280. Енді бұл сөздің ASC- кодын екілік кодта ұсыну үшін сәйкестендіру кестесін қолданайық.

Мұнда:
8F - 10001111, 80 - 10000000, 90 - 10010000, 92 - 10010010
Бұларды тізбектеп жазсақ:
10001111 10000000 10010000 10010000 10010010 шығады.
Оналтылық жүйе ақпартты жинақы түрде жазу үшін пайдаланылады, ал шын мәнінде ол екілік жүйе болып табылады,онда тек екілік жүйедегі әрбір төрт цифр тобы бір символмен алмастырылып жазылған. Мәтіндік ақпаратты АSCII алфавитінде жазу үшін немесе бар символдық ақпаратты АSCII кодына қайта кодтау үшін, әрбір символды оның АSCII кестесіндегі кодына ауыстырып, содан кейін оналтылық кодты екілік кодқа ауыстыру керек.
Мәтіндік ақпаратты сегіз разрядты екілік кодта жазу үшін:
1. Мәтіннің әр символының кодын АSCII кестесінен табу керек. Оның коды - екі оналтылық сан, оның біріншісі - осы символ орналасқан көлденең жолдың нөмірін, ал екіншісі тік баған нөмірін көрсетеді.
2. Алынған оналтылық кодта сәйкестендіру кестесі бойынша санның оналтылық жүйеде көрсетілуін оның екілік жүйеде ұсынылуы ауыстыру керек.
Бұл процесті керісінше жүргізуге, яғни екілік код бойынша алғашқы мәтінді табуға болады. Мысалы: мына код бойынша:
01000011010011110110011010001010101100010101010010 алғашқы мәтінді табу қажет.
Ол үшін содан оңға қарай кодты төрт-төрттен тетрадалаға бөліп шығамыз.
0100 0011 0100 1111 0110 1101 0100 0000
0101 0101 0100 0100 0101 0101 0010
Сәйкестендіру кестесі бойынша әрбір тетраданы оның оналтылық ұсынылуымен ауыстырайық. Әр санды екіге бөліп және әр жұпты АSCII кестесіндегі символдар координаты ретінде қарастыра отырып, COMPUTER мәтінін табамыз.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. <<Алтыншы наурыз>> бен <<14 адам>> сөздерін екілік таңбаларын қолданып кодтаңдар.
2. Бір хабарлама жазып, оны АSCII кодымен және Морзе әліппесімен кодтаңдар.
3. АSCII кестесін пайдаланып, мына мәтіндерді кодтаңдар: 4 + а - b = c, <>

VІ Сабақты қорыту

VІІ Үйге тапсырма

ASCII КОДЫ
1.2.3.Тапсырма.
ASCII кодтарымен <<БОРАН>> хабарын кодта.
Б
О
Р
А
Н
1
8
Е
8
0
9
0
8
Д
8

VІІ Білімдерін бағалау кезеңі

6 сыныптар №4______________________
Сабақтың тақырыбы: Компьютер деген не?
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды информатика пәнімен, негізгі ақпараттық процестерімен, компьютер өңдейтін ақпарат түрлерімен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды шыншылдыққа ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Информатика - бұл ақпарат, ақпаратты адамдардың қарым-қатынасында, ЭЕМ жұмысы мен қоғам өмірінде жинау, жинақтау, сақтау мен беру заңдары мен тәсілдері туралы ғылым;
ЭЕМ көмегімен ақпаратты өңдеу тәсілдері туралы ғылым.
Бұл ғылым ХХ ғасырдың екінші жартысында пайда болды, оның дамуы электрондық есептеу техникасының пайда болуымен байланысты. Информатика пәні - ақпараттық процестер.
Ақпараттық процестер - бұл ақпаратты белгілер мен сигналдар түрінде беру, өңдеу және жинақтау процестері. Ақпараттық процестер:
oo Тірі организмдердің ішінде;
oo Техникалық құрылғыларда;
oo Адамдар қарым-қатынасында;
oo Теллекоммуникацияларда;
oo Қоғам өмірінде.
Ақпарат сигнал түрінде беріледі. Ақпарат белгілер түрінде жинақталады.
Ақпаратты өңдеу - белгілер мен сигналдар түрінде, атап айтқанда: тірі организмдермен және техникалық құрылғыларда ақпарат сигналдар түрінде өңделеді.
Техникалық құрылғылар арасында - сигналдар түрінде. Компьютер пайда болмай тұрып ақпартты өңдеу, сақтау және беру жұмыстарын адам орындаған. Сондықтан компьютердің құрылғысы аздап адамның организміне ұқсайды. Адамның ең маңызды мүшелері - бас, ми. Бірақ адамға өмір сүру үшін тек бас қана жеткілікті емес, оған тағы басқа мүшелер керек, сол сияқты компьютерге де жұмыс істеу үшін көп түрлі құрылғылар керек.
Ақпаратты білдіру мен есте сақтау қажеттілігі пайда болғанда тіл, жазу, бейнелеу өнері пайда болды. Телефон, телеграф, радио және теледидар пайда болуы ақпараттын орасан зор көлемін беруге мүмкіндік берді. Техникалық құралдар мен құрылғыларды пайдаланып ақпараттық процестерді ұйымдастыру Ақпараттық технология деп аталады. Ақпараттық технологиялар түрлері өте көп: хат, пошта, телеграф, телефон, теледидар, телекоммуникациялар, электрондық пошта т.б.
Бұдан басқа, ақпараттық технологияларды төмендегілерге бөлуге болады: қағаздық, қағазсыз, архивтерді, кітапханаларды т.б. пайдаланып ақпаратты жинауды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру.
Қағаздық технологиялар - бұл қағаз тасуыштарды (хаттарды, кітаптарды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру)
Қағазсыз технологиялар - бұл ақпараттың қағаз тасуыштарын пайдаланбай (радио, теледидар, телефон, телегф, факсимильдік байланыс т.б.) ақпаратты жинауды, беруді және өңдеуді ұйымдастыру.
Жаңа информациялық технологиялар - бұл ЭЕМ-ді пайдаланып, ақпаратты жинау, өңдеу және беру технологиялары. ЭЕМ-ді пайдалану бұл өңдеудің негізгі бөліктерін автоматты құрылғыларға артуға мүмкіндік береді, олар адамның қатысуынсыз мейлінше ұзық және адамның ақпаратты өңдеу жылдамдығынан миллиондаған есе артық жылдамдықпен жұмыс істеуге қабілетті.



Ақпаратты енгізу
Компьютер
Пернетақта, маус
Адам
Сезім мүшелері (көз, құлақ, сезім мүшелері, иіс сезу мүшесі)
Ақпаратты шығару
Компьютер
Монитор, принтер
Адам
Сөйлеу мүшелері
(дауыс желбезегі, тіл)
Ақпаратты өңдеу мен сақтау
Компьютер
Жүйелік болк (процессор, жад)
Адам
Ми

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Компьютер дегеніміз не?
2. Ақпараттық құралдар неден тұрады?
3. Программалық құралдар ұғымына не енеді?
4. Мәліметтер дегеніміз не?
5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма

7 сыныптар №5______________________
Сабақтың тақырыбы: Ақпаратты компьютерде сақтау
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды информатика пәнімен, негізгі ақпараттық процестермен, компьютер өңдейтін ақпарат түрлерімен таныстыру, оқушыларды деректер компьютердің ішкі және сыртқы жадында қалай сақталатынымен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды шыншылдыққа ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың ой-әдістерін, қызығушылығын арттыру.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: физика, тарих
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Компьютер дегеніміз не?
2. Ақпараттық құралдар неден тұрады?
3. Программалық құралдар ұғымына не енеді?
4. Мәліметтер дегеніміз не?
5. Ақпаратты, программаны автоматты түрде өңдеу. Олардың арасында қандай байланыс бар?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Компьютерде бір уақытта қатар сақтай алатын ақпарат көлемі компьютер жады деп аталады. Ақпарат компьютердің ішкі және сыртқы жадында сақталады. Компьютердің ішкі жады негізгі болып табылады, себебі процессор тек осы жадпен тікелей жұмыс істейді. Оны көп жағдайларда оперативті (жедел) жад деп атайды, өйткені ол компьютерді әрқашан ақпаратпен қамтамасыз ете отырып, үздіксіз жұмыс істейді.
Компьютерді өшіргенде оперативті жадтағы ақпарат өшеді. Компьютердің сыртқы жады ақпаратты көп мерзімге сақтауға арналған, ол иілгіш және қатқыл дискілерде, магнитті таспаларда, оптикалық және магнитті-оптикалық дискілерде орналастырылады. Сондай-ақ соңғы кездерде ақпаратты сақтауға қолайлы <<Флеш-жады>> - брелоктар қолданылады. Олар 256Мбайт - 8 Гбайт аралығында ақпарат тасымалдай алады:
Дискеттер - 1,4Мбайт; CD-R, CD-RW - 190-700Мбайт;
DVD - 4.7 Flash брелок - 4-8 Гбайт.
Мәліметтер мен программалар ішкі жадтың ұяшықтарында байт немесе байттар тобы түрінде орналасады. Олармен ұяшықтардың адрестері бойынша қатынасады.
Ақпарат тасушыға атауы бар белгілі бір үлестер (порциялар) түрінде жазылады. Мұндай құрылым файлдық, ал үлестер файл деп аталады. Дәл айтқанда, файл - бір типтегі байттардың тізбегі.
Файл (file) сөзі ағылшын тілінен аударғанда <<қапшық>> дегенді білдіреді. Нені файл деуге болады? Файл дегеніміз - программалар, мәліметтер немесе олардың бөлектері. Файл атауы өзара екі нүктемен бөлінген бөліктен тұрады, оның бірінші бөлігі - өз аты, ал екінші бөлігі - кеңейтілуі.
Файлды ақпарат өлшемі - бит сияқты ақпаратты сақтау бірлігі ретінде қарастыруға болады. Біртұтас объекті ретінде файлдармен жазу, өшіру, көшіру, даярлау, жылжыту, қайта ат қою операцияларын жүргізуге болады.
Сыртқы тасушыдағының барлығы файл түрінде сақталады, олар: операциялық жүйелер, қолданбалы программалар, программалау жүйелері, мәліметтер жинағы.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Мәліметтер ішкі жадта қалай орналасады?
2. Сыртқы жадтың қандай құрылғыларын білесіңдер?
3. Файл дегеніміз не?
4. Ішкі және сыртқы жадтарда ақпарат қалай іздестіріледі?
5. Файлдармен қандай операциялар жүргізуге болады?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
VІІ Білімдерін бағалау кезеңі

