Сабақ жоспары :: Әртүрлі

Файл қосу

Тұлғаның жаңаша жоғары деңгейде дамуының объектив алғышарты - тәрбие процесі

<<Мәңгілік Ел>> ұлттық идеяларының мәнмәтінінде тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өзінің <<Қазақстан-2030>> жолдауында: <<...Оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет, ...бүгіннен бастап ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыру керек>> - деген болатын. Елбасымыздың алға қойған зор міндеттерін іске асырушылар - жастар. Олай болса, сол жастарға сапалы біліммен қатар, салауатты тәрбие беру әрине, Мағжан Жұмабаев айтқандай мектебіміз бен ұстаздарға байланысты. Тәрбиенің екінші сыңары - білім. М.Әуезов <<Халықты халықпен, адамды адаммен теңестіретін - білім>> - деп атап көрсеткеніндей, еліміздің болашақта ілгері басуы үшін ең алдымен білім қажет. Рухани ұлттық қажеттілікке жараған білім - ең мықты білім, рухани ұлттық тәрбие нәрімен сусындаған ұрпақ қана - болашақты гүлдендіріп, тәуелсіз елді нығайтатын болады. Ұстаз алдындағы басты мақсат - сапалы білім мен саналы тәрбие беру, тұлғаның заман талабы мен ағымына сай қалыптасуына ықпал ету екендігін бәріміз білеміз. Сол мақсатқа жету үшін сұрақтар туындайды. Сабақты қалай пайдалы, қызықты етіп өткізуге болады? Мектептен шыққан оқушы бүгін алған білімнің пайдасы, жаңалығы туралы айта алатын дәрежеде оқыту үрдісін қалай ұйымдастыруға болады? Оқушы болашақ маман ретінде бүгінгі күн талабына сәйкес болып, жаңа кәсіби міндеттерді шешуге дайын болу үшін не істеу керек?
Осы сұрақтарды шешудің бір жолы - оқытуда инновацияны қолдану, яғни мұғалімнің жаңа қаруы ретінде инновациялық әдіс - тәсілдерді кеңінен пайдалану. Инновация дегеніміздің өзі жаңалықты енгізу, жаңалық әкелу, жаңа әдістеме мен жаңа технология. Қытай даналығына сүйенсек: <<Ауызша айтылғанды ұмытамын. Көрсетсең, мүмкін есімде сақтармын. Қатысушы болсам, мен түсінемін>> делінген. Осы сөздерден инновациялық оқытудың мәні өз көрінісін табады. Жаңа инновациялық әдістерді пайдаланудың әдістері неде?
1) қазіргі уақыт жаңалық пен инновация уақыты. Күнделікті өмірде жаңа білім мен жаңалықтармен кездесеміз. Бұған оқыту үрдісі де сәйкес болу керек.
2) жаңалықты пайдалану оқушының ойлау қабілетін жаңалыққа икемдеп, алдын ала болжам жасауға үйретеді.
3) инновациялық әдістер бұл белсенді оқыту әдістері. Ақпаратты белсенді түрде сіңірген оқушы жадында өздері айтқанның 80% сақталса, өздері істегеннің 90% қалады.
Жаңа оқыту технологиясының түрлері көп. Кейбіреуін атап айтатын болсақ, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (оқушылардың белсенділігі жоғарылап, өздерінің күштеріне деген сенімдері арта бастайды), М.М.Жанпейісованың <<Модульдік оқыту технологиясы>> (оқушылардың интеллектуалды және шығармашылық потенциалын дамытуға бағытталған), Ж.Қараев пен Ж.Кобдикованың <<Үш өлшемді әдістемелік жүйесі>> (деңгейлік тапсырмалар беру арқылы дамыта оқыту идеясы жүзеге асырылады). Қазіргі кезде белгілі бір білім көлемімен қамтамасыз ету жеткіліксіз. Оқушыны білім алуға, оқуға, үйретуге көп мән берілуі тиіс.Оқушыларды кәсіптік білім алуымен қатар шешендік шеберлігі мен баяндау жүйелілігі қалыптасқан, өз пікірін ашық білдіретін саналы ұрпақ етіп тәрбиелеу керек. Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа тәлім-тәрбие мен білім беруді жетілдірудің басым бағыттарын айқындап, педагогика ғылымында ұлттық сананы қалыптастыру көкейкесті мәселелердің бірі болып отырғаны анық. Сондықтан келешек ұрпақты ұлттық, халықтық тұрғыдан тәрбиелеу қажет. Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие берудің негізгі бағдарлы идеялары еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаевтың <<Қазақстан - 2030>> халыққа жолдауында былай деп жазылған: <<Толық өркениетті ел болу үшін алдымен өз мәдениетімізді, өз тарихымызды боиымызға сіңіріп, содан кейін өзге дүниені игеруге ұмтылғанымыз жөн>>.
