Сыныптан тыс шарада оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру тәжірибемнен

Баяндама: «Сыныптан тыс шараларда оқушылардың
ұлттық дүниетанымын халық тағылымдары

арқылы қалыптастыру»

Дайындаған: Н.Бекбауов

Жоспары :
І. Кіріспе
Оқушылардың ұлттық дүниетанымын қалыптасыру өмір талабы.

ІІ. Негізгі бөлім
Оқушылардың ұлттық дүние танымын дамыту өлшемдері мен
көрсеткіштері.

Сыныптан тыс шарада оқушылардың ұлттық дүниетанымын қалыптастыру
тәжірибемнен.

ІІІ. Қорытынды бөлім
Нәтижелерге сараптама.

І. Кіріспе
Оқушылардың ұлттық дүниетанымын қалыптастыру өмір талабы.

Тәрбиелеушілік – халық ауыз әдебиеті жанырларындағы тәлімдік ойлар,
халық шығармашылығының озық үлгілерінен заман ағымына сай жаңғырып,
тұрмыста қолдана білу бейімділігі. Тәрбиелік шараларды жоспарлауда
халықтық педагогиканың ғылыми педагогикамен байланысы негізінде
халық қағидаларының ғылыми педагогикалық талаптарды ұсынамын.
1. Жас мөлшерін есепке алу.
2. Болмыс ерекшелігін ескеру.
3. Бала тәрбиесінің ортаға, отбасына байланыстылығы.
4. Баланың жеке басын қадірлеу.
5. Жасына сай ақыл – ойын дамыту.
6. Тәрбие мазмұның біртұтастылығы.
7. Тәрбиенің үзіліссіздігі.
8. Ұжымдық тәлім – тәрбие.
Менің өткізген тәрбиелік шараларда жоғарыда айтылған талаптар оқушы
дүниетанымын дамытудың негізі болды деп білемін.
- Адамның дүниетанымының мазмұны психологиялық болмысында.
- Дүниетаным тұтастығы мен көз жеткізу деңгейі қоғамдағы түрлі
қызығушылықтардың қарама – қайшылықтарынан көрініс алады.
- Адамның қоғамдағы орнындағы саналық сапасы.
- Қажеттілікпен қызығушылық сипаты мен мазмұны.
- Жеке қасиеттердің түрліше көрініс алуы.

Аталған сипаттамалардың өмірде көрініс алуынан жеке тұлға
қалыптасуының факторлары анықталады. Жеке тұлға қалыптасуының
факторларын сызба түрінде бейнелесек. Оқушылардың дүниетанымын
дамытуда олардың эмоционалдық өрісін ескеру қажет.
Жеке тұлға
Жеке тұқым қуалаушылық Тәрбиелік орта Болмыс Еңбекәр екеті Қарым -
қатынас
Кемелденген жеке тұлға Әлеуметтік фактор Жоғары нерв жүйесінің
физиалогиясы
Кеңістік орта Анатомо - физиалогиялық ерекшелік Іс – әрекет орта

ІІ. Негізгі бөлім
Оқушылардың дүниетанымын дамыту өлшемдері мен
көрсеткіштер
Себебі эмоционалдық қарым – қатынас арқылы жоғарыда айтылған білім
қоры оқушылардың идеялық көзқарастарын, адамгершілік сапалары халық
қағидалары негізінде қалыптасады. Бұл сапаларды қалыптастыруға
«Атадан қалған асыл сөз», «Ұлдан ұлағат, қыздан қылық», «Ата мен
әже ісі бізге өнеге» тақырыбында іске асырылды. Аталған
интеллектуалды және эмоционалды саналар оқушылардың дүниетанымын
дамытуда іс – әрекет – тәжірибе арқылы көрініс береді.
Оны біз оқушылардың қалыптасқан дүниетанымдық бағыты, оның
азаматтық бейнесі арқылы бағдарлай аламыз. Әрине, іс – әрекетке –
тәжірибелік сапалары қалыптасу үшін міндетті түрде оқушыларды іс –
әрекетке, интергративтік түрде ұйымдастырлған шаралар арқылы жүзеге
асырамыз. Мысалы , пікір алысу, іскерлік рөлдік ойындар өткізу,
көзқарас сабақтары, педагогикалық жағдаяттар шешу, танымдық сайыстар
өткізу
( қосымша схема ) арқылы көрсетсем төмендегідей алуға болады.