7 сыныптар №6______________________

Сабақтың тақырыбы: Есептеуіш техникасының даму тарихы
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды ЕТ-нің даму тарихымен оны құрылуының негізгі принциптерімен таныстыру; ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі рөлін түсіндіру,
тәрбиелік: оқушыларды шыншылдыққа ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Мәліметтер ішкі жадта қалай орналасады?
2. Сыртқы жадтың қандай құрылғыларын білесіңдер?
3. Файл дегеніміз не?
4. Ішкі және сыртқы жадтарда ақпарат қалай іздестіріледі?
5. Файлдармен қандай операциялар жүргізуге болады?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Көпшілік мақұлдаған топтастыруды қолданып, ЕТ дамуын келесі кезеңдерге бөлуге болады:
1. Қол - б.э. дейіндегі елуінші мыңжылдықтан бастап;
2. Механикалық - ХVІІ ғасырдың ортасынан бастап;
3. Электрмеханикалық - ХІХ ғасырдың 90-шы жылдарынан бастап;
4. Электрондық - ХХ ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап.
Сонымен, ЕТ дамуының бұл төрт кезеңдерінің өзін жақсы қырынан көрсеткен құралдары күні бүгінге дейін қолданылады.
ЕТ-нің қол түрінің даму кезеңі есептеу үшін адам денесінің мүшелерін, бірінші кезекте саусақтарын және есептеу нәтижелерін белгілеу үшін, әр түрлі заттарды, мысалы, есептеу таяқшаларын түйіншектерді, белгілер қоюды қолдануға негізделген.
Қол түрінің даму кезеңі:
1. Ондық пен он екілік жүйесіндегі саусақ есебі (қолдағы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері - барлығы төрт саусақ, әрқайсысында үш буын сүйектері - барлығы он екі).
2. Колумбқа дейінгі Америка халықтарының түйіншек санауы.
3. Заттарды топтастыру және бір жерден басқа жерге санап қою көмегімен санау.
4. Есепшотпен санау (абак-алғашқы жетілдірген санау құралы) 15-ші ғасырда пайда болды. Есепшотты көбейту кестесімен біріктіру жолымен жетілдіруге соңғы талаптану 1921 жылға жатады.
5. 17-ғасырдың басында Дж. Непердің логарифм және логарифм кестесін ойлап табуы және есептеу таяқшаларымен Дж. Непердің есептеу тақтасын ендіру.
Механикалық құралдардың даму кезеңі:
1. Механикалық есептеу принциптерін қолданатын есептеу құрылғылары мен аспаптарын жасау. 1623 жыл - 6 разрядты сандармен арифметикалық амалдар орындауға арналған Шиккардтың алғашқы машинасы. Ол көбейтетін, қосатын, сандарды жазатын тәуелсіз құрылғылардан тұратын.
2. 1642 жылы Блез Паскаль ойлап тапқан он разрядты сандармен арифметикалық амалдарды механикалық түрде орындайтын машина.
3. 1673 ж. Г.В.Лейбниц алғашқы арифмометрді құрастырды. Арифмометр кең тарады және бірнеше рет жетілдірілді. Оған мысал, Томас арифмометрді (томас-машина), Болле машинасы, Орднер арифмометрі т.б. арифмометр пайда болуымен байланысты есепші мамандығы пайда болды. 1969ж. ССРО-да арифмометрді шығару ең жоғары деңгейге жетті (300 мың арифмометр). 20-ғасырдың 70-ші жылдары арифмометрді элементтікбазасы интегралдық схемаға негізделген калькулятор ығыстырды.
4. 19-ғасырдың бірінші жартысында Чарльз Бэббидж әмбебап есептеуіш (аналитикалық) машина құрастыруға талаптанды. Бұл машина перфокартада жазылған бағдарламаны қолдануы керек еді. Бэббидж бағдарламалық басқару принципін қолданып, кез келген алгоритмді шешуге арналған аналитикалық машинаны құрудың негізгі идеясын зерттеп дайындады. Бұл Жаккардтың тоқыма станогы сияқты, нағыз механикалық машина болуы тиіс еді. Бірақ сол кездегі техниканың дамуы жеткілікті дәрежеде болмауы бұл жобаның іске асуына мүмкіндік жасамады.
Электр механикалық құралдардың даму кезеңі:
1. 1887ж. Г.Холлерит, У.Бэббидж бен Г.Джоккардтың идеяларын қолданып, алғашқы есептеуіш-аналитикалық кешенін құрды. Бұл құрал АҚТ-та (1897), Канадада (1897) халық санағын жүргізуде, АҚТ-тың темір жолдарының есептерін өңдеуде және ірі сауда фирмаларында қолданылды.
2. 1941 ж., Конрад Цузе бағдарламалық басқаруы мен жадтайтын құрылғысы бар алдыңғыларға ұқсас машина жасап шығарды.
3. 1944ж., Айкен ІВМ фирмасының кәсіпорнында Бэббидж жұмыстарының көмегімен электрмеханикалық реледегі <<МАРК-1>> аналитикалық машинасын құрастырды. Бұл машинаның есептеу жылдамдығы электр жетегі бар арифмометрден 100 есе тез болды. Бұл машинаның бірнеше жетілдірген түрлері шығарылды.
4. 1957 ж. - ССРО- да (РВМ-1) релелік есептеуіш машина жасалды. Бұл релелік ЕТ-нің ең ірі және соңғы жобасы болды. Осы кезеңде механикаландырылған санау кәсіпорны болып табылатын есептеуіш-машина станциялары құрыла бастады.
Электрондық құралдардың даму кезеңі.
1. 1943-45ж. АҚШ-та Моучли мен Эккерт басқарған топ Электрондық шамдардың негізіндегі ең алғашқы ENIAC ЭЕМ-ін құрастырды. Бұл әр түрлі мәселелерді шешетін әмбебап машина еді. Бұл ЭЕМ <<МАРК-1>> машинасынан өнімділігі бойынша 1000 есе артық және одан екі есе үлкен (салмағы 30т.) болды. ENIAC машинасында 18000 электрондық шамдар, 150 реле, 70000 резистор, 10000 конденсатор болды. Ол 140 квт қуат пайдаланды. Бірақ оның жад құрылғысы жоқ, және бағдарламаларды беру үшін сымдарды нақты бір түрде жалғастырып отыру керек болды.
2. 1945ж. Джон фон Нейман цифрлық есептеуіш машинаның жалпы принциптерін ойлап тапты, ол қызіргі кезде дейін ДК-де қолданылады. Осы принциптер бойынша компьютерде мыналар болуы керек:
- арифметикалы-логикалық құрылғы, арифметикалық және логикалық операцияларды орындайды;
- жадтайтын құрылғы немесе бағдарламалар мен деректерді сақтайтын жад;
- басқару құрылғысы, ол бағдарламаларды орындау процесін ұйымдастырады;
- ақпарат енгізу-шығару сыртқы құрылғысы.
Алдымен белгілі бір сыртқы құрылғының көмегімен компьютердің жадына бағдарлама енгізіледі. Басқару құрылғысы жадтан бағдарламаның бірінші командасын тауып оқиды және оның орындалуын ұйымдастырады. Бірінші команданы орындағаннан кейін басқару құрылғысы келесі командаларды оқиды және т.с.с.
ЭЕМ-нің бірінші буыны (1949-1958ж.)
1. 1949ж. Морис Уилкс (Англия) алғашқы EDVAC компьютерін жасады. Бұл жадында сақталған бағдарламалары бар ЭЕМ цифрлық электрондық есептеуіш әмбебап машиналарының алғашқы буындарына жол салды.
2. ХХ-ғасырдың 40-50 жылдары ЭЕМ өте үлкен және қарапайым болды. Элементтік база ретінде электрондық шамдар мен реле қолданылды: жедел (оперативтік) жад триггерлерде, кейін ферриттік жүрекшелерде; шапшандығы - секундына 5-30 мың арифметикалық амалдар болды. Мұндай ЭЕМ-дер үшін бағдарламалар машиналық кодтарда жүргізілді, кейінірек автокодтар мен ассемблер пайда болды. Бұл ЭЕМ ғылыми-техникалық есептеулер жүргізу үшін қолданылды. Осы типті машиналар EDSAC, ENIAC, UNIVAC, БЭСМ, Урал жатады.
ЭЕМ-ның екінші буыны (1955-1963)
1. 1948ж. - транзистор ойлап табылды және 50-ші жылдардың екінші жартысында транзисторлы ЭЕМ-дер пайда болды.
2. 1959ж. - АҚШ-та екінші буынның RCA-501ЭЕМ-і құрылды.
3. 1960ж. - ІВМ 7090 LARC7
4. 1961 ж. - Stretsh
5. 1962 ж. - ATLAS
6. ал ССРО-да 2-ші буынның ЭЕМ-дері: РАЗДАН, НАИРИ, МИР, МИНСК, Урал-11, М-220, БЭСМ-4, М-4000 сияқты машиналар шығарылды.
2-ші буынның ЭЕМ-і транзисторлы (жартылай өткізгіштер) элементтік базасымен, өте кішкене фериттік жүрекшелері бар жедел жадымен 512 Кбайт көлемімен секундына 3000000 амал өнімділігімен сипатталды. Олар функционал операциялар (бөлінген уақыт режім) мен мульти-бағдарламалар режімін біріктіруді, яғни орталық процессор мен енгізу-шығару арналарынң қатар жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Өлшемі бойынша ЭЕМ-дер кіші, орта, үлкен және арнайы түрлерге бөлінеді ЭЕМ-нің жетілдіруімен қатар бағдарламалық жабдықтамалар дамыды, алгоритмдік бағдарламалау тілдері, АБЖ, диспечерлер пайда болды.
ЭЕМ үшінші буыны (1964-1976ж.)
1. 1958ж. - Джек Килби бірнеше транзисторды бір пластинаға қалай орналасатыру керек екенін ойлап тапты.
2. 1959ж. - Роберт Нойд ең алғашқы чиптерді (интегралдық схемаларды) құрастырды.
3. Үшіншісі буынның алғашқы ЭЕМ-і деп ІВМ/360 модельдерінің сериясын (1964 ж. АҚШ) санауға болады.
4. ЭЕМ-нің үшінші буынына РДР-8 (бірінші мини-компьютер, ол 1965ж. Құрылды және құны 20 мың $ болды) РДР-11, В-3500, ЕС-ЭЕМ сериясы жатқызуға болады, ЭЕМ-нің үшінші буыны интегралдық схемалары (ИС) және жартылай үлкен схемалы (ҮС) жартылай өткізгіш интегралдық схемадағы жедел жад құрылғысымен, 16Мб көлемімен, секундына 30млн. Операция өнімділікпен сипатталады. Өлшемі бойынша ЭЕМ үлкен, орташа, мини және микро болып бірнеше түрге бөлінеді. Бұл буынның типтік модельдері - ЕС-ЭЕМ, СМ-ЭЕМ, ІВМ/360, РДР,VAX.
ЭЕМ-нің үшінші буынына тән ерекшелік - бұл операциялық жүйесінің болуы, мульти-бағдарламалау мен ресурстарды (шалғай құрылғыларды), ЭЕМ-нің өзінің аппараттық бөлігін немесе тікелей операциялық жүйені басқару мүмкіндігінің пайда болуы. ЭЕМ-дегі бағдарламалық жасақтама ОЖ, ҚБӨ, ДББЖ, АБЖ, жоғары дәрежелі алгоритмдік тілдердің (ПЛ-1, АЛГОЛ; КОБОЛ...) пайда болуымен күрделенеді.
ЭЕМ-нің төртінші буыны (1977-қазіргі кез)
1. Төртінші буынның ЭЕМ-дерінің ең алғашқы танымал сериясы - ІВМ/370.
2. Төртінші буынның ЕТ-нің конструктивті-технологиялық негізі үлкен интегралды схема (ҮИС) және өте үлкен интегралды схема (ӨҮИС), олар 70-80 жылдары құрылған, шапшаң жадтайтын құрылғылар болды. ЭЕМ ЯВА-ны тиімді пайдалануға, қиыншылықтары бар программистер үшін бағдарламалау процесін жеңілдетуге есептеліп шығарылады. Төртінші буынның машиналарының паркін микро-ЭЕМ-ге, ДК-ге, мини-ЭЕМ-ге, жалпыға арналған ЭЕМ-ге, арнайы ЭЕМ-ге және супер ЭЕМ-ге бөлуге болады. Төртінші буын машиналарының жедел жады - жартылай өткізгіш АҮИС-те, көлемі 16Мб және одан жоғары. Бұл буынның машиналарына ІВМ/370, SX-2, IBMC/XT/AT, PC/2 Cray типтерін жатқызуға болады.
Дербес компьютерлер.
1. Бүгінгі күні тараған ДК - ЦЭВМ. Олардың пайда болуы алғашқы РДР-8 мини-ЭЕМ-ге барып тіреледі.
2. 1970ж. - INTAL фирмасы жатың интегралдық схемасын және тамызда үлкен ЭЕМ-нің орталық процессорына барабар интегралдық схеманы (INTEL-4004 микропроцессоры) сата бастады.
3. 1975ж. - INTEL-8008 микропроцессоры бар Альтаир-8800 ең алғашқы ДК пайда болды.
4. 1981ж. - ІВМ фирмасы ІВМРС дербес компьютерлерін шығара бастады.
5. 1983ж. - қатқыл дискісі бар ІВМ РС ХТ компьютерлері шығарылды.
6. 1985ж. - ІВМ РС АТ дербес компьютерлерінің шығарылуы басталды.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Бірінші электронды-есептеуіш машина қалай аталған? Ол қай жылы жасалды?
2. <<Марк-1>> машинасы қандай элементтерден жасалды?
3. Бұрынғы Кеңестер Одағындағы бірінші ЭЕМ қай жылдары жасалды? Оны кім жасады?
4. ЭЕМ буындарын атаңдар. Олардың бір-бірінен айырмашылығы неде?
5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
27-34 бет, конспект жазу
VІІ Білімдерін бағалау кезеңі

4 сыныптар №7_______________________
Сабақтың тақырыбы: Дербес компьютер. Компьютердің құрылысы
Сабақтың мақсаты:
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды информатика пәнімен, негізгі ақпараттық процестермен, компьютер өңдейтін ақпарат түрлерімен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адалдыққа еңбексүйгішке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау
Сабақтың байланысы: физика
Сабақтың көрнекілігі: оқулық, дәптермен жұмыс
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Бірінші электронды-есептеуіш машина қалай аталған? Ол қай жылы жасалды?
2. <<Марк-1>> машинасы қандай элементтерден жасалды?
3. Бұрынғы Кеңестер Одағындағы бірінші ЭЕМ қай жылдары жасалды? Оны кім жасады?
4. ЭЕМ буындарын атаңдар. Олардың бір-бірінен айырмашылығы неде?
5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?

ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа сабақ
Ақпараттық процестерді жүзеге асыратын негізгі құрал - компьютер. Ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған ақпараттық және программалық құралдар кешенін компьютер деп атайды.
Компьютердің аппараттық құралдары:
> Кодтауға және мәліметтер мен программаларды компьютердің жадына екілік жүйеде ұсынуға арналған енгізу құрылғыларынан;
> Ішкі және сыртқы болып бөлінетін деректерді, программаларды, аралық есептеулердің нәтижелерін сақтауға арналған компьютер жадынан;
> Мәліметтерді өңдеудің және өңдеу процесін басқарудың негізгі құрылғысы - процессордан;
> Өңдеу нәтижелерін кері кодтауға және оларды адамға қолайлы түрде шығарып беруге арналған шығару құрылғыларынан;
> Бұл барлық құрылғылар арасында ақпарат жеткізу қызметін атқаратын ақпараттық кеңарнадан тұрады (байланыс желісі)

Жүйелік блокқа дербес компьютердің
негізгі құрылғылары жинақталған, олар деректерді
өңдеуді, блоктың ток көзіне қосылуын, қосымша
құрылғыларды қосуды қамтамасыз етеді.
Жүйелік блоктің ішкі құрылғысын білу үшін, оның
артқы қақпағын ашу керек, жүйелік блоктың әр түрлі
типтері үшін конструкциясында айырмашылықтар бар.
Жүйелік блоктың алдыңғы тақтасында:компьютерді қосу/өшіру батырмасы, дискжетек, компакт-дискіден оқитын СD-ROM орналасқан. Кейбір жүйелік блоктың конструкцияларында компьютерді қайта жүктеу батырмасы болады.

Процессор - компьютердің ең басты бөлігі.
Ол - компьютердің <<миы>>. Ол бүкіл
компьютердің жұмысын басқарады және
программалардағы барлық командаларды
(операцияларды) орындайды.
Бұл құрылғы берілген командаларды
түсініп, оларды орындайды және өз жұмысының
нәтижелерін шығарып береді немесе оны
машинаның жадына жазады, тіпті екеуін да
қатар орындай алады. Компьютердің кез келген
жұмысы процессордың қатысуымен орындалады.
Іс жүзінде компьютердің орындайтын
жұмысының бәрін оның бас микросхемасы -
микропроцессор атқарады. Қазіргі кезде ең көп
тараған процессор (Pentium) <<пентиум>> деп аталады, сондықтан мұндай процессор орнатылған компьютерді де <<Пентиум>> деп атайды. Компьютерлердің негізгі сипаттамасының бірі - оның жылдам әрекеттілігі, ол мегагерцпен өлшенетін жиілікке байланысты. Жиілік жоғарыланған сайын, компьютер де жақсырақ болады. Процессор жадпен бірге жұмыс істейді. Жад микросхемасынан процессор өзіне қажетті ақпаратты алады және өз жұмысының нәтижесін қайтадан жадқа жібереді.
Жедел жад - бұл компьютердің ішкі жады (ОЖҚ). Жедел жад қажет ақпараттарды өзіне жылдам жазуға және одан оқуға мүмкіндік береді. Бірақ онда ақпараттар уақытша сақталады, яғни компьютерді өшіргенші. Егер компьютерді өшірсе, онда жедел жадтағы ақпарат жойылады (өшеді). Жедел жадта қазіргі кезде орындалып жатқан барлық программалар болады.
Жедел (оперативті) жадтайтын құрылғы (ЖЖҚ) - ақпараттарды уақытша сақтауға арналған жады. Компьютердің жедел жадының көлемі шекті, сондықтан ЖЖҚ-дан ақпараттарды сыртқы жадқа (дискіге) көшіріп алу керек.
Жедел жадтың негізгі сипаттамасы - оның сыйымдылығы мен жылдам әрекеттілігі. Процессор мен ЖЖҚ - ЭЕМ-ның негізгі құрылғылары. Компьютер жұмыс істеу үшін, бұлардың өзі-ақ жеткілікті.
Бірақ компьютер сыртқы ортамен қатысыу үшін, басқа қосымша құрылғылар керек, бұлар - мәліметтерді енгізу мен нәтижелер шығару құрылғылары.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Жүйелік құрылғысының қызметі?
2. Аналық платаның қызметі.
3. ОЗУ дегеніміз не? Оның қызметі?
4. Процессордың қызметі?
5. Тұрғылықты дисктің қызметі?
6. Дыбыстық тақша не үшін керек?
7. CD-DVD не үшін керек?
8. Дыбыстық тақшаның қызметі?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
35-39 бет, конспект оқу

7 сыныптар №8______________________

Сабақтың тақырыбы: І тоқсандағы тест жұмысы
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушылардың өткен сабақтар бойынша білімдерін тест арқылы тексеру,
тәрбиелік: оқушыларды шыншылдыққа ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
Компьютер дегеніміз не?
2. Ақпараттық құралдар неден тұрады?
3. Программалық құралдар ұғымына не енеді?
4. Мәліметтер дегеніміз не?
5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Тест сұрақтары
1. <<Информация>> термині . . .
А) гректің <> сөзінен шыққан мәлімет, түсіндіру, мазмұнын айту дегенді білдіреді;
Ә) француздық <> сөзінен шыққан, мәлімет, түсіндіру, мазмұнын айту дегенді білдіреді;
Б) латынның <> сөзінен шыққан, мәлімет, түсіндіру, мазмұнын айту дегенді білдіреді .*
2. Ақпаратты жинау, сақтау, түрлендіру, тасымалдау және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін ғылыми пән . . .
А) информатика;*
Ә) информатиция;
Б) кибернетика;
3. Бір байт неден тұрады . . .
А) 8 биттен;*
Ә) 4 биттен;
Б) 16 биттен;
4. Ақпараттық процесс дегеніміз не?
А) ақпараттық процесстерді компьютер деп атаймыз;
Ә) телекоммуникациялық технология;
Б) ақпаратты сақтау, өңдеу, беру процесін АП деп атаймыз;*
5. Адам ақпаратты қандай түрде қабылдайды?
А) 2 түрде қабылдайды бейнелі, таңдалы;*
Ә) 2 түрде сигнал арқылы таңба арқылы;
Б) 2 түрде бейнелі, алфавит арқылы;
6. Бит дегеніміз?
А) ақпараттық процесс;
Ә) ақпараттық ең үлкен өлшем бірлігі;
Б) екілік алфавит 0 және 1;*
7. Байт дегеніміз не?
А) ақпараттық процесс;
Ә) екілік алфавит 0 және 1;
Б) 8 биттен тұратын код;*
7. Морзе әліппесінде қанша символ бар?
А) 2;*
Ә) 128;
Б) 4;
8. Сигнал дегеніміз не?
А) ақпараттық процесс;
Ә) ақпарат тасушы;*
Б) екілік алфавит 0 және 1;
9. Компьютер дегеніміз не?
А) ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсыну;
Ә) ақпараттық процесстерді жүзеге асыратын негізгі құрал;*
Б) ақпараттық процесстерді компьютер деп атаймыз.
10. Информатика пәні нені зерттейді?
А) ақпараттық процесстерді;*
Ә) компьютерді;
Б) мониторды.
11. Операциялық жүйе дегеніміз не?
А) компьютердің жұмысын ұйымдастыратын программалар жүйесі;*
Ә) компьютердің миы;
Б) компьютердің тілі.
12. Файл дегеніміз не?
А) бір типтегі байттар тізбегі;*
Ә) бір типтегі биттер тізбегі;
Б) нақты бір файлды көрсететін арнайы белгіше.
13. Код дегеніміз не?
А) бір белгілі тобынан екінші белгі тобына көшіру ережесі;*
Ә) бір типтегі биттер тізбегі;
Б) ақпаратты кері кодтауды код деп атаймыз.
14. Дербес компьютер дегеніміз не?
А) көп адамдарға арналған компьютер;
Ә) бір адамға арналған компьютер;*
Б) ең қуатты компьютерлер.
15. Жүйелік блок дегеніміз не?
А) компьютердің миы;*
Ә) ақпаратты енгізуге арналған құрылғы;
Б) компьютердің тілі.
16. Жапондықтар есепшотты не деп атаған?
А) серобян;*
Ә) абак;
Б) суан-пан.
17. Компьютердің атасы кім?
А) Блез Паскаль;
Ә) Лейбниц Паскаль;
Б) Чарлз Бэббидж.*
18. <<Марк -1>> машинасы қандай элементтерден жасалған?
А) электрондық лампалардан;
Ә) релелік және механикалық элементтерден;*
Б) перфокарталардан.
19. Дүние жүзі бойынша бірінші программист:
А) Блез Паскаль;
Ә) Ада Лавлейс;
Б) Чарлз Бэббидж.
20. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
А) бірінші буынға;
Ә) үшінші буынға;
Б) төртінші буынға.

