Жапырақтың сабаққа орналасуы

Жоспар

І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1.Сабақ барысында жаңа технология элементтерін пайдаланудың тиімділігі.
2. Ұлттық құндылықтарымыздың білім беру жүйесіндегі орны.
2.1.Ұлттық құндылықтар тәрбиенің көзі.
2.2.Ұлттық құндылықтарды қалыптастырудың педагогикалық мүмкіндіктері.
2.3.Ашық cабақ жоспары: <<Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жай және күрделі жапырақтар. Жапырақтың жүйкеленуі>>.
2.4. Сайыс сабақ <<Құстар біздің досымыз>>
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер

<<Ел болу үшін ұлттық рух,
ұлттық қасиет, ұлтқа деген сенім болуы керек>>

Бүгінгі жаһандану үрдісінде әр ұлт,әр мемлекет өзіндік менталитетін,өзіндік бет-бейнесін сақтап қалуға тырысуда. Бізді де осы үрдістен алып шығар-ежелден қалыптасқан ұлттық құндылықтарымыз және білімді ұрпақ. Біз интернет жүйесімен , жаңа озық технологиямен,тіпті ғарышты игерумен де әлемді таңқалдыра алмаймыз. Санаулы жылдардан кейін еліміздегі барлық мектептердің материалдық-техникалық базасы әлемдік стандартқа сай болатынына шүбәміз жоқ. Сонда басқа елдерден немен ерекшеленеміз? Әрине ұлттық мәдениетімізбен,әдет-ғұрпымызбен,тіліміз,қазақы менталитетімізбен ерекшеленеміз. Осы тұрғыда білім үрдісінде ұлттық құндылықтарды дәріптеуді,оны білім мазмұнына енгізу арқылы ұлттық тәрбие беруді мұрат етіп отыр. Бұл орайда білім мазмұны арқылы бала рухын тербететін ,жанын елжірететін,масаттандыратын,ар намыс сезімін оятатын,білуге құмарлыққа, ақ көңілділікке ұмтылдыратын - нағыз ұлттық,қазақша сөйлейтін ,өз бойынан ата - бабасының қаны мен рухын сезінетін,өз халқының би, батыр,шешен даналарының өнеге - үлгісін ұстанатын, міне осындай бойына қуат жинаған жас ұрпақ келешекте бәсекеге қабілетті, тәуелсіз еліміздің қорғаны болары сөзсіз. Ендеше қазақстандық білім моделі осыдан бастау алып, жас ұрпақты білімді, іскер білгір де білікті етіп өсірумен қатар оның адамгершілік бомысын, ішкі жан дүниесін,орнықты түрде қалыптастыру болмақ. Осы тұрғыда ұлттық құндылықтарымыз бен қазіргі кезде сабақтарда қолданылып жүрген жаңа технологиялардың ең тиімді элементтерін биология сабақтарында пайдалана отырып жақсы нәтижелерге қол жеткізуге болады. Елбасының халыққа арнаған Жолдауында: <<Біз Қазақстанның барлық азаматтарының отаншылдық сезімі мен өз еліне деген сүйіспеншілігін дамытуға тиіспіз және оны қалыптастыру біздің басты міндетіміз>> деген сөзін басшылыққа ала отырып , <<Менің Отаным - Қазақстан>> деп ойлайтын әрбір азамат ұлттық құндылықтарды бала бойына дарытатын тәрбие жұмысын жүргізуге міндетті.
Қазақстан үшін білім мазмұнын жаңарту мен ақпараттық өркениеттің талаптарына сай етіп лайықтап, жаңа педагогикалық технология мен инновациялық қызметтің әлемдік деңгейін қамтамасыз ете отырып, оны қазақ халқының ұлттық рухани құндылықтарымен үйлестіре отырып, тәрбиелейтін ұлттық білім жүйесін құру-бүгінгі күннің өзекті мәселесі.
Біздің халқымыз өз ұрпақтарына ғасырдан-ғасырға ұлт қасиетін салт-дәстүрлермен, өнегелі әдет-ғұрыппен, үлгілі жөн жосықпен, әдепті ырым, тиыммен тәрбиелеп, ұлағатты ұл, инабатты қыз өсіріп отыр. Қазақ халқының әлеуметтік өмірін, тұрмыс ахуалына сәйкес қалыптасқан ырым-тиымдар бұлжытпай орындайтын заң ретінде қабылданып, баланы иманды болуға, кесепаттан аулақ болуға тәрбиелеген
Яғни, әрбір жасқа ұлттық тәрбие мен ұлттық идеология әрқашан серік болуға тиіс. Сонда ғана олар бабалар ізімен жүрген болады, бабалардың алдындағы борышын өтеген болады.
Жалпы әр ұлттың өсіп, жетіліп келе жатқан жеткіншек ұл-қыздарының өз елінің тілін, ділін, әдет- ғұрпын, дәстүрін, тарихын, мәдениетін жете меңгерулеріне де бірден- бір атсалысатындар да осы күнгі ұстаздар мен тәлімгерлер.
Ұлттық құндылықтарымызды әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті тұлға тәрбиелеу үшін :
- жас ұрпақ санасына туған халқына деген құрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін ұялату,ұлттық рухын дамыту;
- ана тілі мен дінін, оның тарихын, мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрін, рухани мәдени мұраларды қастерлеу;
- жас ұрпақ бойында жанашырлық, сенімділік, намысшылдық тәрізді ұлттық мінездерін қалыптастыру сияқты міндеттерді орындағанда ғана басты мақсатқа жетеміз.
Ұлттық тәрбие қазір елімізде орын алып отырған көптеген мәселелерді: ана тілін, ата тарихын,ұлттық салт-дәстүрін білмейтін жастар, тастанды жетім балалар, қарттар үйіндегі аталар мен әжелер, нашақорлыққа салынған жастар, тағы басқаларды бірте-бірте жоюдың және олардың алдын-алып, болдырмаудың негізгі жолы.
Сабақты үнемі бір сарынды, бір деңгейде ұйымдастыру, баланың тез шаршауына, қабылдау мен ойлау әрекеттерінің тоқырауына, қызығушылығының төмендеуіне әкеліп соғады.
Сондықтан биология пәнін оқытуда да, сыныптан тыс жұмыстар жүргізгенде де жаңа технология элементтерін негізге ала отырып жас ұрпаққа ұлттық тәрбие беруді, қазақтың салт- дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы түсінік беруді, пайдалы, қажетті дүниелерді үнемі насихаттап отыруды дағдыға айналдыру қажет.
ІІ. 1.XXI ғасырда Қазақстанның білім беру жүйесіндегі жалпы және орта
12-жылдық білім беру жүйесінің енгізілуі заман талабы болып отыр. Сондықтан жас ұрпақты қоғамдық өмірге, отбасындағы қызметке, үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүретіні туралы түсінікті қалыптастыруды міндеттейді. Бұған жету үшін басқаруды дамытуға бағытталған жаңа модельдерді көп қолданған жөн. Әр пән мұғалімі жаңа технологияларды меңгеріп, пәнаралық байланыс, кірістіру сабақтарын кеңінен қолдану қажет. Себебі оқушы алған теориялық білімін іс жүзінде қолдана отырып, оны өмірмен, өзінің іс-әрекетімен байланыстыра білгенде ғана өзіне де, қоғамға да пайдасын тигізе алады.
Дамудың жаңа сатысына бет алған мектептің ең негізгі өзегі - мұғалімнің жеке басының ізденімпаздылығы мен білімділігіне көп жағдай тәуелді. Жас ұрпақты өз елінің нағыз азаматы,патриоты болуға тәрбиелеу әсіресе қазіргі кезеңде ауадай қажет. Биология пәнін оқытуда сабақта жаңа технологиялар мен әдістерді пайдалану оқушының ізденуін және шығармашылығын дамытуын қамтамасыз етеді.
Ұлттық құндылықтарды жас ұрпақтың бойына дарытатын, үйрететін отбасындағы тәлім тәрбиемен қатар,мектептердегі ұстаздар, пән мұғалімдері.
Сабаққа үлкен жауапкершілікпен қарап, жаңа технологияларды қолданып, түрлендіре өткізу, оқытудың маңыздылығын арттырады.
Технология (грек тілінен аударғанда)- шеберлік, өнер, білім беру.
Технология - оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы, оқу процесін ұйымдастыру,бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан- жақты ойластырылған үлгісі.
Білім берудегі педагогикалық технологиялар.
1. Советтік технология
Мұғалім оқулық оқушы