Олай болса, басты мақсат - жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтар, рухани-мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу. Ұлттық құндылықтарымызды әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті тұлға тәрбиелеу үшін:
- оқушылардың ұлттық сана-сезімін қалыптастыру;
- жас ұрпақ санасына туған халқына деген құрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін ұялату, ұлттық рухын дамыту;
- ана тілі мен дінін , оның тарихын, мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрін, рухани-мәдени мұраларды қастерлеу;
- жас ұрпақ бойында жанашырлық, сенімділік, намысшылдық тәрізді ұлттық мінездерін қалыптастыру сияқты міндеттерді орындағанда ғана басты мақсатқа жетеміз.
Ұлттық тәрбие қазір елімізде орын алып отырған көптеген мәселелерді: ана тілін, ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін білмейтін жастар, тастанды жетім балалар, <<қиын>> балалар, қарттар үйлеріндегі әжелер мен аталар, нашақорлыққа салынған жастар, тағы басқаларды бірте-бірте жоюдың және олардың алдын алып, болдырмаудың негізгі жолы. Ұлттық тәрбие алған ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл болып өседі. Сондықтан да ұлттық тәрбие - ел болашағы. Қазақ халқының ғасырлар тұңғиығынан бері тарихымен біте қайнасып келе жатқан ұрпақ тәрбиелеудегі тәжірибелері бізге сол рухани мәдениет, этикалық, эстетикалық құндылықтарын құрайтын ұлттық әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер, әдеби, музыкалық, кәсіби, тұрмыстық фольклорлар мазмұны арқылы жетіп отыр. Сонымен бірге ұрпақ тәрбиесіне, жалпы халықтың рухани дамуына байланысты ұлттық тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерді: Қорқыт ата, Әл-Фараби, Қожа Ахмет Иассауи, Мұхамед Хайдар Дулати, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Асанқайғы, т.б. қазақ ақын- жырауларының мұраларынан, билер мен шешендердің тәлімдік сөздерінен көреміз. Қазақ отбасында балаға тілі шығып, анық сөйлей бастаған кезден-ақ, ағайын туысты, нағашы жұртын, ата-тегін, руын, ел жұртын білдіруге ерекше көңіл бөлген. <<Жеті атасын білу>> заң болған. Ата-бабаларымыз өз тегінің шығу тарихын білуді әр азаматқа парыз деп ұққан. <<Жеті атасын білмеген ер жетім>>,<<Жеті атасын білген ұл, жеті жұрттың қамын жер>> деген аталы сөз содан қалса керек. Баланың өзі шыққан тегін білуі оның азаматтық, елжандылық, отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастырады деп есептеген. Отбасы мүшелері балаға тек жеті атасына дейінгі бабаларының атын жаттатып қана қоймаған. Олардың қандай адам болғанын, өнегелерін үлгі етіп отырған. Әрі сол арқылы отбасы шежіресін жалғастыруға баулуды мақсат еткен. Мектеп қабырғасында тәрбиеленіп жатқан жас ұрпақтарға білімді өз бетінше ізденуіне , ұлттық тәрбиені сіңіріп, оның ерекшелігін терең білуге, құрметтеуге, үйретуге тиіспіз. Қазақ халқының салт-дәстүрінің ұрпақ тәрбиесіне қосар үлесі аса зор, мәні үлкен. Ендеше ата-аналарымызға, ұстаздарымызға, оқушыларымызға білім беру барысында ұлттық салт-дәстүрлерді пайдалану олардың ұлттық рухты қалыптастыруға мол үлесін қосу қажет.. <<Баланы жастан>> демекші, мектеп оқушыларының санасына халқымыздың тәрбие негізі, асыл қазынасы - салт-дәстүрлерін дұрыс жеткізе білсек, ертеңгі күні олардан зор ұлтжанды қазақ азаматы шығатынына кәміл сенуге болады. ХХІ ғасыр - бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Жалпы жаңа ғасыр мұғалімі алдында үлкен жауапкершілік бар. Себебі, алдыңызға келген бүлдіршіндерді топтастырып, бірізділікке салу, тіл табыстыру үлкен еңбекті, шыдамдылықты талап етеді.
Әлеуметтік ұғым психология, философия және педагогикалық еңбектерде кеңінен қолданылады.
