Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу

Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу
Әрбір ұстаз жас ұрпаққа білім беруде өз мақсатына жету үшін, тиімді әдіс-тәсілдерді қолданады. Мен, білім беру тәжірибемде Кембридж бағдарламасының барлық модулдарын қолданамын. Дегенмен, <<Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу>> модулін кеңінен қолданамын. Неліктен бұл модулді қолданамын? Бұл модулді қолданудағы мақсатым: <<Оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді оқыту және оқу стратегияларын жаңаша әдіс - тәсілдер арқылы іске асыру>> Қойған мақсатыма жету үшін мен ДЖ Уотсонның оқытудағы <<Бихевиористикалық>> тәсіліне, Гештальттың <<Танымдық>> тәсіліне. Маслоу мен Роджерстың <<Гуманистік>> тәсіліне және Бондураның <<Әлеуметтік жағдаяттық тәсілін>> негізге аламын.
<<Бихевиористикалық тәсіл>> дегеніміз не? Бұл оқушылардың мінез- құлқын ескере отырып, оқытуды қарастырады, яғни баланың әрекеті, оның қоршаған ортасына байланысты екенін дәлелдейді.
<<Танымдық тәсіл>> оқушылардың танымдық қабілеттерін ескере оқытуды қарастырады, бұл тәсіл бойынша Пиаже, Пиагет, Мария Монтессори және Выготский <<кКші жастағы балалар өзін қоршаған ортамен және адамдармен әрекеттесу кезінде, оқу және даму жүзеге асады>>,- деп сендірген.
<<Гуманистік тәсіл>> оқушының өсуіне назар аудара оқытуды қарастырады. Бұл ретте ең белгілі мысал, Маслоу бойынша <<ынталаландыру пирамидасы>>, яғни жоғарырақ деңгейге өту тек төмен орналасқан қажеттіліктер орындалған жағдай ғана мүмкін болады.