2.Жаңа технология
Оқушы оқулық мұғалім

Мұғалім ұйымдастырушы, технолог

Білім беруде жаңа технологияларды пайдаланудың тиімділігін төменнен көруге болады:
* Оқушы өздігінен жұмыс істеуге мүмкіндік алады,соған дағдыланады.
* Оқушының жеке қабілеті анықталады.
* Іштей бір-бірінен қалмауға тырысып бағады.
* Тапсырманың күрделену деңгейіне сәйкес оқушының ойлау,орындау қабілеті артады
* Өзін-өзі тексеруге дағдыланады
* Орындау қабілетіне қарай бағаланады
Әрбір технология өзіндік әдіс- тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-тәсілдерді мұғалім ізденіс арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне қарай іріктеп, қолданады. Тиімді, пайдалыларын жетілдіре түседі. Сабақтарда пайдаланатын жаңа технология элементтеріне төмендегідей тоқталамыз:
1.Проблемалық оқыту әдісі. Бұл әдіс күнделікті сабақта қолданылатын әдіс. Тақырып бойынша оқушыға сұрақ беру, жаңа сабаққа ойын аудару, осыдан келіп сабақтың соңында эверестикалық әдіс қолданылады, яғни оқушының өзі сабақты қорытады.
2.Дьяченконың жұптап оқыту әдісі-баланы бір-біріне үйрету, бірінің білім деңгейін біріне бағалату, нұсқа бойынша тапсырмаларды беріп, келесі нұсқаны оқушыларға тексерту, яғни оқушыны өзара байланыстыру.
3.Ойын элементтері. Сабақ үстінде оқушының өзін еркін ұстауы, ойын еркін жеткізуі, өз бетімен ізденуі, қосымша материалдарды кеңірек пайдалануы көзделеді. Оның барлығын сабақта ашып, толық қамти алмайды. Егер тақырыпқа орай мәнді ойын элементтері жиі қолданылса, оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады.
4.В.Ф. Шаталовтың тірек - сызба нұсқасы. Тірек- сызба белгілерін сабақта қолданудағы оқытудың тиімділігі:
а) оқушыға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі;
ә) оқушының сызба белгі мағынасы мен мазмұнын түсіну үшін ойлау, қайта жаңғырту, салыстыру, есте сақтау сияқты қабілеттерінің дамуына мүмкіндік туады;
б) оқушы оқу материалының ішінен ең негізгісін таңдай білуді үйренеді;
в)оқушы таңдап алған танымдық,білімдік түсініктерді(информациялар) бір-бірімен байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді;
г) оқушы топпен және өзара бірлесе жұмыс істеуді үйренеді;
ғ) оқушы өзінің танымдық деңгейін жақсы біледі. Өзін өзі бағалауды
үйренеді.
<<Бұлақ көрсең көрсең, көзін аш>>, -деп халқымыз бекер айтпаса керек. Бүгінгі ұрпақ өзінің сезімін, мінез-құлқын, тілін, құндылықтарын жоғалтпауы керек.

