Мақта тұқымынан

Ашық сабақтың тақырыбы: Қосжарнақтылар класы. Раушангүлділер және
бұршақ тұқымдастар

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды қосжарнақтылар класына жататын өсімдіктердің
көп түрлілігімен таныстыру. Раушангүлділер тұқымдасына тән белгілері,
табиғаттағы, адам өміріндегі рөлі, оқыған өсімдіктерді ажырата білу
дағдыларын дамыту , олардың белгілі бір тұқымдасқа жататындығын дәлелдеп,
салыстыра білу дағдысын қалыптастыру.
Отанын мақтан етуге, халқының байлығын қастерлеп сақтауға , халқын сүюге
және табиғатты аялап қорғауға тәрбиелеу.
Білімділігі: Оқушыларды раушан, бұршақ тұкымдасының ерекшеліктерімен
таныстыру. Тұқымдастың алуан түрлігі мен манызын көрсету. Оқушыларды
негізгі оқу материалымен таныстыру.
Дамытушылығы: Оқушылардың интеллектуалдық қабілетін, білімі мен білік
дағдысын дамыту. Шығармашылық денгейін тапсырмалар арқылы оқушының
биологиялық білімге деген қызығушылығын арттыру . Өсімдік түрлерін анықтау
мен тұқымдас белгілерін талдауда тұрақты білімін қалыптастыру.
Тәрбиелілігі: Оқушыларға раушан, бұршақ тұқымдасының табиғат пен адам
өміріндегі манызын мысалдармен түсіндіріп,табиғатты аялауға оған
түсінікстікпен қарауға оқушылардың табиғи – ғылыми көзқарастарын
қалыптастыра тәрбиелеу. Салауатты өмір салтын ұстауда, жақсы қоғамдық
ортаны қалыптастыру
Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту
Сабақтың типі: Аралас сабақ, ішінара ізденуші
Сабақтың әдісі : Сұрақ – жауап, тірек-сызбалар, баяндау, түсіндіру,
сәйкестік тест.
Жалпы дидактикалық әдіс: түсіндірмелі – иллюстративті және кейде ізденуші
Құрал жабдықтармен көрнекілік: гербарий, сабаққа таратпа материал,
компьютер, презентация,слайд
Сабақтың құрылымы:І. Ұйымдастыру кезеңі 1-2 мин
ІІ. «Жан қиналмай жұмыс бітпес, талап қылмай мұратқа жетпес»
8 мин
ІІІ. «Білім кілті танымдылықта» 20 мин
ІҮ. «Білгенге маржан» 8 мин
Ү. «Еңбегіне қарай өнбегі» 1-2 мин бағалау