V Үйге тапсырма беру

VІ Білімін бағалау кезеңі


7 сыныптар №9______________________

Сабақтың тақырыбы: Монитор. Пернетақта. Маус.
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды компьютердің сыртқы құрылғыларымен таныстыру, енгізу-шығару құрылғыларын жалпы шолу, дербес компьютернің шығару құрылғысы монитормен таныстыру, пернетақтаның арналуы және таратылуымен таныстыру, әр түрлі алфавитті-цифрлық ақпаратты енгізуді көрсету, пернетақтамен істеу әдістерімен таныстыру,
тәрбиелік: оқушыларды саналыққа , ұқыптылыққа,
компьютерлік техниканы дұрыс пайдалана
білуге тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Бірінші электронды-есептеуіш машина қалай аталған? Ол қай жылы жасалды?
2. <<Марк-1>> машинасы қандай элементтерден жасалды?
3. Бұрынғы Кеңестер Одағындағы бірінші ЭЕМ қай жылдары жасалды? Оны кім жасады?
4. ЭЕМ буындарын атаңдар. Олардың бір-бірінен айырмашылығы неде?
5. Қазіргі дербес компьютерлер қай буынға жатады?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Монитор - ақпаратты компьютер экранына шығару құрылғысы. Бұл жалғыз емес, бірақ негізгі шығару құрылғысы. Сыртқы пішіні бойынша дисплей кәдімгі түрлі түсті теледидардан аумайды, сондықтан оны жиі телевизиялық техникадағыдай монитор деп атайды.
Дисплей - компьютердің <<тілі>>. Ол дисплей көмегімен өзінің жұмысы туралы барлық қажет ақпаратты беріп отырады.
Дисплей электронды-сәулелік түтікшеден, қоректендіру блогынан және сәулені басқарушы электрондық блоктан тұрады.
Пиксель - монитордың экранындағы кез келген көрініс (кескін) қызыл, жасыл, көк.
Қазіргі дисплейлердің басты бөлігі электронды-сәулелік түтікше (ЭСТ) болып табылады.
ЭСТ - іші люминоформен қапталған, тік төртбұрышты экраны бар, енсіз шыны цилиндр. ЭСТ ішіндегі арнайы конструкция - электрондық зеңбірек экранда кескін шығу үшін, электрондар ағынын шығарып, оны өте жоғары жылдамдыққа дейін үдетеді.
Пернетақта - компьютерге ақпарат енгізуге арналған құрылғы. Ол әріптің және цифр пернелерінің көмегімен компьютерге кез келген ақпаратты беруге мүмкіндік жасайды.Қазіргі компьютерлердің пернетақтасында 101 немесе 105 перне болады.
Пернетақта бірнеше блоктарға бөлінеді:
oo Символдық пернелер
oo Фукционалдық пернелер
oo Нұсқаушы немесе меңзерді басқару пернелері
oo Цифрлық пернелер
Меңзерді басқару пернелері
Цифрлық немесе қосымша пернелер
Символдық пернелер
Функционалдық пернелер

Символдық пернелер, олар пернетақтаның ортасында орналасқан. Ол пернетақтаның негізгі бөлігі болып табылады. Бұл пернелердің көмегімен алфавитті-цифрлық ақпаратты енгізуге болады.
Функционалдық пернелер, бұлар символдық пернелердің үстіндегі жолда орналасқан. Олар латынның F (F1, F2, ..., F12) әрпімен белгіленген. Функционал пернелер компьютердің күрделі операцияларын тез орындау үшін қолданылады.
Нұсқаушы немесе меңзерді басқару пернелері. Меңзер дегеніміз экранда (сызықша түрінде) жыпылықтап тұратын символ. Ол символдық пернені басқанда, символ пайда болатын орынды көрсетеді.Бұл пернелер символық пернелердің төменгі оң жағында орналасқан, олардың үстінде бағдаршалар (стрелкалар) салынған. Олар меңзерді экранда жылжытуға арналған.
Цифрлық пернелер немесе қосымша пернетақта, олар 10 пернеден тұрады. Пернетақтада оң жақта орналасқан. Бұлардың көмегімен цифрлық ақпараттарды компьютерге енгізуге, сондай-ақ меңзердің экранда қозғалуын басқаруға болады.
Осы айтылған бөлектерден басқа пернетақтада тағы бірнеше арнайы пернелер бар. Олар:

Backspace

Backspace пернесінің көмегімен меңзердің сол жағындағы символды өшіруге болады.
Delete

Delete - пернесінің көмегімен меңзердің сол жағындағы символды өшіруге болады
Бос орын

Бос орын - пернесінің көмегімен меңзердің сол жағындағы символды өшіруге болады
Shift

Shift пернесі кіші әріптерді баспа (үлкен) әріптерге және керісінше өзгертуге пайдаланылады. Бас әріптерді енгізу үшін Shift пернесін басып тұрып, одан соң символдық пернелерді басады да, қажетті әріптерді тереді.
Caps Lock

Caps Lock егер бұл пернені бір рет басса (үлкен) әріптер енгізіледі, тағы бір рет басса кіші әріптер енгізіледі. Enter

Enter немесе енгізу пернесі. Бұл ең басты перне, оны басу әдетте белгілі бір әрекеттің, операцияның аяқталғанын, компьютер енді бұл әрекеттерді өңдеуі керек екенін көрсетеді. Команда символдық пернелердің көмегімен енгізілгенде, ол алдымен пернеақтаның жадында салқталады да, компьютерге сендер Enter пернесін басқаннан кейін жетеді. Num Lock

Num Lock пернесі пернетақтаның оң жақ қосымша бөлігінің жұмыс режимін ауыстырып қосады. Егер Num Lock пернесін бір рет басса, онда пернелерде көрсетілген цифрлар енгізіледі. Ал оны тағы бір рет басса, онда бұл пернелер меңзерді экранда жылжыту бағытын басқарады (пернелердегі цифрлар орнына - бағдаршалар). Қазіргі кездегі компьютерлер тағы да бір ақпараттарды енгізу құрылғысы - <<Маус>> (тінтуір) манипуляторымен жабдықталған.
Маус (тінтуір) - басқарушы ақпаратты енгізу құрылғысы. Қазіргі кездегі графикалық тілдесуі бар амалдық жүйелерді басқару үшін аса қажет құрылғы.

V Жаңа сабақты бекіту
1. Тапсырма. Арнайы пернелердің қызмет кестесін толтыр.

№
Перне аты
Перненің қызметі
1.
Enter

2.
Num Lock

3.
Caps Lock

4.
Shift

5.
Backspace

6.
Delete

7.
Бос орын

1. Компьютерге отырып бір шумақ өлеңді теру
Ана тілі
Ана тілім - әрекетім азығы,
Бар ғаламды тануымның қазығы.
Ой-саламның өсуінің куәсі,
Ғасырлардың кейінгіге әз үні.

Ана тілім - бәрін сөйлер шежірем,
Тілсіз нені білдіре алам, не білем?!
Тілім барда ғана мынау ғаламның
Кілтін табар саналысы сезінем.
О, адамдар, қадіріне жетіңдер,
Ана тілің - анаң, сыйлап өтіңдер.

(Төкен Әбдірахманова)

VІ Жаңа сабақты қорытындылау
1. Монитор не үшін керек?
2. Пернетақта қандай құрылғы?
3. Пернетақта неше блоктан тұрады?
4. Ең ұзын перне қалай аталады?
5. Num Lock пернесінің қызметі?
6. Enter пернесінің қызметі?
7. Маус дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады?

VІІ Оқушы білімін бағалау
VІІ Үйге тапсырма беру
40-45 бет монитор, пернетақта, маус тақырыптарын оқу, пернелердің қызметтерін жаттау.
7 сыныптар №10______________________
Сабақтың тақырыбы: Сыртқы жад. Компакт-дискілер. Сканер.
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға ақпаратты жазумен оқу, иілгіш және компакт-дискілер сияқты ақпарат тасушылар туралы түсінік беру. Дискжетек пен CD-ROM жұмыстарымен таныстыру
тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ұқыптылыққа,
компьютерлік техниканы дұрыс пайдалана
білуге тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту;
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Монитор не үшін керек?
2. Пернетақта қандай құрылғы?
3. Пернетақта неше блоктан тұрады?
4. Ең ұзын перне қалай аталады?
5. Num Lock пернесінің қызметі?
6. Enter пернесінің қызметі?
7. Маус дегеніміз не? Ол қандай қызмет атқарады?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Компьютерде жұмыс жасауда қолданылатын барлық ақпарат файл түрінде сақталады. Біздің білетініміздей, файл - бұл жадтағы орын, оған әдетте бірегей атай беріледі. Файлдар машинаның жедел немесе сыртқы жадында орналаса алады. Сыртқы жад - бұл, біріншіден, винчестер, ал екіншіден, иілгіш және компакт-диск. Сондықтан ақпаратты жазу мен оқу туралы айтпай тұрып, ақпарат тасушылар деген не екенін анықтауымыз керек.
Ақпарат тасуыш ақпарат сақтау ортасы болып табылады. Олар сыртқы түрі бойынша не дискілік, не таспалы, жадтау принципі бойынша - магнитті-оптикалық, оптикалық болады. Соңғы уақытта ІВЬ типті Pentium ДК-де қолданылатын ақпарат тасуыштар дискілік, магнитті, магнитті-оптикалық және оптикалық жазу оқу әдістерін қолданады. Дискілік тасуыштың қатқыл немесе иілгіш негізі болады. Оларға винчестерге (хард-диск) кіретін қатқыл магнитті дискілерді, иілгіш дискілерді немесе флоппи дискілерді, компакт-дискілерді жатқызуға болады.
Сыртқы жад - бұл компьютерді өшіргеннен кейін де енгізілген ақпаратты сақтайтын жад.
Компакт диск - бұл металдан қапталған оптикалық диск, оның салмағы небәрі 15 грамм және диаметрі 12 см. Оған шамамен 640 Мб ақпарат жазуға болады. Дискінің жұмыс бетін зақымданудан сақтайтын арнайы қабығы бар. Компакт-дискілер арнайы орауышта сақталады.
Сканер - бұл қағаздағы кескінді түсіріп алып, оны дисплей экранына шығаратын құрылғы.

Сканерлер бөлінеді:

планшетті
барабандық
ақ-қара
қол
түрлі түсті
Түптекпен жұмыс істеу түсі бойынша Құрылғының типі бойынша

VІ Жаңа сабақты қорытындылау
1. Сыртқы жад дегеніміз не? Ол не үшін керек?
2. Компакт-дискілердің қызметі?
3. Сканер не үшін керек?
4. Сканердің түрлерін атап беріңдер.

VІІ Оқушы білімін бағалау
VІІ Үйге тапсырма беру
47-52 бет конспект оқу

7 сыныптар №12______________________
Сабақтың тақырыбы: Терезе элементтері. Айналдыру жолақтары
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға Windows терезелерімен, терезелерді көрсету нұсқаларымен және терезелерді басқару тәсілдерімен, терезелердің менюімен, Windows оқулығымен жұмыс істеу мүмкіндіктерімен таныстыру
тәрбиелік: оқушыларды компьютерлік техниканы дұрыс пайдалана білуге тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Сыртқы жад дегеніміз не? Ол не үшін керек?
2. Компакт-дискілердің қызметі?
3. Сканер не үшін керек?
4. Сканердің түрлерін атап беріңдер.

ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Менің компьютерім (Мой компьютер) қапшығы терезесінің мысалында біз терезелердің негізгі элементтерін қарастырайық.

Шекаралар (Границы). Терезелерді төрт жағынан қоршап тұрған жақтауларды шекаралар деп атайды. Олардың көбінің өлшемдерін өзгертуге болады. Терезелердің өлшемдерін өзгерту үшін, маус нұсқағышын шекараның біріне орналастырып, нұсқағыштың қос бағдаршаға айналуын күтіңіз, содан соң маусты қажетті бағытқа тартыңдар (оңға, солға, төмен, жоғары).