2. Ұлттық құндылықтарымыздың білім беру жүйесіндегі
орны

2.1 Ұлттық құндылықтар-тәрбиенің негізі

Әрбір оқушының ұлттық санасы,рухы ұлттық білім мен тәрбие беру арқылы дамытылады. Қазақ мектебінде ұлттық білім берудің негізін қалаған ғасырдың басындағы қазақ зиялыларын толғандырған ойлар қазіргі Қазақстандағы ұлттық білім беруге тірек болады. Әрбір білім беру орны адам тәрбиелеуді жалпы міндет тұтса, ең алдымен, оны өз елінің азаматы қылып, сол қоғамның талабына сай тәрбиелеуге міндетті. Ұлттық білім беру жүйесі қоғамдық күйзеліс кезінде отбасына қиын соққан кейбір міндеттерді өз мойнына алып, ұлттың әлеуметтік саулығын сақтап қалу қажет. Білім мен тәрбие міндетті түрде ұлттық болмайынша, Отан алдындағы борышқа негізделмейінше, жалпы адамзатқа қызмет ету мүмкін емес. <<Тәрбиесіз берілген білім-ең зиянды білім>> екені анық.

Білім берудің ұлттық үлгісі

М А Қ С А Т Ы

Өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін ұлттық
рухта оқыта отырып, ұлттық тәрбие беру.

Ұлттық тәрбие үш бағытта жүргізіледі

Міндеттері:
-Баланың ұлттық санасын қалыптастыру
-Халқына деген құрмет, мақтаныш ұялату
-Ана тілін,дінін, тарихын, мәдениетін меңгеріп, салт-дәстүрін, мәдени
мұраларын қастерлету
-Шыдамдылық, жинақылық, намысшылдық, сенімділік мінез қалыптастыру
- Сұлулықты, тазалықты сүйетін, салауатты, ұлт алдында ерекше істерді атқаруға қабілетті, іскер, білімді, жауапкершлікті, текті, алғыр тұлға тәрбиелеу.
Әдіс-құралдар:
Ұлттық білім беру тұжырымдамасы, жарғысы
Ережелер, Ұлттық ерекшеліктеріне сай жасалған оқу құралдары, арнайы курстар бағдарламалары.

Нәтижесі:
Теориялық білімі терең, білікті ,ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтардың, рухани мәдени мұралардың сабақтастығын сақтай отырып, ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтетін тәрбиелі ұлт азаматы
2.2 Ұлттық құндылықтарды қалыптастырудың педагогикалық
мүмкіндіктері