<<Әлеуметтендіру>> ұғымы адамды әлеуметтік қарым-қатынастар жүйесінде әр түрлі әлеуметтік бірліктердің (топтар, институт, үйымдар) түрлеріне интеграциялау, одақтың қауымдастыру.
Әлеуметтендіру -- мәдени элементтерді түсіндіру, әлеуметтік мұраттар мен құндылықты игеру негізінде жеке тұлға қасиеттерін қалыптастыру.
Сөз жоқ әлеуметтендіру жүйесінің мазмұны қоғам талабымен айқындалады, яғни оның мүшелері қоғамның маңызды салаларын білу, өндірістік қызметке қатысу, берік үйелмен, заңды басшылыққа алатын азамат болуы қажет. Адамдардың мінезі - құлқы әлеуметтендірудің обьектісі ретінде қалады. Бірақ адам бұл процестің обьектісі ғана емес, суьектісі болған жағдайда ғана әлеуметтенеді.
Әлеуметтендіру қоғам талаптарын жеке тұлғаның қалыптасу кезеңінде бірте-бірте игеруі, сана мен төртіптің маңызды әлеуметтік мінездері, оның қоғаммен қарым-қатынасын реттейді.
Ғылымға адамды <<Әлеуметтендіру>> термині саяси экономикадан келді, оның ең алғашқы мағынасы жерді, өндіріс құралдарын <<қоғамдастырудан>> басталды. Әлеуметтендірудің адамға тәуелдендірген автор американдық әлеуметтанушы Ф.Г.Гиддингс, (1887 ж.) өзінің <<Әлеуметтендіру теориясы>> кітабында, бұл ұғымды қазіргі ұғымға жақындастыра қарап: адамның әлеуметтік табиғи мінезін дамыту немесе индивидтің мінезін, жалпы адамды әлеуметтік өмірге дайындау.
Түлғаның әлеуметтік даму барысында қоғамда адам өзін тұлға ретінде сезінеді. Бұл тәрбие, білім және өзін-өзі тәрбиелеу жағдайында, адам өздігінен алдына мақсаттар белгілеп, оған жетуде өзінің бедел-сезімін түсінеді, қоғамдағы өз орнына сенімді.
Әлеуметтендіру -- тұлғаның белгілі бір бейнесін дәріптейді, оның негізгі белгілері: адамның әлеуметтік қарым-қатынасы, достық, сүйіспеншілік, отбасы, өндірістік, саяси т.б. көрінеді. <<Адамның адам болып калыптасуы жалғыздықта өмір сүрмейді, бірліктердің арқасында адам болып қалыптасады, өзін қоршаған басқа субъектілермен бірдей жағдайда тұрмайды, бірақ әркім-әрқайсысының жан-жақты ықпалынан осы жерлсрге үздіксіз жауап қайтаруынан>>.
Әлеуметтендіру жүйесінің алдына қойған міндеттерінің екі тобы шешімін табады: тұлғаның әлеуметтік бейімделуі мен әлеуметтік кемелденуі. Бұл міндеттердің шешімі ішкі және сыртқы факторларға байланысты. Соның ішінде, сыртқы ортаның қайшылықтары батаның бойында дамып келе жатқан ішкі қарсыластық күшіне сай келуте тиіс. Адамның орталыққа ұмтылыс күші, сыртқы мәдениеттің жерінен әлдеқайда басым болуы қажет, сонымен қатар, оның жаңа ағымын үздіксіз сезінуі керек.
Әлеуметтендіру процесі үшін қоғамдық тәрбиенің маңызы зор. Әлеуметтендіру процесін индивид тарапынан әлеуметтік тәжірибені меңгеру барысында қарым-қатынас және іс-әрекет аясын кеңейту ретінде, өзін-өзі реттеу, сана-сезімі мен белсенді өмірлік ұстанымының қалыптасуы түрінде сипаттауға болады.
Әлеуметтендіру институттары ретінде отбасы, бастауыш мектепке дейінгі білім беру мекемелері, мектеп, еңбек және басқа да ұжымдарды жатқызуға болады.
Тұлғаның жаңаша жоғары деңгейде дамуының объектив алғышарты - тәрбие процесі. Жоғарыда тұлғаның әлеуметтік болмысына қатысты аталған қағидаларға сүйене отырып, әлеуметтік педагогиканың пәніне әлеуметтендіру процесінің мазмұнын құрайтын құрылымдық-функционалдық байланыстарды, заңдылық қарым-қатынас пен өзара байланыстар логикасын, тұлғаның өзін-өзі айқындауы мен өзін жүзеге асыра алуы процестерін жатқызуға болады.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық негізін шығармашылық тұрғыдан талдау нәтижесінде айқындалады.