1-сурет. Маслоу бойынша <<Ынталаландыру пирамидасы>>

Биологиялық және физиологиялық қажеттіліктер оған негізгі өмірлік қажеттіліктер жатады: ауа, тамақ, су, баспана,жылу, жыныстық.
Қауіпсіздік: қорғау, тәртіп, шек қою т.б.
Сүйіспеншілік: отбасы, сезім, байланыс, ұжым.
Өзін -өзі құрметтеуге деген қажеттілік: жетістік, мәртебе;
Өзін -өзі таныта білу: тұлғалық өсуі және өзін -өзі іске асыру.
<<Әлеуметтік жағдаяттық>> тәсіл оқушының әлеуметтік жағдайларын қамтиды, яғни басқаларды бақылай отырып, жаңа мінез -құлық қалай қалыптасатынын түсінеміз.
<<Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқуда>> мен, оқушылардың зейін, жады, сөйлеу мен ойлау қабілеттерін дамытуды назарға алдым. Хаген мен Хейлдің балаларда есте сақтау арқылы зейіннің дамуын көрсетті. Осы зерттеуге сүйене отырып, мен сабағымда <<Мәнерлеп оқу>> , <<Семантикалық карта>> әдістерін қолдандым. Бұл әдістерді қолданудағы мақсатым оқу арқылы маңызды ақпараттарды оқушылар қаншалықты есте сақтайтынын ескеру.Оқушылар мәтінді оқыды, мазмұнын түсінді, сөйлемдерді есте сақтады. Мәтінді оқу кезінде есте сақтап қалған сөйлемдермен <<Семантикалық картаны>> толтыруда <<дұрыс>> немесе <<бұрыс>> екенін анықтайды, есте сақтаған сөйлемдерді кестені толтыруда қолданды. Нәтижесінде оқушылар есте сақтаған ақпаратты шоғырландыра алды. Яғни, Хаген мен Хейілдің 5-6 жастағы балаларға қарағанда, 14-15 жастағы балалар ақпаратты көбірек сақтайды деген зерттеу нәтижесі көрінді. Осы тапсырмаларды орындау барысында А оқушының есте сақтау қабілеті жоғары деңгейде екенін байқадым. Бұл <<Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу>> модулі <<талантты және дарынды балаларды оқыту>> модулі мен тығыз байланысты екенінің және бір дәлелі .Себебі, екі модуль де оқушылардың қажеттіліктерін ынталандыруға бағытталған. Бұрын дәстүрлі сабақтарымда мен оқушылардың зейінін дамытуды ескермеген екенмін, курста алған білімім мен ғалымдардың зерттеулерімен танысып, жас ерекшеліктерін ескере оқытудың тиімділігін түсіндім. Себебі, оқушылардың білім деңгейлерін ескере берген тапсырмаларда оқушылар өздеріне сенімді болады деп шештім.
Аткинсон мен Шифрин <<Қысқа мерзімді жады>> яғни <<жұмыс жадысы>>, балалардың жадысының даму жолдарын анықтайды, ал <<Ұзақ мерзімді жадының>> рәсімдік, эпизодтық, семантикалық үш түрі, түрлі тәсілдеріне байланысты, әртүрлі білімді есте сақтайды деп тұжырымдаған. Осы тұжырымдаманы ескере отырып оқушылармен <<Қағаздарды жинақтау>> жаттығуын өткіздім. Бұл жаттығуды өткізудегі мақсатым оқушылардың қалай қабылдауын тексеру бодды. Оқушылар көздерін жұмып менің нұсқауым бойынша қолдарындағы қағаздарды екі бүктеді және сол жақтағы бұрышын жыртып алды. Нәтижесінде қағаздың парақтары әртүрлі кесілді. Бұл жаттығудан байқағаным. Оқушыларым ойлана, өздерінің қабілеттеріне қарай тапсырманы барлығы бірдей орындады, бірақ нұсқауларды жас ерекшеліктеріне қарай әркім әртүрлі түсінді. Бұдан менің түйгенім оқушылардың барлығы тапсырманы дұрыс орындады, бірақ әртүрлі қабылдады.Бұдан оқушылардың есте сақтауы да, қабылдауы да жас ерекшеліктеріне байланысты екенін түсіндім. Алдағы уақытта осындай жаттығуларды сабақ барысында өткізіп тұрамын деп өзіме түйдім.
<<Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу>> модулі балалар дамуының қолжетімділігі дәрежесін анықтайтын кезеңдеріне қатысты және де <<оқыту мен оқудағы жаңа әдіс тәсілдер>> модулімен өзара байланысты. Осыған орай мен Александр (2008) диалог түрінде оқыту оқушыларды ынталандыру және дамыту үшін әңгіме күшін қолдануға мүмкіндік береді деген сеніміне сүйене отырып, мәтінге байланысты сұрақ қою арқылы диалог құрастыруға тапсырмалар бердім. Диалог әдісін қолданудағы мақсатым оқушылардың сөйлеу ерекшеліктерін қалыптастыру. Сұраққа жуап беру кезінде тілдік кедергі болды С оқушы өзінің ойын толық жеткізе алмады, оның сөздік қорының аз және бұл тапсырманы орындау оған күрделі болғанын байқадым.
Бұрын сабақтарымда мұндай кедергіден шығу үшін оқушыға сөздерді жаттап алуларын талап ететін едім. Ал енді Бағдарламадағы Бихевиористикалық көзқарастарға сәйкес, балалардың тілді меңгеруі күрделі үдеріс және Жас ерекшеліктерне қарай олардың сөздік қоры әр түрлі болатынын, алдағы уақытта оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес тапсырмалар беремін деп шештім.
Флейвел <<Метасана>> жай ойлап және біліп қана қоймай, адамдардың қалай ойлайтынын, не білетінін қарастырды, сонымен қатар ойлау қабілеті жасқа байланысты өзгереді және жасы үлкенірек балалар ақпаратты көптеген мөлшерде игергендіктен олардың үлгерімі жоғары болады. <<Метасана>> оқыту жолдарының бірі - ойлау тілін анық етіп жасау, оны сабақ жоспарына және сыныпта талқылауға қосу болып табылады. Осыны ескере отырып, оқушыларымның өзіндік ойлауы мен түсінігі пайда болсын деп топта постер жасау, оны өз сөздерімен талдау әдістері арқылы жеткізуге тапсырмаларды бердім. Бұл тапсырманы орындау барысында оқушыларымның белсенділігін байқадым. Алдын сабақтарымда оқушылар мәтінді оқып, түсінгенін айтумен шектеліп қалатын, енді жаңаша әдістерді қолдану арқылы оқушылар топта пікір алмасуға, өз ойларын толық жеткізуге, салыстыра білуге үйренді.
Әртүрлі жас шамасында өзін -өзі бағалауға жуапкершілікті зерделеуде жүзеге асыратын <<Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау>> модулімен де байланысы бар. Осыған байланысты бағалау және ауызша кері байланыс кезінде байқағаным А оқушы сабаққа байланысты өз ойын толық жеткізе алды және өзін де топтағы басқа оқушыларды да бағалай алды. Ал В оқушы бағалай алды, бірақ кері байланыс кезінде өз ойын толық жеткізе алмады. С деңгейіндегі оқушыларда бағалау болды, бірақ сөдік қорының аз болуына байланысты кері байланыста қиындықтар болды. Алдағы уақытта сөздік қорын молайту және қиындықтарды шешу үшін, яғни есте сақтау қабілеттеріне байланысты тапсырмаларды көбірек қолданамын деп ой түйдім.
<<Жас ерекшеліктеріне сайкес оқыту мен оқу>> модулін қолдана отырып, оқушылардың зейін, жады, сөйлеу, ойлау қабілеттері дамытуға бағытталған әдіс - тәсіл екеніне көзім жеттіжеттім.
Қорыта келе, болашақта сабақтарымда <<жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту мен оқу>> модулін қолдануды әрі қарай дамытамын деп, ой түйдім.