Қазіргі Қазақстанның білім аясының ахуалы ұлттық рухтағы бағдарларды, адами құндылықтарды, салт-дәстүрлерді, ойлау тәсілі мен тілді жаңғыртуды талап етеді. Дамыған елдерден қалмай отырып, Еліміздің ұлттық білім жүйесін қалыптастыру керек.
Бұл білімді техникалық ақпараттық қамтамасыз етудің әлемдік деңгейіне жету мен жалпыадамзаттық құндылықтарды дәстүрлі ұлт жүйесімен байланыстыру арқылы қол жеткізуге болады. Осы жерде зерттеуге ұсынылып отырған идея әлемдік практикада өз тәжірибесін берген құбылыс болып табылады.
Қазіргі әлем әдебиетінің ХХ1 ғ. Ұсынған құндылықтары: Адам құқықтары, демократия, азаматтық қоғам, толеранттылық, орнықты даму және т.б. Мәдени сабақтастыққа негізделген Жапония, Оңтүстік Корея, Кувейт, Бразилия елдерінің әлеуметтік тарихи тәжірибесі дәстүрлі құндылықтармен заман талабына сай мәдени жаңашылдықтарды үйлесімді біріктірудің өркениеттілікке жету жолының мүмкіндігін көрсетеді. Қазақ халқының да мыңжылдық көшіне қосатын мәдени құндылықтар жетістіктері жеткілікті
Педагогикалық сөздікте <<Құндылық>>-адамның ішкі құқы, ізгілігі, адамдармен қарым-қатынасы, іс-әрекет кезіндегі көрсетілетін қайырымдылығы, тұрақтылығы,мейірімділік тәрбиесі>> . делінген.
Педагогикада <<Құндылық>> оқу мен тәрбие жұмысы арқылы жүзеге асады. Ал ұлттық құндылық белгілі бір ұлтқа тән, адам болмысындағы, қарым қатынасындағы адами құндылықтың, ұлылықтың жетілген жемісі.Құндылықтар жүйесі белгілі әлеуметтік-этникалық қауымдастықта қалыптасып дамитын болғандықтан ол ауқымдағы мәдени, ділдік, идеялық, мұраттық маңызы зор.
Ұлттық құндылық дегеніміз-адамзаттық құндылықтардың құрамдас бөлігі және әр ұлттың қоршаған табиғат ерекшеліктеріне қарай өмір салты негізінде ғасырлар бойы жинақталған тұрмыстық және рухани мұрасы. Елді елден, халықты халықтан айыратын бірден-бір белгі- оның ұлттық құндылықтары. Қазіргі кезең- ұлттық құндылықтардың жойылып бара жатқан кезі. Ұлттық құндылықтар ұлттық идея негізінде құралады [18,19].
Ұлттық білім беру жүйесінің екі бағыты
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін ұлттық мектептер ашылып, ондағы оқыту, тәрбиелеу бағдарламасына өзгерістер енгені белгілі. Сондықтан да халықтық педогогиканы сабақта, сабақтан тыс уақытта тәрбие жұмыстарында қолданып, оны оқушылардың бойыеа сіңіру-біздің басты міндетіміз. Ол үшін ұлттық білім беру жүйесінде негізгі мына екі бағытты ұстанғанымыз жөн.
1. Ұлттық педогогиканың негізінде оқушыларға білім мен өнеге берудің тиімділігін көтеру
2. Халықтық тәрбиенің ықпалы мен пайдасын ұқтырып, ұлттық сана-сезім тұрғысынан жастарды тәрбиелеу.
Қазақ жері- көп ұлтты мемлекет. Дей тұрғанмен, халқымыздың ұлттық салт-дәстүрін, тарихын, елін, жерін таныта отырып білім нәрімен сусындандыруды көздегеніміз ләзім. Онсыз алға жылжу болмайды.Дегенмен, соңғы жылдары білім берудің келесі мәселелеріне жаңаша талаптар қоятын бірқатар құжаттар қабылданды. Ұлттық білім берудің өзі- ұлттық қауіпсіздік пен мәдениеттің құрамдас бөлігі. Ал ұлттық білім берудің құндылығы толығымен әлеуметтік дамумен, түбегейлі өзгерумен, саяси күрес, қалыптасқан дәстүрлермен, отандық және батыстық ғылымның бірігу дәрежесінен көрініп, қазіргі таңда анықталған. . Оны пайдалану жүйелері менің көзқарасымша мынадай болуы тиіс:
1. Әркімге білім алу үшін бірдей мүмкіндіктер жасау, жеке тұлғаның өзіндік қажеттерін қанағатандыру.
2. Әркім ата-ананың әлеуметтік орнына лайық немесе ұлттық мәдениет деңгейінде білім алу сенімінде қызмет ету.
3. Ғылымның құндылығының орнына мәдениет құндылығын, ал білім беру жүйесінң орталығына баланың жеке басын қоюға болады.
Білім беру қашанда мәдени дәстүрлердің айрықша бөлігі. Сондықтан кез-келген қызметті қазіргі заман талабына сай етіп білім беру керек. Ол-заман талабы. Яғни, осы бейнелік дамуды жобалаудың бастысы, меніңше, педагогикалық қызметтің өнімін стандарттау арқылы ретке келтіретін технология.
Технологияландыру және стандарттау- білім беру жүйесін жобалау және іске қосудағы негізгі мәселелер. Мұны тұтас бір үрдіс түрінде қарастыруға, талдауға, жобалауға болмайды. Мәселен мына төмендегі 5 бағытты жеке - жеке алуға болады.
1. Білім беру дегеніміз- мәдениеттің негіздерін және тұғырын оның уақытша жағдайына бейімдей қалау және ұрпақтың іс-әрекеті.
2. мамандарды дамушы және жаңадан өндіру технологияларын оқып-үйрену талаптары.
3. Оқу қызметінің технологиясы.
4. Тәрбие елдің мәдени ерекшелігін, оның аймақтық өзгешелігін, шаруашылық құрылыс, үдемелі өзгеріс, табиғи ландшафтарды, ұлттық дәстүрлерді сақтау қызметі.
5. Сауаттылық- қоғамның барлық табында кәсібилікті қамтамасыз ету қызметі.
Осы қызметтерді басқарып ұйымдастыруды мақсат етіп, ұлттық білім үрдісін қалыптастыру негіздерін қалауға тиіспіз. Бір қуаныштысы сол, ұлтымыздың білім алуы жолында жан-жақты жағдайлар қарастырылып жатыр.
Оған дәлел мектептерді заман талабына сай техникалық құралдармен қамтамасыз ету жағдайы, сыныптарды компьютерлендіру, интернет жүйесіне ену,т.б. үкімет тарапынан қарастырылған. Олай деуге және бір негіз: білім жүйесі және оқулықтар қоры қазақ этнопедагогикасының негізгі халықтық педагогикамен байланыстырыла құрылған. Тәрбие саласында <<Атамекен>> , <<Атакәсіп>>, <<Жас Ұлан>> т.б. бөлімдері негізінде мектеп оқу - тәрбие жұмыстары жоспарлы түрде жүргізіліп келе жатыр.
Бірақ бұл жеткіліксіз. Менің ойымша, ұлттық білім беру жүйесін қалыптастыру үшін ең алдымен, мектептің оқу-техникалық базасын нығайту керек және онда ойдағыдай білім алу үшін жағдайлар жасалу қажет. Білім және ғылым институттарында осы саладағы арнайы мамандардың өз елін, жерін, тарихын, салт-дәстүрін шынайы білгендері жұмыс істесе құп. Өйткені, қазақтың ұлттық этнопедагогикасына тән бағдарламалар жасау қажеттілігі әлдеқашан туған.
алдымен Сонымен, жас ұрпақ бойында отаншылдық сезімді ояту үшін тәрбие үрдісінде этнопедагогиканы тиімді қолдана білуіміз қажет. Ал қазақ этнопедгогикасының негізі- халық педагогикасы. Халық педагогикасының арқауы- ауыз әдебиеті мен халықтың салт-дәстүрлері. Міне, ұлттық тәрбиенің негізі осылар.
Біз , ұстаздар кез келген пән сабақтарында халық даналығын, құдіретті сөз зергерлері- жыраулар мен шешендердің , ақындардың нақыл, өсиет сөздерін, классик жазушыларымыздың қанатты сөздерін ұлттық санамызға тығыз байланыстыра отырып пайдалану арқылы білім беруіміз шарт.
Осы орайда, негізгі көңіл бөлетініміз: тілге қабілеттілікті дамыту халық педагогикасының өзекті арналарымыздың бірі болып табылады.
Қысқасы, әрбір ұстаз өзі өтетін әр сабақты қазіргі заман талабына сай қазақ этнопедогогикасы және оның негізі халық педогогикасымен байланыстыра отырып оны тәрбиемен ұштастыра білім берсе, өз елін сүйетн жастарды әрі ұлттық рухы қалыптасқан өскелең ұрпақты даярлап шығара алмақ. Бұған бұрынғы ата- бабаларымыз айрықша көңіл бөліп, ұрпағының білімді, ойлы да байсалды болуын мақсат етті. Мұны біз бала бойына сіңіре отырып білім нәрімен сусындата алсақ, ұтарымыз көп. Ал бұл асыл мұраларымызды бала тәрбиесінде орынды пайдалана білу әр ұстаздың біліміне байланысты. Ол үшін өзіміз білімді әрі білікті болуымыз керек. Сонда ғана ұлттық білімді қалыптастыра аламыз. Демек, оған қол жеткізу өз қолымызда.
Жаңа дәуірдегі << қазақ ұлттық мектебі>> дегеніміз қандай мектеп, оның негізгі қызметі, мақсат-мүддесі, ұстанымдары мен тұғырары қандай, ол қай бағытта жұмыс жасауы қажет? Сонымен ғылыми педагогикалық тұрғыдан жүйелі зерттелуі, қазақ ұлттық мектебінің теориялық -әдіснамалық негізін, ғылыми- тұжырымдамалық ұстанымдары иен модельдік үлгілерін, даму үрдісін анықтау талап етілуде.
Қай ұлттың, қай халықтың болсын кемеліне келіп толысуына, рухани өсуіне, әдеби-мәдени дамуына басты ықпал жасайтын негізгі тірек-ұлттық мектеп .
Қазақ тілінде оқытатын мектептердің басты міндеті- өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін, дінін қастерлейтін және оны жалпы адамзаттық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін ұлтжанды тұлға тәрбиелеу.
Қазақстан үшін білім мазмұнын жаңарту мен ақпараттық өркениеттің талаптарына сай етіп лайықтап, жаңа педагогикалық технология мен инновациялық қызметтің әлемдік деңгейін қамтамасыз ете отырып, оны қазақ халқының ұлттық рухани құндылықтарымен үйлестіре отырып, тәрбиелейтін этностық-мәдени білім жүйесін құру-бүгінгі күннің келесі мәселесі.
Ұлттық тіл- әр халықтың өзіндік ой-санасы мен парасатын, бүкіл болмыс тіршілігі мен сезім-түсінігін ұрпақтан - ұрпаққа жеткізуші күретамыр. Онсыз халық аты бар да, заты жоқ тобыр болмақ. Жан-жақты мәдениетті тұлға- беделді тарихи сана иесі. Нақ осы тарихи сана этностық та, жалпы мемлекеттік те сананың негізі болып табылады. Айналып келгенде, тарихы бар халықтың ертеңі нұрлы болмақ