<<Принцип>> сөзінің өзі латынның <<принципум>> деген сөзінен аударғанда <<негіз>> деген мағынаны білдіреді. Кез келген ғылым өзінің дамуында белгілі бір заңдылықтардан бастау алатын, соларға негізделетін қағидаларға сүйенеді. Мысалы: кез келген құрылысшы кірпіш қалау үшін ең алдымен фундамент қалап алу керектігін біледі. Сол секілді педагогикалық процесті ұйымдастыруда бастапқы ережелер мен талаптарды, яғни принциптерді ескеріп, үнемі басшылыққа аламыз.
Кез келген ғылымның негізгі қағидаларына сүйене отырып, оның ережелері қалыптасады. Қағидалар мен ережелер біздің қалауымыздан тыс пайда болады. Оларды ескермеген жағдайда ертелі-кеш біздің тәрбиелік әрекеттеріміз пайдасыз, тіпті зиянды да болуы мүмкін.
Әлеуметтік педагогика өзінің практикасында ғылыми педагогиканың тәрбие қағидаларына сүйенеді. Соған қарамай әлеуметтік педагогика баланың ересек болғанға дейін ең алдымен бала болып қалуын қалайды.
Сондай-ақ швейцар педагогі Иоганн Генрих Песталоцци (1749-1827) қараусыз қалған балалар үшін қамқорлыққа алу үйлерін ұйымдастыра отырып, тәрбиедегі негізгі мақсат - адамның қабілеті мен табиғи күшін дамыту, сонымен қатар бұл даму жан-жақты әрі үйлесімді болуға тиіс деген болатын.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері - бұл, тұлғаның қалыптасу және даму процесінің базалық принциптерін түсіну ғана емес, сондай-ақ оларды практикалық тұрғыда жүзеге асыру. Ондай принциптер қатарына - гуманитарлық, дамудың әлеуметтілігі, жүйелілік, поляризация және тәжірибе жатады.
Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі принципi. <<Гумандылық>>, <<гуманизм>> ұғымдары латынның <<адамдық>> деген сөзінен аударылғанда <<адамға деген құрмет>> деген мағынаны білдіреді. Гуманизм қағидасы мынадай ережелерді сақтауды қажет етедi:
- қоғамдағы барлық балалардың дене, материалдық және әлеуметтік жағдайына карамай оларға деген дұрыс қарым-қатынас пен құрмет болуға тиіс;
- әрбір баланың бойындағы <<мен>> ұғымының қалыптасуы мен дамуына көмектесу, айналадағы адамдарға құрметпен қарау;
- мейірімділік пен қайырымдылықты гуманизмнің алғашқы басқышы ретінде түсіну.
Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі, бағыттылығы принципi - адамның өмiрiн, оның дене, психикалық және адамгершiлiктiк саулығын, сондай-ақ рухани байлықтарын адамның жоғары құндылықтары ретiнде мойындау. Әлеуметтендiру процесiндегi педагогикалық ықпалдың негiзгi мақсатының өзi оны тек танып қана қоймай, сол құндылықтарға қол жеткiзу болып табылады.
Тәрбиені ізгілендіру идеясы Ян Амос Коменскийдің еңбектерінде бастау алып, ол барлық елдер педагогтары тарапынан насихатталып келеді.
Ізгіліктілік бағыттылықта жастарға тәрбие беру мынадай тиімділік береді:
1. Тек тәрбие ғана белгілі бір мөлшерде әлеуметтену объектісі болып табылатын адамның мінез-құлқындағы оң өзгерістердің дамуының бағытын анықтауға мүмкіндік береді;
2. Тәрбие арқылы ғана адамның субъект ретінде өз идеясын жүзеге асыруына мүмкіндік жасауға болады;
3. Тәрбие ғана адамның бір ортадан екінші ортаға бейімделуіне мүмкіндік жасайды. Мысалы, ол бұрын әлеуметтену құрбаны болған болса, енді өмір сүру ережелерін үйренуін тәрбие арқылы қалыптастырамыз;
4. Тәрбие ғана адамды әлеуметтену процесінің құрбаны болып кетуден сақтандырады.
Әлеуметтік педагогиканың ізгіліктілік принципі ізденушілік және практикалық іс-әрекетте төмендегідей үш идеямен байланысты болады:
- адамды жоғары әлеуметтік құндылық ретінде тану;
- адамды қоғамдық дамудың мақсаты ретінде мойындау;
-адамды қоғамдық өмірдің жалпы барлық салаларын кез келген әлеуметтік-педагогикалық жобалар мен технологияларды бағалаудың жоғарғы критериі ретінде тән алу.