VІ Жаңа сабақты қорытындылау
Сөзжұмбақ
Ұ
Р
А
Л
-
С
А
Й
М
А
Н
Д
А
Р
5
Т
А
Қ
Т
А
Қ
С
Ы
А
С
Қ
А
Р
У
6
Б
А
Т
Ы
Р
М
А
Л
А
Р
Ы
Б
Й
Н
А
Л
Д
Ы
Р
У
7
Ж
О
Л
А
Ғ
Ы
А
А
Л
Ы
П
-
К
Ү
Й
8
Ж
О
Л
Ы
Қ
А
П
Ш
Ы
Қ
Қ
А
9
А
У
Ы
С
Қ
У
Е
К
А
Р
А
Л
А
Ш
Р
10
Ж
Ұ
М
Ы
С
4
А
Л
А
Н
Ы
Қ
Ы
Р
Ы
П
3
Ж
О
Л
Ы
А
Т
Ү
Й
Е
Л
К
М
Е
Н
Ю
2
Б
Е
Л
Г
І
Ж
Ш
Е
І

С
І
М
Е
Н
Ю
1
Ж
О
Л
Ы

VІІ Оқушы білімін бағалау
VІІ Үйге тапсырма беру

7 сыныптар №13______________________
Сабақтың тақырыбы: Мауспен жұмыс істеу
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға Windows терезелерімен, терезелерді көрсету нұсқаларымен және терезелерді басқару тәсілдерімен, терезелердің менюімен, Windows оқулығымен жұмыс істеу мүмкіндіктерімен таныстыру
тәрбиелік: оқушыларды компьютерлік техниканы дұрыс пайдалана білуге тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Операциялық жүйенің арналуы қандай?
2. Команда дегеніміз не?
3. Косынка ойынын қалай іске қосамыз?
Маустың қандай батырмасы негізгі, ал қайсысы қосымша болып табылады?
1. Маустың көмегімен не істеуге болады?
2. Жұмыс орнының терезесінде қандай басқару элементтері бар?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
Маус - Windows-тың объектілері мен басқару элементтеріне әсерінтигізетін манипулятор.
Тапсырма. <<Маус терминологиясы>>
Тапсырма - конспект. Мұғалімнің түсіндіруімен немесе оқулықты оқумен қатар орындалады. Маустың оң және сол жақ батырмаларымен орындалатын әрекеттердің атын кестеге жазу керек. Оқушылар мен маустың сол жақ батырмасы негізгі, ал оң жақ батырмасы қосымша екенін естеріне салу керек.
ОҢ ЖАҚ БАТЫРМА
Әрекет
1.
1.
Әрекет нәтижесі

СОЛ ЖАҚ БАТЫРМА
Әрекет
1 .
2.
3.
4.
5.
Әрекет нәтижесі

Тапсырма
<<Маус сөздігін>> пайдалана отырып, маустың көмегімен орындалатын әрекеттер қалай аталатынын анықта.

Кітап оқымаған.
Алты көңілді тышқан.
Жүгіріп ойнады.
Бірденелер жасады.
Олар жасаған әрекеттер әйтеуір бірденелер
Маустың сөздігі 1. Мауспен шерту.
2. Мауспен екі рет шерту.
3. Маустың оң жақ батырмасымен шерту.
4. Апару немесе тасымалдау.
5. Маустың оң жақ батырмасымен апару (тасымалдау)
6. Созу


Нұсқағышты объектіге орнатамын да, тез екі рет басамын, содан кейін сол жақ батырманы босатамын.
Нұсқағышты объектіге орнатып, сол жақ батырманы басып тұрып, оны жібермей, нұсқағышты керекті жерге апарамын, содан соң жіберемін.

Бұл әрекет пайдаланушыға объектіні көшіруге, жылжытуға, оған таңбаша жасауға мүмкіндік береді.
Нұсқағышты объектіге орнатып, оң жақ батырманы басамын да, босатамын. Экранда динамикалық меню пайда болады.

Нұсқағышты объектіге орнатамын да, сол жақ батырманы басып, босатамын.
Бұл әрекет, меңзерді терезенің жақтауына немесе бұрышына орнатса, ал содан кейін маустың сол жақ батырмасын басып тұрып, оны керек бағытқа жылжытса, терезенің өлшемін өзгертеді.

7 сыныптар №18______________________
Сабақтың тақырыбы: Таңбашалар
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға <<файлдар>>, <<таңбашалар>> ұғымдарымен және қапшықтың құрылымы мен объектілер, таңбашалар жасау ережелерімен таныстыру.
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, білімділікке тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Жаңа қапшықты қалай құруға болады?
2. Қапшық дегеніміз не?
3. Жаңа қапшық құрудың қанша тәсілі бар?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Таңбаша - бұл бағдарламаларды іске қосу немесе файлды ашу қасиеті бар пиктограмма, объектінің тамғасы, компьютер үшін объектіге жол нұсқайтын командалық файл, ал пайдаланушы үшін жұмыс үстеліндегі немесе терезедегі жай белгіше, ол Windowsxp-дегі қандай да бір объектіге: файлға, дискіге, компьютерге, принтерге т.б. сәйкес келеді.
Таңбаша жеке бір объект емес, ол файлға сілтеме ғана. Сондықтан оны жойғанда файлдар жойылмайды.
Таңбашада мауспен екі рет шерту, файлға немесе қапшықтың белгішесіне екі рет шерту әсерімен бірдей (бағдарлама іске қосылады, құжат немесе қапшық ашылады және т.б.)
Ағымдағы терезеде таңбаша құру
1. Ағымдағы терезеде таңбашаларды Файл - Создать - Ярлык, Файл - Создать ярлык немесе контексті менюдің Создать - Ярлык командасының көмегімен жасауға болады.
2. Таңбашаны жасағаннан кейін оны қажетті орынға орналастыруға болады.
3. Ол үшін таңбаша құрылатын объектіні іздеуді таңбаша жасау процесін іске қосқаннан соң жүргізуге болады немесе алдымен объектіні тауы алып, содан кейін таңбашаны құруды бастауға болады.
Жұмыс үстелінде таңбаша құру
1. Жұмыс үстелінің бос жерінде меңзерді орналастырып, маустың оң жақ батырмасын басса, контесті меню пайда болады.
2. Создать - Ярлык опциясын таңдағанда, <<Создание ярлыка>> (<<Таңбашаны құру>>) диалог терезесі пайда болады.
3. <<Шолу>> (Обзор) батырмасын басу, <<Шолу>> диалог терезесін ашады. Файлдармен қапшықтар арасынан объект табу.
4. <<Ашу>> батырмасын басу арқылы <<Таңбаша жасау терезесі>> ашылады. Онда, файлдарға жол толық көрсетілген.
5. <<Далее>> (Одан әрі) батырмасын басу - <<Таңбашаның атын таңдау>> (Выбор названия ярлыка) диалог терезесін ашады.
Мұнда объектінің жүйелік атын өзгертуге болады.
6. <<Дайын>> (Готово) батырмасын басу - Жұмыс үстелінде жаңа таңбаша пайда болады.
Таңбашаға жылдам шақыру пернесін тағайындау
1. Қажетті таңбашада маустың оң жақ батырмасын басып, <<Қасиеттері: таңбашаның аты>> диалог терезесін ашады. <<Таңбаша>> (Ярлык) қосымшасын ашу.
2. Сочетание клавиш енгізу өрісінде меңзерді жылжыту (пернелер тағайындалмай тұрып, енгізу өрісінде <<Нет>> жазуы көрінеді).
3. Пернені таңдап, оны басу. Сочетание клавиш енгізу өрісінде Ctrl + Alt + таңдалған перненің символы бейнеленеді.
4. Пернелердің үйлесуін пайдалану таңбашаға мауспен баспай-ақ, бағдарламаны шақыруға мүмкіндік береді. Пернелер үйлесуі (нақты соңғы таңдалатын символ) бірегей болуы керек.
Тапсырма
Таңбаша жасаудың екі тәсілін сипатта.
1-тәсіл
2-тәсіл
1.
1.

1.
2.

2.
3.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Таңбаша дегеніміз не?
2. Таңбаша белгішесін басқа белгішеден айырмашылығы қандай?
3. Таңбашаны екі рет шерткен кезде не болады?
4. Егер файлдың таңбашасын жойса, не болады?
5. Таңбашаның негізгі арналуы (қызметі) қандай?

VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау

VІ Үйге тапсырма беру
109-110 бет оқу





7 сыныптар №18______________________
Сабақтың тақырыбы: Қапшықтар мен, таңбашалармен жұмыс
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға <<қапшықтар>>, <<файлдар>>, <<таңбашалар>> ұғымдарымен және қапшықтың құрылымы мен объектілер, таңбашалар жасау ережелерімен таныстыру.
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, білімділікке тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Таңбаша дегеніміз не?
2. Таңбаша белгішесін басқа белгішеден айырмашылығы қандай?
3. Таңбашаны екі рет шерткен кезде не болады?
4. Егер файлдың таңбашасын жойса, не болады?
5. Таңбашаның негізгі арналуы (қызметі) қандай?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Объектінің атын өзгертудің (яғни бұрыңғы атын жаңа атқа өзгерту) бірнеше әдістері бар.
1. Қажетті объектінің белгішесінде маустың оң жақ батырмасын шертіп, динамикалық менюден Переименовать командасын таңдаңдар, сонда объектінің ескі атының төңірегінде төртбұрышты жақтау пайда болады. Енді оған пернетақтадан жаңа ат енгізіңдер де, пернесін басыңдар.
2. Маустың сол жақ батырмасын шертіп, объектіні белгілеңдер де, қапшық терезесінің менюіндегі Файл - Переименовать командасын орындаңдар. Объектінің ескі атының төңірегінде төртбұрышты жақтау пайда болады. Енді оған пернетақтадан жаңа ат енгізіңдер де, пернесін басыңдар.
3. Объектіні белгілеп алып, оның атында маус батырмасын тағы бір рет шертіңдер - төңірегінде төртбұрышты жақтау пайда болады. Онда пернетақтадан жаңа ат енгізіңдер немесе ағымдағы атты түзетіңдер (редакциялаңдар). (Осы әрекеттерді рындағанда объектіні белгілеу үшін, герту мен оның атында шертудің арасында біраз үзіліс (пауза) жасаңдар, әйтпесе, Windows мұны екі қайтара шерту деп түсініп, таңдаған объектіні ашады).
4. Объектіні белгілеп, F2 пернесін басыңдар да, жаңа ат енгізіңдер немесе ағымдағы атты түзетіңдер.
Объектініңі атын өзгерту барысында қателік жіберсеңдер, онда ESC пернесін басып, жаңа атты енгізуді орындаптауға болады.


V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Таңбаша немесе қапшықтың атын қалай өзгертеміз?
2. Таңбаша немесе қапшықтың атын өзгертудің неше тәсілі бар?
3. Операцияны болдырмау үшін қандай пернені басу қажет?
VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау

VІ Үйге тапсырма беру

7 сыныптар №19_____________________
Сабақтың тақырыбы: Объектілерді көшіру, жылжыту жолдары
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға объектілерді көшіру, жылжыту жолдары туралы түсінік беру, объектілерді көшіру және жылжыту жолдарын үйрету
тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, білімділікке тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Таңбаша немесе қапшықтың атын қалай өзгертеміз?
2. Таңбаша немесе қапшықтың атын өзгертудің неше тәсілі бар?
3. Операцияны болдырмау үшін қандай пернені басу қажет?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту

ІV Жаңа білім беру

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Объектілерді көшірмелеу және жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
2. Объектілерді көшіру және жылжытудің қанша тәсілі бар? Атап беріңдер.
3. Мәзір командалары арқылы объектілерді қалай көшірмелеу және жылжытуға болады?
4. Ауыстыру буфері дегеніміз не?
5. Қандай пернелер үйлесімін қолданып объектілерді көшірмелеу, жылжыту, кірістіруға болады?
VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау
VІ Үйге тапсырма беру
7 сыныптар №21_____________________
Сабақтың тақырыбы: Болдырмау командасы. Қапшықтарды, файлдарды жою тәсілі
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға болдырмау командасы, қапшықтарды, файлдарды жою тәсілі туралы түсінік беру, объектілерді көшіру және жылжыту жолдарын үйрету
тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, білімділікке тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Объектілерді көшірмелеу және жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
2. Объектілерді көшіру және жылжытудің қанша тәсілі бар? Атап беріңдер.
3. Мәзір командалары арқылы объектілерді қалай көшірмелеу және жылжытуға болады?
4. Ауыстыру буфері дегеніміз не?
5. Қандай пернелер үйлесімін қолданып объектілерді көшірмелеу, жылжыту, кірістіруға болады?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Кез келген терезенің менюіндегі Правка - Отменить командасын орындап, көшіру немесе жылжыту операцияларын орындатпауға болады (Егер терезеде құрал-саймандар тақтасы болса, ондағы Отменить батырмасын шерту жеткілікті).
Отменить командасын өздерің керексіз әрекет жасасымен, бірден шақыру керек екенін ұмытпаңдар.
Егер сендер тағы қандай да бір операцияны орындасаңдар, онда Отменить командасы жылжыту немесе көшіру әрекеттерін емес, нақты осы операцияны болдырмайды.
Жою операциясы тек оқытушының бақылауымен ғана жүргізілуі керек!
Объектіні немесе объектілер тобын жоюдың бірнеше жолы бар:
1. Объектіні белгілеп, Del пернесін басыңдар.
2. Белгіленген объектіде маустың оң жақ батырмасымен шертіп, динамикалық менюден Удалить командасын таңдаңдар.
3. Объектіні немесе объектілер тобын белгілеп, қапшық терезесі менюіндегі Файл - Удалить командасын орындаңдар.
4. Объектіні немесе объектілер тобын белгілеп, Жұмыс үстеліндегі Корзина (Себет) белгішесіне апарыңдар.
Жоғарыда айтылған әдістердің қайсысын пайдалансаңдар да экранда <<Өшіру қажет пе?>> деген сұрау терезесі шығады.
Егер сендер Да (Иә) батырмасын шертсеңдер, онда өшірілетін объектілер автоматты түрде Корзинаға (Себетке) салынады. Егер сендер Нет (Жоқ) батырмасын бассаңдар, онда объект жойылмай, бұрыңғы орнында қалады.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Операцияларды болдырмау үшін қандай команданы орындаймыз?
2. Қапшықтарды, файлдарды, таңбашаларды жою үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Қапшықтарды, файлдарды, таңбашаларды жоюдің қанша жолын білеміз?
VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау

VІ Үйге тапсырма беру

7 сыныптар №22_____________________
Сабақтың тақырыбы: Жойылған қапшықтарды қалпына келтіру
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды объектілерді жою мен қалпына келтіру ережелерімен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, білімділікке тәрбиелеу
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Операцияларды болдырмау үшін қандай команданы орындаймыз?
2. Қапшықтарды, файлдарды, таңбашаларды жою үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Қапшықтарды, файлдарды, таңбашаларды жоюдің қанша жолын білеміз?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Объект Корзинада оны жойғанда немесе қалпына келтіргенше сақталады.
Корзинадағы объектілерді көрі үшін, оның белгішесінде маусты екі рет шертіп, Корзинаны ашу керек. Экранда Корзинаның жойылған объектілер аттарының тізімі бар терезесі пайда болады.
Үнсіз келісім бойынша Корзина қапшығының ішіндегі мазмұны экранға кесте түрінде шығады, ол әрбір объекті қашан және қай қапшықтан жойылғаны жөнінде ақпаратты бар бағандардан тұрады.
Мұнда әдеттегі қапшықтармен жұмыс жасағандай, сәйкес тақырыпта маустың батырмасын шертіп, кесте элементтерінің орналасу ретін өзгертуге болады. Корзинадағы объектілерді бұрынғы, одан алынған (жойылған) қапшықта немесе басқа қапшықта қалпына келтіруге болады.
Корзинадағы объектіні қалпына келтіру үшін, оны белгілеп, Файл - Востановить командасын орындау керек немесе маустың оң жақ батырмасымен объектіні шертіп, динамикалық менюден Востановить командасын таңдау керек. Сонда объект өзі одан жойылған қапшықта қайта қалпына келеді.
Объектіні Корзинадан басқа қапшықта қалпына келтіру үшін, қажетті объектіні белгілеп, Правка - Вырезать командасын орындаңдар немесе маустың оң жақ батырмасымен белгіленген объектіде шертіп, динамикалық менюден Вырезать командасын таңдаңдар.
Содан кейін қалпына келтірілетін объектіні сақтағыларың келетін қапшықты ашыңдар, қабылдаушы қапшық терезесіндегі менбдің Правка - Вставить командасын орындаңдар.

Дискеттен жойылатын объектілер корзинаға салынбай, бірден жойылатынын ескеру керек. Мұндай объектілерді жойығанда Windows жою қажеттігін растауды сұрайды.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Объектілерді қалпына келтіру үшін қандай командаларды орындаймыз?
2. Объектіні Себетте қанша уақыт сақтауға болады?
3. Себеттегі объектілерді көру үшін не істеу керек?
4. Дискеттен жойылған объектілерді қалпына келтіруге бола ма?
5. Дискетадан жойылатын объектілерді Себетке сала ма?

VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау
VІ Үйге тапсырма беру

7 сыныптар №23_____________________
Сабақтың тақырыбы: Дискілерді пішімдеу. Дискетке көшу әдісі.
Сабақтың мақсаты:
білімділік: дискеттерді пішімдеу операциясымен объектілерді дискетке көшіру ерекшеліктерімен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, білімділікке тәрбиелеу;
дамытушылық: ЭЕМ-ді қолдану аумақтары туралы ой-өрісін кеңейту
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: тарих, физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
а) оқушылармен сәлемдесу, түгендеу;
ә) оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару;
б) сабақтың мақсатымен таныстыру.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Объектілерді қалпына келтіру үшін қандай командаларды орындаймыз?
2. Объектіні Себетте қанша уақыт сақтауға болады?
3. Себеттегі объектілерді көру үшін не істеу керек?
4. Дискеттен жойылған объектілерді қалпына келтіруге бола ма?
5. Дискетадан жойылатын объектілерді Себетке сала ма?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру
Жаңа дискетке ақпаратты алғашқы рет жазу алдында оны пішімдеу керек. Пішімдеу немесе инициализациялау - бұл дискетті компьютерлік файлдарды сақтауға дайындау. Кейбір дискеттер алдын ала пішімделген күйде сатылады. Бұл өндірушілердің өздері инициализациялауды жүргізгенін білдіреді, сондықтан сендерге мұны жасаудың қажеті жоқ. Өздеріңнің компьютерлеріңнің қатқыл дискін өз беттеріңмен пішімдеуге ұмтылмаңдар! Бұл жағдайда сендер онда жазылған бағдарламалар мен деректерді, операциялық жүйені қоса өшіріп тастайсыңдар, сонда машина жұмыс істемей қалады.

Толық пішімдеу
Диск жаңылысқан секторлары бар-жоғына тексеріледі.
Жылдам пішімдеу
Дискетте бардың бәрі өшіріледі.
5. Начать батырмасында шертіңдер.
1. Менің компьютерім терезесін ашыңдар.
2. А: дискісінің белгішесінде маустың оң жақ батырмасымен шертіңдер.
3. Форматировать командасын таңдаңдар.
4. Қажетті пішімдеу тәсілін таңдаңдар.

Объектілерді дискетке көшіру әдістері:

1. Дискжетекке дискетті қойыңдар
2. Менің компьютерім қапшығын ашыңдар
3. А: дискісін ашыңдар
4. С:дискісіндегі одан объектіні көшіріп алғыларың келетін қапшықты ашыңдар.
5. А: дискі мен қажет қапшықтың терезелерін қатар орналастырыңдар.
6. Деректер-қапшығы терезесінен өздеріңе керек файлды мауспен іліп алыңдар да, оны А: дискісінің терезесіне апарыңдар.
7. Копирование терезесі пайда болады.
8. Копирование терезесі экранда жоқ болып кетеді.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Дискеталарды пішімдеу деген не?
2. Дискеттерді пішімдеудің қанша тәсілі бар?
3. Дискеттерді пішімдеу не үшін керек?
4. Дискетке объектілерді көшіру үшін қандай командаларды орындаймыз?

VІ Жаңа сабақты қорыту
VІ Оқушы білімін бағалау

VІ Үйге тапсырма беру

7 сыныптар №23_____________________
Сабақтың тақырыбы: Paint бағдарламасымен жұмыс істеу тәсілі
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды графикалық редакторымен жұмыс істеуге үйрету, графикалық ақпаратты жасау туралы түсінік беру
тәрбиелік: оқушыларды ақпараттық мәдениетке, адамгершілікке тәрбиелеу
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Таңбашаны қалай жасаймыз?
2. Таңбаша дегеніміз не?
3. Таңбаша жасаудың қанша жолы бар?

ІІІ Үй тапсырмасын қорыту

ІV Жаңа білім беру
Paint графикалық редакторын іске қосу үшін, келесі әрекеттерді орындау керек:
1. Пуск батырмасын шертеміз
2. Бас менюден Программы командасын таңдаймыз
3. Ашылған бағыныңқы менюден Стандартные командасын таңдаймыз
4. Келесі бағыныңқы менюден Графический редактор Paint-ты таңдаймыз.
Пуск - Все программы - Стандартные - Paint





V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Paint қандай редактор?
2. Paint графикалық редакторды іске қосу үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Paint графикалық редакторда қанша құрал бар?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар №24_____________________
Сабақтың тақырыбы: Сурет салу кезеңдері
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды графикалық редакторымен жұмыс істеуге үйрету, графикалық ақпаратты жасау туралы түсінік беру
тәрбиелік: оқушыларды ақпараттық мәдениетке, адамгершілікке тәрбиелеу
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Paint қандай редактор?
2. Paint графикалық редакторды іске қосу үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Paint графикалық редакторда қанша құрал бар?

ІІІ Үй тапсырмасын қорыту

ІV Жаңа білім беру



V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Paint қандай редактор?
2. Paint графикалық редакторды іске қосу үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Paint графикалық редакторда қанша құрал бар?
4. Сурет салу үшін қандай командаларды орындаймыз?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма 110-111 бет оқу
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар №25_____________________
Сабақтың тақырыбы: Үзіндіні жылжыту
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды графикалық редакторымен жұмыс істеуге, үзінділерді жылжыту амалдарын үйрету, графикалық ақпаратты жасау туралы түсінік беру
тәрбиелік: оқушыларды ақпараттық мәдениетке, адамгершілікке тәрбиелеу
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Paint қандай редактор?
2. Paint графикалық редакторды іске қосу үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Paint графикалық редакторда қанша құрал бар?
4. Сурет салу үшін қандай командаларды орындаймыз?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру



V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Үзінді дегеніміз не?
2. Үзіндіні көшіру, жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма 114-116 бет оқу
VІІІ Оқушы білімін бағалау
7 сыныптар №27_____________________
Сабақтың тақырыбы: Үзіндінлермен орындалатын әрекеттер
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларды графикалық редакторымен жұмыс істеуге, үзінділерділермен орындалатын әрекеттер туралы түсінік беру
тәрбиелік: оқушыларды ақпараттық мәдениетке, адамгершілікке тәрбиелеу
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру
Сабақтың түрі: жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: физика
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Үзінді дегеніміз не?
2. Үзіндіні көшіру, жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
ІІІ Үй тапсырмасын қорыту
ІV Жаңа білім беру



V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. Үзінді дегеніміз не?
2. Үзіндіні көшіру, жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Үзіндіні бұру үшін қандай командаларды орындаймыз?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар №_______________________
Сабақтың тақырыбы: WordPad мәтіндік редакторында жұмыс
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға WordPad мәтіндік редакторымен жұмыс жасауды үйрету, түсінік беру
тәрбиелік: оқушыларды білімділікке, қарапайымдылыққа тәрбиелеу
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: пікірлесіп-түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы: орыс тілі, шет тілі
Сабақтың көрнекілігі: кесте, оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
1. Үзінді дегеніміз не?
2. Үзіндіні көшіру, жылжыту үшін қандай командаларды орындаймыз?
3. Үзіндіні бұру үшін қандай командаларды орындаймыз?

ІІІ Үй тапсырмасын қорыту

ІV Жаңа білім беру
WordPad қосымшасында құжатты әзерлеу үшін келесі негізгі кезеңдерді орындау қажет:
1. Қаріпті және оның мөлшерін таңдау.
2. Мәтін енгізу және редакциялау.
3. Мәтінді форматтау.
4. Құжатты сақтау және ашу.
5. Құжаттарды баспаға беру.
Осы кезеңдерге егжей-тегжейлі қарастыралық.
Мәтінмен жұмыс істеу кезінде символдардың сызылымын таңдауға болады, яғни жартылай қалын, курсив, астын сызу, сондай-ақ беттін шеттерінде қатысты мәтінге туралауды қолдану. Бұл мәтінді түрлендіру процесі мәтінді форматтау деп аталады.
Мәтінді теңестіру үшін аспаптар тақтасындағы сол жақ шеті бойынша, оң жақ бойынша, ортасы бойынша туралау батырмалары қолданылады. Бұл командалары туралау өрісіндегі Формат - Абзац мәзірінде таңдауға болады.