Ұлттық дүниетаным құрлымы :1. Ойлау
2. Сенім
3. Қатынас
4. Қөзқарас
5. Білім
6. Әрекет
7. Парасат
8. Ұлттық сана
9.Ұлттық болмыс
10. Ұлттық молраль
11. Ұлттық ойлау
Себебі, тек қана іс – әрекет жүзінде баланың ішкі позициясы,
дүниетанымдық бағыты айқын көрініс бере алады. Оларды мен арнайы
ұйымдастырған сыныптан тыс шарамда байқадым. Олар «Тағылымы мол-
Наурыз мейрамы», «Көргені жақсы көш бастайды» т.б.
Жоғарыда айтылған оқушылардың интеллектуалдық, эмоционалдық, іс
– әрекет – тәжірибелік сапаларының қалыптасқандығы мен төменде
көрсетілген бағалау өлшемдері арқылы айқындадым. Қосымша схема
арқылы былай алуға болады.
Дүниетаным : 1. Экологиялық көзқарастар
2. Эстетикалық көзқарастар
3. Саяси көзқарас
4. Құқықтық көзқарас
5. Діни көзқарас
6. Педагогикалық
7. Этикалық
8. Әлеуметтік психологиялық
9. Философиялық
Сонымен бірге бағалау өлшемдері төмендегіше :
- Дүниеге философиялық, ғылыми көзқарастары.
- Мінез–құлығындағы көрініс, моралдық – этикалық талаптарды
орынлауы, қабылдауы.
- Іс – әрекетінде пайдалануы.
Зерттеу барысында аталған өлшемдердің үш деңгейін есепке алдым. Олар:
жоғары, орта, төмен. Жоғары деңгей – халық тағылымдарын қызығушылықпен
қабылдап, оның әлеуметік түрлерін іс жүзінде пайдалану дағдылары
біршама қалыптасқан және тәрбиелік мүмкіндіктерін түсініп бағалай
алуы.
Орта деңгей – халық тағылымдарының танымдық, тәрбиелік мәнін
түсінуге құлшынысы бар, бірақ тұрмыс – тіршілікте пайдалануы жүйелі
қалыптаспаған.
Төмен деңгей – халық тағылымдарының танымдық мәніне көңіл
бөлмейді, тұрмыс – тіршілікте пайдалану дағдылары қалыптаспаған.
Аталған деңгейлердің нәтижесін шығаруда 8 – сынып оқушыларының
арасында сауалнама жүргізген болатынмын. Сауалнама мақсаты –
оқушылардың дүниетанымын анықтау бағытында таратылды. Оған 83 оқушы
қатынастырылды. Соның ішінде менің 8 В сыныбымда 26 оқушы тапсырған
болатын. Соның нәтижесіне көрсетілгені.
Нәтижесінде оқушылар дүниетанымын халық тағылымдары негізінде
қалыптасудың мынадай олқылықтары байқалды.
- Қоғамда, отбасындағы тіршілікте баладан сұраныс болмауы, әрі
тұтынуға деген қажеттіліктің туындамауы.
Сауалнама сұрақтары төмендегіше берілді.
1. Әр халықтың сәлемдесу мәнерін қалай түсіндірер едің ?
2. Отбасы туралы түсінігің ?
3. Әке мен анаға байланысты туыстық атауларды ата?
4. Тыйым сөздер не үшін қажет ?
5. Ырымдарға сенесің бе, неліктен ?
6. Бата түрлерін ата, бата алу неге қажет ?
7. Отбасыдағы перзенттің орнын ескерудің мәні неде?
8. Қарашаңырақ, отау шығару ұғымдарын қалай түсінесің?
9. Ұлттық қол өнер түрлерін ата?
10. Санаға байланысты халықтың ұғымдарынан не білесің?
11. Халықтың қарапайымдылық, көмектерін атап бер?
12. Маусымдық мерекелерді ата?
13. Бір мүшел (13 жас) жасқа байланысты рәсім, жоралғыларды білесің
бе?
14. Той түрлерін ата?
15. Наурыз мейрамының ерекше белгілерін атап бер?

Халықтың салт - дәстүр, әдеп – ғұрыпын, ырымдар мен тыйымдарды атап
беруде, танымдық тәрбиелік мәндерін ашыуда өзіндік пайымдаулары
төмен көрінді. 26 оқушының 5 озаты ғана жауап берді. Нәтижесі сапа
көрсеткіш пен көрсетсем 26 оқушыдан 19% пайыз болды.