Қазақта ізгілікті әрекеттер қашан да жастарға тәлім тәрбие беруде насихатталып келген, ол өскелең ұрпақты әлеуметтендірудің басты көрсеткіші ретінде насихатталған. Осы тұста М. Жұмабаевтың: <<Кiмде-кiм өзiн сүйсе, туысқандарын сүйсе, өз елiн сүйсе, әсiресе, бүткiл адам баласын бауырым деп сүйсе, сол адамды iзгi деп айтамыз>>,- деген сөздерiне жүгiнсек, iзгiлiк қазақтың қанында бар қасиет екендігіне әбден көзіміз жетеді. Оған дәлел қазақтағы <<Қол ұшын беру>>, <<Асар>>, <<Пiтiр-садақа тарату>> секiлдi дәстүрлерiмiздiң болуы, қазақ халқында отбасында болған қуанышты бастамаға асарлатып көмектесiп, жақсылықтың тездетiп орындалуына себепкер болуға талпынған, ал қайғы-қасiретте қол ұшын берген. Осылайша халқымызда адамды өз ортасына бейімдеу оны ізгі шараларға қатыстырумен байланысты іске асырылған.
Әлеуметтік педагогика үшін әлеуметтілік принципі - адамның интегралдық әлеуметтік болмысына, тұлғаның көп аспектілі қалыптасу және даму процесінің әлеуметтік детерминациясы мен қызмет ету жағдайындағы тұлғаның әлеуметтік болмысына қатысты үш аспектіде принципиалдық маңызға ие.
Мәңгілік Ел - жалпы қазақстандық ортақ шаңырағымыздың ұлттық идеясы. Бабаларымыздың арманы. Ел басы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен Астанада асқақ рухымыз бен мәңгілік мұраттарымызды паш етіп тұрған <<Мәңгілік Ел>> салтанат қақпасының салынуы <<Мәңгілік Ел>> идеясының мемлекеттік идеологияға айналғандығының бір дәлелі. <<Мәңгілік Ел>> сөзінің терең тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні бар. Түрік шежірелерінде <<мәңгі>> сөзі <<Тәңір>>, <<Құдай>>, <<Алла>> сөздерімен мағыналас қолданылады. Осыдан кейін, <<Мәңгілік Ел>> <<Алла Тағаланың елі, халқы>> дегенді білдіреді және мемлекет пен ұлттың уақытпен шектелмеген тұмары болады деуге толық негіз бар. Мәңгілік Ел ұлттық идеясының негізгі мәні -- мәңгілік мақсат-мұраттарымыз бен мәдени-рухани құндылықтарымызға негізделген, мемлекет құрушы қазақ халқы мен өзге де ұлттардың ұлттық идеяларын бір арнаға тоғыстыратын идеология арқылы қалыптастырылатын қазақтың ұлттық мемлекеті. Сондықтан, ғылыми білім беруде, <<мәңгілік ел>> ұлттық идеясы негізінде ойға ой қосу арқылы өткенімізден сабақ ала отырып, болашағымызды баянды ету жолындағы мұраттарымызға жетеміз.
Қорытындылай келе, жас ұрпақты бәсекеге қабілетті етіп, саналы да, сапалы білім нәрімен сусындату өте маңызды дегім келеді. Себебі, бастауышта білімнің негізгі кірпіші қаланады. Ал, ол үшін мұғалім жаңашыл, мотиватор, басты қозғаушы күш болуы шарт. Әрбір мұғалім балаға жүрек жылуымен қатар, ізгілендірген білім беруі тиіс. Елбасы өз жолдауында айтқандай <<Мәңгілік ел>> идеясының астары осында жатыр. Сондықтан да, өз әріптестерімді ел болашағын сапалы оқытып, озық идеялы азамат тәрбиелеуге шақырамын. Өзімнің осы жолда екендігімді мақтан тұтамын!

Ұқсас жұмыстар
Тәрбиенің мақсат мен міндеттері
Білім беру қызметкерлерінің кәсіби өсуі – білім берудің жаңа сапасын қамтамасыз етудің шарты
Танымдық қызығушылықтың дамуына ықпал ететін технологиялар
Бейінді оқытуды тиімді ұйымдастыру
ЖАҢА ФОРМАЦИЯ МҰҒАЛІМІ
12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ САЙ ҚҰЗІРЕТТІ МАМАНДАР ДАЯРЛАУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
МЕКТЕП ПЕДАГОГИКАСЫ
12 жылдық білім беруде оқушы тұлғасын дамытудың мүмкіндіктері
Тәрбиеші әдістемесі
Дамыта оқыту технологиясы
Пәндер