Ұйымдастыру кезеңі
1. Сынып бөлмесін сабаққа дайындау. Оқушыларды түгелдеу
2. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару
Адам меңгермейтін білім бар ма?
Жойқын істі тындырар күшің бар да.
Оқы, үйрен, жас ұрпақ, бәрін меңгер
Алға қойған мақсатың, ісің бар да!
Үй тапсырмасын сұрау:
Құлқайыргүлділер тұқымдасының ерекшеліктері
1. Лездемелік сұрақтар:
1.Құлқайыргүлділер тұқымдасының қанша түрі бар?
2.Қазақстанның қай жерлерінде кездеседі?
3. Баобаб қай тұқымдасқа жатады?
4.Баобаб туралы не білеміз?
5.Гүлдерінің ерекшеліктері?
6.Құлқайыр тұқымдасына жататын өсімдіктерді ата?
7.”Шит” дегеніміз не?
8.Мақта гүлінің формуласы?
9.Мақтаның ашылмай қалған қауашағы қалай аталады?
10.Мақта тұқымының майлылығы?
11. Медицинада дәрі ретінде қолданатын түрі?
12. Сәндік үшін өсірілетін түрлері қалай аталады?
13. Мақтадан қандай заттар алынады?
Білім минуты:
1.Қосжарнақтылар класының ерекшеліктері?
Класқа жататын тұқымдастарды ата?
2.Баобаб туралы қысқаша хабарлама
3.Бақша өсімдіктері туралы не білесің?
4.Раушангүлділер тұқымдасына
қандай өсімдіктер жатады?
5.Орамжапырақгүлділерге
жататын өсімдіктерді ата?
Телеграмма Жіберілген бос сөздердің орнын толықтыр
■ Мақтаның жемісі - ……….. Мақтаның ашылмай қалған немесе шала ашылған
қауашағын ………..дейді. Қауашақ ………….ашылады. Қауашақ ішіндегі ұзын
талшықтары (түктері) бар өте көп тұқымдар шашылады. Талшықтардың
ұзындығы кейбір мақта іріктемелерінде ……… миллиметрге дейін жетеді.
Шит талшықтары таза ……….(клетчатка) тұрады. Олар өте ширатылғыш,
сондықтан тоқыма материалы (хлопок) ретінде пайдаланылады. Шитті
мақтадан таза мақта өндіріледі. Мақта тұқымынан ….., ………, мақта
мамығы, басқа да құнды өнімдер алынады. Мақта тұқымының ………. майдан
тұрады. Мақта жайы тағамға, сондай-ақ техникалық мақсатта қолданылады.
Мақта шаруашылығы өте ертеден дамып келеді. Жыл санауға дейін 3000
жылдан бері мақта шаруашылығымен ……… шұғылданып келеді. Шитті мақта біздің
республикадан басқа ……….., ……….. өсірілуде. Өйткені мақта - …….,……..
сүйетін өсімдік. Мақтадан мол түсім алу үшін …………. қажет. Көлеңке
түспейтін, топырағы тыңайтылған жерде өскен қоза қауашақтарының
әрқайсысынан ……… дейін таза мақта алуға болады. Мақтаны бір үлескіде жылма-
жыл екпей, ……….. алмастырудың маңызы зор.
Құлқайыргүлділер тұқымдас өсімдіктер құрамында ………….. мол.
Биологиялық диктант
■ Құлқайыргүлділер тұқымдасының .... тұқымдасы бар, гүлшоғыры...,
тостағаншасы..., күлтесі..., жапырақша, аталығы..., аналығы...,
жемісі..., ... . Гүл формуласы ....,дәрілік түрі .... .
ІІІ. «Білім кілті танымдылықта» Жаңа сабақ
Көктемде Ақ гүлге оранады,Күзде Қолға доп боп оралады.
/Алма/
Бұтаға ілген үлпершек,
Іші нәрлі қызыл сөл,
Теріп алып үлгерсек.
/Бүлдірген/
■ Тіл үйірген дәмі бар,
Сары алтын түс — сәні бар.
Шақсаң егер кептіріп,
Сүйегінің дәні бар,
Баққа тұрар сән беріп,
■ Алқа етіп тізіп ал.
/Өрік/
Раушангүлділер тұқымдасының
төрт тұқымдас тармағы бар Қосжарнақтылар класы Раушангүлділер тұқымдасы
3000/35 түр ҚР-да
■ Ағаш, бұта, шөптесін.
■ Гүлдері: қос гүлсерік, 5 тостағаншасы біріккен, 5 күлте жапырақша,
аталығы шексіз,кейде 4-8-9, аналық саны 1, өте көп
■ Жемісі – көп сүйекті , жидек, сүйекті-шырынды, жаңғақты, көп
жаңғақшалы құрғақ жеміс.
■ Гүл формуласы Т(5) К5 А ∞ Ж1
Бұршақ тұқымдастар 12000/650 түр ҚР-да
Ағаш, шала бұталы, шөптесін.
• Гүлшоғыры-шоғырбас, шатырша, масақ, 5 тостағаншасы біріккен, 5 күлте
жапырақшасы 1 «желкен», 2«ескек», 2«қайықша», аталығы 1+(9), аналық
саны -1
• Жемісі –құрғақ бұршаққап.
• Гүл формуласы
• Т(5) К 3+(2) А 1+(9)Ж1
• Тамыр түкшелері арқылы бос азотты сіңіреді

Итмұрын- Т (5) К5 А ∞ Ж1 Жабайы алхоры- Т(5) К5 А 20Ж1 Алма
гүлі – Т (5) К5 А ∞ Ж (5) Білгенге маржан!
Алма. Бетке әжім түсіруді тежейді. Ұйқыға жатарда піскен алманың
бір данасын жеп жатсаңыз, тістегі бактериялардың 96,7 % алма құрамындағы
органикалық қышқылдардың әсерінен жойылып кетеді.
Өрік. Оны «денсаулық жемісі» деп атайды. Құрамын-да органикалық
қышқылдар, нектин, хош иісті заттар, минералды тұздар (калий,) натрий,
кальций, т.б. және коротин бар.
Алмұрт. Оның шырыны несепті айдау үшін өте пайдалы. Алмұрт шырынын қуық-қа
тас байланғанда да ішеді. Алмұрттың шырыны мен тұндырмасы несептің бөлінуін
күшейтіп қана қоймай, түсін де ашып, бактерияларды жоюға әсер етеді
Соя өсімдігі Бұл өсімдіктің 100г-ында и45г нәруыз, 27г өсімдік майы,
20г крахмал бар.Сояның қоректік тұқымынан 100-ге жуық азық-түлікпен, тәтті
тағамдар: кәмпит,май,печенье, сүт,сыр, ірімшік т.б дайындауға болады Қызыл
түсті раушан 1930 жылы генетикалық мутация жолымен алынған.
Табиғатта раушанның көк түсіне жауап беретін ген, көк түсті пигмент
дельфинидин болмаған.Бірақ көп жылдық австралиялық және жапондық
компаниялардың бірігіп жұмыс істеуі нәтижесінде 2004 жылы «көк» раушан
гендік инженерия әдістері арқылы шығарылды.
ІҮ.Сәйкестендіру тесті:
|Раушангүлділер-Р | |Дұрыс жауап |
|Бұршақ тұқымдастар-Б |Жемісі | |
|Алмұрт |Бұршаққын |1. G |
|Құлпынай |Бұршаққап |2. C |
|Асбұршақ |Құрғақ kөп жаңғақшалы |3. B |
|Шабдалы |Құрғақ |4. F |
|Жержаңғақ |Шырынды жидек |5. B |
|Беде |Сүйекті шырынды |6.Е |
|Соя |жидек |7. B |
|Шыршай | |8.D |