WordPad-та құжат құру үшін, төмендегі негізгі сатыларын орындау керек.
1. Қаріп және оның өлшемін таңдау.
2. Мәтінді енгізу және редакциялау.
3. Мәтінді пішімдеу.
4. Құжатты сақтау және ашу.
5. Баспаға шығару.
Осы әрекеттерді ретімен қарастырайық.
Ең алдымен қаріпті және оның өлшемін таңдау керек.
Әдетте программа іске қосылған кезде үнсіз келісім бойынша, яғни автоматты түрде орысша және ағылшынша әріптерімен мәтінді енгізу үшін Times New Roman қарпі орнатылады. Олардың қажеттісін таңдап алу үшін, пернетақтаның индикаторындағы Ru немесе En батырмаларының бірінде шерту керек.
Мәтінді қазақ тілінде енгізу үшін құрал-саймандар тақтасында Шрифт батырмасын шертіп, Times/Kazakh қарпін таңдап және пернетақта индикаторында Kz батырмасында шерту керек.
Сонан кейін, айналдыру батырмасында шертіп, Размер Шрифта (Қаріп өлшемі) батырмасының созылған менюін ашыңдар да, қаріптің қажетті өлшемін таңдаңдар. Ең дұрысы 14-өлшемдегі қаріпті пайдалану.
Қаріпті, өлшемді және әлпетті қатар өзгерту үшін Формат - Шрифт (Пішім - Қаріп) командасын орындаңдар. Сонда экранда Қаріп диалогтық терезесі шығады, одан қажетті параметрлерді таңдауға болады.
Мәтінді енгізу және редакциялау.
Мәтін пернетақтадан енгізіледі. Мәтінді енгізгенде жолдар автоматты түрде төмен жылжып отырады. пернесін тек абзац соңында немесе мәтінді бос жол жасау үшін басады. Бас әріпті теру үшін пернесін басып тұрып, қажетті әріпті теру керек. Жолды түгел бас әріппен теру үшін, пернесін басып қойыңдар, ал кіші әріпке көшу үшін, оны екінші рет басыңдар.
Егер сендер керек емес әріпті теріп қойсаңдар, онда пернесін пайдаланып қате әріпті немесе символды жоюларыңа болады. Оң жақ символды жою үшін пернесін пайдаланамыз.
Мәтінді пішімдеу.
Мәтінмен жұмыс істегенде символдардың әлпетін, яғни жартылай қалың, курсив, сызылған түрін таңдауға болады, сонымен қатар мәтінді беттердің шеттері бойынша туралауды қолдануға болады. Мұндай мәтінді өзгерту процесі мәтінді пішімдеу деп аталады.
Мәтінді пішімдеудің ең жылдам әдістері пішімдеу тақтасындағы жартылай қалың, курсив, сызылған батырмаларын қолдану болып табылады.
Мәтінді туралау үшін Туралау құралдар тақтасындағы сол жақ шеті, оң жақ шеті, ортасы бойынша туралау батырмалары қолданылады.

V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру
1. WordPad бағдарламасының мүмкіндіктері?
2. Мәтінді форматтау деп қалай түсінесіз?
3. Мәтіндерді туралау үшін қандай командаларды орындаймыз?
VІ Сабақты қорыту
VІІ Үйге тапсырма
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________
Сабақтың тақырыбы: WordPad мәтіндік редакторының қосымша мүмкіндіктері
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға WordPad мәтіндік редакторының қосымша мүмкіндіктері туралы түсінік беру, құрал-саймандар тақтасымен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. WordPad программасын қалай іске қосамыз?
2. WordPad қандай редактор?
3. WordPad программасының терезе элементтерін атаңдар.
4. Құрал-саймандар тақтасы не үшін керек?
5. Пішімдеу тақтасы не үшін керек?
ІІІ Мақсат қою арқылы тексеру
ІV Жаңа материалды түсіндіру



WordPad мәтіндік редакторының батырмалары

WordPad программасында екі меңзер болады: кірістіру нүктесі және
І-меңзері.
Кірістіру нүктесі - өшіп-жанып тұратын тік сызықша. Ол мәтінді енгізгенде қай жерде пайда болатынын көрсетеді.
І-меңзері - терезенің жұмыс аймағында маус нұсқағышы латынның
І әрпі түрінде болады.

V Оқушылардың жаңа сабақтан түсінгенін тексеру
1. WordPad - та қанша меңзер бар?
2. WordPad қандай редактор?
3. WordPad программасының құрал-саймандар тақтасындағы батырмалары атап беріңдер.
4. WordPad программасында қанша батырма бар?

VІ Жаңа материалды бекіту
VІІ Үйге тапсырма беру
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________
Сабақтың тақырыбы: Блокнот және Калькулятор бағдарламасы
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға Блокнот және Калькулятор бағдарламасы туралы түсінік беру, құрал-саймандар тақтасымен таныстыру;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. WordPad программасын қалай іске қосамыз?
2. WordPad қандай редактор?
3. WordPad программасының терезе элементтерін атаңдар.
4. Құрал-саймандар тақтасы не үшін керек?
5. Пішімдеу тақтасы не үшін керек?
ІІІ Мақсат қою арқылы тексеру
ІV Жаңа материалды түсіндіру
Блокнот бұл өте шағын мәтіндік редактор, оның жұмысы үшін жадтың аз көлемі қажет.
Блокнот жұмыс уақытында белгі құруға, кейін оны басқа қолданбаға кірістіріп қоюға болатын мәтіндік ақпаратты сақтауға арналған.
Блокнот программасын іске қосу үшін Пуск - Все программы - Стандартные - Блокнот командасын орындау керек.
Блокнот программасының элементтері:
1. Тақырып жолы
2. Меню жолы
3. Жұмыс өрісі
4. Айналдыру жолағы
Калькулятор бағдарламасы
Калькулятор бағдарламасын іске қосу үшін Пуск - Все программы - Стандартные - Калькулятор командасын орындаймыз.
Калькулятордың терезесінің өлшемі бекітіліген тақырып жолынан басқа оның менюі (түзету, түр, анықтама), терілген сандарды көруге және нітиже беруге арналған енгізу өрісі, есептеуге арналған батырмалары бар аумағы болады. Калькулятордың жұмысы оның тақтасында маусты басу арқылы басқарылады. Операторлар мен сандарды пернетақтадан да енгізуге болады. Сандық пернетақтадан енгізу үшін NumLock пернесін басу қажет.

V Оқушылардың жаңа сабақтан түсінгенін тексеру
1. Блокнот қандай редактор?
2. Блокнот программасын қалай іске қосамыз?
3. Блокнот программасының мүмкіндіктері.
4. Терезе элементтерін атап беріңдер.
5. Калькулятор бағдарламасын қалай іске қосамыз?
6. NumLock пернесінің міндеті қандай?
Сөзжұмбақ шешу

VІ Жаңа материалды бекіту
VІІ Үйге тапсырма беру 150-151 бет оқу
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________

Сабақтың тақырыбы: Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы. Даус қаттылығын реттеу
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға лазерлік ойнатқыш бағдарламасы, даус қаттылығын реттеуді үйрету, түсінік беру;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. Блокнот қандай редактор?
2. Блокнот программасын қалай іске қосамыз?
3. Блокнот программасының мүмкіндіктері.
4. Терезе элементтерін атап беріңдер.
ІІІ Мақсат қою арқылы тексеру
ІV Жаңа материалды түсіндіру
Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы - бұл CD-ROM компакт-дискісінен оқуға арналған арнайы құрылғылардың көмегімен музыкалық жазбаларды компакт-дискіден ойнатуға арналған бағдарлама.
Іске қосу: Пуск - Все Программы - Стандартные - Мультимедиа - Лазерный проигрыватель
Лазерлік ойнатқыш терезесінің өлшемі қатты бекітілген. Терезенің төменгі жағында басқару батырмалары орналасқан.
1. Ойнату
2. Үзіліс
3. Тоқта
4. Алдыңғы жазба
5. Келесі жазба
6. Артқа айналдыру
7. Алдыға айналдыру
8. Шығарып алу
Жазу пунктінде дискінің барлық жазбаларын көруге және керегін таңдауға болады. Бағдарлама жазбаларды ойнату тізімін құруға мүмкіндік береді.
Дауыс қаттылығын реттеу. Лазерный проигрыватель Фонограф бағдарламасымен жұмыс істеген кезде басқаларға кедергі келтірмеу үшін, даустың қаттылығын реттеу керек. Даустың қаттылығын бірнеше әдіспен реттеуге болады:
1. Тапсырмалар тақтасындағы громкоговоритель түрінде бейнеленген белгішеде шертіңдер, сонда даустың қаттылығын реттеуші шығады. Маустың нұсқағышын сырғытпаға орналастырып, оны жоғары немесе төмен жылжыта отырып, даустың қаттылығын өзгертуге болады.
2. Тапсырмалар тақтасындағы громкоговоритель белгішесінде маустың батырмасын екі рет шертіңдер. Лазерлік ойнатқыш үшін даус деңгейін баптауға және ойнатуға мүмкіндік беретін Громкость терезесі ашылады.

V Оқушылардың жаңа сабақтан түсінгенін тексеру
1. Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы не үшін қажет?
2. Сыртқы жад құрылғыларының қайсысы музыка ойнату үшін қолданылады?
3. Бір уақытта музыка тыңдап, басқа қолданбалармен жұмыс істеуге бола ма?
4. Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы қалай іске қосамыз?
5. Дауыс қаттылығын қалай реттейміз?

VІ Жаңа материалды бекіту
VІІ Үйге тапсырма беру
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________
Сабақтың тақырыбы: Желілік қорды қалай ашады
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға желілік қорды қалай ашатыны туралы түсінік беру, үйрету;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы не үшін қажет?
2. Сыртқы жад құрылғыларының қайсысы музыка ойнату үшін қолданылады?
3. Бір уақытта музыка тыңдап, басқа қолданбалармен жұмыс істеуге бола ма?
4. Лазерлік ойнатқыш бағдарламасы қалай іске қосамыз?
5. Дауыс қаттылығын қалай реттейміз?
ІІІ Мақсат қою арқылы тексеру
ІV Жаңа материалды түсіндіру
Компьютерлік желі - бұл бір-бірімен әр түлрі ресурстарды қолдана алатындай жалғасқан компьютерлер тобы.
Қандай да бір желілік қорды пайдалану үшін.
oo сетевое окружение қапшығын ашыңыз да, онда қажетті қоры бар компьютерді таңдаңдар;
oo компьютердегі қорды (мысалы, дискіні немесе қапшықты) ашу керек;
oo егер қорға қатынау шектелмеген болса (толық, паролі жоқ), онда бұл дискімен немесе қапшықпен жергілікті қор сияқты жұмыс істеуге болады;
oo егер қорға қатынау парольмен шектелген болса, пайда болған диалогтық терезеде (тіл мен регистрі ескеріп) парольді енгізіп, Ок-дә басу керек;
oo Егер Парольдер тізіміне (Список паролей) Сохранить пароль жалаушасын қойса, онда келесі жолы (операциялық жүйені қайта жүктегенге дейін) осы қорға қатынауға пароль сұратылмайтын болады.

V Оқушылардың жаңа сабақтан түсінгенін тексеру
1. Компьютерлік желі дегеніміз не?
2. Желілік қорды қалай ашамыз?

