Девиантты мінез - құлықты оқушыларды анықтау мен зерделеу проблемаларын шешу жолдары

Девиантты мінез-құлықты оқушыларды анықтау мен зерделеу проблемаларын шешу жолдары
Күллі адамзат қауымында небір ақыл-парасат алыптарының ой-кермегін толғасақ, өз кемеңгеріліктерін ұрпақ тәрбиесіне арнамағандар аз немесе жоқтың қасы десек те болады. Төрткүл дүниенің сырын ұққан Сократ, Платон, Аристотель, ұлы бабаларымыз Әл-Фараби, Ж. Баласағұндар болса, бертін келе Абай, Шәкәрімдер мінез-құлыққа байланысты тұжырымдарын жасап кетті. Әл-Фараби <<жақсы мінез-құлық пен ақыл күші біріккенде ғана адам бақытқа жетіп, адамшылық қасиеттерге ие болмақ>> десе, ұлы Абай: <<тегінде адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады...>> деген. Ал осы адам баласын бақытқа бағыттайтын мінез-құлықтың кей сәттерде ауытқушылығы да кезедеседі. Әсіресе, жас жеткіншектерде жиі ұшырайды. Бұндай жағдайлар ұстаздар мен психологтар қауымына <<Бұл қалай?>>, <<Бұған себеп не?>>, <<Қалай ықпал жасаймын?>> деген сауалдар тудырары сөзсіз. Осы орайда, мектеп психологі ретінде оқушылар арасында зерттеу жұмыстарын жүргізе бастадым. Алғашында ауытқушы (дивиантты) мінез-құлықты баланы анықтап, онымен жұмыс жүргізу оңайға соқпады. Аталмыш мінез-құлықтағы оқушыны зерделеу барысында өз көзқарасым мен таным-түсінігім қалыптасып, проблеманы шешу жолдарын да қарастырдым. Адам өмірге келген сәттен бастап үлкен әлеуметтік ортаға тап болады. Осы ортада өзін нық, еркін сезінуі мен үйлесімді дамуы үшін көптеген факторлар қажет . Ал, қазіргі көпмәдениетті қоғамда балаға сырттан әсер етуші түрлі теріс факторлар да кездеседі. Сол себепті жаңа қалыптасып келе жатқан тұлғаның мінез-құлқында ауытқушылықтар пайда болады. Оны қазіргі қоғамдық ғылым тілінде дивиантты мінез-құлық деп атайды. Мектептегі тәжірибемде кездескен жасөспірімдер мінезіндегі ауытқушылықтардың бірнеше себептері мен әсер етуші факторларына тоқталып өтсем:
Тәрбиенің дұрыс берілмеуі себебінің салдарынан қажетті білім, білік, дағдыларының жоқтығы. Жеткіншектің өзін дұрыс ұсамағандығынан туындайтын әлеуметтік-педагогикалық олқылықтар;
Жайсыз отбасындағы ахуал, сынып ұжымындағы құрбыларымен қарым-қатынастың төмендігі, ұстаздар мен ата-аналар тарапынан болған жайсыздықтар (қаталдық, әділетсіздік, дөрекелік, немқұрайлылық т.б.)
Психикалық және физиологиялық дамуындағы кемшіліктер;
Мақсатқа негізделген жоспарларының жоқтығы, өзін-өзі көрсетуіне жол берілмеу;
Қараусыз қалу мен қоршаған ортаның кері ықпалы, т. б.
Жоғарыда аталған жайттардың алдын алу үшін мына жұмыстарды жүргізу өз тиімділігін береді деп ойлаймын:
Оқу іс-әркеті жемісті болғанда;
Оқушыны қанағаттандыратын эмоционалды орта;
Жағымды орта (ұстаздармен, ата-анамен, құрбы-құрдастармен)
Түрлі әлеуметтік, психологиялық қорғаулар;
Оқушының өз міндеті мен құқықтарын білуі;
Оқушыныңқандай да бір белгісіне қарамай дискриминацияға ұшырауына жол бермеу;
Аталған жұмыстарды жүйелі жүргізсе әрбір педагог, әрбір психолог қоғамға қажетті тұлға бойында тұрақты мінез-құлықты қалыптастыра алады деп ойлаймын. Тәуелсіз Қазақстанның өсіп келе жатқан жеткіншектерін тәрбиелеу мен білім берудегі маңызды бағыт - балалар мен жасөспірімдермен жүргізілетін психологиялық және педагогикалық жұмыс.
Ойымды қорыта келе, күтімі жақсы ағаштың тәтті де ірі жемістер силайтыны секілді, әрбір баланың мінез-құлқын қалыптастыруда ерекше <<күтім>> жасап, қоғамға қажетті тұлғаны қалыптастыра білейік!