Тест. Раушангүлділер мен бұршақ тұқымдасына жататын өсімдік белгілерін
бөліп жаз:
1. Жемісі-жидек.
2. Гүлшоғыры-шоғырбас.
3. Гүл формуласы Т(5) К5 А ∞ Ж1.
4. Гүлі біріккен -5 тостағанша.
5. Жемісі-бұршаққап.
6. Гүлі бірікпеген – 5 күлтежапыраша.
7. Гүлінде аталығы көп, кейде 4-8-9.
8. Гүлінде аталығы- 10, аналығы -1.
9. Тамырында азот жинақталады.
10. Тұқымында эндоспермі болмайды.
Тексереміз: 1-нұсқа Жауабы: 1,3,6,7,10.
2-нұсқа Жауабы: 2, 4, 5, 8, 9.
• Үй тапсырмасы: § 28 (бәріне).
• Іздену жұмыстары таңдаумен: асбұршақ пен үрмебұршақ маңызын жазып
келу
• Сурет салу.86 беттегі 1,2,3 тапсырма

Телеграмма
Өтініш мына хатты толықтырып жіберуіңізді сұраймын.
Мақтаның жемісі - ……….. Мақтаның ашылмай қалған немесе шала ашылған
қауашағын ………..дейді. Қауашақ ………….ашылады. Қауашақ ішіндегі ұзын
талшықтары (түктері) бар өте көп тұқымдар шашылады. Талшықтардың ұзындығы
кейбір мақта іріктемелерінде ……… миллиметрге дейін жетеді. Шит талшықтары
таза ……….(клетчатка) тұрады. Олар өте ширатылғыш, сондықтан тоқыма
материалы (хлопок) ретінде пайдаланылады. Шитті мақтадан таза мақта
өндіріледі. Мақта тұқымынан ….., ………, мақта мамығы, басқа да құнды
өнімдер алынады. Мақта тұқымының ………. майдан тұрады. Мақта жайы тағамға,
сондай-ақ техникалық мақсатта қолданылады.

Телеграмма
Өтініш мына хатты толықтырып жіберуіңізді сұраймын.
Мақта шаруашылығы өте ертеден дамып келеді. Жыл санауға дейін 3000 жылдан
бері мақта шаруашылығымен ……… шұғылданып келеді. Шитті мақта біздің
республикадан басқа ……….., ……….. өсірілуде. Өйткені мақта - …….,……..
сүйетін өсімдік. Мақтадан мол түсім алу үшін …………. қажет. Көлеңке
түспейтін, топырағы тыңайтылған жерде өскен қоза қауашақтарының
әрқайсысынан ……… дейін таза мақта алуға болады. Мақтаны бір үлескіде жылма-
жыл екпей, ……….. алмастырудың маңызы зор.
Құлқайыргүлділер тұқымдас өсімдіктер құрамында ………….. мол.

-----------------------
Раушангүлділер
3000/35 түр ҚР

Тобылғылар
300 түр

Раушангүлділер
1700түр

Алмалылр
600түр

¤ріктер
400 т‰р

Ағаштар
Мойыл,шетен,
алма, алмұрт

Бұталы
Раушан,
Итмұрын

Шөптесін
Шыршай, байғұт,
қойбүлдірген

Бұршақ

Тағамдық –
асбұршақ,үрмебұршақ,
соя, жасымық,
жержаңғақ,нұт

Мал азықтық –
бөрібұршақ, беде,
түйежоңышқа, жантақ

Дәрілік-
жалаң қызыл мия,
кассия

Сәндік – қараған,
тентекмия

Раушангүлділер

Мәдени – алмұрт,
шие

Жабайы – тікенгүл,
Шетен, итмұрын

Дәрілік – таңқурай,
құлпынай

Сәндік – раушан
25000 іріктеме

Алма
Алмұрт
Долана
Өрік
Шие

Ќауырсын тєрізді
Итм±рын, ќараѓан,
шетен

Саусақ салалы
Жатаған қараған

‡шќ±лаќты
Б‰лдірген,
ќ±лпынай,
тањќурай