Сабақтарда қолданатын жаңа технология және ұлттық элементтерді бірнеше топтарға бөліп, жүйелеуге болады.
1. Сөзжұмбақты сабақта қолданған кезде сабақтың мазмұнын ашу үшін қандай да бір ұлттық элементтердің сөздерін келтіруге болады.
Сабақта сөзжұмбақтарды пайдалану оқушыларды ойлауға, тапқырлыққа,
байқампыздыққа баулып, көп білуге, жан- жақты ізденуге ынта-жігерін арттырады.
2.Салауатты өмір салтын қалыптастыруда ұлттық ойындар және ұлттық тағамдардың маңызы өте зор екенін оқушылардың санасына жеткіземіз. Мысалы, 9-сыныпта <<Бұлшықетті жаттықтырудың маңызы>> тақырыбында жаттығуға қосымша тізе бүгіп, жүресінен, малдас құрып, жамбастап отыру, шынтақтап жату, аяқты көсіліп отыру, т.б. келтіруге болады.
Ұлттық ойындардан асық иіруді оқушыларды тарауды қайталаған кезде қолданған тиімді.
3.Киіз үйдің құрылысы. XX ғасырдың тоқсаныншы жылдарынан бастап қазақ мемлекетінің жеке шығуы ұлтық мәдениетін, оның ішінде киіз үй қадірі мен орнын өз дәрежесінде қайта көтеріп, ұлы бабаларымыздың киелі рухының қайта дәріптелуі, оларға лайықты ас пен тойлардың, соған сәйкес ұлттық мәдениеті рөлінің артуы киіз үйге құрылысы, оған қойылатын ұлттық бұйымдар туралы түсіндіру үшін алдын ала олардың аттарын конвертке салып, дайындап қойған жөн.
4.<<Сөздің көркі - мақал>>. Қазақ халқы - ежелден сөз қадірін біліп, қасиетті сөздерді қастерлеп аузынан тастамай, өнеге ретінде данышпандығын өлеңмен өрнектеп, терең мағыналы сөздермен зерлеп, келе жатқан халық. Сөз зергерлерінің аузынан шыққан мәтелдер мен мақалдарды ретіне қарай қолдану ұрпақ тәрбиесіне көп себебін тигізеді. Сондықтан табиғатқа байланысты мақал - мәтелдерді өсімдіктану, жануартану, тәнтану сабақтарына көптеп қолдануға болады. Мысалы, 6 - сыныпта <<Жапырақ>> тақырыбында: <<Ағаш көркі - жапырақ, адам көркі - шүберек>>, <<Өркен>> тақырыбында: <<Өркенің өссін>>, т.б.
5.а) Ата - бабамыздың өсімдіктерді ежелден қастерлеп, қадір тұтып келгендігіне өсімдіктерге арналып қойылған адам, жер - су аттары дәлел. Осыған байланысты шөп, жер, су, аң, құстардың аттарын жеке жинақтап, кейбір тақырыптарды өткенде сөзжұмбақтарға қолданған тиімді.
Қазақстан табиғи жағдайлары әр түрлі болып келетін: орманды, далалы, таулы аймақтардан тұратын өлкеміз өсімдіктер дүниесіне мейлінше бай және алуан түрлі. 6000-ға жуық өсімдіктер түрі бар. Ерте заманнан қазақ халқы шөптердің, жалпы өсімдіктердің емдік қасиеттерін білген. Әбу Насыр Әл - Фараби, Әби Ибн - Сина, Беруни, Әл - Джуржани және орта ғасырда өмір сүрген тағы басқа да шығыс ғалымдары қазақ халық медицинасының дамуына ықпал етті.

ә) Қазақ халқының ата - кәсібі мал өсіру болғандықтан төрт түлік мал туралы және олардан алынатын өнімнің пайдасын қалай қолданып келгені туралы, құстар мен табиғаттағы аңдарды қалай қорғап, олардың кейбір ерекшеліктерін пайдалана білгенін оқушыларға қосымша түсініктемелер беріп отыруға болады. Мысалы: үкі тырнағы, кірпі тікені, борсық ішегі, т.б.
Осылай халықтық педагогика элементтерін сабақтарға қолдану тиімділігін мына кестеден көруге болады.