VІ Жаңа материалды бекіту
VІІ Үйге тапсырма беру
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________
Сабақтың тақырыбы: Электронды пошта деген не?
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушыларға желілік қорды қалай ашатыны туралы түсінік беру, үйрету;
тәрбиелік: оқушыларды ұқыптылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. Компьютерлік желі дегеніміз не?
2. Желілік қорды қалай ашамыз?
ІІІ Мақсат қою арқылы тексеру
ІІІ Жаңа материалды түсіндіру
Электрондық хабар немесе файл түріндегі хатты, жергілікті желі арқылы да, дүниежүзілік желі арқылы да жіберуге болады. Жергілікті желі бойынша жібергенде ОЖ-ның құрамдас құралдары немесе қызметтер пайдаланылады, ал дүниежүзілік желі бойынша жібергенде арнайы бағдарламалық жабдықтамалар және белгілі электрондық хабарламамен жұмыс істеу ережелері қолданылады, сонымен қатар қосымша аппараттық жабдықтама - модем қажет болады.
Кез келген электрондық хабар (хат) тақырыптық бөлімімен денесінен құралуы керек. Хаттың тақырыптық бөлігінде пайдаланушының, жіберушінің адресі, жіберу уақыты, хат тақырыбы, оның маңыздылығының дәрежесі міндетті түрде көрсетілуі керек. Хаттың денесінде, мәтіннің өзінен басқа, жіберушінің қолы қойылады.
Электрондық хабарлармен алмасу әдеттегі поштадан әлдеқайда ыңғайлы, өйткені ол сенімді, арзан және уақытты үнемдейді.
Электрондық хабарларды дайындау үшін арнай бағдарламалық құралдар, өзгеше мәтіндік редакторлар қолданылады. Хабарларды жіберуді әдетте басқа бағдарламалар орындайды. Мұның бәрі қандай компьютерлік желіні қолданылуымен байланысты.
Электрондық пошта - бұл желіні пайдаланушылар арасында ақпаратты жіберу мен сақтау жүйесі; компьютердің көмегімен кез келген түрдегі хабарларды немесе баспасөз хабарларын беру.
Электронды поштамен жұмыс істегенде Off Line режімін пайдаланады.
Off Line бұл пайдаланушы онда Хост - машинамен байланыса алатын, поштаны және жаңалықтарды десте түрінде жіберіп ала алатын жұмыс режімі. Off Line режімінде пайдаланушының қосылуы оның өзін тіркеу де (пароль мен электрондық адрес берілуі) және сәйкес бағдарламалық жабдықтама орнату.
Электрондық пошта - бұл қазіргі тез, сенімді және үнемді абоненттер арасында құпия сақтау кепілдігімен ақпараттар алмасу құралдарының бірі болып саналады. Электрондық пошта жұмысының принциптері мынадай: Хост-машинаға қосылған әрбір абонентке (Интернеттің қандай да бір желіге кіретін машинасына және ол абонентке қызмет көрсететін провайдерге жататын) электрондық адрес және қатқыл дискіде орын - электрондық пошталық <<жәшік>> беріледі, оған қатынау пайдаланушының паролімен бұғатталады.
Электрондық адрес пайдаланушының желідегі орнын анықтау үшін қолданылады. Хост-машиналары хаттармен алмасуды автоматты режімде орындайды. Хост-машиналармен байланысуарқылы пайдаланушылар пошта алады, бұл кезде пайдаланушының компьютерінің қосылып тұруы міндетті емес. Электрондық поштаның көмегімен мәтіндік, графикалық ақпараттарды, кез келген көлемдегі файлдарды жіберуге болады. Шектеулер тек хост-машинамен пошта алмасу кезінде ғана қойылуы мүмкін. Бірақ отандық телефон желілері айтарлықтай шуыл дәрежесімен айырмашылықты болғандықтан, ақпаратпен алмасудың нақты жылдамдығы 28000 бит/сек аспайды, сондықтан 300 К-дан артық хабар жіберудің қажеті жоқ.

І V Жаңа сабақты түсінгенін тексеру

1. Электроныдқ пошта дегеніміз не?
2. Электроныдқ пошта арқылы не жіберуге болады?
3. Пошталық сервер деген не?
4. Электрондық пошта мен кәдімгі поштаның ұқсастығы және айырмашылығы неде?
V Сабақты қорыту
VІ Үйге тапсырма
VІІІ Оқушы білімін бағалау

7 сыныптар _________________
Сабақтың тақырыбы: Сынақ сабағы
Сабақтың мақсаты:
білімділік: оқушылардың білімдерін тапсырмалар беру арқылы, мини тест алу арқылы тексеру;
тәрбиелік: оқушыларды білімділікке, адамгершілікке тәрбиелеу;
дамытушылық: оқушылардың есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Сабақтың түрі: жаңа білім беру сабағы
Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап
Сабақтың байланысы:
Сабақтың көрнекілігі: оқулық
Сабақтың барысы:
І Ұйымдастыру кезеңі
ІІ Оқушы білімін тексеру
1. Электроныдқ пошта дегеніміз не?
2. Электроныдқ пошта арқылы не жіберуге болады?
3. Пошталық сервер деген не?
4. Электрондық пошта мен кәдімгі поштаның ұқсастығы және айырмашылығы неде?
ІІІ Фонограф бағдарламасы Тапсырма-1
Дыбыс файлын құру ретін кестеде көрсет. Сұрақтарға жауап бер.
1
Өзінің дауысын жазу
2
Файлда сақтау
3
Бұл файлды WordPad құжатына қою
1. Фонограф бағдарламасын іске қосу.
Команданы сақтау
1. Фонограф бағдарламасын іске қосыңдар
2. Микрофонды қосып, Жазу (Запись) батырмасын шерту, содан соң сөйлеу.
Файл - Сақтау командасын таңдаңдар
2. Өздерің құрған файлды ашыңдар.
3. Сөйлеп болған соң Тоқта (Стоп) батырмасын шерту

3. Түзету - Көшіру командасын орындаңдар.
4. Тыңдау үшін Басына көшу (Переход в начало) батырмасын шерту

4. WordPad құжатын ашыңдар.
5. Ойнату (Воспроизведение) батырмасын шерту

5. WordPad қолданбасының терезесінде Түзету - Кірісітіріп қою командасын орындаңдар.

Тапсырма-2
1. Фонограф бағдарламасында құрылған файлдың белгішесін салыңдар.
Сұрақтарға жауап бер.
1. Фонограф бағдарламасы өзінің файлдарына қандай кеңейту меншіктейді?
2. Фонограф бағдарламасында құрылған дыбыс файлын қалай естугне болады?
Фонограф бағдарламасында құрылған дыбыс файлының дауыстау ұзақтығы қандай?
Компьютерлік желілер Тапсырма-1
1. Өздеріңнің сыныптарыңдағы компьютерлердің жергілікті желіге біріктірілу схемасын сал.
Сұрақтарға жауап бер.
1. Мына белгіше қай жерде орналасқан?
2. Егер мына белгішені екі рет шерсе, не болады?
Электрондық пошта. Сұрақтарға жауап бер.
1. Электрондық пошта деген не?
2. Электрондық пошта арқылы не жіберуге болады?
3. Пошталық сервер деген не?
4. Электрондық пошта мен кәдімгі поштаның ұқсастығы және айырмашылығы неде, соны жаз.
ПЕРНЕТАҚТАҒА АРНАЛҒАН ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ
1. Ctrl пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады*
Ә) Әріп пернелерімен бірге басылса, бас әріп теріледі
Б) Курсорды оңға қарай келесі бағанаға жылжытады
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Жоғарыдағы жауаптардың бірі де дұрыс емес.
2. Alt пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады*
Ә) Әріп пернелерімен бірге басылса, бас әріп теріледі
Б) Курсорды оңға қарай келесі бағанаға жылжытады
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Жоғарыдағы жауаптардың бірі де дұрыс емес.
3. Shift пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады
Ә) Символдық пернелермен бірге басылса, жоғарғы регистр таңбалары (бас әріп) теріледі*
Б) Курсорды оңға қарай келесі бағанаға жылжытады
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Жоғарыдағы жауаптардың бірі де дұрыс емес.
4. Caps Lock пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады
Ә) Символдық пернелермен бірге басылса, жоғарғы регистр таңбалары (бас әріп) теріледі
Б) Бас әріптерді тұрақты теру режимін енгізеді немесе алып тастайды*
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Программаны алғашқы қалыпқа қайтарады
5. Tab пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады
Ә) Символдық пернелермен бірге басылса, жоғарғы регистр таңбалары (бас әріп) теріледі
Б) Курсорды оңға қарай кестенің келесі бағанасына жылжытады*
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Программаны алғашқы қалыпқа қайтарады

5. Esc пернесінің қызметі?
А) Басқа пернемен бірге басылып компьютер жұмысын басқарады
Ә) Символдық пернелермен бірге басылса, жоғарғы регистр таңбалары (бас әріп) теріледі
Б) Курсорды оңға қарай кестенің келесі бағанасына жылжытады*
В) Компьютерді алғашқы қалыпқа оралтады
Г) Программаны алғашқы қалыпқа қайтарады
ТЕСТ
1. Компьютер дегеніміз не?
а) ақпаратты белгілі бір алфавит арқылы ұсыну;
ә) ақпараттық процесстерді жүзеге асыратын негізгі құрал;
б) ақпараттық процесстерді компьютер деп атаймыз.
2. Информатика пәні нені зерттейді?
а) ақпараттық процесстерді;
ә) компьютерді;
б) мониторды.
3. Операциялық жүйе дегеніміз не?
а) компьютердің жұмысын ұйымдастыратын программалар жүйесі;
ә) компьютердің миы;
б) компьютердің тілі.
4. Файл дегеніміз не?
а) бір типтегі байттар тізбегі;
ә) бір типтегі биттер тізбегі;
б) нақты бір файлды көрсететін арнайы белгіше.
5. Код дегеніміз не?
а) бір белгілі тобынан екінші белгі тобына көшіру ережесі;
ә) бір типтегі биттер тізбегі;
б) ақпаратты кері кодтауды код деп атаймыз.
6. Дербес компьютер дегеніміз не?
а) көп адамдарға арналған компьютер;
ә) бір адамға арналған компьютер;
б) ең қуатты компьютерлер.
7. Жүйелік блок дегеніміз не?
а) компьютердің миы;
ә) ақпаратты енгізуге арналған құрылғы;
б) компьютердің тілі.
8. Пернетақта қанша блокқа бөлінеді?
а) 2;
ә) 5;
б) 4.

9. Пернетақта дегеніміз не?
а) ақпаратты өңдеу құрылғысы;
ә) ақпаратты енгізу құрылғысы;
б) ақпаратты шығару құрылғысы.
10. Принтер не үшін керек?
а) ақпаратты өңдеу құрылғысы;
ә) ақпаратты енгізу құрылғысы;
б) ақпаратты шығару құрылғысы.
11. Сканер не үшін керек?
а) қағаздағы кескінді түсіріп, дисплей экранына шығаруға мүмкіндік беретін құрылғы;
ә) ақпаратты енгізу құрылғысы;
б) ақпаратты шығару құрылғысы.
12. Маустың қай жақ батырмасы негізгі болып табылады?
а) оң жақ батырмасы;
ә) сол жақ батырмасы;
б) барлық жауаптар дұрыс.
13. Терезе дегеніміз не?
а) берілген командалар тізбегі;
ә) терезелерді төрт жағынан қоршап тұрған жақтаулар;
б) экранда жақтаулармен шектелген төртбұрышты аймақ.
14. NumLok перненің қызметі
а) сандық блокты іске қосады;
ә) түгел бас әріппен жазады;
б) енгізу пернесі.
15. Delete перненің қызметі
а) оң жақ символды жояды;
ә) сол жақ символды жояды;
б) түгел бас әріппен жазады;

ІІІ Сабақты қорыту
ІV Үйге тапсырма беру Электрондық пошта тақырыбын қайталау
V Білімін бағалау