Сыныптан тыс шарада оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру
тәжірибемнен
Оқушылардың халық тағылымдарын қаншалықты меңгергені туралы
сауалнама, тестік жұмыстар арқылы білім мен тәрбиенің бағытында
деңгейі айқындалды. Кіріктірле жоспарлаған халық тағылымдарының
танымдық мәнін ұтымды пайдалануда теориялық және практикалық білім
жіне тәрбие шаралары мазмұнды мағұлматтар сәйкес қосымша іс-шаралар
жүргіздім. Кіріктірле жоспарлаған шаралардың мазмұнды мағұлматтар
оқушылар дүниетанымын қалыптастырудың маңызы да мүмкіндігі мол екенін
дәлелдеді. Сол мақсатта мен 8-сыныптар арасында өткізген тәрбиелік
шарм тақырыбы «Атадан қалған асыл сөз» мақсатында – оқушылар бойына
әдептілікпен алғырлық қасиеттерді қалыптастыру. Оқушылардың мәнерлеп
оқу, ұлы ғұламалардың сөздерін жатқа айту қабілеттерін дамыту. Адам
бойындағы ұнамды – ұнамсыз қылықтарды айыра отырып, аталы сөзден
ғибрат алуға, әдептілікке, сыпайлыққа тәрбиелеу ( қысқаша берілді, осы
жерде тәрбие сағаты кетеді). ІІІ. Қорытынды бөлім
Нәтижелерге сараптама
Бүгінгі күні еліміздің рухани адамгершілік байлығын, мәдени
мұрасын зерттеп, оны оқушы- жастар бойына жұғысты қасиет етіп
меңгерту, сол арқылы ізгі жүректі, қайырымды, іскер азамат
тәрбиелеп шығару жаңа тұрпатты мектептердің алдында тұрған киелі
проблема. Ол ағарту жүйесінің мазмұнын жаңарту, оның құрлымдық
жүйесіне ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықты кіріктіре отырып
игерту бағытында іске асырылмақшы. Оқушы дүниетанымын дамыту мәселесі
тек педагогикалық категория тұрғысында ғана қаралатын мәселе емес,
ол бірнеше ғылымдар аясында (философия, психология, әлеуметтану,
мәдениеттану, этнография, этнология, этика, логика, демография т.б.) әр
қырынан қарастыруды қажет етеді. Бұл адамның тұлға болып қалыптасуы
қоғам, табиғат, мәдениет, әлеммен біртұтастыққа жүзеге асатын күрделі
үрдіс екендігін корсетеді. Тақырып бойынша жүргізілген педогогикалық
тәжірибелік зерттеу жұмысымда мектептерде халық тағылымдары негізінде
оқушы дүниетанымын дамытудың жәй- күйі зерттеліп, мына міндеттерді
шешуге бағытталған іс- шаралар жүргізген болатынын.
а) Оқушылардың эксперемент кезіндегі халық тағылымдарын меңгеруді
көрсетуде бастапқы және соңғы деңгейі анықталды.
б) Мектеп тәжірибесінде оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың
олқылықтары мен себептерін атап көрсеттім.
Жоғарыда аталған мәселелерді шешуде өз тәжірибемде сыныптан тыс
шарада өткізілген жұмыстар негізінде оқушыларға сауалнамалар қою,
пікірлесу, танымдық сын сайыстар өткізу, бағдарламалар, әдістемелік
құралдарды талдау, т. б. жұмыс түрлері арқылы жүзеге асырылды. Зерттеу
жұмысымда байқағанымдай бүгінгі қолданыста жүрген оқу бағдарламалары
мен оқулықтарда халық тағылымдары негізінде дүниетанымын дамыту
мәселесіне онша көп көңіл бөлінбеген.
Соңғы жылдары ғана зерттеу жұмыстарына арқау болып жүргендігі
байқалды. Осы тұрғыда өзім өткізген сыныптан тыс шарада оқушылардың
дүниетанымын қалыптастыруда ұйымдастырлған шара барысында
байқағанымдай. Тек өз сыныбым бойынша нәтижемді көрсетсем
төмендегіше: сауалнама жүргізген уақытта оқушылардың 19% пайызы ғана
ұлттық дүниетаным туралы білсе «Атадан қалған асыл сөз» деп аталатын
сыныптан тыс шарада оқушылар бойында өзіне деген сенімділік пайда
болуда, ой-пайымдаулар жасауға дағдыланды. Сынып оқушылары сапа
көрсеткіш тұрғысында 10-оқушысы толыққа жуық дағдыланды. Яғни
сыныптың 38% пайызына жетті. Сонымен бірге өткізілген «Менің
Республикам» атты шарада сыныптың 20-оқушысы ұлттық дүниетаным туралы
толық меңгеріп шықты оны анықтау қиынға соқпайды, оқушылардың
рухани жан- дүниесі молайып, өзін, өзгені құрметтеуге, санса білуге
деген саналы көзқарастары байқалады. Осы аталған шарада оқушылардың
сапасы 77% пайызға көтерілді. Осындай сынып оқушылары арасында
көрсеткіштер көрсетіп отырды.
Мектепте оқушылардың дүниетанымын дамытудағы мүмкіндіктерді
ескеруге және қазіргі кезде қандай ғылыми ұсыныстардың негізінде
алынып жүргізгенін анықтауға мүмкіндік туғызады. Қорыта айтқанда,
менің зерттеу тәжірибем, көкейтесті, өміршеңдігін жоймайтын мәселе.
Осы орайда өзім дүниетаным қалыптастыруды халық тағылымдары мен
қағидалары негізінде жүзеге асыруға талпыныс жасадым.