Ұлттық құндылықтарды сабақтарға қолдану тиімділігі

Пәнге қызығуын арттыру

Алғырлыққа, тапқырлыққа баулу

Ойлау қабілетін дамыту



Өздігінен жұмыс істеуге дағдыландыру

Ұлттық
құндылықтар

Зерттеу және ізденіс әдістерін қолдану

Ұлттық сана-сезім қалыптастыру

Салауатты өмір салтына тәрбиелеу

Білім, білік, дағдыларын дамытуға үйрету

Экололгиялық білім беру

2.3Ашық сабақ 6-сынып.
Сабақтың тақырыбы: Жапырақтың сыртқы құрылысы. Жай және
күрделі жапырақтар. Жапырақтың
жүйкеленуі.
Сабақтың мақсаты: 1.Жапырақ құрылысын білу.
2.Өз бетімен жұмыс істеуге, білімдерін
тұжырымдап, қорытынды жасай білу
қабілетін дамыту.
3.Кесте, сызбанұсқалармен жұмыс істеуге
үйрету.
Көрнекіліктер: Слайдтар, суреттер, жапырақтың сыртқы
құрылысы,сабаққа орналасуы, жапырақ
жүйкеленуі кеппешөптер, буклет, бағалау
оюлары

Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру: <<Сабақтың түр өзгерістері>>
1) Бәйге. <<Менен сұрақ, сіздерден жылдам жауап>>
1.Қандай түрі өзгерген жер үсті сабақтар болады?
2.Түрі өзгерген жер асты өркендерге нелер жатады?
3.Жапырақ шығармайтын көп жылдық жер асты өркен?
4.Өркеннің ұшындағы бүршік қайсысында болады?
5. Түрін өзгерткен шырынды, қысқарған жер асты өркенді ата.
6.Түйнектің жер асты өркендерге жалғасқан жері қалай аталады?
7. Картоптың жемісі не деп аталады?
8.Пияздың жемісі не деп аталады?
9.Қауданды орамжапырақтың жемісі не?
10.Пиязшықтың төменгі жағындағы тығыз жері қалай аталады?

2) <<Тамырсабақ пен тамырдың >>айырмашылығын,
<<түйнек пен тамырдың>>айырмашылығын талдау.

1) Тамырсабақ тамыр

2) түйнек тамыр

ІІІ. Жаңа сабақ.

Жапырақтың сыртқы құрылысы

Жапырақ сағағы

Жапырақ тақтасы

Жапырақ тақтасының пішіні

Қылқанды (ине тәрізді)

Бүйрек тәрізді

Ромб тәрізді
Жүрек тәрізді

Жебе
тәрізді

Жапырақтар

Бір ғана тақтасы бар жапырақты жай жапырақ дейді
Бір сағақта 2, одан да көп жапырақшалар болса, күрделі жапырақ дейді

Жапырақтың жүйкеленуі дегеніміз- өткізгіш шоқтардың жапырақ тақтасына орналасуы.

Жүйкелердің қызметі

Жапыраққа беріктік қасиет береді.

Су мен минералды тұздарды, органикалық заттарды қозғалысқа келтіреді

Жүйкелену түрлері

Саусақ салалы жүйкелі
Параллель жүйкелі

Тор жүйкелі
Доға жүйкелі

Жапырақтың сабаққа орналасуы

Қарама-қарсы
Топтанып
Кезектесе

ІV.Пысықтау.
1. <<Асық алу>> ойыны. Оқушылыр киіз үй ішінен нөмірленген асықтарды кезектесе алып, нөмірге сәйкес ұяшықтардағы жапырақтарға сипаттама береді.

1

2
3
4
5
6
7
8

V.Үй тапсырмасы және қорытынды: 16-параграф ,25-25 сурет,56-бет 1,2- тапсырма.

6-сыныпта өткен ашық сабағымда өтілген тақырыпты қайталау мақсатында сын тұрғысынан ойлау технологиясынан венн диаграммасы элементін, жаңа сабақты түсіндіру мақсатында Шаталовтың технологиясы бойынша тірек сызбаларды пайдаландым. Оқушыларды бағалауда қазақы таратпа оюларды қолдандым. Сабақты <<Асық алу>> ойынымен пысықтап, қорытындыладым.

2.4 Сайыс сабағы 7-сынып

Тақырыбы: Құстар біздің досымыз

Мақсаты: Құстар туралы мағлұмат жинақтау, сан алуандылығымен
танысу. Құстар туралы мақал-мәтелдер айтып,өлеңдер
жаттау.Құстардың табиғаттағы маңызын түсіндіре отырып оларды қорғауға тәрбиелеу.

Сайыстың бағдарламасы:
1. Топтардың таныстыруы
2. Викториналық сұрақтар
3. Өлең сұрақтар
4. Ең,ең,ең....
5. Мақал-мәтелдің жүйрігі
6. Құстар туралы өлең жолдары
7.Ертегі жұмбақ

Сайыстың барысы:
Кіріспе сөз
Құс табиғат байлығы. Құстар ауылшаруашылығының көмекші досы. Құс-табиғат көркі. Халық күміс көмей әншісін бұлбұлға, ардақты азаматын сұңқарға, сұлуын аққуға, жігерсіз,намыссыз жігітін жапалаққа теңеген.
Бүгінгі сайыс сабағымыздың тақырыбы <<Құстар біздің досымыз>>.
Мақсатымыз: табиғаттың байлығы құстарды қорғау. Олардың өсіп-өнуіне мүмкіндік беру. Адамға тигізер пайдасын танып білу,табиғатты аялау.
Бүгін алдарыңызда мектебіміздің 7-сынып оқушыларынан құралған <<Ақсұңқар>> және <<Лашын>> топтары өз білімдерін сынамақ.сонымен сайысымыздың негізгі кезеңдеріне көшсек.
1. Таныстыру. Әр топтың топбасшысы өз тобын таныстырады.

2. Викториналық сұрақтар. Әр топқа екі екіден сұрақ беріледі,егер топ сұраққа жауап бере алмаса екінші топқа мүмкіндік беріледі.
1-топ.
1.Құстар неге ұшады,ал адамдар неге ұша алмайды?
2. Қазақтың саятшылық өнері туралы не білесіңдер?

2-топ
1.Мұрт атауы тауықтың құрылысында кездесе ме,әлде мысықта кездесеме?
2.Махамбеттің өлеңіндегі <<қызғыш>>адам ба әлде құс па, өлеңнің атауы қандай?

3. Өлең сұрақтар.
1.Көлдің көркі сән екен,
Ұшқанда сазды ән екен.
Ақындар оны мақтаған
Адамдар қорғап сақтаған.
Ол қандай құс?

2.Ұшады, қалықтайды,
Сайраудан бір жалықпайды.
Ақы алмайды әніне
Сонда да еш тарықпайды.

3.Қос қанатын иіп ап,
Жарға келіп қонады.
Қара киім киіп ап
Балшықтан үй салады.

4.Қара арғымақ мінгенім
Қыр айнала жүгіргенім
Сегіз найза сенгенім,
Он екі қылыш енгенім

5. Қарағайдың, шыршаның
Бүрін шағып уатты.
Бұл қандай құс айтшы дос,
Тұмсығы қайшы сияқты?

6.Сайрайды көкке, қалықтап ұшып,
Сүңгиді суда,балықтай жүзіп.
Ақтарып тасты, астына түсіп,
Іздейді жемін, адымдап жүріп.
Бұл қандай құс, су болмайтын, ақпайтын,
Жер бетінен қорек іздеп таппайтын?
4.Ең,ең,ең..... Кесте толтыру
1-топ
Құс тар
Ең,ең,ең.....
1.Африка түйеқұсы

2.Кеа

3.Кукабара немесе
зымыран

4.Марғау

5.Жұмақ құсы

6.Ақбас субүркіт

7.Калифорния кандоры

2-топ

Құс тар
Ең,ең,ең.....
1.Колибри

2.Нанду

3.Тәжді көгершін

4.Пингвин

5.Жаппаторғай

6.Таспалы жұмақ құсы

7.Айдарлы түйеқұс

5. Мақал-мәтелдің жүйрігі.Екі топ құстар туралы мақал-мәтелдер айтады.

Сұңқар шашып жейді,
Құзғын басып жейді.

Қарға баласын аппағым дейді.
Тауықтың түсіне тары кіреді.

Аққу көлдің сәні,
Өсімдік жердің сәні

Қарға, қарғаның көзін шұқымайды.

Қарға мақтанып сұңқар болмас,
Есек мақтанып тұлпар болмас.

Таптырмайтын аңшыға,
Алғыр құс ол - қаршыға.

Құс патшасы-бүркіт
Аң патшасы арыстан.

Екі қарға таласа,бір құзғынға жем болар.

Аққу көлін аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды.

Шабан үйрек бұрын ұшар.

Қаз келсе жаз келер,
Қарға келсе қатқақ келер.

Аққуды атпа,досыңды сатпа.

Аспандағы тырнадан,
Қолдағы бозторғай артық.

Тауықты тойдыра алмайсың
Қызды киіндіре алмайсың.

6. Құстар туралы өлең жолдары

1 - оқушы Жыл құстары келді деп,
Балдырғандар мәз болды.
Қос қанаты желпілдеп,
Көлге үйрек - қаз қонды.
2 - оқушы Ұшып келген ең алғаш,
Қараторғай қырағы.
Ұяларға қонақтап,
Дейді менің тұрағым.
3 - оқушы Құстар тойын құттықтап,
Қуанамыз, қолдаймыз.
Ұя жасап құттықтап ,
Біз оларды қорғаймыз.

4 - оқушы Қызыл гүлдер қауыз ашып маңдағы,
Торғай шулап, бұлбұл сайрап талдағы,
Сай қуалай, жаңа гүлден бал сорып,
Ара біткен өлеңдете бастады.

5 - оқушы Жарайсыңдар, балалар !
Ей қазақтың ұланы !
Болғайсың дала қыраны.
Жер - суын қорғау бабаңның,
Емес пе елдің ұраны?

7. Ертегі жұмбақ

1-топ

Ерте кезде көп қолды бастаған Қалше қыдыр дейтін батыр

қолбасшы болады.Ол бір жолғы жорығында сәтсіздікке тап

болып,бастаған қалың қолы қырылып бітеді.Өзі жау қолынан

жараланып,елсіз иен шөлде жығылып,жалғыз қалады.Шөлден

әбден қақырығы түтеп,өлуге айналады.Осы сәтте көк аспаннан бір

"құс" ұшып келіп,аузына су тамызып,оны өлімнен құтқарған.Бұл

қандай құс?

2-топ
Ертеде ағайынды үшеу: Күн,Ай және бір "құс" аспанда тұрыпты.Бірде үлкені

Күн адамдарға жарық сәуле шашуға кеткенде,үйде Ай мен бір "құс"

қалыпты.Ай барып тұрған сотқанақ екен.Жаңағы "құсқа" тыным

бермей,ақыры тәжінен ұстап алып,жерге тастап жіберіпті. Қайта оралған Күн

болған оқиғаны біліпті.Ойланып отырып,Айға былай депті:"Менің

байқауымша сенің ешкіммен де сыйысып, тыныш отыра алатын түрің жоқ

екен.Қайтып енді көрмейін! Бұдан былай аспанда күндіз ғана жүремін, ал сен

тек түнде шығасың".Содан бері әлгі бір "құс" қызарып шығып келе жатқан

Күн ағасын көргенде: "Қайырлы таң, мейірімді аға !" - деп шақыратын

болыпты.Ал Күн батып,Ай көріне бастаған кезде әлгі бір "құс" үйшігіне

тезірек кіріп алуға асығады екен.Бұл қандай құс?

Сайыс қорытындысы.Әділ қазылар алқасының сөзі. Жеңімпаз топты марапаттау.



Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Қазіргі кезеңде тәуелсіз еліміздің ертеңі жастардың білімінің тереңдігімен өлшенеді. Білімді жан-жақты қабілетті ұрпақ- ұлтымыздың баға жетпес қазынасы. Бүгінгі таңда педагогика ғылымының өзекті мәселелерінің бірі- оқушыны жан-жақты дамытуда, білім беруде, ғылымның соңғы жетістіктерін қолданып, шығармашылық жұмыспен шұғылданатын қабілетті, дүниетанымдық көзқарасы кең, рухани бай, ұлттық қасиеттерді жете түсінетін ұрпақ дайындау.
Республикамыздың << Білім беру туралы заңында>>, Қазақ халқының мәдениетін, салт-дәстүрін оқып-үйрену үшін жағдайлар жасалу керек деп тегін жазылмаса керек. Осыған орай халқымыздың ана тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін қалпына келтіруге бет алып, жас ұрпақты тәрбиелеу мақсатында кең көлемді істер жасалынып жатыр, осы негізде ұлттық дүние таным мәселелері қолға алынуда, яғни арнайы оқу бағдарламалары, оқу құралдары мен әдістік құралдар жасалынып, ішінара оқу процесіне ендірілген де. Десек те, аталмыш құралдар тек хрестоматиялық деңгейде ғана қалып жатыр. Сөз жүзінде мұны мойындағанымыз бен оны іске асыратын жетістіктерді таба алмай отырған жайымыз бар екенін мойындауымыз керек.
Десек те, білім беру мазмұны <<россияцентристік>> негізде қалыптасып отырғаны баршаға мәлім.Ол жүйе ұлтсыз ұрпақтарды тәрбиелеуге бағытталғандықтан, ұлттық мәдени мұра,рухани қазына,елдің салт дәстүрі мен ділі сыртта қалды.
Қазіргі нарықтық эканомика жағдайында білімді, өркениетті 50 елдің қатарына жету талаптары алға тартылуда,осы орайда өзінің төл мәдени құндылықтарынтарын меңгермеген жан, әлемдік өркениетті де жарылқамасына назар аударған жөн.
Ал ұлттың, Ұ Л Т болып қалыптасуы тек өз мәдениетіне негізделеді.
Осы жерде Б.Момышұлының: <<...балаларына бесік жырын айтатын келіндерімнің азайып бара жатқанынан қорқам; екіншісі; немерелеріме ертегі айтып беретін әжелердің азайып бара жатқанынан қорқам; үшіншісі дінді,дәстүрді сыйламайтын балалардың өсіп келе жатқанынан қорқам.Өйткені бесік жырын естіп,ертегі тыңдап,дәстүрді бойға сіңіріп өспегеннің көкірек көзі көр бола ма деп қорқам.
Ал көрдің қолына балта берсең- шаба салады,найза берсең-сұға салады,намыстанбай бұға салады.Мен табиғатынан болған сорақылықты айттым. Егер сондай сорақылықтан жазылмасақ - халық болудан қаламыз ба деп қорқам>>-деген пікірін ұлттық даму бағдарламасын жүзеге асыру жолындағы,идеялогия негізі болатын қазақтың аса бай ауыз әдебиетін ұрпақ тәрбиесі үшін сарқылмас қазына көзіне айналдыру қажеттілігіне айырықша назар аударуды қолға алу қажеттігін айтып отырғанын естен шығармаған жөн.
Олай болса,ұлттық құндылықтарымызды жаңғырту , жақсы қасиеттерді үйрену,оны түгелдей қайталау болып табылмайды, керісінше, оны қоғам мен уақыт сипатына қарай анықтау болып табылады.

Ұсыныстар:
- Білім беру және тәрбие беру жүйесі ұлттық мәдениетке негізделсе;
- Ұлттық білім беру тұжырымдамасын жасауда ұлттың жалпы саны,
орналасуы, оқулық шығару мүмкіндіктері ескерілсе;
Кез келген пән бойынша оқулықтар, оқу құралдарын, оқу
жоспарларын және бағдарламаларды жасауда,жеке әдістемелік әдебиеттерді жазуда ұлттық құндылықтарды басты назарда ұстаса
Сондықтан барлық пәндерді өткенде ұлттық құндылықтарымызды насихаттап отыру:
- біріншіден- оқушылардың ойлау жүйесін қалыптастыру;
- екіншіден- төл ұғымдарымыздың ғылыми айланысқа енгізудің
негізгі жолы болып табылады деп есептеймін.
Қорыта айтқанда ,елдік қасиеттер аспаннан түспейді,жоқтан жаралмайды. Өзі туған топырақ тозаңымен, ана сүтімен сіңген ұлтжандылық,өскен ортасы мен қоғамы дарытар терең де текті дүниетаным негізінде түзіледі. Ұлтжанды тұлға жұмыр жердің қай бұрышында жүрсе де өзінің іс-әрекетімен,мінез құлқымен ,білімімен,өз халқына деген сүйіспеншілік қасиеттерін тайға таңба басқандай айқын байқатып отыруы керек.
Тәуелсіз ел әлемдік өркениетке ұрпағымен танылмақ. Әлем сахнасында рухы күшті, дені сау, білімді, өз ұлтын,тілін, тарихын құрметтейтін ұрпақ шығару біздің міндетіміз!

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
№36 Қ.Х.Тоқмұхамедов атындағы жалпы орта мектебі

Баяндама

Тақырыбы:Биология сабақтарында жаңа технология элементтері мен ұлттық құндылықтарды ұштастыру.

Биология пәнінің мұғалімі: Бахтыбайқызы Маржан

Сарыағаш 2014ж.